Bina - gariban tavuk

بِسْمِ‏ اهللِ‏ الّرَحْمنِ‏ الّرَحِيمِ‏GİRİŞArap lügatine göre tasrif, değişiklik demek olup, kelimenin kendi şeklinden başka dirşekle konması demektir. Tasrife kısaca çekim de denir. Istılahta ise bir aslı, çeşitlimanaları ifade etmek için değişik hallere koymak demektir. Türlü türlü manalar,ancak asıldaki değişikliklerle meydana gelebilir.Sarfta fiillerin iki türlü çekimi vardır. Birine muhtelife diğerine muttaride denir.MUHTELİFE:Asıl harfleri bir, şekilleri farklı olup, bir birine benzemeyen sıgalara denir.نَّصَّرَ‏ fiili mazi يَنّْصُّرُ‏ fiili muzari نَّصّْرًا mastar نَاصِّرٌ‏ isminefi istikbalcehdi mutlak لَمَاnefi hal ال يَنّْصُّرُ‏emri gaib ال يَنّْصُّرْ‏ismi meful مَنّْصُورٌ‏ لَم يَنّْصُّرْ‏failيَنّْصُّرmustağrakْ‎ cehdi مَايَنّْصُّرُ‏لَنْ‏ يَنّْصُّرَ‏ tekidi nefi istikbal لِيَنّْصُّرْ‏ismi مَنّْصَّرٌ‏nehi hazır ال تَنّْصُّرْ‏ emri hazır اُنّْصُّرْ‏ nehi gaibمِنّْصَّرٌ‏ نَّصّْرَةmerrehً‎ mastar binai ismi aletzaman ismi mekanismi نُّصَيّْرٌ‏ نَّصّْرِّيٌ‏ismi tasğirنِّصّْرًةً‏ mastar binai nevimensup نَّصَارٌ‏ mubalegeli ismi fail أنّْصَّرُ‏ ismi tafdil مَاأنّْصَّرَهُ‏fiili taaccub’us-sani وَأنّْصِّرْبِهِ‏ ifili taaccub’ul-evvelMuhtelife sıgaları 24 adet olup iki kısma ayrılırlar. Bunlardan 13 tanesi fiildir.

نَّصَّرَ‏ يَنّْصُّرُ‏ لَم يَنّْصُّرْ‏ لَمَا يَنّْصُّرْ‏ مَايَنّْصُّر اليَنّْصُّرُ‏ لَنْ‏ يَنّْصُّرَ‏ لِيَنّْصُّرْ‏ ال يَنّْصُّرْ‏ اُنّْصُّرْ‏ ال11 tanesi isimdir.تَنّْصُّرْ‏ مَاأنّْصَّرَهُ‏ وَأنّْصِّرْ‏ بِهِ‏نَّصّْرًا نَاصِّرٌ‏ مَنّْصُورٌ‏ مَنّْصَّرٌ‏ مِنّْصَّرٌ‏ نَّصّْرَةً‏نِّصّْرًةً‏ نُّصَيّْرٌ‏ نَّصّْرِّيٌ‏ نَّصَارٌ‏ أنّْصَّرُ‏Fiiller kendi arasında ikiye ayrılır. 9 tanesi ihbaridir.İHBARİ:Doğruyu, yalanı ve yanlışı haber veren yani manasında doğruluk, yalan ve yanlışihtimali bulunan, aynı zamanda işin zamanını da bildiren fiillere denir. Bunlar:نَّصَّرَ‏ يَنّْصُّرُ‏ لَم يَنّْصُّرْ‏ لَمَا يَنّْصُّرْ‏ مَايَنّْصُّر ال4 tanesi inşaidir.يَنّْصُّرُ‏ لَنْ‏ يَنّْصُّرَ‏ مَاأنّْصَّرَهُ‏ وَأنّْصِّرْ‏ بِهِ‏لِيَنّْصُّرْ‏ ال يَنّْصُّرْ‏ اُنّْصُّرْ‏ ال تَنّْصُّرْ‏İNŞAİ:İstek, talep, dua, emir, istifham (soru), temenni, ümit, manalarını ifade eden,manasında doğruluk, yalan ve yanlış ihtimali olmayan ve zaman kavramıbulunmayan fiillere denir.أسْتَغْفِّرُاللَهَ‏ manasında: İstek, talepيَغْفِّرُاهللُ‏ عَلَيْكَ‏ manasında: Duaتَقَّبَلْ‏ مِنَا:‏manasında Emir:عُمَّرَ‏ هَلَ‏ يَسْتَمِعُ‏ كَالَمُنَا manasında: İstifhamلَيْتَ‏ العْمَ‏ مَّرْزُوقٌ‏ لِكٌلَ‏ أحَدٍ‏ manasında: Temenni

Bilinen demektir ki, fiillerde işin kimin tarafından yapıldığı biliniyorsa buna malumfiil denir. Faili fiilin önünde zahir olur ضَّرَبَ‏ زَيْدٌ‏ (Zeyd dövdü, vurdu)veya fiilin içinde gizli zamir olarak bulunur.هُوَ‏ نَّصَّرَ‏ )etti.) Fail, fiilden sonra gelir, işi yapanı gösterir.) (o erkek yardımنَّصَّرَ‏ نَّصَّرَا نَّصَّرُوا نَّصَّرَتْ‏ نَّصَّرَتَا نَّصَّرْنَ‏نَّصَّرْتَ‏ نَّصَّرْتُمَا نَّصَّرْتُمْ‏ نَّصَّرْتِي نَّصَّرْتُمَانَّصَّرْتُنَ‏ نَّصَّرْتُ‏ نَّصَّرْنَاTablo olarakÇoğul جَمْعٌ‏ İkilEril III Şahıs نَّصَّرَ‏ نَّصَّرَاDişil III. Şahıs نَّصَّرْنَ‏Eril II. Şahıs نَّصَّرْتُمْ‏Dişil II. Şahıs نَّصَّرْتُنَ‏مُفّْرَدٌ‏ Tekil تَثْنِيَةٌ‏مُذَكَّرٌ-‏نَّصَّرُوامُؤَنَثٌ‏غَائِبٌ‏– غَائِّبَةٌ‏نَّصَّرَتَا نَّصَّرَتْ‏غَائِبٌ‏ مُذَكَّر -نَّصَّرْتُمَا نَّصَّرْتَ‏غَائِّبَةٌ‏ مُؤَنَثٌ‏ –نَّصَّرْتُمَا نَّصَّرْتِيمُتَكَلِمٌ‏ نَّصَّرْنَا نَّصَّرْتُ‏ .I Şahıs

ZAMİR:Cümlede ismin yerini tutan kelimelerdir. Kelimenin sonunda ondan bir parça imişgibi görülen zamire bariz (açık) zamir denir. نَّصَّرْتُم gibi.MEÇHUL:Bilinmeyen demektir ki, fiillerde işin kimin tarafından yapıldığı bilinmeyen veya kimintarafından yapıldığı çeşitli sebeplerden dolayı saklanan fiile denir.نُّصِّرَ‏ نُّصِّرَا نُّصِّرُوا نُّصِّرَتْ‏ نُّصِّرَتَا نُّصِّرْنَ‏نُّصِّرْتَ‏ نُّصِّرْتُمَا نَّصِّرْتُمْ‏ نُّصِّرْتِي نُّصِّرْتُمَاDişil III. Şahısنُّصِّرْتُنَ‏ نُّصِّرْتُ‏ نُّصِّرْنَاTablo olarakÇoğul–İkil جَمْعٌ‏Eril III Şahısمُفّْرَدٌ‏ Tekil تَثْنِيَةٌ‏غَائِبٌ‏ مُذَكَّرٌ-‏نُّصِّرُوا نُّصِّرَا نُّصِّرَ‏مُؤَنَثٌ‏نُّصِّرْنَ‏ نُّصِّرَتَا نُّصِّرَتْ‏مُذَكَّرغَائِّبَةٌ‏- غَائِبٌ‏ Eril II. Şahısنَّصِّرْتُمْ‏ نُّصِّرْتُمَا نُّصِّرْتَ‏Dişil II. Şahısغَائِّبَةٌ‏ مُؤَنَثٌ‏ –نُّصِّرْتُنَ‏ نُّصِّرْتُمَا نُّصِّرْتِي

Mimli mastarlarda müzarinin aynel fiiline bakılır. Eğer müzarinin aynel fiili meftuhveya mazmum ise mimli mastar mimin ve ayının fethası ve fanın sükûnu ile(mef’elün) vezninde gelir. Ancak saz olan mimli mastarlar bunun مَفْعَلٌ‏dışındadır ki, bunlar; müzaride aynel fiili meftuh veya mazmum olmasına rağmenمَفْعِلٌ‏ (mef’ilün) vezninde gelirler. Kural dışı olarak مَفْعِلٌ‏ kural dışı olarakmef’ilün vezninde gelen mimli mastarlar şunlardır:مَطْلِعٌ‏ ، مَغّْرِبٌ‏ ، مَشّْرِقٌ‏ ، مَجْزِرٌ‏ ، مَسْكِنٌ‏ ،مَنّْبِتٌ‏ ، مَنْسِكٌ‏ ، مَفّْرِقٌ‏ ، مَسْقِطٌ‏ ، مَحْشِّرٌ‏ ،مَجْمِعٌ‏ ، مُسْجِدٌ‏Eğer müzarinin aynel fiili kesra ise mimli mastarlar mimin ve ayının fethası ve fanınsükûnu ile مَفْعَلٌ‏ (mef’elün) vezninde gelirler.Ancak مَّرْجِعٌ‏ مَعْجِبٌ‏ ، مَّصِيّرٌ‏ ، مَحِيضٌ‏ hariç.Bu mastarlar şaz olmamakla beraber kurala nuhalif olarak مَفعِلٌ‏ (mef’ilün)vezninde gelirler. Müzaride aynel fiili kesra olan fiillerin ismizaman ismi mekân olanmimli mastarları مَفْعِلٌ‏ (mef’ilün) vezninde gelir. Bu kural sahih ve ecveffiillerde böyledir.Nakıs Fiillerde; mastar, İsmi Zaman, ismi mekân, bütün bablarda mimin ve ayn’nınfethasi ile مَفْعَلٌ‏ (mef’elün) veznide gelir.Misal Fiillerde; mastar, İsmi Zaman, ismi mekân, bütün bablarda ayn’nın kesri ilegelir. (mef’ilün) vezni üzere مَفعِلٌ‏Lefif-i Makrun; Nagıs gibidir. مَفْعَلٌ‏ (mef’elün) vezninde gelir.Lefif-i Mefruk; Misal fiil gibidir. مَفْعِلٌ‏ (mef’ilün) vezninde gelir.

Eğer fiil sülasi üzerine zaid olursa, mastar mimi, İsmi zaman, İsmi Mekân, İsmiMef’ul sülasinin dışındaki her babda meçhul müzarinin vezni üzerine olur. Muzaraatharfi mazmum mimle değiştirilir.Yani Mimli Mastar: Kök harflerinin başına م harfi eklenerek yapılan mastardır.1. Mimli mastar مَفْعَل kalıbındadır; kök harflerinden sonuncusu illet harfi isemastar, مَفْعِل kalıbındadır.2. Mezid fiilde, fiilin ismi meful kalıbında gelir. Mimli mastarın sonuna ة eklenebilir.Masdar’ı cariacer, şecer, insan ve racul gibi camit isimlerin ekmel, esved gibi sıfatların sonunakendisine muttasıl (bitişik) te, müşeddet (şeddeli) ye getirmekle yapılanmasdarlardır. إنْسَانِّيَتْ‏ gibi.Hemze-i vasıl: başlangıçta sabittir, geçiş halinde düşer. Bunlar;,,‏,ابْنٍ‏ ابْنَمٍ‏ ,وَاثْنَتَيْنِ,‏وَابْنَتٍ,‏ وَامّْرَءٍ,‏ وَامّْرَأَةٍ‏وَاسْمٍ‏وَاثْنَيْنِ‏.hemzeleridir, وَايْمُنٍ‏ وَاسْتٍ‏ ,• Humasi ve südasiden gelen, mazi, mastar ve emrin hemzesi Hemze-i Vasıldır.• Sülasiden gelen Emri hazırın hemzesi Hemze-i Vasıldır.• Lamı Tarife bitişen hemze, Hemze-i Vasıldır.• Lam-ı Tarife bitişen hemze ve اَيْمُنٍ‏ (eymünin)’in hemzesi meftuhtur. DiğerHemze-i Vasıllar meksur olduğu halde bunlar istisnadır.• 1. ve 5. bablardaki Emr-i Hazırın hemzesi aynel fiiline tabi olduğu için başlangıçtamezmumdur.• Südasi ve humasinin mazisinin meçhulünün hemzesi, mezmumdur. (Hemze-iVasıl olduğu halde)Hemze-kat’ılar1-) İf’al babının hemzesi.2-) Mütekellimin Hemzesi.3-) Ceminin Hemzesi.4-) İstifhamın hemzesi.

