281 Numaralı Kırkağaç Şer'iyye Sicilindeki Tereke Kayıtları.

281 NUMARALI KIRKAĞAÇ ŞER’İYYE SİCİLİNDEKİ TEREKE KAYITLARIErtan Gökmen ∗ - Mustafa Akbel ∗ÖzetOsmanlı tarihi kaynakları arasında Şer’iyye Sicilleri’nin önemli bir yeri vardır. Bu siciller içerisindebulunan veya bazen de müstakil olarak tutulabilen tereke defterleri ise Osmanlı Sosyal ve iktisaditarihi açısından bize çok önemli veriler sunarlar. Özellikle Osmanlı-Türk aile kurumu araştırmalarındatereke defterleri muhakkak müracaat edilmesi gereken kaynaklar arasındadır. Ölen kişilerinmirasçılarına bıraktıkları menkul ve gayrimenkulleri içeren tereke kayıtları, sosyal ve ekonomik tarihbakımından önemlidirler. Bu öneminden dolayı biz de bu çalışmada; Manisa’nın 281 numaralıŞer’iyye Sicilinde Kırkağaç kazası ile ilgili tereke kayıtları ele alınmıştır. Tereke kayıtlarındaki bilgilerdoğrultusunda, Kırkağaçtaki aile yapısı, kişilerin maddi durumu ve kullanım eşyaları hakkında bilgilerverilmiştir. Bu çalışma ile Kırkağaç kazsı sosyal tarihine ışık tutulacağı kanaatindeyiz.Anahtar Kelimeler: Manisa, Kırkağaç, , Şer’iyye Sicili, Tereke, Kasaba.THE TEREKE RECORDS OF KIRKAĞAÇ ŞERİYYE REGİSTRATİON NUMBERED 281AbtractTereke records have an important place in Ottoman historical sources. The tereke records could befound inside of these sicilles or they could be held as a privately and these records give us criticalinformations in terms of Ottoman social and economic situation. Especially those records are crucialsources which must be take into consideretion at the research of the Ottoman-Turkish familyfoundation. Tereke records are significant for social and economic history since these records includemoveable and immoveable properties which they left to their heirs. For this reason, in this study, it isdiscussed that tereke records registered at numbered 281Manisa Seriyye Registration related withKirkagaç’s tereke records. The information based on the tereke records, it is given informations aboutfamily structure, personal financial position and usage of goods. We hope to enlighten Kırkağaç’ssocial history with the help of this study.Key Words: Manisa, Kırkağaç, Şer’iyye Register, Tereke, Town.∗ Doç. Dr.Celal Bayar Üniversitesi, Fen- Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü.∗ Arş. Gör. Celal Bayar Üniversitesi, Fen- Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü.

GirişBu çalışmada, 281 numaralı Kırkağaç şer’iyye sicilindeki tereke kayıtları elealınmıştır. Manisa sicilleri içerisinde yer alan bu defterde terekeler dışında ilam ve hüccet gibidiğer türden kayıtlar da bulunmaktadır. Çalışmamıza kaynaklık eden bu sicil defteri, 100sayfa olup 2. sayfasındaki kaydın tarihi 1 Şaban 1262/25 Temmuz 1846, 100. sayfasındakininise 7 Safer 1260/27 Şubat 1844’dır. Ancak defterin ara sayfalarında bu tarih aralığı dışındakalan bazı kayıtlara rastlanmaktadır. Ele aldığımız tereke kayıtlarının tarihlerine gelince,bunlara ait en erken tarih 1250/1834-35, en geç tarih ise 1267/1850-51’dir.Tereke defterleri, Osmanlı iktisadî ve sosyal tarihi için önemli kaynaklardandır.Tereke kayıtları, vefat eden kişinin menşeine, medenî hallerine ve aile yapılarına ait bilgileryanında, hayatta iken sahip olduğu her çeşit giyim ve ev eşyası ile mutfak takımları, kilermevcudu, ev, bağ, bahçe, değirmen gibi gayrimenkulleri, hayvan cins ve miktarları,ambarlarda mevcut ve tarlada ekili olan hububatın miktar ve çeşitleri, atölye ve işyerlerindekialetlerin miktar ve çeşitlerini vermekte ve bunların tahminî veya fiili olarak gerçekleşmişfiyatlarını ayrı ayrı göstermektedir. 1Tereke defterlerine, kassâm, metrukât ve muhallefât defterleri de denilmektedir. Birtereke kaydı dört kısımdan oluşmaktadır. Terekenin baş kısmında ölen kişinin kimliği, unvanı,ait olduğu zümre, mesleği, ikamet ettiği ve öldüğü yer, vefat şekli, ölüm tarihi vemirasçılarının kimler olduğu gibi hususlara dair bilgiler bulunmaktadır. İkinci kısımda öleningeride bıraktığı mallar ve bu mallar için tahminî veya bilirkişiler tarafından tespit edilenfiyatlar yazılmaktadır. Üçüncü kısımda cenaze masraflarına, borçlarına, ıskata ve terekeyazımı sebebiyle alınan vergilere, varsa mehir ve nafaka borçlarına ilişkin bilgiler yeralmaktadır. Dördüncü kısımda ise, mirasçıların her birinin hisseleri oranında alacakları malınnakdî değeri yazılmaktadır. 2 Bir terekenin belirtilen kısımlarında Osmanlı iktisadî, sosyal vekültürel hayatına ve şehir tarihine dair kıymetli bilgiler bulunmaktadır. Sahip oldukları buönemden dolayı, Kırkağaç’ın sosyal tarihine ışık tutmak amacıyla sadece birkaç sicili bulunankazanın tereke kayıtları araştırma konusu olarak seçilmiştir. İncelenen bu tereke kayıtlarındançıkarılan sonuçlar aşağıda değişik başlıklar altında ele alınmıştır.1 Ömer Lütfi Barkan, “Edirne Askeri Kasamsına Ait Tereke Defterleri (1545-1659)” Belgeler III, Sayı 5-6, Ankara, 1993, s. 12 Tahsin Özcan, “Muhallefât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt, 30, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, İstanbul,2005, s. 407

A-Tereke Sahipleri ve Tereke MiktarlarıÇalışmada 281 numaralı defterde yer alan 38 tereke kaydı kullanılmıştır. Terekesahiplerinin büyük kısmının ikamet yeri Kırkağaç kasabası mahalleleridir. 38 terekesahibinden 34 tanesi Kırkağaç kasabasının 12 mahallesinde ikamet etmekte iken vefatetmişlerdir. 3 Terekelerin bu mahallelere dağılımı şu şekildedir: Sarı Ağa 6, Küçük Musa Ağa5, Kara Ali Oğlu 4, Cin Osman 4, Emir Oğlu 3, Bodur Oğlu 3, Zor Ağa 2, Melengeli 2, KocaMehmed Ağa 1, Memiş Oğlu 1, Karaca Oğlu 1 ve Hızır Ağa mahallesine ait 1 terekebulunmaktadır. 4 Dört tereke üç farklı köye aittir. Bu köylerden Bakır karyesineait 2,Kayadibi ve Öveçler karyesine ait birer tereke bulunmaktadır.Tereke sahiplerinin cinsiyetine baktığımızda, 38 terekeden 23 tanesinin ( %60)erkeklere 15 tanesinin (%40) kadınlara ait olduğu görülmektedir. Yine tereke sahipleriniMüslim ve Gayr-i Müslim şeklinde ayrıma tabi tuttuğumuzda bir tereke hariç geri kalanınınMüslümanlara ait olduğu görülmektedir. Bu kişi Koca Mehmed Ağa mahallesinden Yanakoveledi Dimitri olup tereke miktarı 688,5 kuruştur.Tereke kayıtlarının baş kısmında yer alan bilgiler, kişinin ne zaman ve hangi şekildeöldüğü hakkında bilgi vermektedir. İncelediğimiz tereke kayıtlarına göre 38 kişiden 36’sınınölüm nedeni hakkında bilgi bulunmazken iki kişinin “tarîk-i hacda” vefat ettiği belirtilmiştir.Bu kişilerden 12 166 kuruş terekesi olan Kara Ali Oğlu mahallesinden Halil Halife bin İsmailhacdan dönerken İskenderiye’de 9 ay önce vefat etmiştir. 6 Diğeri ise aslen Soma kazası,Kırkağaç kasabası Üçhavlılar karyesiden olup, Kara Ali mahallesinde sâkin iken vefat eden ve25 219 kuruş ile en yüksek terekesi olan Mustafa Ağa’dır. 7Vefat eden kişilerin değişik miktarlarda terekeleri bulunmaktadır. Bu terekeleriçerisinde giyecek ve yiyecek maddeleri, mutfak malzemeleri, ev tefrişatında ve evdekullanılan eşyalar, gayr-i menkuller, nakit paralar, kişiler üzerinde olan alacakları vehayvanları yer almaktadır. Vefat eden kişilerin malî durumları hakkında bir fikir vermek içinaşağıda tereke miktarlarını gösteren bir tablo verilmiştir.53 1865-67 yılları arasında Kırkağaç’ın 17 mahallesi bulunmaktadır. Bu mahalleler şunlardır: Sarı Ağa, Küçük Musa Ağa,Büyük Musa Ağa, Ağa Oğlu, Kara Ali Oğlu, Zor Ağa, Emir Ağa, Bodur Oğlu, Hıdır Oğlu, Koca Mehmed Ağa, Hacı HimmetOğlu, Karaca Oğlu, Memiş Oğlu, Küçük, Melengeli, Cin Osman ve Ermeni mahallesi. Bkz. Ertan Gökmen, “Kırkağaç KazasıVakfiyeleri”, Kırkağaç Sosyo-Ekonomik Tarih Sempozyumu Bildirileri, (Haz. Kenan Erdoğan, Mehmet Günay), 6-7 Eylül2007 Kırkağaç, s. 33-344 Bkz. Ek Tablo-15 Manisa Şer’iyye Sicili, 281 Nolu Defter, s. 206 MŞS, 281, s. 357 MŞS, 281, s. 21

