ftar Sofras - Türkiye Diyanet Vakfı

dan bir kısmı bilhassa devlet ve komünistpartisi mevkilerinde bulunanlarölüme mahkûm edilmiştir.Türkistan’daki ceditçilik hareketikendi edebiyatını meydana getirdi. MirYakup Dulat, Abdulrauf Fitret, AbdülhamitSüleyman (Çolpan), AbdullahKadiri (Culkunbay), Mağcan Cumabaybu akımın önder isimleridir. Sovyethükümeti 1917’den itibaren ceditçilerile işbirliği yapmak taktiğini güttü. Ceditçilerbu sebeple Sovyet hâkimiyetininilk devirlerinde millî kültür politikalarınıdevam ettirebildiler. Ceditçiler,Sovyet gazeteleri yoluyla kendi fikirlerinibildirmeye başladılar. Ceditçiler1919’dan itibaren iki gruba ayrılmışlardı.Dulat, Mağcan, Fitret Çolpan fikirlerinideğiştirmeden Sovyet kültür idarelerindemillî mefkûre ve millî kültürüntekamülü için çalışmalarını devamettirdiler. 3 Diğer grup eserlerinde Sovyet-komünizmruhunu taşıma rolünüoynamaya başladılar. Verilen tavizlererağmen Stalin’in uyguladığı münevverkıyımından kendilerini kurtaramayarakceditçilerin bütün temsilcileri hapsedilerekkurşuna dizildi.Dr. Baymirza Hayit’in, Sovyet işgalcilerine karşı mücadeleeden Basmacıların safına katılan ağabeyi yakalanaraköldürülmüştü. Bu hadisenin aileye verdiği acı işgalci gücekarşı mücadele edilmesinin lüzumunu küçük yaştan itibarengönlünde yer etmiş olması gerekir. Öğrencilik dönemindehenüz tasfiye edilmeyen ceditçi aydınlarla yaptığıgörüşmelerden etkilenmiştir.İkinci Dünya Savaşının başlaması, askere alınıp esirdüşmesi ve büyük bir şans eseri esir kampından sağ çıkarakAlmanya’da faaliyette bulunan Türkistan Millî BirlikKomitesine katılması gelecekteki hayatının şekillenmesinezemin hazırlamıştır. Komitenin neşrettiği gazete ve dergilerdeTürkistan’ın değişik meseleleri hakkında yazıları neşredilmeyebaşladı. Savaştan sonra evlenerek Almanya’dakalma imkânı buldu. Zor şartlarda doktorasını tamamladı.Yeniden faaliyete geçen Türkistan Millî Birlik KomitesindeVeli Kayyumhan’ın en yakın yardımcısı olarak görevyaptı. Komitenin yayın organı Millî Türkistan’da kendi imzasıve müstear olarak çok sayıda makalesi basıldı. Almanya’daüniversiteye intisap ederek akademik imkânlardanistifade etmek imkânı bulamaması sebebiyle savaş sonrasıdönemde ilim sahasında adını çok sonraları duyurma fırsatıyakalayabildi. Soğuk savaşın hüküm sürdüğü yıllarda siyasîtercihleri sebebiyle bazı çevrelerin tepkisini çeken Kayyumhan’danayrılmaması ilim sahasında önünün kapanmasınınönde gelen sebeplerinden biri olabilir.Dr. Baymirza Hayit, Türkiye’deki bazı üniversiteleredavetli olarak gelerek misafir öğretim üyesi sıfatıyla dersvermek suretiyle birikimlerini akademik anlamda aktarmaimkânı bulmuştur. Ayrıca İngiltere’de Özbek-İngiliz sözlüğününhazırlanması çalışmalarına katılmış, 1966 yazındaAmerika’da Harvard Üniversitesinde Özbek Türkçesi kursundaders vermiştir. Bunun dışında ilmî araştırmalarınıdestek bulabildiği ölçüde sürdürmüştür. Siyasî ve ilmî çalışmalarınıbirlikte sürdürmesi sebebiyle bilhassa çalışmaalanının Türkistan olması hasebiyle Sovyetlerce yakındanizlenmiştir. Araştırmalarına, tezlerine ilmî karşılıklar verilmiş,çoğunlukla haksız karalamalarla aleyhinde yoğun birpropaganda sürdürülmüştür. Türkiye’deki ilmî müesseselerçalışmalarına yakın alâka göstermiştir. Sovyetlerdehakkında çıkan bütün yazılar Türkiye’de iki cilt hâlinde biraraya getirilmiştir. Yine Almanya’daki Millî Türkistan dergisindeneşrettiği bütün makaleleri müstakil bir cilt hâlindeneşredilmiştir.Rusçayı ve Türk dilinin bütün lehçelerini iyi bilmesikendisine önemli bir avantaj sağlamıştır. Sovyetlerde Türkolojisahasında çıkan başta süreli yayınlar olmak üzerehemen hemen bütün neşriyatı yakından takip etmiştir. Busebeple Sovyetlerin Türkistan’da, kültür, din ve ekonomialanındaki uygulamalarını ilmî manada cevaplandırmıştır.www.diyanetvakfi.org.tr TÜRK‹YE D‹YANET VAKFI HABER BÜLTEN‹ 29 >