5-) İsmi tafdılın hemzesi.) يا هلل)‏ hemzesi. ile nida olunan, İsmi Celalin ‏"يَا“‏ 6-)7-) Sıfat-ı Müşebbehe’nin hemzesi.8--) Mazinin kendi hemzesi.9-) Lam-ı Tarifin hemzesi.نَاصِرٌ‏ isimdir. Mastardan türeyen altı kelime vardır. Bunların dördü fiil, ikisimazi müzari مَنّْصُورٌ‏ اُنّْصُّرْ‏ ال تَنّْصُّرْ‏ نَّصَّرَ‏ يَنّْصُّرُ‏emir nehi ismi fail ismi meful sigalarıdır. Emir ve nehinin gaip ve hazar sigaları butüretiye dâhildir. İlerde bunlar genişçe açıklanacak.‏(األفعال)‏ FİİLLERBelli bir zaman ya da durumdaki olaya delalet eden kelimelerdir.ÇEKİM (TASRİF) AÇISINDAN FİİLLERÇekim açısından filer üç kısma ayrılırlar:1- Tam çekimi yapılanlarÜç sigası (mazi, müzari, emir) olan fiiller bu guruba girerler. Bunlar fiillerinنَّصَّرَ‏ يَنّْصُّرُ‏ اُنّْصُّرْ:‏Örneğin çoğunluğunu olştururlar.2- Eksik çekimi yapılanlar:Sadece iki sigası (mazi ve müzari) olup emir sigası olmayan fiiller bu gurubagirerler. İstimrar (devamlılık) ve murakabe fiilleri gibi.İstimrar fiilerine örnek:– مَازَالَ‏ – , – مَاإنْفَكَ‏مَايَزُلُ‏ مَابَّرِهَ‏مَايَنْفَكُ,‏مَايَّبّْرَه,‏مَافَتِئَ‏ – مَايَفْتِئُ‏(hepsi de ‘hala’ manasındadır)أوْشَكَ‏ يَكَادُ,‏ كَادَ‏ (yapa – – يُشِكُ‏ örnek: Murakabe fiillerineyazmak, ola yazmak, az kalsın) manasındadırlar. Bu bir şeyi işlemeye yakın olmayı/ bir şeyin olmasının yakın olmasını ifade edeler.

3- CamidlerTek (mazi) sigası olan fiiller bu guruba girerler. لَيْسً‏ (olmadı, değildir)(ne نِعْمَ‏ oldu) (ne kötü, ne fena بِئْسَ‏ ki) (ola ki, ihtimal ki, umulur عَسَىgüzel oldu, ne de güzel) مَادَامَ‏ (olduğu müddetçe, olduğu sürece)Bazı fillerin ise sadece emir sigaları vardır. Örnek: هَبْ‏ (zannet, san, varsay)Bu fiillere, camid denilmesinin nedeni nedeni; bunların bir tek sigada gelmelerininyanı sıra bir zamana delalet etmemeleridir. Bunlar harfler gibi genel bir manayadelalet ederler. Övme, yerme, taaccüp, nefy genel manalardır.ZAMAN AÇISINDAN FİİLLERZaman açısından fiil mazi, muzari ve emir olmak üzere üçe ayrılır.Mazi Fiil:Geçmiş zamandaki bir durum veya olaya delalet eden kelimedir. Çekimi şuşekildedir;Mazi malum üç şekil üzere bulunur:gibi. كَتَبَ‏ gelir. kalıbında فَعَلَ‏ 1)gibi. عَلِمَ‏ gelir. kalıbında فَعِلَ‏ 2)gibi. كَّبُّرَ‏ gelir. kalıbında فَعُلَ‏ 3)Üç şekli birbirinden ayıran ikinci harfin harekesidir. Birinci ve üçüncü harf üç şekildede üstündür.Dikkat:Bir fiili mazi harekeli ise harekesine bakarak hangi kalıptan geldiğini anlarız. Eğerharekesi yoksa nasıl okunacağını sözlükten öğreniriz.Mazi meçhul fiili sadece فُعِلَ‏ kalıbında bulunur.

kalıbında (5. bab) bulunan mazi malumların meçhulü yoktur. Bu kalıp فَعُلَ‏ ...-üzerinde bulunan tüm fiillerin hepsi lazımdır. Lazım fiilin meçhulü olmaz.- فَعَلFakatَ‎ yahut فَعِلَ‏ kalıbında bulunup ta müteaddi olan mazi malumların meçhulünüelde etmek için o mazi malumları فُعِلَ‏ şeklinde okumalıyız.Örnek: كَتَبَ‏ mazi fiilin meçhulü كُتِبَ‏ dir. عَلِمَ‏ mazi fiilin meçhulü عُلِمَ‏ dir.:mazifiilin çekimi şöyledir babda birinci kalıbında bulunan كَتَبَ‏Çoğul جَمْعٌ‏ İkilEril III Şahıs كَتَبَ‏ كَتَّبَا كَتَّبُواDişil III. Şahıs كَتَّبَتْ‏Eril II. Şahıs كَتَّبْتَ‏ كَتَّبْتُمَاDişil II. Şahıs كَتَّبْتِ‏Tekil تَثْنِيَةٌ‏فَعَلَ‏مُفّْرَدٌ‏مُذَكَّرٌ-‏ غَائِبٌ‏مُؤَنَثٌ‏ –كَتَّبَتَا كَتَّبْنَ‏مُذَكَّركَتَّبْتُمْ‏مُؤَنَثٌ‏غَائِّبَةٌ‏غَائِبٌ‏غَائِّبَةٌ‏كَتَّبْتُمَا كَتَّبْتُنَ‏مُتَكَلِمٌ‏ كَتَّبْتُ‏ كَتَّبْنَاI. Şahıs:mazi meçhul fiilin çekimi şöyledir babda birinci kalıbında bulunan كُتِبَ‏–Çoğul جَمْعٌ‏ İkil تَثْنِيَةٌ‏ Tekil-فَعَلَ‏مُفّْرَدٌ‏

مُذَكَّرٌ-‏ غَائِبٌ‏غَائِّبَةٌ‏مُؤَنَثٌ‏ غَائِبٌ‏مُذَكَّر غَائِّبَةٌ‏مُؤَنَثٌ‏ فَعَلمُفّْرَدٌ‏مُذَكَّرٌ-‏مُؤَنَثٌ‏Eril III Şahıs كُتِبَ‏ كُتِّبَا كُتِّبُواDişil III. Şahıs كُتِّبَتْ‏ كُتِّبَتَا كُتِّبْنَ‏Eril II. Şahıs كُتِّبْتَ‏ كُتِّبْتُمَا كُتِّبْتُمْ‏Dişil II. Şahıs كُتِّبْتِ‏ كُتِّبْتُمَا كُتِّبْتُنَ‏–-–مُتَكَلِمٌ‏ كُتِّبْتُ‏ كُتِّبْنَا .I Şahıs:mazi fiilin çekimi şöyledir ضَّرَبَ‏babda kincii kalıbında bulunanÇoğul جَمْعٌ‏ İkil تَثْنِيَةٌ‏ Tekilغَائِبٌ‏ Eril III Şahıs ضَّرَبَ‏ ضَّرَبَا ضَّرَبُواغَائِّبَةٌ‏ –Dişil III. Şahıs ضَّرَبَتْ‏ ضَّرَبَتَا ضَّرَبْنَ‏Eril II. Şahıs ضَّرَبْتَ‏ ضَّرَبْتُمَا ضَّرَبْتُمْ‏غَائِبٌ‏ مُذَكَّر -Dişil II. Şahıs ضَّرَبْتِ‏ ضَّرَبْتُمَا ضَّرَبْتُنَ‏غَائِّبَةٌ‏ مُؤَنَثٌ‏ –فَعَلَ‏مُتَكَلِمٌ‏ ضَّرَبْتُ‏ ضَّرَبْنَا .I Şahısmazi meçhul fiilin çekimi ضُّرِبَ‏babda kincii kalıbında bulunan:şöyledirمُفّْرَدٌ‏مُذَكَّرٌ-‏Çoğul جَمْعٌ‏ İkil تَثْنِيَةٌ‏ Tekilغَائِبٌ‏ Eril III Şahıs ضُّرِبَ‏ ضُّرِبَا ضُّرِبُوا

مُؤَنَثٌ‏ – غَائِّبَةٌ‏ Dişil III. Şahıs ضُّرِبَتْ‏ ضُّرِبَتَا ضُّرِبْنَ‏Eril II. Şahıs ضُّرِبْتَ‏ ضُّرِبْتُمَا ضُّرِبْتُمْ‏غَائِبٌ‏ مُذَكَّر -Dişil II. Şahıs ضُّرِبْتِ‏ ضُّرِبْتُمَا ضُّرِبْتُنَ‏غَائِّبَةٌ‏ مُؤَنَثٌ‏ –فَعَلَ‏مُفّْرَدٌ‏مُذَكَّرٌ-‏مُؤَنَثٌ‏مُذَكَّرمُؤَنَثٌ‏فَعَلَ‏مُفّْرَدٌ‏مُذَكَّرٌ-‏مُؤَنَثٌ‏مُذَكَّرمُؤَنَثٌ‏مُتَكَلِمٌ‏ ضُّرِبْتُ‏ ضُّرِبْنَا .I Şahıs:mazi fiilin çekimi şöyledir babda üçüncü kalıbında bulunan فَتَحَ‏Çoğul جَمْعٌ‏ İkil تَثْنِيَةٌ‏ TekilEril III Şahıs فَتَحَ‏ فَتَحَا فَتَحُوا– Şahıs Dişil III. فَتَحَتْ‏ فَتَحَتَا فَتَحْنَ‏- Şahıs Eril II. فَتَحْتَ‏ فَتَحْتُمَا فَتَحْتُمْ‏– Şahıs Dişil II. فَتَحْتِ‏ فَتَحْتُمَا فَتَحْتُنَ‏غَائِبٌ‏غَائِّبَةٌ‏غَائِبٌ‏غَائِّبَةٌ‏مُتَكَلِمٌ‏ فَتَحْتُ‏ فَتَحْنَا .I Şahıs:mazi meçhul fiilin çekimi şöyledir فُتِحَ‏ babda üçüncü kalıbında bulunanÇoğul جَمْعٌ‏ İkil تَثْنِيَةٌ‏ TekilEril III Şahıs فُتِحَ‏ فُتِحَا فُتِحُوا– Şahıs Dişil III. فُتِحَتْ‏ فُتِحَتَا فُتِحْنَ‏- Şahıs Eril II. فُتِحْتَ‏ فُتِحْتُمَا فُتِحْتُمْ‏– Şahıs Dişil II. فُتِحْتِ‏ فُتِحْتُمَا فُتِحْتُنَ‏غَائِبٌ‏غَائِّبَةٌ‏غَائِبٌ‏غَائِّبَةٌ‏

فَعِلَ‏مُتَكَلِمٌ‏ فُتِحْتُ‏ فُتِحْنَا .I Şahıs:mazi fiilin çekimi şöyledir babda dördüncD kalıbında bulunan عَلِمَ‏Çoğul جَمْعٌ‏ İkil تَثْنِيَةٌ‏ TekilEril III Şahıs عَلِمَ‏ عَلِمَا عَلِمُوا– Şahıs Dişil III. عَلِمَتْ‏ عَلِمَتَا عَلِمْنَ‏- Şahıs Eril II. عَلِمْتَ‏ عَلِمْتُمَا عَلِمْتُمْ‏Dişil II. Şahıs عَلِمْتِ‏ عَلِمْتُمَا عَلِمْتُنَ‏مُفّْرَدٌ‏مُذَكَّرٌ-‏مُؤَنَثٌ‏مُذَكَّرمُؤَنَثٌ‏غَائِبٌ‏غَائِّبَةٌ‏غَائِبٌ‏غَائِّبَةٌ‏مُتَكَلِمٌ‏ عَلِمْتُ‏ عَلِمْنَا .I Şahıs–Dördüncü babda فَعِلَ‏ kalıbında bulunan عُلِمَ‏ mazi meçhulün çekimi şöyledir:Çoğul جَمْعٌ‏ İkil تَثْنِيَةٌ‏ TekilEril III Şahıs عُلِمَ‏ عُلِمَا عُلِمُوا– Şahıs Dişil III. عُلِمَتْ‏ عُلِمَتَا عُلِمْنَ‏- Şahıs Eril II. عُلِمْتَ‏ عُلِمْتُمَا عُلِمْتُنَ‏– Şahıs Dişil II. عُلِمْتِ‏ عُلِمْتُمَا عُلِمْتُنَ‏مُفّْرَدٌ‏مُذَكَّرٌ-‏مُؤَنَثٌ‏مُذَكَّرمُؤَنَثٌ‏فَعُلغَائِبٌ‏غَائِّبَةٌ‏غَائِبٌ‏غَائِّبَةٌ‏مُتَكَلِمٌ‏ عُلِمْتُ‏ عُلِمْنَا .I Şahıs:mazi fiilin çekimi şöyledir babda eşinciBَkalıbında bulunan كَّبُّرَ‏Çoğul جَمْعٌ‏ İkil تَثْنِيَةٌ‏ TekilEril III Şahıs كَّبُّرَ‏ كَّبُّرَا كَّبُّرُوا– Şahıs Dişil III. كَّبُّرَتْ‏ كَّبُّرَتَا كَّبُّرْنَ‏مُفّْرَدٌ‏مُذَكَّرٌ-‏مُؤَنَثٌ‏غَائِبٌ‏غَائِّبَةٌ‏

