281 Numaralı Kırkağaç Şer'iyye Sicilindeki Tereke Kayıtları.

GirişBu çalışmada, 281 numaralı Kırkağaç şer’iyye sicilindeki tereke kayıtları elealınmıştır. Manisa sicilleri içerisinde yer alan bu defterde terekeler dışında ilam ve hüccet gibidiğer türden kayıtlar da bulunmaktadır. Çalışmamıza kaynaklık eden bu sicil defteri, 100sayfa olup 2. sayfasındaki kaydın tarihi 1 Şaban 1262/25 Temmuz 1846, 100. sayfasındakininise 7 Safer 1260/27 Şubat 1844’dır. Ancak defterin ara sayfalarında bu tarih aralığı dışındakalan bazı kayıtlara rastlanmaktadır. Ele aldığımız tereke kayıtlarının tarihlerine gelince,bunlara ait en erken tarih 1250/1834-35, en geç tarih ise 1267/1850-51’dir.Tereke defterleri, Osmanlı iktisadî ve sosyal tarihi için önemli kaynaklardandır.Tereke kayıtları, vefat eden kişinin menşeine, medenî hallerine ve aile yapılarına ait bilgileryanında, hayatta iken sahip olduğu her çeşit giyim ve ev eşyası ile mutfak takımları, kilermevcudu, ev, bağ, bahçe, değirmen gibi gayrimenkulleri, hayvan cins ve miktarları,ambarlarda mevcut ve tarlada ekili olan hububatın miktar ve çeşitleri, atölye ve işyerlerindekialetlerin miktar ve çeşitlerini vermekte ve bunların tahminî veya fiili olarak gerçekleşmişfiyatlarını ayrı ayrı göstermektedir. 1Tereke defterlerine, kassâm, metrukât ve muhallefât defterleri de denilmektedir. Birtereke kaydı dört kısımdan oluşmaktadır. Terekenin baş kısmında ölen kişinin kimliği, unvanı,ait olduğu zümre, mesleği, ikamet ettiği ve öldüğü yer, vefat şekli, ölüm tarihi vemirasçılarının kimler olduğu gibi hususlara dair bilgiler bulunmaktadır. İkinci kısımda öleningeride bıraktığı mallar ve bu mallar için tahminî veya bilirkişiler tarafından tespit edilenfiyatlar yazılmaktadır. Üçüncü kısımda cenaze masraflarına, borçlarına, ıskata ve terekeyazımı sebebiyle alınan vergilere, varsa mehir ve nafaka borçlarına ilişkin bilgiler yeralmaktadır. Dördüncü kısımda ise, mirasçıların her birinin hisseleri oranında alacakları malınnakdî değeri yazılmaktadır. 2 Bir terekenin belirtilen kısımlarında Osmanlı iktisadî, sosyal vekültürel hayatına ve şehir tarihine dair kıymetli bilgiler bulunmaktadır. Sahip oldukları buönemden dolayı, Kırkağaç’ın sosyal tarihine ışık tutmak amacıyla sadece birkaç sicili bulunankazanın tereke kayıtları araştırma konusu olarak seçilmiştir. İncelenen bu tereke kayıtlarındançıkarılan sonuçlar aşağıda değişik başlıklar altında ele alınmıştır.1 Ömer Lütfi Barkan, “Edirne Askeri Kasamsına Ait Tereke Defterleri (1545-1659)” Belgeler III, Sayı 5-6, Ankara, 1993, s. 12 Tahsin Özcan, “Muhallefât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt, 30, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, İstanbul,2005, s. 407