Tablo-1 Vefat Eden Kişilerin Tereke MiktarlarıTereke Miktarı(Kuruş)Belirtilen Miktarda TerekeyeSahip Erkek SayısıBelirtilen Miktarda TerekeyeSahip Kadın Sayısı0-500 - 1501-1000 3 41001-1500 3 21501-2000 2 42001-2500 2 12501-3000 3 13001-5000 3 -5001-7500 3 112160 1 -12166 1 -25259 1 -TerekeBelirsizMiktarı1 1Toplam 23 15Yukarıdaki tablo 38 terekeden 33’nün (%86) miktarının 7500 kuruştan az olduğunugöstermektedir. Kadın terekelerinden biri hariç diğerleri 3000 kuruştan azdır. Erkek terekeleri,miktar olarak kadın terekelerinden fazladır. Âişe bint-i Halil 481 kuruş ile en az miktardaterekeye sahip olan kişidir. 8 Aslen Soma kazasına bağlı Kırkağaç kasabası Üçhavlılarköyünden olup Kırkağaç’ın Kara Ali mahallesinde sâkin iken vefat eden Mustafa Ağa 25 259kuruşla en fazla terekesi olan şahıstır. 9 Bu kişiyi Kara Ali Oğlu mahallesinden 12 166 kuruşlaHalil Halife bin İsmail ve Cin Osman mahallesinden 12 160 kuruşla Sandık Emini ŞeyhEfendi bin Mehmed takip etmektedir. 10 Kadınlar içerisinde ise en fazla tereke 5 483 kuruşla8 MŞS, 281, s. 819 MŞS, 281, s. 2110 MŞS, 281, s. 34-35

Kara Ali oğlu mahallesinden Âişe bint-i Mehmed’e aittir. 11 Kayıtlardaki eksiklik sebebiylebir erkek ve bir kadının tereke miktarının ne kadar olduğu tespit edilememiştir. 12B- Tereke Kayıtlarına Göre Kırkağaç Aile Yapısı1-Çok EşlilikTerekelerin giriş kısmında ve miras taksiminin yapıldığı bölümde vefat eden kişininsahip olduğu eş ve çocuk sayısı hakkında bilgiler verilmektedir. Bilindiği üzere, Osmanlıhukuku şeriata dayanmaktadır. Şer’î hukuk ise belli şartlarda erkeklerin dört kadına kadarevlenmesine izin vermektedir. Çok yaygın olmamakla birlikte, Osmanlı toplumunda çokeşliliğe rastlanmaktaydı. İstanbul tereke defterleri üzerine yapılan bir araştırmada 1 242 evlierkekten 1147’sinin bir; 84’ünün 2; 7’sinin üç ve dört tanesinin de dört eşli olduğu tespitedilmiştir. 13 Sinop üzerine yapılmış bir diğer araştırmada ise 23 tereke sahibi erkekten çokeşli iki kişiden biri üç, diğeri iki eşlidir. 14 XVIII. yüzyılın ilk yarısı için Konya üzerineyapılmış bir diğer araştırmada da 1 367 erkekten 1 197’sinin tek eşli, 150’sinin iki eşli,17’sinin üç eşli, üçünün dört eşli olduğu görülmüştür. 15 Kırkağaç’a ait incelediğimiz 38tereke sahibi içerisinde ise sadece iki kişinin iki eşli olduğu tespit edilmiştir. Kayıtlarda üçveya dört eşli aile yapısına rastlanmamıştır. İki eşli ailelerden biri Emir Ağa mahallesindeoturan altı çocuklu ve terekesi tespit edilemeyen Hatîbzâde Kerim Ağa ibn-i Emin’dir. Bukişinin sahip olduğu 6 çocuktan ikisi ikinci eşe aittir. 16 Bir diğeri Küçük Musa Ağamahallesinde oturan 2 445 kuruş terekesi ve iki oğlu bulunan Müderris Seyyid Ahmed binHüseyin’dir. 17 Kırkağaç’a ait bu rakamlar yukarıda belirttiğimiz araştırmaların sonuçlarıylaparalellik arz etmektedir.2- Çocuk SayılarıTereke kayıtları ailelerin sahip olduğu çocuk sayısını tespit etmeye yarayan bilgileriçermektedir. Kırkağaç mahalleleri ve köylerine ait 38 tereke sahibinden 9’unun (%23) hiç11 MŞS, 281, s. 5612 MŞS, 281, s. 31, 6013 Said Öztürk, İstanbul Tereke Defterleri, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul, 1995, s. 110; Osmanlı toplumundaçok evlilik konusu ile ilgili olarak şu makalelere bakılabilir: Abdurrahman Kurt, “Osmanlı Toplumunda Poligami”, Osmanlı,Cilt 5, Yeni Türkiye Yayını, Ankara, 1999, s. 397-406; Said Öztürk, “Osmanlı Tolumunda Çok Evliliğin Yeri”, Osmanlı, Cilt5, Yeni Türkiye Yayını, Ankara, 1999, s. 407-41114 İbrahim Güler, “ XVIII. Yüzyılda Aile: Sinop Örneği”, Türkler, Yeni Türkiye Yayını, Ankara, 2002, s. 3015 Hayri Ertan, Konya Şer’iyye Sicilleri Işığında Ailenin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapısı (XVIII. Y. Y. İlk Yarısı),Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara, 2001, s. 5916 MŞS, 281, s. 6017 MŞS, 281, s. 55