Eril II. Şahıs كَّبُّرْتَ‏ كَّبُّرْتُمَا كَّبُّرْتُمْ‏Dişil II. Şahıs كَّبُّرْتِ‏ كَّبُّرْتُمَا كَّبُّرْتُنَ‏غَائِبٌ‏غَائِّبَةٌ‏مُذَكَّر -مُؤَنَثٌ‏ –فَعُلَ‏مُتَكَلِمٌ‏ كَّبُّرْتُ‏ كَّبُّرْنَا .I Şahıs.mazi meçhul fiilin çekimi olmaz babda Beşinci kalıbında bulunan كَّبُّرَ‏.Çünkü lazım fiillerdir. Lazım fiillerin meçhul çekimi olmazDikkat:Ancak harfi cer veya zarf vasıtasıyla lazım fiillerden de meçhul yapılabilir. Örnek:gibi. (onunla gidildi) ذُهِبَ‏ مَعَهُ,(‏bayıldı‏)‏ غُشِىَ‏ عَلَيْهِ‏Lazım fiillerin meçhülleri harfi cer veya zarf vasıtasıyla tasrif edildiğinde müfredmüzekker gaib çekimi değişmeyip ancak harfi cer veya zarfın bitiştiği zamirlerdeğişir.:mazi fiilin çekimi şöyledir حَسِبَ‏ babda altıncı kalıbında bulunanÇoğul جَمْعٌ‏ İkil تَثْنِيَةٌ‏ TekilEril III Şahıs حَسِبَ‏ حَسِّبَا حَسِّبُواDişil III. Şahıs حَسِّبَتْ‏ حَسِّبَتَا حَسِّبْنَ‏Eril II. Şahıs حَسِّبْتَ‏ حَسِّبْتُمَا حَسِّبْتُمْ‏Dişil II. Şahıs حَسِّبْتِ‏ حَسِّبْتُمَا حَسِّبْتُنَ‏فَعِلَ‏مُفّْرَدٌ‏مُذَكَّرٌ-‏مُؤَنَثٌ‏غَائِبٌ‏– غَائِّبَةٌ‏مُذَكَّر -مُؤَنَثٌ‏غَائِبٌ‏غَائِّبَةٌ‏مُتَكَلِمٌ‏ حَسِّبْتُ‏ حَسِّبْنَا .I Şahıs–Altıncı babda فَعِلَ‏ kalıbında bulunan حَسِبَ‏ mazi meçhul fiilin çekimi olmaz.Dikkat:

A- Fiili maziler –gerek malum ve gerekse meçhul olsunlar- Türkçeye en çok“diligeçmiş zaman” ile bazen de “mişligeçmiş zaman” ile tercüme edilir. Demek: كَتَبَ‏ oluyor ki, hangisi daha uygun düşerse öyle tercüme edilir. Meselayazdı yahut yazmış, كُتِبَ‏ :yazıldı yahutyazılmış. Fiili maziler bazen de “dua: قَتَلَ‏ اهللُ‏ etsin, : Allah rahmet رَحِمَ‏ اهللُ‏ kipi” anlamında gelir. MeselaAllah öldürsün.yazdı yahutكَتَبَ‏ :yazıldı yahut yazılmışyazmış كُتِبَ‏ :رَحِمَ‏ اهللُ‏ Allah rahmet etsinقَتَلَ‏ اهللُ‏ : Allah öldürsünB- Fiili mazinin başına olumsuzluk edatı denilen مَا yahut الَ‏ gelirse, Türkçeye“diligeçmiş” veya “mişligeçmiş” zamanın olumsuzu ile tercüme edilir.Mesela: مَا كَتَبَ‏ : yazmadı yahut yazmamışyazılmamış, : yazılmadı yahut مَا كُتِبَ‏yazmamış, : yazmadı yahut الَ‏ كَتَبَ‏yazılmamış. : yazılmadı yahut الَ‏ كُتِبَ‏

Malum ve meçhulde Fiil-i Muzariyi cezm edici ve nasb edici bir harf bulunmadığımüddetçe, lamel fiili (son harfi) mazmumdur. يَنّْصُّرُ،‏ يُنّْصَّرُ‏ gibiŞimdiki ya da gelecek zamadaki bir duruma delalet eden fiildir (Türkçe’de geniş,zaman, şimdiki zaman veya gelecek zaman ile karşılanabilir.)( ا ‏,ت,ى ) birinin ‏,نMuzari fiil, mazi fiilin başına muzarilik harflerindendörtlü fiilde dammeli, diğerlerinde fethalı olarak getirilmesiyle elde edilir.Örneğin:Mazi fiil Muzari fiilاَكّْرَمَ‏ يِكّْرِمُ‏سَمِعَ‏ يَسْمَعُ‏اِسْتَعْلْمَ‏ يَسْتَعْلَمُ‏1. Mazi fiil eğer üçlü ise birinci kök harfi sakin yapılır, ikinci kök harfi –sözlükte mazifiili izleyen “u, a, i” harfleriyle gösterildiği şekilde; damme, fetha veya kesra olarakharekelenir.Örneğin:Mazi fiil Muzari fiil Mazi fiil Muzarideki harekesiكَتَبَ‏ يَكْتُبُ‏كَتَبَ‏ uفَتَحَ‏ يَفْتَحُ‏فَتَحَ‏ aجَلَسَ‏ يَجْلِسُ‏جَلَسَ‏ i

:müzari fiilin çekimi şöyledirMuzari fiil çekim tablosubabda birinci kalıbında bulunan يَكْتُبُ‏Çoğul جَمْعٌ‏ İkil تَثْنِيَةٌ‏ TekilEril III Şahıs يَكْتُبُ‏ يَكْتُّبَانِ‏ يَكْتُّبُونَ‏– Şahıs Dişil III. تَكْتُبُ‏ تَكْتُّبَانِ‏ يَكْتُّبْنَ‏- Şahıs Eril II. تَكْتُبُ‏ تَكْتُّبَانِ‏ تَكْتُّبُونَ‏– Şahıs Dişil II. تَكْتُّبِينَ‏ تَكْتُّبَانِ‏ تَكْتُّبْنَ‏يَفْعُلُ‏مُفّْرَدٌ‏مُذَكَّرٌ-‏مُؤَنَثٌ‏مُذَكَّرمُؤَنَثٌ‏غَائِبٌ‏غَائِّبَةٌ‏غَائِبٌ‏غَائِّبَةٌ‏مُتَكَلِمٌ‏ اَكْتُبُ‏ نَكْتُبُ‏ .I Şahıs2. Mazi fiil, mezid ve başında eklenmiş bir ت harfi varsa, bu ت harfi olduğugibi bırakılır.Örneğin:Mazi fiil Muzari fiilتَعَلَمَ‏ يَتَعَلَمُ‏تَخَّرَجَ‏ يَتَخَّرَجُ‏3. Mazi fiil mezid ve başında eklenmiş bir hemze varsa, hemze atılır ve sondan birönceki harf kesra ile harekelenir.Örneğin:Mazi fiil Muzari fiilاَكّْرَمَ‏ يُكّْرِمُ‏اَعْلَمَ‏ يُعْلِمُ‏4. Muzari fiilin başına سَ‏ veya سَوْفَ‏ eklerinden biri gelirse fiil gelecekzaman anlamı kazanır.Örneğin:Muzari Gelecek zaman ekleri Gelecek zaman fiili

Dikkat:Mehmuzul Fa’ların muzari meçhulü –yalnız mütekellim vahdeh çekimi müstesnaاُهْ‏ olmak üzere- sahih gibi çekilir. Mütekellim vahdeh çekiminde isedenilmeyip, اُو denilir. O halde يُأْمَلُ‏ kelimesi يُكْتَبُ‏ gibi çekilir. Yalnızmütekellim vahdeh çekiminde اُءْمَلُ‏ denilmeyip, اُومَلُ‏ denilir. İşte farkıbu kadardır.Diğer babların muzari meçhulü de böyledir: اُومَتُ‏ ، اُولَفُ‏ gibi.Muzari Mansub – Muzari MeczumMehmuzul Fa’ların muzari mansub ve meczumu sahih fiillerdeki kaideye tabidir.İsmi Fail (ekten ortaç)Fiilden türeyen ve fiili işleyene işaret eden isim yapısıdır.Örneğin:كَاتِب كَتَبَ‏ –1. Üçlü fiilden فَاعِل kalıbından türer.Örneğin:شَارِب شَّرِبَ‏ –a. Eğer sadece fiilin ikinci kök harfi illet harfi ise, bu illet harfi hemzeye dönüşür.Örneğin:نَائِم نَامَ‏ –b. Eğer fiilin sadece son harfi illetli ise illet harfi atılır.Örneğin:قَاضٍ‏ قَضَى –2. Mezid fiillerde ise, muzarilik harfinin yerini م alır ve sondan bir önceki harf kesraile harekelenir.Örneğin:مُكّْرِمُ‏ يُكّْرِمُ‏ –Mazinin aynel fiiline bakılır. Aynel Fiilinin harekesi:

Meftuh ise; ‏”نَاصِّرٌ“‏ (nâsırun) vezni üzere gelir. (1, 2. ve 3.bablar)Mezmum ise; ‏”عَظِيمٌ“‏ vezni üzere gelir., ‏”مَّرِيضٌ“‏ vezni üzere, Lazımda ise ‏”عَالِمٌ“‏ Meksur ise; Müteaddide‏,”زَمِنٌ“‏6.bablar) vezinlerinde gelir. (4 ve ‏”عَطْشَانَ“‏ ve ‏”اَحْمَرُ“‏Tekil مُفّْرَدٌ‏ İkil تَثْنِيَةٌ‏ ÇoğulErilDişilTekil مُفّْرَدٌ‏ İkil تَثْنِيَةٌ‏ Çoğulجَمْعٌ‏حُمّْرٌ‏ أحْمَّرَانِ‏ أحْمَّرُ‏ مُذَكَّرٌ‏حُمّْرٌ‏ حَمّْرَوَانِ‏ حَمّْرَاءَ‏ مُؤَنَثٌ‏جَمْعٌ‏عِطَاشٌ‏ عَطْشَانَانِ‏ عَطْشَانَ‏ مُذَكَّرٌ‏عِطَاشٌ‏ عَطْشَيَانِ‏ عَطْشَى مُؤَنَثٌ‏İsm-i Mef'ul (edilgen ortaç)Fiilden türeyen, fiilden etkilenen şeye işaret eden isim yapısıdır. İsmi mef’ulmüteaddi fiilden türer.1. Üçlü mücerred fiilden مَفْعُول kalıbından türer.Örneğin:مَكْسُور كَسَّرَ‏ –a. Fiilin sadece ikinci kök harfi illetli harf ise (fiil ecvef ise) و harfi atılır.Örneğin:مَّصُون صَانَ‏ –b. Fiilin sadece ikinci kök harfi ‏ّي ise kalıptaki damme, kesraya dönüşür.Örneğin:مُّبِيع بَاعَ‏ –

2. Mezid fiillerde ise, muzarilik harfinin yerini dammeli مُ‏ alır ve sondan bir öncekiharf fetha ile harekelenir.Örneğin:مُكَّرِم كَّرَمَ‏ –Sülasinin bütün bablarında مَجّْبُورٌ‏ ve كَثِيّرٌ‏ vezni üzere gelir.Mübalağa lazım vezinleri;, مِدْرَارٌ‏لُعَنَتٌ‏جَهُولٌ,‏ صِدِيقٌ,‏يَقُظٌ,‏ غُفُلٌ,‏ كَذَابٌ,‏لُعَنَتٌ‏ مِكْثِيّرٌ,‏yapılırsa, İsm-i Mef'ul لُعْنَتٌ‏ ,kelimesinin aynel fiili sakin kılınarak.manasında olurFiili mazi, fiili muzari, malumda ve meçhulde ondört vecih (siga) üzeredir. Bunlardanüçü gaib (eril), üçü gaibe (dişil), üçü muhatap (eril), üçü de muhataba (dişil)dir. İkitanesi ise ister erkek olsun ister dişi olsun Mütekellim içindir. Ancak Emir veNehiy’in malumlarında bu mütekellim için olan iki vecih (siga) gelmez.İsmi Fail on vecih üzere gelir. Cemi müzekker (çoğul eril) döet lafızdır. Cemimüennes (çoğul dişil) ise 2 lafızdır.İsmi Mef’ul yedi vecih üzere tasrif olunur. Cemi müzekker (çoğul eril) iki lafızdır.Cemi müennes (çoğul dişi) bir lafızdır.Emir ve NehiyEmir ve Nehiy, Muzarinin lafzı üzerinedir. Bunlar meczumdurlar.Cezim alâmetleri; Tesniye nunu’nun düşmesiyledir. Muzari يَنّْصُّرَانِ‏ Emr-iل ‏ِيَنّْصُّرَا GaibCemi müzekker nunu'nun düşmesiyledir. Muzari يَنّْصُّرُونَ‏ Emr-i GaibلِيَنّْصُّرُواMüfret müennes muhataba nu’nunun düşmesiyledir.