çocuğu bulunmamaktadır. 18Geriye kalan tereke sahiplerinin sahip oldukları toplam çocuksayısı ise 72’dir. Bu çocuklardan 38’i (%52) erkek, 34’ü (%48) kızdır. Ailelerin sahip olduğuçocuk sayısı ortalaması ise %1,8’dir. Sadece kız çocuğu olan aile sayısı 5’tir. 19 Sadece erkekçocuğu olan aile sayısı ise 4’tür. 20 Ailelerin sahip oldukları çocuk sayısına bakıldığında 3ailenin birer, 16 ailenin ikişer, sekiz ailenin üçer, bir ailenin altı ve yine bir ailenin yediçocuğu olduğu görülmektedir. Sahip olunan çocuk sayısı ile tereke miktarı arasında doğrudanbir ilişki bulunmamaktadır. Çünkü 688,5 kuruş terekesi olan ve Koca Mehmed Ağamahallesinden Yanako Veledi Dimitri’nin yedi çocuğu bulunmaktadır. 21 Yine 25 219 kuruşterekesi olan ve aslen Soma kazası, Kırkağaç kasabası Üçhavlılar karyesiden olup Kırkağaç’ınKara Ali mahallesinde sâkin iken vefat iden Mustafa Ağa’nın bir çocuğu bulunmaktadır. 22Terekeler içerisinde altı çocuklu bir kişi daha bulunmaktadır. Bu kişi, Emir Ağa mahallesindeoturan iki eşli ve tereke miktarı tespit edilemeyen iki eşli Hatîbzâde Kerim Ağa ibn-i Eminolup 4 oğlundan biri ve iki kızından biri ikinci eşe aittir. 23 Yukarıdaki bilgiler, kazadaki erkekve kız çocuk sayısı arasında önemli bir fark olmadığını ve ailelerin genelde 1-3 arasındadeğişen sayıda çocuk sahibi olduğunu göstermektedir. Kayıtlarımız kazada çok çocuklu aileyapısının yaygın olmadığını göstermektedir. Çocuk sayısı konusunda diğer şehirler üzerineyapılan araştırmalar da benzer sonuçları ortaya koymaktadır. 243- Terekelerde Geçen İsimlerTerekelerin giriş kısmında vefat eden kişi ve yakınları hakkında bilgilerbulunmaktadır. Terekelerin bu kısmında vefat edenin ve mirasçılarının isimleri tek tekzikredilmektedir. İncelediğimiz tereke kayıtlarının giriş bölümünde yer alan bilgiler dikkatealınarak Kırkağaç kazasında kullanılan erkek ve kadın isimleri tespit edilmeye çalışılmıştır.Bu bilgilere göre, kazada Müslim erkek ismi olarak: Abdullah, Abdulkadir, Ahmed, Ali,Halil, Hasan, Hüseyin, İbrahim, İsa, İshak, İsmail, Kerim, Mahmud, Mehmed, Mehmed Ali,Musa, Mustafa, Süleyman, Şerif, Yusuf, gayr-i Müslim erkek ismi olarak Andon, Dimitri,Fresto Yanako, Yuvan kullanılmaktadır.Kadın ismi olarak, Âişe, Amine, Atike, Dudu, Fâtıma, Habibe, Hamîde, Hasibe,Hatice, Havva, Meryem, Nefise, Safiye, Ümmühan gibi Müslüman isimlerine, Aniko18 MŞS, 281, s. 8, 17, 31, 33, 37, 56, 61, 8019 MŞS, 281, s. 19, 59, 64, 81, 9720 MŞS, 281, s. 51, 54, 55, 5921 MŞS, 281, s. 2022 MŞS, 281, s. 2123 MŞS, 281, s. 6024 Erten, a.g.e, s. 92-103; İsmail Doğan, “Osmanlı Ailesinin Sosyolojik Evreleri: Kuruluş, Klasik ve Yenileşme Dönemleri”,Osmanlı, Cilt 5, Yeni Türkiye Yayını, Ankara, 1999, s. 381

Maryako, Mersuma gibi kadın isimlerine rastlanmıştır. Kadın isimleri arasında en fazla Âişeve Fâtıma’nın kullanıldığı dikkat çekmektedir. Çünkü 15 kadın tereke sahibinden beşi Âişe,beşi de Fâtıma ismini taşımaktadır.C- Mirasçıların Aile Hukukundan Kaynaklanan Hakları1-Vâsi TayinleriVesayet, haklarını kullanma ehliyeti olmayan kişinin mallarını koruma, işletme vetasarruf etme hakkının bir başkasına verilmesidir. Bu hakkın verildiği kimseye “vâsi”denilmektedir. Bir kişinin vâsi olabilmesi için âkil, bâliğ ve hür olması, hâkim tarafındantayin edilmesi ve kendisinin de vâsiliği kabul etmesi gerekmektedir. 25 İncelediğimiz terekekayıtlarında ölen kişilerin bakıma muhtaç çocukları ile bu çocuklarına düşen ve korunmasıgereken malları bulunmaktadır. Her iki işlemi yerine getirmek üzere bu çocuklara mahkemetarafından vâsiler tayin edilmiştir. Vâsi olarak atanan kişilerin genel olarak ölen kişininyakınları olduğu görülmektedir. Bu kişiler içerisinde yetimlerin anneleri, 26 babaları, 27amcaları, 28 dayıları, 29 halaları 30 ve vefat eden kişinin amcasının oğlu, 31 annesi, 32 babatarafından ceddeleri ve anne tarafından ceddeleri yer almaktadır. 33 Bunun yanında mirasçısızvefat iden bir kişinin terekesi beytü’l-mal tarafından zapt edilmiştir. 342-Mehir miktarlarıMehir, nikâh akdi yapılırken evlenecek erkek tarafından şahitler huzurunda gelinadayına verilmesi gereken paradır. Mehrin peşin ödenen kısmına “mehr-i muaccel”, ilerideödenmesi kararlaştırılmış olan kısmına “mehr-i müeccel” denir. Nikâh akdi sırasında mehirtespit edilmediği takdirde, kızın emsal ve akranına bakılarak miktarı belirlenirdi. Bu miktarkadının dul, bâkire, zengin, fakir, yaşlı ve güzel olmasına göre değişmekteydi. 35 Mehr-imüeccel, evliliğin ölüm veya boşanma ile sona erdiğinde kadına ödenirdi. Bu o kadar önemliidi ki, koca öldüğünde öncelikle kadının mehr-i müecceli terekeden ödenir, daha sonra geriyekalan mirasçılar arasında taksim edilirdi. Mehiri ödenmeyen kadın mahkemeye müracaat25 Hamza Aktan, “İslam Aile Hukuku”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi II, Ankara, 1992, s. 42726 MŞS, 281, s. 16, 20, 30, 32, 35, 55, 59, 60, 64, 9727 MŞS, 281, s. 2, 31, 51, 56, 61, 64, 8128 MŞS, 281, s. 54, 5529 MŞS, 281, s. 8, 1730 MŞS, 281, s. 9131 MŞS, 281, s. 9432 MŞS, 281, s. 3433 MŞS, 281, s. 59, 9534 MŞS, 281, s. 2135 Mehmet Aydın, “Osmanlı Hukukunda Nikah Akitleri” Osmanlı Araştırmaları III, 1982, s. 10; Aktan, ag.m., s. 406; İlberOrtaylı, “Anadolu’da XVI. Yüzyılda Evlilik İlişkileri Üzerine Bazı Gözlemler”, Osmanlı Araştırmaları I, 1980, s. 35-36