2. Mezid fiilden mastarının sonuna eklenen ة ile gelir:Örneğin:اِنْتِالَقَة اِنْتَلَقَ‏ –Emri hazır, muzarinin müfret müzekker muhatabından, Muzaraat harfinindüşmesiyledir. Muzaraat harfinden sonraki harf sakin ise evveline hemze-i vasılgetirilir. Eğer harekeli ise ahiri sakin kılınır.تَنّْصُّرُ‏ muzarat harfi hazf olundu, muzaraat harfinden sonraki harf sakin olduğuiçin hemze-i vasıl dahil oldu, aynel fiiline teb’an zamme ile harekelendi, ahiri vakıf.oldu اُنّْصُّرْ‏ üzerine mebni kılındıتُعِدْ‏ (sonu)muzaraat harfi hazf olundu, sonraki harf harekeli olduğu için ahiriDikkat:Mehmuzul Fa’ların emri hazırı malumu üç şekil üzere gelir:.oldu sakin kılındı عِدْ‏1. Birinci ve beşinci babın emri hazır malumu اُوعُلْ‏ şeklinde gelir. Örnek:gibi. den اُودُبْ‏ اُومُلْ‏ ; اَدُبَ‏ den اَمَلَ‏2. İkinci babın emri hazır malumu اِيعِلْ‏ şeklinde gelir. Örnek: اَمَتَ‏ dengibi. اِيعِتْ‏3. Dördüncü babın emri hazır malumu اِيعَلْ‏ şeklinde gelir. Örnek: اَلِفَ‏ dengibi. اِيلَفْ‏Mehmuzul Fa’ların emri hazır malumu şekilce sahih fiilinkinden farklı ise de yinesahih gibi çekilir.Birinci babdan:جَمْعٌ‏ Çoğul تَثْنِيَةٌ‏ İkil مُفّْرَدٌ‏ Tekilاُومُلُوا اُومُالَ‏ اُومُلْ‏ مُذَكَّرٌ‏

İkinci babdan:Dördüncü babdan:اُومُلْنَ‏ اُومُالَ‏ اُومُلِى مُؤَنَثٌ‏جَمْعٌ‏Tekil مُفّْرَدٌ‏ İkil تَثْنِيَةٌ‏ Çoğulاُودُبُوا اُودُبَا اُودُبْ‏ مُذَكَّرٌ‏اُودُبْنَ‏ اُودُبَا اُودُبِى مُؤَنَثٌ‏جَمْعٌ‏Tekil مُفّْرَدٌ‏ İkil تَثْنِيَةٌ‏ Çoğulاِيمِتُوا اِيمِتَا اِيمِتْ‏ مُذَكَّرٌ‏اِمِتْنَ‏ اِيمِتَا اِيمِتِى مُؤَنَثٌ‏جَمْعٌ‏TekilTekilÇoğul تَثْنِيَةٌ‏ İkil مُفّْرَدٌ‏اِيمِتُوا اِيمِتَا اِيمِتْ‏ مُذَكَّرٌ‏اِمِتْنَ‏ اِيمِتَا اِيمِتِى مُؤَنَثٌ‏جَمْعٌ‏Çoğul تَثْنِيَةٌ‏ İkil مُفّْرَدٌ‏اِيلَفُوا اِيلَفَا اِيلَفْ‏ مُذَكَّرٌ‏اِيلَفْنَ‏ اِيلَفَا اِيلَفِى مُؤَنَثٌ‏

Birinci babdan olan اَمَّرَ،‏ اَكَلَ،‏ اَخَذَ‏ fiili mazi kelimelerinin emri hazırmalumu anlatılan umumi kaideden müstesnadır. Yani bunların emri hazırاُوكُلْ،‏ اُوخُذْ،اُومُّرْ‏ malumunda yukarıda anlatılan kaideye göre‏،مُّرْ‏ harfi atılarak اُو denilmesi icap ederdi. Fakat böyle söylenmemiştir. Belkidenilmiştir. كُلْ،‏ خُذْ‏Ancak bunların çekimi sahih fiilerdeki kaideye uygundur:TekilTekilTekilجَمْعٌ‏ Çoğul تَثْنِيَةٌ‏ İkil مُفّْرَدٌ‏خُذُوا خُذَا خُذْ‏ مُذَكَّرٌ‏خُذْنَ‏ خُذَا خُذِى مُؤَنَثٌ‏جَمْعٌ‏ Çoğul تَثْنِيَةٌ‏ İkil مُفّْرَدٌ‏مُّرُوا مُّرَا مُّرْ‏ مُذَكَّرٌ‏مُّرْنَ‏ مُّرَا مُّرِى مُؤَنَثٌ‏جَمْعٌ‏ Çoğul تَثْنِيَةٌ‏ İkil مُفّْرَدٌ‏كُلُوا كُالَ‏ كُلْ‏ مُذَكَّرٌ‏كُلْنَ‏ كُالَ‏ كُلِى مُؤَنَثٌ‏Te’kit Nun’uTe’kit Nun’u (Nûnu Müşeddede): Emir ve Nehiy’in malumunda ve meçhulündecemisi üzerinedir.Nun’u Muhaffefe’de böyledir ama Nun’u Muhaffefe, Tesniye ve cemi müennesedâhil olmaz.Emri Gaib Nun’u Müşeddede;جَمْعٌ‏ Çoğul تَثْنِيَةٌ‏ İkil مُفّْرَدٌ‏ Tekil

لِيَنّْصُّرونَ‏ لِيَنّْصُّرَانِ‏ لِيَنّْصُّرَنَ‏ مُذَكَّرٌ‏لِتَنّْصُّرْنَانِ‏ لِتَنّْصُّرَانِ‏ لِتَنّْصُّرَنَ‏ مُؤَنَثٌ‏Emr-i Gaib Nun’u Muhaffefe;لِيَنّْصُّرَنْ‏ Müzekker: Müfretلِيَنّْصُّرُنْ‏ Müennes: Müfretلِتَنّْصُّرَنْ‏ Müzekker: CemiEmri Hazır Nun’u Müşeddede;جَمْعٌ‏ Çoğul تَثْنِيَةٌ‏ İkil مُفّْرَدٌ‏ Tekilاُنّْصُّرُنَ‏ اُنّْصُّرَانِ‏ اُنّْصُّرَنَ‏ مُذَكَّرٌ‏اُنّْصُّرْنَانِ‏ اُنّْصُّرَانِ‏ اُنّْصُّرِنَ‏ مُؤَنَثٌ‏Emri Hazır Nun’u Muhaffefe;اُنّْصُّرَنْ‏ muhataba: Müfret Müzekkerاُنّْصُّرُنْ‏ muhataba: Cemi Müzekkerاُنّْصُّرِنْ‏ muhataba: Müfret MüennesMÜCERRED VE MEZİDFiiller oluşum bakımından, mücerret ve mezid olmak üzere iki kısma ayrılır.Mücerret ve mezid fiillerin her biri ya salim olur ya gayri salim olur.MÜCERRED FİİL:Bütün harfleri asli olan, kendisinde Zait harf bulunmayan Yani sadece kökharflerinden oluşan fiillerdir. Mücerret fiilin asli harfleri üç ise ona sülasi mücerredجمع ؛ نّصّر؛ كتب.‏denir gibi. Mücerret fiillerin asli harfleri dört iseona da rubai mücerred denir. دحّرج ؛ دربح gibi.Sülasi (Üçlü) mücerred fiil

يَنّْصُّرُ‏ نَّصَّرَ‏ يَفْعُلُ‏ فَعَلَ‏يَجْلِسُ‏ جَلَسَ‏ يَفْعِلُ‏ فَعَلَ‏يَفْتَحُ‏ فَتَحَ‏ يَفْعَلُ‏ فَعَلَ‏يَعْلَمُ‏ عَلِمَ‏ يَفْعَلُ‏ فَعِلَ‏يَحْسَبُ‏ حَسِبَ‏ يَفْعَلُ‏ فَعِلَ‏يَكّْرُمُ‏ كَّرُمَ‏ يَفْعُلُ‏ فَعُلَ‏MEZİD FİİL:Muzari Mazi Muzari Kalıp Mazi KalıpKedisinde asli (kök) harflerden hariç bir, iki veya üç harf artırılarak oluşmuş fiillerdir.تَفْعِيل يُفَعِلُ‏ فَعَلَ‏اِفْعَال يَفْعِلُ‏ اَفْعَلَ‏مُفَاعَلَة ، فِعَال يُفَاعِلُ‏ فَاعَلَ‏اِنْفِعَال يَنْفَعِلُ‏ اِنْفَعَلَ‏ركب bindi أركب Bindirdiأذن izin verdi إستأذن İzin istediزلزل salladı تزلزل SarsıldıDörtlü mezidMastar Muzari MaziBeşli mezidMastar Muzari Mazi

Altılı mezidMastar Muzari Maziاِفْتِعَال يَفْتَعِلُ‏ اِفْتَعَلَ‏تَفَعَل يَتَفَعَلُ‏ تَفَعَلَ‏تَفَاعُل يَتَفَاعَلُ‏ تَفَاعَلَ‏اِفْعِالَل يَفْعَلُ‏ اِفْعَلَ‏اِسْتِفْعَال يَسْتَفْعِلُ‏ اِسْتَفْعَلَ‏• Mücerred fiile bazı harflerin ilave edilmesiyle fiil yeni bir anlam kazanır, fakat herfiil istenilen mezid fiil kalıbına sokulamaz, sadece Arapların kullandığı kalıpkullanılabilir. Hangi kalıpların kullanıldığını tespit için sözlüğe başvurulmalıdır.• Mezid fiillerin mücerred fiile kazandırdığı başlıca anlamlar şunlardır:: geçişlilik فَعَلَ‏ ve اَفْعَلَ‏ 1.: işdeşlik تَفَاعَلَ‏ ve فَاعَلَ‏ 2.: dönüşlülük تَفَعَلَ‏ ve اِفْتَعَلَ‏ ، اِنْفَعَلَ‏ 3.اِصْفَّرَ‏ nitelenme: : bir sıfat ile اِفْعَلَ‏ 4.اِسْتَغْفَّرَ‏ isteme: : اِسْتَفْعَلَ‏ 5.• Nesne alıp almaması açısından fiil, “lazım” ve “müteaddi” olarak ikiye ayrılır.1. Lazım fiil (Geçişsiz fiil): Mef’ule ihtiyaç duymayan fiildir.2. Müteaddi (Geçişli fiil): Mef’ul bih sarih olmadan tam bir anlam ifade etmeyen fiildir.Fiil mizaç, şekil, renk, kusur, temizlik, pislik, doluluk ya da boşluğa işaret ediyorsalazim fiildir.

، فَعُلَ‏ ، اِفْعَلَ‏ ، اِنْفَعَلَ‏ fiildir: Şu kalıplardaki fiiller daima lazımاِفْعَالَ‏تَفَعَلَ‏ ، تَفَاعَلَ‏ ، اِفْتَعَلَ‏ fiildir: Şu kalıplardaki fiiller genellikle lazım، فَعَلَ‏ ، اَفْعَلَ‏ ، فَاعَلَ‏ müteaddidir: Şu kalıplar genellikleاِسْتَفْعَلَ‏• Mücerret üçlü fiillerin mastarları seamidir, sözlüklere başvurulmak suretiyleöğrenilir; bununla birlikte şu genellemeler söz konusudur:زَرَعَ‏ – زِرَاعَةÖrneğin: bir meslek veya zenaata işaret eder. فِعَالَة 1.هَاجَ‏ – هَيَجَانÖrneğin: bir harekete işaret eder. فَعَالَن 2.خَضِّرَ‏ – خُضّْرَةÖrneğin: renge işaret eder. فُعْلَة 3.سَعَلَ‏ – سُعَالÖrneğin: rahatsızlık veya hastalığa işaret eder. فُعَال 4.، نَّبَحَ‏ – نُّبَاح فَعِيل فُعَال .5ve sese işaret eder. Örneğin:زَأَرَ-زَئِيّررَحَلَ-‏ رَحِيل فَعِيل .6yolculuk ve seyre işaret eder. Örneğin:

Örneğin: . فُعُولْة،‏ فَعَالَة ، فَعَل kalıbının mastarı فَعُلَ‏ 7.سَهُلَ‏ – سُهُولَةجَلَسَ‏ Örneğin: dür. فُعُول kalıbındaki lazım fiilin mastarı فَعَلَ‏ 8.جُلُوس –فَعْل mastarı: kalıbındaki müteaddi fiilin فَعِلveَ‎ فَعَلَ‏ 9.VEZİN MEVZUNArapçada fiil ve isimlerin kendilerine mahsus bir takım sığaları vardır. Bu sığaları‏(فعل)‏ gösterebilmek için) kalıp kökünden kelimeler türetilir ve fiillerle isimlerin asıl sığaları bu فعل)‏yapının kelimelere tatbik edilerekartırılmaya çalışılır. Binaenaleyh فعل)‏ ) mastarından yapılan kelimelerevezin (ölçü) vezne uygun kelimelere mevzun (ölçülmüş) denir. Kelimenin yapısınıyani asli ve Zait harfleri bilebilmek için vezni iyi bilmek lazımdır.Sülasilerin asli harfleri daima ( فعل ) rubai mücerretlerin asli harfleri ise (edilir. harflerine tatbik ‏(فعللBinaenaleyh hangi kelime olursa olsun asli harflerinden birincisine "faul fiil"ikincisine "aynel fiil" üçüncüsüne sülaside "lamel fiil" rubaide ise üçüncü harfe"lamul ula "dördüncü harfine de "lamu’s-Sani" denir.فَعَلَ‏ فَعْلَلَ‏MEVZUNLARİ VE VEZİNLERİ TATBİK EDERKEN DİKKAT EDİLECEKHUSUSLAR1-Vezin ve mevzun harfleri birbirine müsavi olmalı.نَّصَّرَ‏ فَعْلَلَ‏ =فَعَلَ‏ = دَحّْرَجَ‏

2-Vezin ve mevzunlarındaki asli ve zaid harflerin hareke ve sükûnları diğerininaynısı olmalı.mevzunفَعِلَ‏ يَفْعَلُ‏ فَاعِلٌ‏ مَفْعُولٌ‏ vezinلَعِبَ‏ يَلْعَبُ‏ العِبٌ‏ مَلْعُوبٌ‏3- veznin neresinde zaid harf var ise mevzunun da orasına o zaid harf aynen ilaveedilir.إرْتَفَعَ‏ تَفَعْلَلَ‏ =إفْتَعَلَ‏ = تَجَلّْبَبَ‏4- bir tarafın madde-i asliyesinde mükerrer harf var ise diğer taraftan ona mukabil، فَّرَحَ‏ فَعَلَ‏ فَّرْرَحَ‏ olmalıdır. gelen madde-i asliye de mükerrergibi. Bu misalde zaid harf asli harflerden ( ر ) harfidir. Bu nedenle vezinde () denmez. Vezinde de mevzundaki mükerrer zaid harfe mukabil olan فَعّْرَلَ‏harf ( ع ) mükerrer olur ve (=ع ع لف denir. ) ) ) فَعَلَ‏ASLİ VE ZAİT HARFLERBir kelimeyi meydana getiren bir kelimenin kökü olan harflere asli harflerقَّبِحَ.‏denir ve حَسُنَ‏ gibi. Gerek fiillerin ve gerekse isimleri bu asli harflerineçeşitli sebeplerle ilave edilen harflerezait harfler denir. - يَّرْكَعُ‏ رَكَعَ‏ gibi.Zaid harfler 10 tane olup ( اَلْيَوْمَ‏ تَنْسَاهُ‏ ) (bu gün onu unutursun) veya(onu benden sordunuz) manasına gelen cümlede ) سَألْتُمُونِيهَا (toplanmıştır. Bu harflerin bazı kelimelere ziyadesi kıyasi(kaide ile/ kurallı) ve diğerbazı kelimelerde sema-i dir. (Araplardan işitildiği gibi ezberlenip öylece kullanılan birkurala bağlı olmayan ) kıyasi olanları sırası geldikçe izah edilecektir.

Bir harfin zaid olmadığını anlamak için onu kaldırırız. Kaldırdığımız zamankelimenin asıl manası bozulursa o harf zaid değildir. Bozulmazsa zaid dir.نَزَلَ‏ indi أنْزَلindirdiَ‎mana bozuldu سَوَسَ‏vesvese verdiBir fiilde zaid harf bulunmasa o fiile mücerret fiil denir. Bulunanlara da “mezidün fih,zu ziyade” (ziyadeli)denir.FİİLLERİN BABLARIFiillerin ya mücerret veya mezidün fih olduklarını, mücerret fiiller de sülasi ve rubaiolmak üzere iki kısma ayrılır. Şimdi bunları ayrı ayrı izah edelim.SÜLASİ MÜCERRET FİİLLERSülasi mücerret filer 6 babdır. Bab lügatte; kapı, giriş manasına gelir. Sarfta; bölümve fasıl demektir. Sülasi mücerretten olan fiiller mazi ve muzarilerinde aynel fiilininaltı çeşit olup bunlardan her birine bab denir.BİRİNCİ BAB:Vezni: فَعَلَ‏ يَفْعُلُ‏ mevzunu: نَّصَّرَ‏ يَنّْصُّرُ‏ alameti: aynel fiiliوَسْوَسَ‏mazide meftuh muzaride mazmum olmaktır. Binası: (fiilin mana yapısı); birincibabdan olan fiillerin ekserisi müteaddi, bazısı da lazım için olur.MÜTEADDİ:Geçişli fiil demektir. Fail (fiili bildirdiği işi yapan) başkasına (mefulün bih, üzerinefailin işi vaki olan kimse) tesir ederse o fil müteaddidir. Yani mefullerini doğrudandoğruya alan fiillerdir ki bu fiillere müteaddi fiil denir.Misal: نَّصَّرَ‏ زَيْدٌ‏ عَمّْرًا Zeyd Amr’a yardım etti. Bu misalde‏(عَمّْرًا)‏ yapandır. ) faildir. Çünkü yardım işini زَيْدٌ)‏ fiil ‏(نَّصَّرَ)‏mefulü bih dir. Çünkü yardım işi ona olmuştur.LAZIM:Geçişsiz fiil demektir. Failin işi mefulü bihe tesir etmese o lazım fiildir. Diğer birifade ile mefulü bih almayan veya doğrudan doğruya meful almayıp ancak bazıedatlar yardımıyla mefulü bih alan fiillerdir.

Misal: خَّرَجَ‏ زَيْدٌ‏ Zeyd çıktı. Bu miselde خَّرَجَ)‏ ) fiil ‏(زَيْدٌ)‏ faildir.Mefulü yoktur.NOT:a- Failler merfu (ötreli) mefulü bihler meftuh (üstün) okunur.b- Lazım fiillerin meçhulleri olmaz. Ancak harfi cer, zarf veya mastar vasıtasıylaذُهِبَ‏ بِهِ‏ ذُهِبَ‏ مَعَهُ‏ yapılabilir. lazım fiillerin meçhulleri، بُهِتَ‏ kullanılmaktadır. c- Bazı sülasi fiiller, sadece meçhul olarakgibi. غُشِيَ‏ ، عُنِيَ‏d- Ecvefi vavi, nakısı vavi ve müteaddi olan muzaaf fiiller genellikle birinci babdangelirler.يَقُولُ‏ ‏(قَوَلَ)‏ قَلَ‏ vavi: Ecvefiدَعَا ) دَعَوَ)‏ يَدْعُوNakısı vaviيَمُدُ‏ ‏(مَدَدَ)‏ مَدَ‏ Muzaaf:İKİNCİ BAB:Vezni: mevzunu: alameti: mazide aynel fiili meftuh (üstün) müzaride meksur (esre)olmaktır. Binası: bu babdan olan fiillerin ekserisi müteaddi bazısı da lazım içinolurlar.Müteaddiye misal: ضَّرَبَ‏ زَيْدٌ‏ عَمّْرًا)‏ ) Zeyd Amr’ı dövdü. Lazımamisal: زَيْدٌ)‏ ‏(جَلَسَ‏ Zeyd oturdu.NOT:Misali vavi, Ecvefi yai, nakısı yai ve lazım olan muzaaf fiiller genellikle bu babdangelirler.وَعَدَ‏ يَعِدُ‏ vavi: Misali

صَار يَّصِيّرُ‏ yai: Ecvefiرَمَا يَّرْمِي yai: Nakısıفَّرَ‏ يَفِّرُ‏ Muzaaf:ÜÇÜNCÜ BAB:Vezni: فَعَلَ‏ يَفْعَلُ‏ mevzunu: فَتَحَ‏ يَفْتَحُ‏ alameti: mazide ve müzarideaynel fiili üstün olmaktır. Sülasi bir fiil bu babdan gelebilmesi için aynel fiilindeveya lamel fiilinde ( حُّرُوفُ‏ الحَلْقِ‏ ) boğaz harfleri diyeadlandırılan ( أ ح خ ع غ ه ) harflerden birinin bulunması şarttır.Fakat bu boğaz harflerinden bulunan her fiilin üçüncü babdan gelmesi şart değildir.Mesela: (- دَخَلَ‏ قَعَدَ‏ ) fiilleri birinci, ( يَشْهَدُ‏ ‏(شَهِدَ‏ fiilidördüncü babdandır. ( يَأبَي يَّرْكًنُ‏ رَكَنَ‏ ‏(أبَي fiillerinin aynelfiilinde veya lamel fiilinde Hurufi halktan (boğaz harflerinden) biri bulunmadığıhalde şaz (kural dışı) olarak üçüncü babdan gelirler.Binası: bu babdan olan fiillerin ekserisi müteaddi bazısı da lazım için olur.Müteaddiye misal: فَتَحَ‏ زَيْدٌ‏ الّبَابَ‏ Zeyd kapıyı açtı. Lazıma misal: زَيْدٌ‏ ذَهَبَ‏ Zeyd gitti.DÖRDÜNCÜ BAB:

Vezni: يَفْعَلُ‏ فَعِلَ‏ mevzunu: يَعْلَمُ‏ عَلِمَ‏ alameti: mazide aynel fiilimeksur müzaride meftuh olmaktır. Binası: bu babdan olan fiillerin ekserisiعَلِمَ‏ زَيْدٌ‏ misal: müteaddi bazısı da lazım için olur. MüteaddiyeZeyd وَجِلَ‏ زَيْدٌ‏ misal: Zeyd bir meseleyi bildi. Lazıma المَسْءَلَةَ‏korktu. (ürperdi)NOT:Sevinç, üzüntü, hastalık, tokluk ve susuzluk gibi devamlı olmayan hale delalet edenfiiller genellikle bu babdan gelir.‘ سَوِدَ‏gibi.مَّرِضَ‏ فَّرِحَ‏ ‘ ‘ ‘ شَّبِعَ‏طَمِيءBEŞİNCİ BAB:فَعُلَ‏ يَفْعُلُ:‏Vezni mevzunu: حَسُنَ‏ يَحْسُنُ‏ alameti: mazide vemuzaride aynel fiili mazmum (ötre) olmaktır. Binası: bu babdan olan fiiller sadecelazım için olurlar. Misal: زَيْدٌ‏ حَسُنَ‏ Zeyd güzel oldu.NOT:Meth veya zemmedilen huy, şeciye ve tabiat gibi devamlı olan bir hale delalet edenشَّرُفَ‏ جَمُلَ‏ ‘ ‘ ‘ قَّبُحَ‏ gelirler. fiiller genellikle beşinci babdanGibi. كَّرُمَ‏ALTINCI BAB:

Vezni: فعِلَ‏ يَفْعِلُ‏ mevzunu: حَسِبَ‏ يَحْسِبُ‏ alameti: mazide vemüzaride aynel fiili meksur olmaktır. Binası: bu babdan olan fiillerin ekserisiحَسِبَ‏ زَيْدٌ‏ misal: müteaddi bazısı da lazım için olur. Müteaddiyeوَرِثَ‏ Zeyd Amr’i faziletli zannetti. Lazıma misal عَمّْرًا فَاضَلًاoldu. Zeyd varis زَيْدٌ‏NOT:a- Bu babdan gelen lazım fiiller çok az olup, hepsi misal fiillerdir.‘‘‘‘‘وَرِثَ‏ ‘وَرِكَ‏وَثِقَ‏وَرِّيَ‏وَلِيَ‏وَمِمَ‏وَرِمَ‏وَعِمَ‏وَمِقَ‏وَعِقوَرِعَ‏‘b- Bu babadan gelen fiil ef’ali kulubden olursa 2 meful alır. Eğer if’al babananakledilirse bu fiiller 3 meful alır.MİSAL: عَلِمَ‏ زَيْدٌ‏ عَمّْرًا فَاضَلًا Zeyd Amr’ı faziletli bildiİLLET HARFLERİ DİYE BİLİNEN ( و ي ا ) HARFLERİNDEN TEŞKİL ETMESİHALİNDE FİİLLERİN BABLARA GÖRE TAKSİMİ NASILDIR?a- ‏ّي fiilin orta veya son harflerini teşkil edip ikinci harf de üstün ise fiil ikinciصَارَ‏ يَّصِيّرُ‏ بَاعَ‏ يَّبِيعُ‏ babdandırb- و fiilin orta veya son harflerini teşkil ediyorsa fiil daimaقَالَ‏ يَقُولً‏ دَعَا يَدْعَو babdandır. birinciوَعَدَ‏ يَعِدَ‏ babdandır. fiilin birinci harfini teşkil ediyorsa fiil genellikle ikinci و c-‘‘‘d- Son harfi ayın cinsinden olan müteaddi fiiller çoğunluklaمَدَ‏ يَمُدُ.‏babdandır birinciفَّرَ‏ يَفِّرُ‏ babdandır. Lazım olursa ikinci