ederek bunun ödenmesini isteyebilirdi. 36 İncelediğimiz Kırkağaç tereke kayıtlarındaki mehr-imüeccel miktarının 40 kuruş ile 333 kuruş arasında değiştiği görülmüştür. Terekesahiplerinden 18 kadın için tespit edilen mehr-i müeccel miktarı 83 kuruş, 37 4 kadın için tespitedilen mehr-i müeccel miktarı ise 333 kuruştur. Mehr-i müeccellerin belirli miktarlar üzerindeyoğunlaşması, mehir miktarlarının baştan belirlenmediğini sonradan emsallerine göre birmiktarın tespit edildiğini göstermektedir. Mehir miktarı fazla olan bu kişiler arasında; 6 199kuruş terekesi olan Sarı Ağa mahallesinden Mustafa bin Süleyman, 1 169 kuruş terekesi ZorAğa mahallesinden Ahmed bin Süleyman, 1 609 kuruş terekesi olan Küçük Musa Ağamahallesinden Fâtıma bint-i Ali ve tereke miktarı belli olmayan Bodur Oğlu mahallesindenFâtıma bint-i Molla Mehmed bulunmaktadır. 38 Bunlar dışında 3 kadının mehr-i müecceli 40-41 kuruş arasında değişirken, diğer kadınlarınkiler ise 100, 133 ve 166 kuruştur. 39 Kırşehir’leilgili olarak yapılan bir araştırmada mehir miktarının 100, 155, 200, 300, 400 ve 500 kuruş, 40Tokat üzerine yapılan bir diğer araştırmada ise 50 ile 100 kuruş arasında değiştiği tespitedilmiştir. 413- VasiyetVasiyet, sonucu ölümden sonra meydana gelmek üzere bir mal, alacak veya menfaatinkarşılıksız olarak başkasına temlik edilmesidir. Vasiyetçiye “musî”, vasiyet edilene “mûsâleh” ve vasiyet konusuna da “mûsâ bih” denilmektedir. Bir kişinin vasiyet yapabilmesi içinborca batık olmaması gerekmektedir. Ölen kişi hiçbir mirasçısı yoksa malının tamamını, birmirasçısı bile varsa malının ancak 1/3’ünü vasiyet edebilmektedir. Ayrıca vasiyet edileninmirasçılardan olmaması gerekmektedir. 42Kırkağaç’ta bazı tereke sahipleri mallarından birkısmının hayır işlerine sarf edilmesi için vasiyette bulunmuşlardır. İncelemiş olduğumuz 38tereke sahibinden 9’unun az veya çok bir hayrata para bağışladığı görülmektedir. Terekelerinbir kısmında vefat eden şahısların hayır işleri için ayırmış oldukları paraların miktarı geneldetechiz ve tekfin masrafları ile birlikte yazıldığından, bu paraların ne kadarının hayır işlerineayrıldığı tespit edilememektedir. Ancak bazı terekelerde hayır için ayrılan paranın miktarı vesarf yeri belirtilmiştir. Bu tür kayıtlara Kara Ali mahallesinden Mustafa Ağa’nın terekesi36 Gül Akyılmaz, “Osmanlı Aile Hukukunda Kadın”, Türkler, Cilt 10, Yeni Türkiye Yayını, Ankara, 2002, s. 36837 MŞS, 281, s. 16, 19, 32, 34, 35, 37, 51, 54, 55, 59, 64, 65, 81, 91, 94, 9738 MŞS, 281, s. 30, 95, 59, 3139 MŞS, 281, s. 8, 61, 80, 64, 56, 8140 Rıfat Özdemir, “Kırşehir’de Ailenin Sosyo Ekonomik Yapısı (1880-1906)”, Aile Yazıları I, Temel Kavramlar Yapı veTarihi Süreç, TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayını No: 5, (Der. Beylü Dikeçligil-Ahmed Çiğdem), Bilim Serisi5/1, Ankara, 1991, s. 40641 Rıfat Özdemir, “Tokat’ta Ailenin Sosyo-Ekonomik Yapısı”, Aile Yazıları I, Temel Kavramlar Yapı ve Tarihi Süreç, TC.Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayını No: 5, (Der. Beylü Dikeçligil-Ahmed Çiğdem), Bilim Serisi 5/1, Ankara, 1991,s. 42942 Halil Cin-Ahmed Akgündüz, Türk Hukuk Tarihi, 2. Cilt, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul, 1996, s. 132, 134

örnek olarak verilebilir. Mustafa Ağa, 25 219 kuruş terekesinden, mahallesi için 100, HacıHimmet Ağa Camii’ne 50, ismi okunamayan bir çeşmeye 50, Mısırlıoğlu Çeşmesi’ne 50,Hacı Abidin Çeşmesi’ne 25, Kara Ali Oğlu Camii’ne 25, İlyas Çeşmesi’ne 25, ismiokunamayan bir camiye 25, ismi belirtilmeyen bir çeşmeye 70, Sarı Ağa Cami kandiline veismi belirtilmeyen suya 30 kuruş vasiyet etmiştir. 43 Küçük Musa Ağa mahallesinden Fâtımabint-i Ali de 1 609 kuruşluk terekesinden iki farklı su hayratı için 25’er kuruşu ve nereyeverileceği belirtilmemiş olan 150 kuruşu hayır için vasiyet etmiştir. 44Karaca Oğlumahallesinden 508 kuruş terekesi olan Hatice bint-i Mehmed ise Soğuk Çeşme Cami-i Şerifisuyuna 40, diğer bir hayrata da 60 kuruş bağışlamıştır. 45Bazı terekelerde vasiyet edilen paranın miktarı belirtilmiş ancak sarf yeri hakkındabilgi verilmemiştir. Bodur Oğlu mahallesinden terekesi 2 069 kuruş olan Fâtıma bint-iMustafa 430 kuruşu, 46 Bakır karyesinden 1 229 kuruş terekesi olan Ümmühan bint-i Ahmedkardeşine 150 kuruşu 47 ve Cin Osman mahallesinden 1 565 kuruş terekesi olan Fâtıma bint-iMustafa da 250 kuruşu 48 hayra sarf edilmesi için bağışlamışlardır.Kara Ali Oğlu mahallesinden toplam tereke miktarı 5483 kuruş olan Âişe bint-iMehmed malının üçte biri olan 1827 kuruşun hayra sarf edilmesi hususunda vasiyettebulunmuştur.49Vasiyet yapan kişiler arasında hem kadınlar hem de erkekler bulunmaktadır.D- Tereke Kayıtlarında Geçen Eşyalar1- Giyim ve Ziynet EşyalarıTereke kayıtlarının en fazla bilgi verdiği hususlardan biri de giyim eşyalarıdır.İncelediğimiz 38 tereke kaydı içerisinde birçok elbise çeşidine rastlanmıştır. Elbise olarakgiyilen ve kullanılanlar içerisinde; abdestlik, biniş, boğça, cebe, cepken, çakşır, çevre, dizlik,entari, fermane, ferace, gömlek, hammamiye, hırka, ihram, kuşak, libâde, nimten (mintan),kuşak, önlük, peşkir, silincek, yağmurluk, yelek ve yemeni; ayağa giyilenler içerisinde isemest, çizme, pabuç, nalin; başa giyilenler arasında ise, fes, külah ve sarık yer almaktadır.Belirttiğimiz bu elbiseler ise alaca, ankene, basma, Bursa çekme, çitari, çuka, damga,dülbent, futa, kadife, keten, kumaş, kutni, makreme, ruka, Sivas(t)i 50 , şal, Şam kumaşı,43 MŞS, 281, s. 2144 MŞS, 281, s. 9545 MŞS, 281, s. 5946 MŞS, 281, s. 1947 MŞS, 281, s. 848 MŞS, 281, s. 6149 MŞS, 281, s. 56