Babların bu şekilde tertibi fiillerin çoğunluğuna göre yapılmıştır. Babların kolaylıklaezberlenmesi için aynel fiilinin mazi ve muzarideki harekesi şöyle sıralanmıştır.فَعَلَ‏ يَفْعُلُ‏ Fethu, zammunفَعَلَ‏ يَفْعِلَ‏ Fethu, kesrunفَعَلَ‏ يَفْعَلُ‏ Fethetanفَعِلَ‏ يَفْعَلُ‏ Kesru fethunفَعُلَ‏ يَفْعُلَ‏ Zammu zammunفَعِلَ‏ يَفْعِلُ‏ KesratanÜç harfli fiilleri mazi ve muzari olarak tanıtırken, mezid bablarda mastarlarındatanıtıyoruz. Neden?Üç harfli fiillerin mastarı semaidir. Belirli bir düzen yoktur. Ama mezid bablarınmastarlarında belirli bir düzen olduğundan tanıtımı olabilir.NOT:1- Sülasi mücerret fiilleri en çok bir, iki ve dördüncü babdan gelir. Bu yüzden bubablara الدَعَائِمُ‏ tabir olunur.2- Sülasi mücerret fiillerin hangi babdan geldikleri ancak lügat-a veya bir bilenemüracaatla öğrenilebilir.3- Sülasi mücerret fiillerin mastarları kıyasi olmayıp sema-i dir. Fiilden fiileنَّصَّرَ‏ نَّصّْرًا خَّرَجَ‏ خُّرُوجًاdeğişirSülasi mücerret bir fiilin mastarını öğrenmek için lügate müracaat etme lazımdır. Busebepten sülasi mücerret fiillerini mazi, muzari ve mastarlarıyla birlikteezberlememiz lazımdır.SÜLASİ MÜCERRED ÜZERİNEZİYADE KILINANLARSülasi mücerret üzerine ziyade kılınanlar üç kısımdır.1. Kısım sülasi mücerret üzerine bir harf ziyade kılınanlar. Bunlara mezidün fih ruba-كَّرُمَ‏ أكّْرَمَ‏ fiil) i (dörtlü ziyadeli

2. Kısım: sülasi mücerret üzerine iki harf kılınan bunlara mezidün fih humasi. (beşliكَسَّرَ‏ إنْكَسَّرَ‏ denir. ziyadeli fiil)3. Kısım: sülasi mücerret üzerine üç harf ziyade kılınanlar bunlara mezidün fihخَّرَجَ‏ إسْتَخّْرَجَ‏ denir. südasi (altılı ziyadeli fiil)BİRİNCİ KISIMSÜLASİ MEZİDÜM FİH RUBA-İSülasi mücerret üzerine 1 harf ziyadesiyle meydana gelen fiiller üç babdır.BİRİNCİ BAB:أكّْرَمَ‏ يُكّْرِمُ‏ ) mevzunu: ) أفْعَلَ‏ يُفْعِلُ‏ إفْعَالًا ( Vezni:) alameti: Sülasi mücerret bir fiili bu baba naklede bilmek için; sülasi إكّْرَامًاmücerret fiilin başına bir hemze ziyade edilir. Binası: bu babdan olan fiillerin ekserisimüteaddi bazısı da lazım için olur. Müteaddiye misal:أكّْرَمَ‏ زَيْدٌ‏ عَمّْرًا :Zeyd Amr’a ikram etti. Lazıma misalزَيْدٌ‏أصّْبَحَ‏Sülasi mücerret bir fiil şu sebeplerden biriyle nakledilir.1- lazım fiili müteaddi yapmak için;.Zeyd sabahladı) سَئِمَ‏ زَيْدٌ‏ ( usandırdı ) Zeyd Bekir-i أسْئَمَ‏ زَيْدٌ‏ بَكّْرًا (Zeyd usandıBu baba nakledilen fiil müteaddi ise, teati ( geçiş, tesir) derecesi artar. 2 veya 3tane mefulün bih alır. عَلِيٌ‏ حِّصَانًا ‏(رَكِبَ‏ ) Ali ata bindiAli Zeyd-i ata bindirdi ‏(أرْكَبَ‏ عَلِيٌ‏ زَيْدًا حِّصَانًا)‏‏(أعْلَمَ‏ عَلِيٌ‏ بَكّْرًا عَمّْرًا فَاضِلًا)‏

2- duhul için: buda isimden fiil türettiği zaman olur ve o ismin gösterdiği manaya oyere gitmeyi ifade eder.( العّْرَاقُ‏ أعّْرَقَ‏ زَيْدٌ‏ ) Zeyd ırak’a gitti) Zeyd sabahladı الّصَّبَح أصّْبَحَ‏ زَيْدٌ)‏أفّْرَقَ‏ (3- sayrureti (dönüşmek, halden hale geçmek ) ifade etmek için;) Zeyd fakirleşti زَيْدٌ‏أحْسَدَ‏ الزَرْعَ‏ (4- haynuneti (bir şeyin vakti gelmek )ifade etmek için;) ekin biçilme zamanı geldi.) أشْكَيْتُهُ‏ ( için; 5- izaleyi (gidermek, ortadan kaldırmak ) ifade etmekondan şikâyeti giderdi. ( شَكَاهُ‏ ) Onu şikâyet etti.6- kesreti (çokluk, çoğalmak) ifade etmek için; ( أللَّبَنَ‏ الّرَجُلُ‏ ) adamınçok sütü oldu ( لَّبَنٌ‏ ) sütأبْخَلَ‏ زَيْد بَكّْرًا ٌ ( için; 7- vicdan (mefulü bir sıfat üzere bulmak) ifade) Zeyd Bekir-i cimri buldu. ( بَخَلَ‏ بَكّْرٌ‏ ) Bekir cimri oldu.شَغَلَ‏ زَيْدٌ‏ ( etti ) ağaç Zeyd Amr-ı meşgul أشْغَلَ‏ زَيْدٌ‏ عَمّْرًا ( için; 8- mübalağayı ifade etmek) Zeyd meşgul oldu9- bazı isimlerden türetmek için; ( أثْمَّرَ‏ الشَجَّرُ‏ ) ağaç meyve verdi) yapraklandı أوْرَقَ‏ الشَحَّرَ‏ ( meyve ) ثَمَّرٌ‏ (

أكْذَبَ‏ ( için; 10- mefulü fiilin asli manasını yapmaya zorlamayı ifade) الشُّرْطِيُ‏ الّرَجُلَ‏11- arz etmeyi ifade etmek için; ( أبَاعَ‏ التَاجِّرُ‏ مَالَهُ‏ ) tacir malını(satmak için) arz etti.NOT:a.) Bu babın binasının ifade ettiği bu manalara ( أفْعَلَ‏ ) nin ifade ettiği manalar denir.b.) Bütün mezidün fih fiillerin mastarları, kıyasidir. Binaenaleyh bu fiillermastarlarına göre adlandırılırlar. Mesela; ( أشئم ) İfal babından fiili mazidirdenir.c.) Ecvef fiiller bu baba nakledildiği zaman mastarı ( إفَالَةً‏ ) vezninden olur.) أرَادَ‏ يُّرِيدُ‏ إرَادَةً);‏MisalBir amil tarafından etkileniyorsa mesela meful makamında ise üstün olarak gelir.Başıboş ise her harekeyi alabilir.d.) ziyadeli fiillerin çekiminde ismi alet, ismi tasğirin ve mübalağa ismi failin çekimiyapılmaz.İKİNCİ BAB‘ تَفْعِيلَةً‏ Vezni:mevzunu:فَعَل يُفَعِلُ‏ تَفْعِيلًا‘ تَفّْرِيحَةً‏Alameti: Sülasi bir fiilin buفَّرَح يُفَّرِحُ‏ تَفّْرِيحًاbaba nakledilmesi için sülasi mücerret fiilin faal fiili ile aynel fiili arasına aynel fiilicinsinden bir harf ziyade edilir. Yani aynel fiili şeddelenir. Binası;1- Lazım fiili müteaddi yapmak için فَّرَح زَيْدٌ‏ بَكّْرًا Zeyd Bekir-isevindirdi.Bu baba nakledilen fiil müteaddi ise teaddi derecesi artar. Yani 2 meful alır. (عَلَمَ‏ زَيدٌ‏ بَكّْرًا ( bildi ) Zeyd meseleyi عَلِمَ‏ زَيْدٌ‏ المَسْءَلَةَ‏öğretti. ) Zeyd Bekir-e kur-an قُّرْآنًا

2- Teksir( çokluk ) delalet etmek için. Çünkü harfin ziyadeliği mananın ziyadeliğine) مَزَقَ‏ ( kesti ) قَطَعَ‏ ( yaptı )Parça parça قَطَعَ‏ ( eder. delaletparçaladı ( مَزَقَ‏ ) yırttıBu teksirlik manasıa) bazen fiilde olur. ( طَوَفَ‏ زَيْدٌ‏ الكَعّْبَةَ‏ ) Zeyd Kâbe’yi çokça tavafetti. Bu misalde çokluk manası fiile verilir.b) bazen failde olur. ( مَوَتَ‏ اإلبِلُ‏ ) Develer öldü pek çok deve öldü.Bu misale deve çok kere öldü demek doğru olmadığı için çokluk manası faile verilir.c.) bazen de mefulde olur. ( غَلَق زَيْدٌ‏ الّبَابَ‏ ) Zeyd pek çok kapıyıkilitledi/ kapattı. Bu misalde çokluk manası mefule verilir.3- Bazı isimlerden fiil türetmek için kullanılır. Ali ) جَلَدَ‏ عَلِيٌ‏ كِتَابًا () kitabı ciltledi. cilt, deri çadır kurdu خَيَمَ‏ ( ) جِلْدٌ‏ () çadır خَيْمٌ‏ (كُفَّرَ‏ زَيْدٌ‏ (4- Meful’ü bih-i fiilin aslına nispet etmek için kullanılır.etti. ) Zeyd münkiri küfre nispet مُنْكِّرًا5- Bir şeyi izale etmek için kullanılır. meyveyi ) قَشَّرْتُ‏ الفَاكِحَةَ‏ (soydu. ) soydum. Zeyd odunun kabuğunu قَّرَشَ‏ زَيْدٌ‏ عُّرْدًا (

حَجَّرَ‏ ( kullanılır. 6- Sayrureti (dönüşmek, halden hale geçmek) ifade için) الطِينُ‏ أّيْ‏ صَارَ‏ الطِينُ‏ حَجَّرًا7- Duhul ifade etmek için kullanılır. ( جَمَعَ‏ الّرَجُلُ‏ ) adam cumadabulundu.سَّبَحَ‏ أّيْ‏ قَالَ‏ ( kullanılır. 8- Bir cümleyi kısaca ifade etmek için) سُّبْحَانَ‏ اهللِ‏İfal ve tefil babları arasındaki fark: tefil babanın ağır ağır olmasıdır. Mesela (نَزَل القُّرْآنَ‏ ( indirdi. ) ağır ağır نَزَلَ‏ ( indirdi ) أنْزَلَ‏indirdi. ) kalplere iyice yerleşsin diye kur’an-ı yavaş yavaş تَنْوِيلًاNOT:تَفْعِيلَةً‏ ( mastarları Lamel fiili illetli veya hemzeli fiiller bu baba nakledildiğinde) vezninde gelir. Bu konu ile ilgili teferruat mastar bahsinde verilmiştir.ÜÇÜNCÜ BAB.Vezni: فَاعَلَ‏ يُفَاعِلُ‏ مُفَاعَلَةً‏ وَفِعَالًا وَفِيعَالًا mevzunu:Alameti: Sülasi bir fiilin bu قَاتَلَ‏ يُقَاتِلُ‏ مُقَاتَلَةً‏ وَقِتَالًا وَقِيتَالًاbaba nakledilmesi için sülasi mücerret fiilin faal fiili ile aynel fiili arasına bir elifziyade edilir.) قَاتَلَ‏ زَيْدٌ‏ عَمّرًا ( içindir. Binası: iki kişi arasında ortaklık (işdeşlik)Zeyd Amr ile savaştı

Müşareket bazen tek taraflı olur. ( عَقَّبْتُ‏ اللِّصَ‏ ) Hırsızı yakaladım) nalini kırdım طَارَقْتُ‏ النَعْلَ‏ (Bu durumda fiil aştan fail mukabelede bulunanda mefulü fih ulur.2. Tesir için olur: ( ضَاعَفَ‏ أحْمَدُ‏ ) Ahmet çok zayıfladı.3. Müteaddi için olur: ( عَافَكَ‏ اهللُ‏ ) Allah sana afiyet versin.4. Lazım için olur: ( سَافَّرَ‏ زَيْدٌ‏ ) Zeyd sefere çıktı.5. Gayret ve süreklilik ifade etmek için olur: ( طَالَبَ‏ ) devamlı istedi (yarıştı. ) سَّبَقَ‏ ( çalıştı ) geçmeye سَابَقَ‏ ( istedi ) طَلَبَ‏6. Muamele tarzını ifade etmek için olur: ( خَاشَنَ‏ ) ser davrandı )خَشَنَ‏NOT:a. Üç harfli fiiller, bu baba iki veya daha çok şahıslar arasında karşılıklı yapıldığınıifade etmek için getirilir.b. Eğer üçlüsü bir durum veya sıfat bildiri yorsa, bu vezin o sıfatla birine muameleetmeyi anlatır.c. Müteaddi olan bir fiili mufaale babına girdirilirse müşareket, lazım bir fiil girdirilirsemüteaddilik ifade eder.d. Binası müşareket için olan fiillerin faili ve mefulü hem fail hem de mefuldür.İKİNCİ KISIMSÜLASİ MEZİD HUMASİSülasi mücerret üzerine iki harf ziyade kılınmak suretiyle meydana gelen humasifiiller beş babdır.BİRİNCİ BAB

إنْكَسَّرَ‏ يَنْكَسِّرُ‏ mevzunu: إنْفَعَلَ‏ يَنْفَعِلُ‏ إنْفْعَالًا Vezni:‏:‏Alametiإنْكِسَارًا Sülasi bir fiilin bu baba nakledilmesi için sülasi mücerret fiilinbaşına bir hemze ve bir nun ziyade edilir.,Binası: Mutavaat (dönüşlülük) içindir. Mutavaat: Müteaddi bir fiilin tesirinin mefulübihte meydana gelmesine denir. Bu durumda müteaddi fiil lazım fiil haline dönüşür) كَسَّرَ‏ زَيْدٌ‏ زُجَاجًا ( olur. ve müteaddi fiilin mefulü bihi bu fiilin failiZeyd camı kırdı. ( الزُجَاجُ‏ ‏(إنْكَسَّرَ‏ cam kırıldı.Görüldüğü üzere müteaddi fiilin ( كَسَّرَ‏ ) tesirinin mefulü bih de () كَسَّرَ‏ ( olan ) meydana gelmesi ifade ediliyor. Müteaddi زُجَاجًاfiilide lazım haline dönüşmüş oldu. ( إنْقَطَعَ‏ ) kesildi ( قَطَعَ‏ ) kestiaçtı. ) فَتَحَ‏ ( açıldı ) إنْفَتَحَ)‏Bu vezin bir işin kendi üzerinde yapılmasına imkân vermek anlamını ifade eder veuğraşılarak yapılan fiillerden meydana gelir.Bazen de bir mekân isminden bu baba ait fiil türetilir. Ve bu türetilen fiil o ismeالحِجَازُ‏ , eder. gitmeyi ifadeNOT:إنْحَجَزَ‏ زَيْدgittiٌ‎ .Zeyd hicaza

Bu baba sadece müteaddi ve ilacî ( uzvi hareket bildiren) fiiller nakledile bilir.Bundan dolayı da ( ل ر ( ) - عَلِمَ‏ ) denilmez. Yine veإنْعَلِمَ‏) harflerinden biriyle başlayan bir sülasi fiil idgamı (harflerin ‏ّي م ن و (birbirine girmesini) önlemek için bu baba nakledilmez.) iftial babına nakledilir. İnfial babının yani bu babın ismi mefulü إفْتِعَالْ‏ (yoktur. İsmi mefulü olmayanların meçhulleri de olmaz.İKİNCİ BABإجْتَمَعَ‏ يَجْتَمِعُ‏ mevzunu: إفْتَغَلَ‏ يَفَتَعِلُ‏ إفْتِعَالًا Vezni:Alameti: Sülasi bir fiilin bu baba nakledilmesi için sülasi mücerret fiilin إجْتِمَاعًاbaşına bir hemze, fael fiili ile aynel fiili arasına bir ta harfi ziyade edilir. Binası:1- Mutavaat için olur. Zeyd develeri topladı ) جَمَعَ‏ زَيْدٌ‏ إبِلًا (toplandı. ) develer إجْتَمَعَ‏ اإلبِلُ‏ (çekti. 2- Müteaddi için olur. Zeyd elini ) إجْتَدَبَ‏ زَيْدٌ‏ يَدَهُ‏ () إكْتَسَبَ‏ زَيْدٌ‏ مَالًا (3- Manada mübalağa ifade etmek için olur.Zeyd çok mal kazandı.4- İttihaz ( bir şeyi edinmeyi ifade etmek) için olur. Bu durumda genellikle isimden( ) إخْتَزَبَ‏ ( ) الخُّبْزُ‏ (fiil türetilir. ekmek ekmek edindiedindi. ) Zeyd mühür إخْتَتَمَ‏ زَيْدٌ‏

5- Bazen müşareket anlamını da verir ki bu takdirde ( تَفَاعَلَ‏ ) veznimanasında olur. ( إقْتَتَلَ‏ النَاسُ‏ ) insanlar birbirini öldürmeye çalıştı.6- İzhar (göstermek) için olur. özür ve azamet ) إعْتَذَرَ‏ ‘ إعْتَظَمَ‏ (gösterdiİFTİAL BABINDA İBDALTelaffuzda kolaylık gibi bazı sebeplerle bir harfin yerine başka bir harfingetirilmesine ibdal denir.Önemli ibdal kaideleri şunlardır:(1- İftial babına Nakledilen sülasi mücerret bir fiilin fael fiili itbak harfleri dediğimiz( ta ) harflerinden biriyle başlıyorsa bu babdaki zait ص ض ط ظçevrilir. ) harfine ط ( Tı ‏(ت‘صَّبَّرَ‏ ‘ضَّرَبَ‏إصْتَّبَّرَ‏إضْتَّرَبَ‏إصْطَّبَّرَ‏إضْطَّرَبَ‏‘‘‘‘طَّرَدَ‏ ‘ظَهَّرَ‏إطْتَّرَدَ‏إظْتَهَّرَ‏إطْطَّرَدَ‏إظْطَهَّرَ‘‏إطَّرَدَ‏إظَهَّرَ‏Misallerde görüldüğü gibi aynı cinsten olan harflerin idgamı caizdir. Bunun gibi () ya ط)‏ nın ‏(ظ ( gibi ) ile başlayan fiilde ise izhar caiz olduğu ظveya ( ‏(ط nın ( ‏(ظ ya idgamı da caizdir.‘‘

) د ط ز fiili( 2- İftial babına nakledilen sülasi mücerret bir fiilin fael‘ دَمَعَ‏ çevrilir. harflerinden biriyle başlarsa bu babdaki zait ta dal harfine‘‘‘ إدَمَعَ‏ =إدْدَمَعَ‏ إدْتَمَعَ‏ ‘إذْدَكَّرَ‏ إذْتَكَّرَ‏ ذَكَّرَ‏إدَكَّرَ‏ ‘ إذَكَّرَ‏ = زَجَّر ‘َ ‘ ‘إذْدَجَّرَ‏ إزْتَجَّرَ‏Misallerde görüldüğü gibi ( ‏(د ile başlayan bir fiil bu baba nakledildiğinde aynıcinsten olan harflerin idgamı daha fasihtir.3- İftial babına nakledilen sülasi mücerret bir fiilin fael fiili ( ‏(و veya (harfine çevrilir ve bu babın zait ‏(ت ( harf ise bu üç ‏(ث ( veya ‏(ّيta’sına idgam edilir.‘‘وَقَي ‘يَسَّرَ‏إوْتَقَيإيْتَسَّرَ‏إتْتَقَيإتْتَسَّرَ‏إتَقَي‘ إتَسَّرَ‏‘‘‘‘إتَغَّرَ‏ إتْتَغَّرَ‏ إثْتًغًّرَ‏ ثَغَّرَ‏ ‘Fael fiilindeki bu vav ve yenin aslî harflerden olması gerekir. Eğer vav veya yehemzeden ibdal edilmişse taya ibdal edilmeleri caizdir. Aksi takdirde caiz değildir.İğlaller bölümünde 31. kurala bak.ÜÇÜNCÜ BABإحْمَّرَ‏ يَحْمَّرُ‏ mevzunu: إفْعَلَ‏ يَفْعَلُ‏ إفْعِلَالُا Vezni:Alameti: Sülasi bir fiilin bu baba nakledilmesi için sülasi mücerret إحْمِّرَارًاfiilin başına bir hemze, sonuna da lamel fiili cinsinden bir harf ziyade edilir. Yanilamel fiili şeddeli yapılır. Binası:

1- lazım bir fiilin mübalağasını ifade etmek içindir. ( إحْمَّرَ‏ زَيْدٌ‏ ) Zeydçok kızardı.( ) أبْيَضَ‏ ‘ إبْيَضَ‏ (2- renkleri ifade eder. beyazlaştı, ağardı) çok kara oldu إسْوَدَ‏3- ayıp ve kusur ifade eder. ( إغوَرَ‏ زَيْدٌ‏ ) Zeyd çok şaşı oldu (( oldu ) Zeyd şaşı غَوِرَ‏ زَيْدٌ‏( ‘dilsizleştibabın ismi mefulü ve meçhulü yoktur.أخّْرَسَ‏ ) ‘ إخّْرَسَ‏) çok topal oldu. İfilal babının yani bu إعّْرَجَ‏أعّْرَجَ‏DÖRDÜNCÜ BABتَكَلَمَ‏ يَتَكَلَمُ‏ تَكَلُمًا mevzunu: تَفَعَل يَتَفَعَلُ‏ تَفَعُلًا Vezni:Alameti: Sülasi bir fiilin bu baba nakledilmesi için sülasi mücerret fiilin başına birta, fael fiili ile aynel fiili arasına aynel fiili cinsinden bir harf ziyade edilir. Yani aynelfiili şeddeli yapılır. Binası:) تَكَّبَّرَ‏ ( içindir. 1. Tekellüf ( bir şeyi zoraki yapmak ve itina göstermek)büyüklendi ( كَّبَّرَ‏ ) büyüttü ( كَّبُّرَ‏ ) büyük oldu.2. Matlubun ( İstenileni) tedricen (azar azar) elde edildiğini ifade etmek içindir. (تَجَّرَعَ‏ المَّرِيضُ‏ ( öğretti ) عَلَمَ‏ ( öğrendi ) تَعَلَمَ‏) ilmi تَعَلَمْتُ‏ العِلْمَ‏ ( içti. ) hasta suyu yutkuna yutkuna المَاءَ‏(azar azar) öğrendim.

مَزَق القَهَاتُ‏ الّحْمَ‏ ( içindir. 3. Tefil babının mutavaatını ifade etmek) kasap eti parçaladı. ( تَمَزَق اللَحْمُ‏ ) et parçalandı.4. İttihaz ( bir şey edinmek) içindir. Bu durumda genellikle isimden fiil türetilir.edindi. ) yatık تَسَوَدَ)‏ ‘) yastık أألوِسَادَةُ)‏تَأثَمَ‏ زَيْدٌ‏ ( işledi ) günah أثِمَ‏ ( içindir. 5. Bir işten uzaklaşmaya, sakınmaya delalet etmek) Zeyd günahtan kaçındı.6. Sayrureti ifade içindir. ( تَحَجَّرَ‏ الطِينٌ‏ ) çamur taş kesildi (oldu. ) kadın dul تَأيَمَنِ‏ المَّرْأةُ‏7. Talep (istek) içindir. ( تَعَجَلَ‏ زَيْدٌ‏ ) Zeyd acele etti.8. Bir yere intisabı (bağlılığı) ifade içindir. ( تَكَسَنَ‏ زَيْدٌ‏ ) Zeyd çöldeikamet etti.9. Şikâyeti ifade etmek içindir. ( تَظَلَمَ‏ سَلِيمٌ‏ مْنْ‏ جَارِهِ‏ ) selimkomşusunun zulmünden şikâyet etti.اإلبْنُ‏ ‘ تَّبَنَي زَيْدٌ‏ (10. Telebbüs (giydirmek) ifade etmek içindir.giydi. ) Zeyd gömlek يُوسُفَ‏NOT:tefe'ul ve tefaaul bablarının fael fiilinde 10 harften biri olduğu zaman bu babların"te"si bu harflere kalbolunur.ت ث د ذ ز س ص ض ط ظ harf: 10