taraklı kumaş, telli kumaş ve yaşmak gibi kumaş çeşitlerinden üretilmişlerdir. Bu elbise vekumaş çeşitlerinin ne olduğunu bilmek şüphesiz önemlidir. Çalışmanın hacminigenişletmemek için bu hususta bilgi verilmemiştir. İstenildiği takdirde bu konu ile ilgiliaşağıda künyesi verilen esere bakılabilir. 51Yukarıda giysi çeşitleri ile kumaş çeşitleri hakkında bilgi verilmiştir. Peki, hangigiysiler hangi kumaştan dikilmektedir? Bu konuda fikir vermek için elbise ve kumaştürlerinin birlikte zikredildiği şu giysileri örnek olarak verilebiliriz: Aba, 52 Abanî, 53 abaşalvar, abanî sarık, 54 abdestlik, 55 alaca parçası, alaca entari, abdestlik parça, 56 çuka dülbent,fermane, basma beyaz hümayun, basma şalvar, bayağı sarık, kısa entari, Ahmediye sarık, 57ankene entari, 58 aknene şalvar, 59 basma boğça kuşak, 60 çuka cepken, basma entari, 61 beyazentari, 62 biniş, 63 çuka çakşır, Bursa çekme entari, 64 fermane, cebe, 65 çevre, 66 çitari entari, 67çizme, 68 çuka, 69 çuka cebe, 70 çuka elbise, 71 çuka ferace, 72 çuka nimten (mintan), 73 Diyarbakırşalvar, 74 damga entari, 75 dizlik, 76 ferace, dokuma şalvar, 77 don kuşak, 78 dülbent entari, 79dülbent fermane, 80 entari, 81 fes, 82 taraklı yelek, tellice cebe, külah, ketenli gömlek, fes, külah,50 Bu kumaşın isminin ipekli bir dokuma çeşidi olan “sevâyi” veya “sevâi” olma ihtimali vardır. Bkz. Ömer Demirel-Muhiddin Tuş-Adnan Gürbüz, “Osmanlı Anadolu Ailesinde Ev, Eşya, ve Giyim Kuşam (XVI.-XIX. Yüzyıllar”, SosyoKültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi 2, TC. Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Yayını No: 71, Ankara, 1992, s. 718-72851 Baybars Gülensoy, Türkiye’de Giyim-Kuşam ve Süslenme Sözlüğü (Etimolojik ve Açıklamalı), (Haz. Baybars Gülensoy),Motif Vakfı Yayınları, Konya, 200352 MŞS, 281, s. 16, 60, 5453 MŞS, 281, s. 60, 3354 MŞS, 281, s. 2155 MŞS, 281, s. 16, 1756 MŞS, 281, s. 1757 MŞS, 281, s. 2358 MŞS, 281, s. 21, 2359 MŞS, 281, s. 2, 9560 MŞS, 281, s. 6261 MŞS, 281, s. 6162 MŞS, 281, s. 2163 MŞS, 281, s. 3464 MŞS, 281, s. 5565 MŞS, 281, s. 5466 MŞS, 281, s. 56, 9567 MŞS, 281, s. 5668 MŞS, 281, s. 17, 51, 8069 MŞS, 281, s. 1770 MŞS, 281, s. 55, 61, 9171 MŞS, 281, s. 872 MŞS, 281, s. 21, 23, 6173 MŞS, 281, s. 6074 MŞS, 281, s. 30, 5675 MŞS, 281, s. 81,76 MŞS, 281, s. 17, 23, 3377 MŞS, 281, s. 278 MŞS, 281, s. 3779 MŞS, 281, s. 2, 23, 6280 MŞS, 281, s. 9581 MŞS, 281, s. 8, 16, 1782 MŞS, 281, s. 55, 95

sarık, 83 futa, 84 gömlek, 85 hammamiye, 86 hırka, 87 ihram, 88 kadife ferace, 89 kebir mest, 90 kısaentari, 91 yemeni libâde, Selimiye entari, köhne sarık, köhne çizme çift, kısa dülbent entari,kısa yelek, 92 köhne aba, 93 köhne entari, 94 köhne libâde, 95 önlük, makreme boğça, köhneyağmurluk, 96 kumaş entari, 97 penbe bezi top, kumaş top, 98 kuşak, 99 libâde 100 mest vepabuç 101 nimten (mintan), 102 pabuç, 103 peşkir, 104 ruka entari, 105 sarık, 106 silincek, şal, uzundamga libâde, Sivasi(ti) cebe, 107 Sivasi(ti) libâde, 108 köhne şalvar, köhne şalvar, şitari entari,yemeni, sofra peşkiri ve ya(ğ)lığı, 109 şal entari, 110 şalî cübbe, 111 şalvar, 112 Şam kumaşıentari, 113 tarak, 114 taraklı entari, 115 telli entari, 116 yağmurluk 117 ve yaşmaktan kuşak, yemenientari. 118 Burada zikrettiğimiz bu elbiselerin fiyatları hakkında bilgi verilmemiştir.Çalışmanın sonuna eklenen tablo-2’de bu giysilerin fiyatları hakkında bilgi verilmiştir. Bazıgiysilerin Şam’da, Bursa’da ve Diyarbakır’da üretilen kumaşlardan imal edildiğigörülmektedir.Tereke kayıtlarında az da olsa ziynet eşyalarına da rastlanmıştır. Bu eşyalar arasındagümüş kuşak ve kemer, kutu içinde gümüş hurdası, rubbiyye altını (34 adet= 340 kuruş), sim83 MŞS, 281, s. 6184 MŞS, 281, s. 6585 MŞS, 281, s. 2, 2186 MŞS, 281, s. 8187 MŞS, 281, s. 6288 MŞS, 281, s. 5689 MŞS, 281, s. 5190 MŞS, 281, s. 3791 MŞS, 281, s. 16, 2392 MŞS, 281, s. 2393 MŞS, 281, s. 2194 MŞS, 281, s. 2, 895 MŞS, 281, s. 896 MŞS, 281, s. 2197 MŞS, 281, s. 21, 2398 MŞS, 281, s. 6099 MŞS, 281, s. 21, 37100 MŞS, 281, s. 33101 MŞS, 281, s. 2, 51, 55, 56102 MŞS, 281, s. 54, 55, 60103 MŞS, 281, s. 97104 MŞS, 281, s. 17, 54105 MŞS, 281, s. 80106 MŞS, 281, s. 21, 23, 37, 55107 MŞS, 281, s. 81108 MŞS, 281, s. 21, 31109 MŞS, 281, s. 2110 MŞS, 281, s. 61, 95111 MŞS, 281, s. 21, 56112 MŞS, 281, s. 2, 23113 MŞS, 281, s. 55, 95114 MŞS, 281, s. 37115 MŞS, 281, s. 61, 95116 MŞS, 281, s. 31, 61117 MŞS, 281, s. 23, 60118 MŞS, 281, s. 51; Giysi ve kumaş çeşitlerini karşılaştırma için bkz: Ömer Demirel ve diğerleri, a.g.m., s. 717-725

kuşak (60 kuruş), altın küpe (çift= 22; 23 kuruş), sim bilezik (22 kuruş), yüzük (5 kuruş) yeralmaktadır. 1192- Ev EşyalarıKırkağaç tereke kayıtlarında ev eşyası olarak kullanılan şu malzemelere rastlanmıştır:Çıkrık, penbe çıkrığı, iplik çıkrığı, kantar, sandık, kutu, küfe, 120 sim ayna, çuval (çift), kazmave çapa, dürü (bel), bulgur taşı, gürbe, köfün, büyük saat, küçük saat, büyük ayna, testere veburgu, patlı (çaltı) tırpanı, araba kayışı, bağ keseri, çift demiri, küp, kalbur, araba, gözer, udağacı, ıtır ağacı, ıtır yağı, mis kutu, 121 kömür, hatab, yaba, 122 bel, harar, ayna, heybe, sac,duhan kesesi, tahta, 123 küçük terazi, fener, saat, çift takımları, saman, kalbur, tekne, nacak,sacayağı, kandil, çalka, sepet, çırçır, ambar, zeytin gürbesi, oda takımı, iplik, kilim, kıl harar,kandil ve kiremit. 124 Bu eşyalardan, çıkrığa, pek çok kişinin evinde rastlanmaktadır. Çıkrık,pamuğu ipliğe çevirmede kullanılmaktadır.3- Ev Döşemesine ve Yatak Takımlarına Ait EşyalarEv döşemesi ve yatak takımları ile ilgili olarak tereke kayıtlarında rastlananmalzemeler şunlardır: Halı, kilim, seccade, kıl çul, dokuma çul, penbeden çul, 125 yorgan,safir yorgan, basma yorgan, çuka yorgan, şal yorgan, 126 döşek, atlas döşek, makreme döşek,beledi döşek, 127 yastık, kutni yastık, kadife yastık, atlas yastık, beledi yastık, basma yastık, 128minder, saman dolu minder, beledi minder, minder örtüsü 129 yorgan yüzü, çarşaf, işlemeliçarşaf kenarı, yatak, döşek, döşek içi, şilte ve boğça, 130 torba ve heybe. 131 Yatak takımlarıiçin değişik türde kumaşlar kullanılmıştır.4- Mutfak EşyalarıOsmanlı ailesi, çok çeşitli ve zengin mutfak eşyasına sahiptir. Osmanlı evlerinin birkısmında aşhane ve matbah-mutfak tabir edilen bir bölme bulunmaktadır. Mutfağın olmadığıevlerde ise bu eşyalar ocağın yakınında ocağın sağ ve sol tarafında bulunan gözlerde-119 MŞS, 281, s. 17, 21, 61, 31120 MŞS, 281, s. 2, 8, 94, 17121 MŞS, 281, s. 17, 21, 94, 97122 MŞS, 281, s. 8123 MŞS, 281, s. 60, 94, 95, 97124 MŞS, 281, s. 23, 31, 33, 34, 35, 54, 55, 56, 60, 61, 64, 91, 94, 95, 97,125 MŞS, 281, s. 20, 21, 56, 80, 94126 MŞS, 281, s. 8, 31, 61, 95127 MŞS, 281, s. 8, 51, 81, 95128 MŞS, 281, s. 2 19, 21, 61, 95129 MŞS, 281, s. 17, 21, 60130 MŞS, 281, s. 8,16, 17, 21, 31, 61,131 MŞS, 281, s. 37, 55

dolaplarda veya sergen diye tabir edilen, odayı tavana yakın yükseklikte çepeçevre dolananahşap raflarda saklanmaktadır. Mutfak eşyaları genel olarak bakır, pirinç, demir, toprak,porselen, cam ve taş benzeri malzemelerden yapılmaktadır. 132 Kırkağaç kazasında da mutfakmalzemelerinin benzer şekilde muhafaza edildiği ve benzer malzemelerden yapıldığı tahminedilebilir. Tereke kayıtlarında gördüğümüz mutfak eşyaları arasında, elek, kazan, tencere,sini, büyük sini, kenarlı sini, küçük tava, sahan, 133 leğen, bakraç, yağ tavası, 134 kahve takımı,kahve ibriği, kahve değirmeni, 135 çorba tası, 136 tabak, camesu leğen, güğüm, helva tavası,helva tası, kadayıf sinisi, süt sağacağı, kapaklı tencere, balık tavası, cezve, kahve tavası, şırakazanı, bıçak, bıçak kını, büyük bıçak, lenger, kulplu tas, 137 pekmez tavası, 138 leğen ve ibrik,çanak, tahta sini, 139 fincan ve tepsi yer almaktadır. 140 Bu eşyalardan pekmez tavasına pek çokterekede rastlanması pekmezin çokça tüketildiğini ve kaza tarımında bağcılığın önemli yeriolduğunu göstermektedir.5- Yiyecek, İçecek Maddeleri ve Tarım ÜrünleriTerekelerde yiyecek maddeleri ile ilgili olarak fazla çeşide rastlanmamıştır. Rastlananbu yiyecek maddelerini ve bunların birim fiyatlarını şu şekilde belirtebiliriz: Pekmez ( 5 kıyye= 20 kuruş), dakik ( 2 ölçek = 10 kuruş), bulgur ( 2 ölçek = 10 kuruş), zeytin, 141 hınta ( 2 kile= 70; 37 çeki = 281; 12 kile = 400; 4 kile = 160), nohut ( 4 kile = 160), 142 mercimek (destede),boya tohumu, üzüm ( 51 kıyye = 37; gürbesi ile 21,5 kıyye = 20), 143 koza (132 kıyye = 1728),ak darı ( 12 çeki = 21), badem, 144 torba içinde bir miktar afyon, penbe çekirdeği, 145 mısır,soğan, şair, tarhana, 146 penbe ( 2 kıyye= 20). 147 Pek çok terekede penbe çekirdeği, koza vepenbeye rastlanması kaza tarımında pamuk ziraatının yaygın olduğunu göstermektedir.132 Demirel ve diğerleri, a.g.m., s. 711133 MŞS, 281, s. 8, 60134 MŞS, 281, s.19135 MŞS, 281, s. 16, 17, 21,23, 33136 MŞS, 281, s. 17137 MŞS, 281, s. 21, 61138 MŞS, 281, s. 2, 8139 MŞS, 281, s. 97140 MŞS, 281, s. 37, 91141 MŞS, 281, s. 8142 MŞS, 281, s. 16, 21, 34, 35143 MŞS, 281, s. 17, 21, 8144 MŞS, 281, s. 21145 MŞS, 281, s. 8, 94, 97146 MŞS, 281, s. 54, 55, 65147 MŞS, 281, s. 8

Terekeler içerisinde keyif verici maddelere ve bunları içmeye yarayan bazı araç-gereçlere rastlanmıştır. Bu maddeler ve malzemeler içinde duhan (31 kuruş) enfiye (8kuruş) 148 ve çubuk (12 kuruş) bulunmaktadır. 1496- Gayr-i Menkuller ve MenkullerTereke sahiplerinin geriye bıraktıkları mallar arasında gayr-i menkuller de önemli biryer tutmaktadır. Bu mallar arasında ev, bağ, kesik, dam, boya tarlası, dikili ağaçlarbulunmaktadır. Bu gayr-i menkuller ve fiyatları şu şekildedir: Ev ( Zor Ağa mahallesinde 800;Sarı Ağa mahallesinde =975 kuruş; Bodur Oğlu mahallesinde=180; Emir Ağa mahallesinde=5000; Kara Ali mahallesinde= 2500; Kaya Dibi köyünde= 8000; Zor Ağa mahallesin= 300;Sarı Ağa mahallesinde= 400; Cin Osman mahallesinde= 4515; Melengeli Oğlu mahallesinde3050 ); 150 bağ ( 3 evlek = 61; 1 dönüm = 150; Kızılca tımarında yarım evlek bağ = 10; SakızlıKuyusu yakının da bir evlek bağ=60 ; Cibali tımarında bir evlek bağ=40; 1 dönüm=2000; 1,5dönüm=200; harab bağ = 20; 1 dönüm bağ= 100); 151 boya tarlası (1,5 dönüm=1000; sığıryolunda 3 dönüm = 1250; 3 dönüm= 1100; Güllü mevkiinde 3 dönüm=1900 ), 152 ceviz ağacı(10), zeytin ağacı (15; 20; 20; toplam zeytin ağacı= 500) 153 dükkan gediği(25), 154 kesik 155 vetarlada dam (50). 156 Tereke sahiplerinin hemen hemen tamamının oturacak bir evinin olduğugörülmektedir.Tereke sahiplerinden bazısı geriye nakit para bırakmış olmakla birlikte bunların sayısıfazla değildir. Terekelerde rastlanan mevcut paraların miktarı şu şekildedir: 149 kuruş; tarik-ihâcdan ba-defteri kassam gönderilen iki parça halinde nakit 2896,5 ve 2419,5 kuruş; 39 kuruş;157874 kuruş; 333 kuruş.7-Ticarî EşyalarTereke kayıtları Kırkağaç’ta ticarî değere sahip iki ürünün ziraatının yapıldığınıgöstermektedir. Bunlardan biri pamuk ve diğeri kök boyadır. Kök boya ziraatının yapıldığınıgösteren kayıtlara gayr-i menkuller bahsinde değinildiğinden burada bu konuda bilgiverilmeyecektir. Pamuk, tereke kayıtlarında “koza” şeklinde geçmektedir. Bazı terekelerde148 MŞS, 281, s. 17149 MŞS, 281, s. 31, 17, 55, 60150 MŞS, 281, s. 8, 97, 94, 60, 64, 54, 59, 81, 34, 37151 MŞS, 281, s. 8, 17, 2, 61, 65, 59152 MŞS, 281, s. 17, 34, 23153 MŞS, 281, s. 2, 64, 56, 59, 91154 MŞS, 281, s. 20155 MŞS, 281, s. 55156 MŞS, 281, s. 35157 MŞS, 281, s. 17, 21, 55, 81

kozanın birimi, fiyatı ve tutarı belirtilmişken, bazılarında miktarı ve birimi belirtilmedensadece tutarı verilmiştir. Bu konuda bir fikir vermek için şu kayıtlar örnek olarak verilebilir:Koza (iki kıyye= 26; 20 kıyye= 250; 50 kıyye= 500; 5 kıyye= 35 kuruş). 158Tereke sahiplerinden bir kişinin mal varlığı diğerlerine göre farklılık göstermektedir.Bu kişinin terekesinin büyük kısmı hayvan derilerinden oluşmaktadır. Bu kişi, 688,5 kuruşterekesi olup Koca Mehmed Ağa mahallesinde oturan ve muhtemelen deri esnafı olan YanakoVeled Dimitri’dir. Yanako Efendi’nin terekesinde geçen deri çeşitleri ve fiyatları şuşekildedir: Tilki boğazı cildi (22.5 kuruş), tilki cildi (10 adet= 30 kuruş), çakal cildi (3parça=13), çakal cildi (boy“dan” 12 tane= 12 kuruş), çakal cildi (2 kuruş), boğaz cildi (3 tane12 kuruş), sansar cildi (boy “dan” 15 kuruş), çakal parça ( 2 tane= 7 kuruş), dağ kedisi cildi(25 kuruş), kurt cildi, (5 tane=40 kuruş) tilki cildi ( 4 tane= 5 kuruş), kuzu cildi ( 3 tane= 3kuruş), sansar cildi (12 tane= 50 kuruş), çakal cildi (6 tane= 12 kuruş) ve köhne ciltler ( 20kuruş). 159 Bu kayıtlar, kurt, çakal, tilki, sansar ve dağ kedisi gibi hayvanların kaza çevresindeyaşadığını ve bunların avlandığını göstermektedir.8- Tereke Sahiplerinin Hayvan VarlığıTereke sahiplerinin mal varlıkları arasında gücünden, etinden ve sütündenyararlandıkları hayvanlar da yer almaktadır. Tereke kayıtlarına göre, Kırkağaç sâkinleri yüktaşımada genelde merkep kullanmaktadırlar. 38 tereke sahibinden 15’nin (%39) birer tane,bir kişinin ise iki tane merkebi bulunmaktadır. Sadece 3 kişide bargir bulunması bu hayvanıherkesin alamadığını göstermektedir. Sütünden yararlanmak için karasığır ineği yanındamanda ineği ve donbay beslenmektedir. Tereke sahipleri içerisinde sadece iki kişinin çiftöküzü bulunmaktadır. Tereke kayıtlarında rastlanan hayvanlar ile bu hayvanların fiyatları şuşekildedir: Merkep ( 70, 150, 122, 190, 103, 90, 80, 22, 100, 65, 133, 60, 98, 110, 100, 50kuruş), 160 arı kovanı ( 3 adet= 30 kuruş), 161 mısır tavuğu, 162 inek (200 kuruş), 163 öküz (çift=200, 830 kuruş), 164 karasığır ineği ( 130, 80 kuruş), 165 manda ineği (180 kuruş), 166 bargir158 MŞS, 281, s. 21, 65, 54, 59159 MŞS, 281, s. 20160 MŞS, 281, s. 20, 16, 17, 21, 97, 94, 64, 65, 54, 55, 55, 59, 80, 34, 35, 32 (sayfa numaraları verilen fiyat sırasına göreverilmiştir).161 MŞS, 281, s. 17162 MŞS, 281, s. 30163 MŞS, 281, s. 97, 34164 MŞS, 281, s. 54, 34165 MŞS, 281, s. 55, 62166 MŞS, 281, s. 62

(200, 535, 210 kuruş) 167 ve donbay (260 kuruş). 168 Bir hayvana ait değişik fiyatlarınbulunması, bu hayvanların değerinin yaşına ve cinsine gör değiştiğini göstermektedir. 229- KitaplarTereke kayıtları içerisinde yer alan kitaplar şahısların ve içinde yaşadıkları toplumunsosyal ve kültürel düzeyleri hakkında fikir vermektedir. Terekelerde kitaplar genel olarak,bazen yazarının ismi ile bazen kitap adı ile bazen de her ikisi birden zikredilmeyip “kitap”,“mecmua”, “risale” gibi ifadelerle zikredilmektedir. 169 İncelediğimiz 38 tereke sahibindensadece 5’inde (%13) kitap bulunmaktadır. Bu kişilerden biri varlıklı, biri müderris ve ikisi isehâfızdır. Bu kişilerin oturdukları mahalleler ile tereke miktarlarını ve sahip oldukları kitaplarışu şekilde zikredebiliriz: Emir Oğlu mahallesinden 3 640 kuruş terekesi olan Mehmed Şerifbin İsmail’in terekesinde Muhammediyye kitabı (25 kuruş), hurda kitaplar (18 kuruş) ve yineparça kitaplar (18 kuruş), 170 Kara Ali mahallesinden 25 219 kuruş terekesi olan MustafaAğa’nın terekesinde Mushaf-ı Şerif (25 kuruş), evrak (11 kuruş) ve Halebî kitabı, 171 KüçükMusa Ağa mahallesinden 2445 kuruş terekesi olan Müderris Ahmed bin Hüseyin’interekesinde eczalar ( 11 kuruş), Fenari ve Sarf şerhi (8 kuruş), Feraiz-i Seydi (13 kuruş),Tevbe ... Şerhi (14 kuruş), 172 Bektaş Camii’nde görevli Hâfız Süleyman bin Süleyman’ınterekesinde Kelâm-ı Kadîm (80 kuruş) 173 Melengeli Oğlu mahallesinden Hâfız Ahmed ibn-iİsmail’in terekesinde Kitabet-i Ecza (50 kuruş), Yusuf Kıssası (2,5 kuruş). 174 Yukarıdabelirttiğimiz şekilde Kırkağaç terekelerinde de bazı kitaplar adları zikredilmeyip bunlar“hurda kitap”, “kitap parçaları”, “kitâbet-i eczâ” ve “evrâk” şeklinde belirtilmişlerdir.10- Silahlarİncelediğimiz terekeler içerisinde kesici-delici ve ateşli silahlara rastlanmıştır. Sadece6 kişinin (%15) belirttiğimiz türden silahlara sahip olduğu görülmektedir. Bu kişilerin sahipoldukları silahlar arasında tüfenk (132 kuruş), tabanca (160, 29), 175 hurda tabanca ( 10 kuruş),harbî (15 kuruş), kılıç (30, 30 kuruş), 176 tabanca ve tüfek ( 83 kuruş) 177 yer almaktadır.167 MŞS, 281, s. 34, 23, 37168 MŞS, 281, s. 32169 Ali İhsan Karataş, “Osmanlı Toplumunda Kitap (XIV-XVI. Yüzyıllar”, Türkler, Cilt 11, Yeni Türkiye Yayını, Ankara,2002, s. 898170 MŞS, 281, s. 17171 MŞS, 281, s. 21172 MŞS, 281, s. 55173 MŞS, 281, s. 33174 MŞS, 281, s. 37175 MŞS, 281, s. 21, 23176 MŞS, 281, s. 60, 64, 64

Özcan, Tahsin, “Muhallefât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt, 30, TürkiyeDiyanet Vakfı Yayını, İstanbul, 2005, s. 406-7Özdemir, Rıfat, “Kırşehir’de Ailenin Sosyo Ekonomik Yapısı (1880-1906)”, Aile Yazıları I,Temel Kavramlar Yapı ve Tarihi Süreç, TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayını No:5, (Der. Beylü Dikeçligil-Ahmed Çiğdem), Bilim Serisi 5/1, Ankara, 1991, s. 477-519Özdemir, Rıfat, “Tokat’ta Ailenin Sosyo-Ekonomik Yapısı”, Aile Yazıları I, TemelKavramlar Yapı ve Tarihi Süreç, TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayını No: 5,(Der. Beylü Dikeçligil-Ahmed Çiğdem), Bilim Serisi 5/1, Ankara, 1991, s. 411-455Öztürk, Said, İstanbul Tereke Defterleri, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul, 1995Öztürk, Öztürk, “Osmanlı Toplumunda Çok Evliliğin Yeri”, Osmanlı, Cilt 5, Yeni TürkiyeYayını, Ankara, 1999, s. 407-411Gül, Akyılmaz, “Osmanlı Aile Hukukunda Kadın”, Türkler, Cilt 10, Yeni Türkiye Yayını,Ankara, 2002, s. 365-374

EKLERTablo-1 Tereke Sahiplerinin Adı, Mahale ve Köy Adı, Tereke Tarihi ve TerekeSahiplerinin Erkek ve Kız Çocuk SayılarıTereke Sahibinin AdıTereke SahibininMahalle veya KöyüTerekeMiktarı(Kuruş)TarihiErkekÇocukSayısıKızÇocukSayısıToplamÇocukSayısıDefterSayfaNoÂişe bint-i Mustafa Emir Oğlu Mahallesi 1234,5 ( 1262/1845-46) 2 - 2 2Fâtıma bint-i Hasan Zor Ağa Mahallesi 1691 ( 1260/1844-45) 1 1 2 8Ümmühan bint-i Ahmet Bakır Karyesi 1229 (1260/1844-45) - - - 8Çakıcı Ali bin Yusuf Sarı Ağa Mahallesi 1174 ( 1260/1844-45) 1 2 3 16Mehmed Şerif bin İsmail Emir Oğlu Mahallesi 3640 (1260/1844-45) - - - 17Fâtıma bint-i Mustafa Bodur Oğlu Mahallesi 2069 ( 1260/ 1844-45) 2 2 19Yanako Veledi DimitriKoca Mehmed AğaMahallesi688,5 ( 1260/ 1844-45) 3 4 7 20Mustafa Ağa Kara Ali Mahallesi 25219 ( 1267/1850-51) 1 - 1 21Mehmed ibn-i MehmedKüçük Musa AğaMahallesi5525 ( 1267/1850-51) 1 1 2 23Mustafa bin Süleyman Sarı Ağa Mahallesi 6199 (1259/1843-44) 1 1 2 30Fâtıma bint-i Molla Mehmed Bodur Oğlu Mahallesi - ( 1259/1843-44) - - - 31Hüseyin bin Ahmed Memiş Oğlu Mahallesi 1575 (1259/1843-44) 1 1 2 32Hâfız Süleyman binSüleymanBektaş Câmii 1006 ( 1259/1843-44) - - - 33Sandık Emini Şeyh Efendibin MehmedCin Osman Mahallesi 12160 ( 1259/1843-44) 2 1 3 34Halil Halife bin İsmailKara Ali OğluMahallesi12166 ( 1259/1843-44) 2 1 3 35Ahmed bin MehmedKüçük Musa AğaMahallesi588 ( 1259/1843-44) - - - 37Hâfız Ahmed ibn-i HacıİsmailMelengeli OğluMahallesi4432 ( 1259/1843-44) - - - 37Âişe bint-i AbdullahKüçük Musa AğaMahallesi803 (1259/1843-44) 1 - 1 51

Hatib Oğlu Ali bin Ali Kaya Dibi Karyesi 2750 (1259/1843-44) 2 - 2 54Mehmed bin Mustafa Sarı Ağa Mahallesi 2595 (1259/1843-44) 2 1 3 55Müderris Seyyid Ahmed binHüseyinKüçük Musa AğaMahallesi2445 ( 1259/1843-44) 2 - 2 55Âişe bint-i MehmedKara Ali OğluMahallesi5483 (1259/1843-44) - - - 56Hatice bint-i MehmedMelengeli OğluMahallesi502,5 ( 1259/1843-44) 1 2 3 56Hatice bint-i Mehmed Karacaoğlu Mahallesi 508 (1260/1844-45) 3 - 3 59Ahmed bin Süleyman Zor Ağa Mahallesi 1169 (1259/1843-44) - 2 2 59Hatibzade Kerim Ağa ibn-iEminEmir Ağa Mahallesi - (1259/1843-44) 4 2 6 60Fâtıma bint-i Mustafa Cin Osman Mahallesi 1565 (1258/1842-43) 1 1 2 61Meryem bint-i Ahmet Öveçler Karyesi 875 (1258/1842-43) - 2 2 64… bin Mehmed Kara Ali Mahallesi 4804 (1258/1842-43) 1 1 2 64Ali bin Ali Sarı Ağa Mahallesi 986 (1260/1844-45 - - - 65Hatice bint-i Mustafa Cin Osman Mahallesi 1643 (1250/1834-35) 1 1 2 65Hacı Berber Oğlu Mustafa Hızır Ağa Mahallesi 1836 (1259/1843-44) - - - 80Âişe bint-i Halil Cin Osman Mahallesi 462 ( 1259/1843-44) 1 2 3 81Âişe bint-i Süleyman Sarı Ağa Mahallesi 2981 (1259/1843-44) - 1 1 81Halil bin Mehmed Bakır Karyesi 5051 ( 1259/1843-44) 2 1 3 91Ali bin Mehmed Bodur Oğlu Mahallesi 2428 (1259/1843-44) 1 1 2 94Fâtıma bint-i AliKüçük Musa AğaMahallesi1609,5 (1260/1844-45) 1 1 2 95Ali bin Süleyman Sarı Ağa Mahallesi 2618 ( 1250/1834-35) - 2 2 97ToplamToplamToplam383472

Tablo-2 Terekelerde Geçen Giysiler ve FiyatlarıGiysiÇeşitleriGiysiyeAitFiyatlarTerekeyeAit SayfaNoGiysiÇeşitleriGiysiyeAitFiyatlarTerekeyeAit SayfaNoGiysi ÇeşitleriGiysiyeAitFiyatlarTerekeyeAit SayfaNoAba 25, 44, 10 16, 60, 54 Damga entari 81 Mest ve pabuç 7, 8, 12, 8 2, 55, 56, 51Abanî 34, 28 60, 33 Dizlik 5, 4, 1 17, 33, 23 Nimten (mintan) 11, 40, 4 60, 54, 55Aba şalvar 21Dokumaşalvar9 2 Önlük 45 21Abanî sarık 183 21 Don kuşak 2 37 Pabuç 11 97Abdestlik 40, 18 16, 17 Dülbent 11, 5, 23, 23 Penbe bezi top 30 60Abdestlikparça17 17Dülbententari30, 18, 9 23, 2, 62 Peşkir 6, 20 17, 54Ahmediyesarık24 23Dülbentfermane10 95 Ruka entari 80Alaca entari 3 17 Entari 19, 15, 10 8, 16, 17 Sarık 20, 10, 1223, 21, 55,37Alaca parçası 5 17 Ferace 80 2 Selimiye entari 140 23Ankene entari 17, 23, 21 Fermane 10 54 Silincek 3 81Aknene şalvar 10, 2, 95 Fes 5, 11 95, 55 Sivasi(ti) cebe 40 81Basma boğçakuşak5 62Fes, külah,sarık10 61 Sivasi(ti) libâde 220, 36 21, 31Basma kısaentari5 23 Futa 10, 5 65Sofra peşkiri veya(ğ)lığı15 2Basma entari 11 61 Gömlek 6 21,2 Şal 10 81Basma şalvar 25 23 Hamamiye 15 81 Şal entari 40, 26 95, 61Bayağı sarık 14 23 Hırka 7 62 Şalî cübbe 52 21, 56Beyaz entari 21 İhram 12 56 Şalvar 19, 15 23, 2BeyazHumayun15 23 Kadife ferace 19 51Biniş 60 34 Kebir mest 50 37 Köhne şalvar 3 8Bursa çekmeentari13 55Ketenligömlek17 61 Şitari entari 40 2Cebe 50, 54 Kısa entari 5, 3 23, 16 Şal 19, 8Çevre 5, 50 95, 56Kısa dülbententari10 23Şam kumaşıentari80, 82 95, 55Çitari entari 90 56 Kısa yelek 3 23Uzun damgalibâde81Çizme 9, 8 17, 80, 51 Köhne aba 21 Tarak 8 37Köhne çizme3 23 Taraklı entari 60, 26 95, 61

çiftÇuka 53 17 Köhne entari 4, 15 8, 2 Taraklı yelek 11 61Çuka cebe 25, 45, 50 61, 55, 91 Köhne libâde 4 8 Telli entari 140, 15 61, 31Çuka cepken 60 61 Köhne sarık 11 23 Tellice cebe 110 61Çuka çakşır 15 55 Köhne şalvar 15 2 Yağmurluk 75, 34 60, 23Çuka elbise 7, 8Köhneyağmurluk1 21Yaşmaktankuşak5 2Çuka fermane 55 23 Kumaş entari 100, 23, 21 Yemeni 3 2Çuka ferace 66, 81, 27 23, 21, 61 Kumaş top 50 60 Yemeni entari 16 51Çuka nimten(mintan)DiyarbakırşalvarMakremeboğçaKülah 18 61 Yemeni libâde 8 2320, 75 56, 30 Kuşak 2 21, 37 Libâde 3321