( ile ) ت ( idi ) تَدَثَّرَ‏ ( sakındı ) إدَثَّرَ‏ (ت ) a ( ) د ( olduğundan ) ın mahreçleri birbirine yakın دçevrildi. ( دَدَثَّرَ‏ ) oldu. Bir kelimede aynı cinsten iki harf bulundu.‏(د ( birinci İkisi de harekeli dolayısıyla idgamı vaciptir. İdgam yapmak için) د ( Birinci ın harekesini hazf edildi birincisi sakin ikincisi harekeli oldu.ikincisine idgam edildi, idgamdan dolayı ikinci ( د ) a bir şedde verildi.Sakinle başlamak mümkün olmadığından evveline bir hemze-i vasıl getirildibak. ) kurala إدَثَّرَ)‏Bu fiilin çrkimi: oldu. 30.اِدَثَّرَ‏ يَدَثَّرُ‏ اِدَثُّرًا فَهُوَمُدَثِّرٌ‏ وَذَاكَ‏ مُدَثَّرٌ‏ لَمْ‏ يَدَثَّرْ‏ لَمَايَدَثَّرْ‏ مَايَدَثَّرُ‏ اليَدَثَّرُ‏ لَنْ‏ يَدَثَّرَ‏ لِيَدَثَّرْ‏ الَيَدَثَّرْ‏ اِدَثَّرْ‏ الَتَدَثَّرْ‏BEŞİNCİ BABتَّبَاعَدَ‏ يَتَّبَاعَدُ‏ mevzunu: َفَاعَلَ‏ يَتَفَاعَلُ‏ تَفَاعُلَا Vezni:Alameti: Sülasi bir fiilin bu baba nakledilmesi için sülasi mücerret fiilin تَّبَاعُدًاbaşına bir ( ت )ta, fael fiili ile aynel fiili arasına اbir ) (elif ziyade edilir.Binası: müşareket ( bir işte ortaklık) içindir. Bu müşareket iki kişi ile çok kişiasasında olur.A ) İki kişi arasındaki müşareket: ( تَّبَاعَدَ‏ زَيْدٌ‏ عَمّْرًا ) ZeydAmr’dan uzaklaştı.NOT:

1- Bu bab ile mufaale babının iki kişi arasında olan ) مُفَاعَلَ‏ () müşareketi arasındaki fark şudur: babı muayyen faile isnat مُفَاعَلَ‏ () olunur. babı ise muayyen olmayan faile isnat olunur. Mesela تَفْاعُلْ‏ () Zeyd Amr’ı daha çok dövse denir. Eğer ضَارَبَ‏ زَيْدٌ‏ عَمّْرًا (denir. ) dövmek her iki taraftan aynı ise تَضَارَبَ‏ زَيْدٌ‏ عَمّْرًا (B ) çok kişi arasındaki müşareket: ( تَّصَالَحَ‏ القَوْمُ‏ قَوْمًا ) kavimlekavim sulhlaştı.بَاعَدْتُهُ‏ içindir( ) babının mutavaatını ifade etmek مُفَاعَل)‏ 2-) hasan تَفَاخَّرَ‏ حَسَنٌ‏ ( uzaklaştı ) onu uzaklaştırdım, oda فَتَّبَاعَدَ‏kendi kendine övündü, kibirlendi.3- İzhar (kendisinde olmayanı var göstermek) ifade etmek içindir. (تَنَاوَمَ‏ ( göründüm ) hasta olmadığım halde hasta gibi تَمَارَضْتُ‏göründüm. ) uyur ve dalgın وَ‏ تَغَافَلَ‏تَوَارَدَ‏ ( ) eder 4- Fiilin tedricen (yavaş yavaş) meydana getirdiğini ifadetalebelerالطُالّبُ‏ (peyder pey) geldiler5- Lazımı ifade eder ( تَعَالَي المَاءُ‏ ) su yükseldi

NOT:) a- Bu babdan olan fiili tenzih ve takdis makamında Allah ismine تَعَالَي)‏) kullanılır ve arkasından genellikle fiilide bulunur. Bu iki fiil تَّبَارَكَ‏ (çekim yapılmaz ve Allah tan başkası için kullanılmaz.‏(ت ( idi ) تَثَاقَلَ‏ ( ) إثَاقَلَ‏ (b- Bu babdan olan aslında) ile nin mahreçleri yakın olduğundan ye ث)‏ ) yi ت ( ‏(ث () kalb ettik oldu. Bir kelimede aynı cinsten iki har bulundu ikisi ثَثَاقَلَ‏ () harekeli, idgamı vacip. İdgam yapmak için birinci nin harekesini hazf ث (ettik birinci sakin ikincisi harekeli oldu. Bunun için idgam ettik. İkinci ‏(ث () ye idgamdan dolayı bir şedde verdik. Sakinle başlamak mümkün ث (oldu. ) olmadığından evveline bir hemze-vasıl getirdik إثَاقَلَ)‏Bu fiilin çekimi:اِثَاقَلَ‏ يَثَاقَلُ‏ اِثَاقُالً‏ فَهُوَمُثَاقِلٌ‏ وَذَاكَ‏ مُثَاقَلٌ‏ لَمْ‏يَثَاَقَلْ‏ لَمَايَثَاقَلْ‏ مَايَثَاقَلُ‏ اليَثَاقَلُ‏ لَنْ‏ يَثَاقَلَ‏ لِيَثَاقَلْ‏الَيَثَاقَلْ‏ اِثَاقَلْ‏ التَثَاقَلْ‏

c- ( تَفَاعُلْ‏ ) ve ( bablarına‏(تَفَعُلْ‏ nakledilen sülasi mücerret fiiller) harflerinden ت ث د ذ ر س ش ص ض ط ظ)‏biriyle başlı yorsa bu babdaki ziyade olan ( ت ) bu harflere idgam edilir vebaşına hemze-i vasıl getirilir bu idgamı yapmak ta, yapmamak ta caizdir. (يَذَكَّر إذَكَّرَ‏ دَذَكَّرَ‏ تَذَكَّرَ‏ ذَكَّرَ‏ ) fiil ‘ ‘ ‘ ‘ ‘ إذَكُّرًاüzerinde bu işlem yapıldıktan sonra mastarı bu vezinde gelir. Bu babla ilgili bukonuyu i’laller bölümümdeki 30. kurala bak.ÜÇÜNCÜ KISIMSÜLASİ MEZÜDÜN FİH SÜDASİSülasi mücerret üzerine üç har ziyade kılınarak meydana gelen filer dört babdır.BİRİNCİ BABإسْتَخّْرَجَ‏ mevzunu: إسْتَفْعَلَ‏ يَسْتَفْعِلُ‏ إسْتِفْعَالًا Vezni:Alameti: Sülasi bir fiilin bu baba nakledilmesi يَسْتَخّْرِجُ‏ إسْتِخّْرَاجًاiçin sülasi mücerret fiilin başına bir hemze bir sin bir ta ziyade edilir. Binası:1. Müteaddi içindir. ( إسْتَخّرَجَ‏ وَيْدٌ‏ المَالَ‏ ) Zeyd malı çıkardı. (seçti. ) Zeyd Amr’ı halife إسْتَخْلَفَ‏ زَيْدٌ‏ عَمّْرًاإسْتَخَلَ‏ ( içindir. 2. Tahavvülü (değişikliye uğramak) ifade etmekdönüştü. ) içki sirkeye الخَمّْرُ‏

3. Talebi ( istek) ifade içindir. Yani üç harfli fiilin gösterdiği anlamın istendiğini‘ سَقِيَ‏ ( dilerim. ) Allah’tan mağfiret أسْتَغْفِّرُ‏ اهللَ‏ ( bildirir.عَلِمَ‏ istedi. ) bilmek ‘ إسْتَعْلَمَ‏ ( istedi ) su إسْتَسْقَيإستَكْثَّرَ‏ زَيْدٌ‏ ( eder. 4. Vicdan-ı ( mefulü bir sıfat üzerine bulmak) ifade) Zeyd işi ağır إسْتَثقَلَ‏ زَيْدٌ‏ أمّْرًا ( gördü ) Zeyd suyu çok مَاءً‏buldu.5. Suali (sormak) ifade eder. ( إسْتَخّْبَّرَ‏ زَيْدٌ‏ عَمّْرًا ) Zeyd Amr’danhaber sordu.6. İtikadı (inanmak) ifade eder. ( إسْتَكّْرَمَ‏ ) Zeyd Amr’ın kerim olduğunainandı.7. Bir cümleyi kısaca ifade etmek veya teslimiyet ifade etmek içindir. (إسْتَّرْجَعَ‏ القَوْمُ‏ ‘أّيْ‏ قَالُو إنَا هللِ‏ وَإنَا إلَيْهِ‏) kavim (musibet anında Allah’a ) rucu etti. Yanı muhakkak biz رَاجِعُونَ‏Allah’tan geldik ve muhakkak yive ona döneceğiz.8. Tekellüfü (bir şeyi zoraki yapmak ve itina göstermek) ifade içindir.zorlandı. ) Amr rücete إسْتَجّْرَأ عَمّْرٌو (‘ أرَاحَ‏ زَيْدٌ‏ عَمّْرًا ( eder. 9. Mutavaatı ( dönüşlülük) ifadeetti. ) Amr rahat إسْتَّرَاحَ‏ عَمّْرٌو

Bazı isimlerden de bu vezinde fiil yapılır (seçti (إسْتَخْلَفَ‏ خَلِيفَةَ‏ ‘‘ إسْتَوْزَرَ‏ وَزِيّرٌ‏) veziri seçti bu babdan olanإسْطَاعَ‏ ( ile ) fiilinde ta nın hazfı إسْتَطَاعَ‏ يَسْتَطِيعُ)‏) halifetoplanmıştır. ) da denilmiştir. (kehf 57) ayeti kelimesinde her iki lügat يَيْطِيعُ‏فَمَا اسْطَاعُوا أنْ‏ يَظْهَّرُوهُ‏ وَمَااسْتَطَاعُوالَهُ‏ نَقّْبًا)‏)Fakat إسْطَاعَ)‏ ) nın evvelinde ki hemze meftuh okunur ise İfal babındanolur. ( ‏(س ise şaz olarak zait olmuş olur. Yine babdan olan (nin fethasını faal fiiline yani ‏(ّي ( fiili aynel ‏(إسْتَحْيَا يَسْتَحْيِي) إسْتَحَي يَسْتَحِيِ)‏ ) nakletmek ve aynel fiilini hazf ederek ح)‏demekte caizdir. Bu babın meçhulü vardır.İKİNCİ BABإعْشَوْشَبَ‏ mevzunu: إفْعَوْعَلَ‏ يَفْعَوعِلُ‏ إفْعِيعَالًا Vezni:Alameti: Sülasi bir fiilin bu baba nakledilmesi يَعْشَوْشِبُ‏ إعْشِيشَابًاiçin sülasi mücerret fiilin başına bir hemze aynel fiili ile lamel fiili bir vav ve aynelfiili cinsinde bir har ziyade edilmekle mazisi altı harflidir.

Binası lazım fiilin mübalağasını ifade eder. yerde ‏(عَشُبَ‏ األرْضُ‏ (إحْدَوْدَبَ‏ ( ‏(إعْشَوْشَبَ‏ األرْضُ‏ (ot bitti yerde çok ot bitti) çok kamburlaştı.‘ إحْلِيالَءً‏ ( olarak Bu babın ismi mefulü ve meçhulü yoktur. Müstesnagelir. kelimeleri ‏(إعّْرِيّرَاءً‏ÜÇÜNÇÜ BABإجْلَوَز يَجْلَوِزُ‏ mevzunu: إفْعَوَلَ‏ يَفْعَوِلُ‏ إفْعِوَالًا Vezni:Alameti: Sülasi bir fiilin bu baba nakledilmesi için sülasi mücerret إجْلِوَازًاfiilin başına bir hemze aynel fiil ile lamel fiil arasına iki har edilmekle mazisi altıharflidir. Binası lazım fiilin mübalağasını ifade eder.develer ‏(إجْلَوَزَ‏ اإلبِلُ‏ ( yürüdü Develer süratli ‏(جَلَزَ‏ اإلبِلُ‏ (çok süratli yürüdü.NOT:a- Bu babın ismi mefulü ve meçhulü yoktur.b- İki mutavaat fiili olan ( ‏(إفْعِيعَالْ‏ ile ( ‏(إفْعِوَالْ‏ babı arasındakifark önceki vezin cansızlar için ikinci vezin ise canlılar içindir.DÖRDÜNCÜ BABإحْمَارَ‏ يَحْمَارُ‏ mevzunu: إفْعَالَ‏ يَفْعَالُ‏ إفْعِياللًا Vezni:Alameti: Sülasi bir fiilin bu baba nakledilmesi için sülasi mücerret إحْمِيّرَارًاfiilin başına bir hemze aynel fiil ile lamel fiil arasına elif cinsinden bir harf ziyadeedilir.BİNASI:

Lazım fiilinin mübalağasını ifade eder. ()حَمُّرَ‏ زَيْدٌ‏ (إحْمَّرَ‏kıpkırmızı oldu ‏(إحْمَارَ‏ ذَيدٌ‏ ( kızdı Zeyd çok ‏(زَيْدٌ‏oldu. yapraklar sapsarı ‏(إصْفَارَ‏ األوْرَقُ‏ (NOT:1- Bu babın meful-u ve meçhulü yoktur.2- Bu bab ( ‏(إفْعِالَلْ‏ babından mana bakımından daha mübalağalıdır. Dahakuvvetlidir.3- Bu bab renk ve kusurları bildirmeye mahsustur.4- Bu son iki babın (3. ve 4.) Arapçada kullanılması nadirdir.5- Yukardan beri saydığımız bu ziyadeli bablara elimize geçen her sülasi mücerretfiili nakledemeyiz. Hangi fiillerin, hangi ziyadeli baba nakledileceği ve nakledildiğizaman aslı manasının az çok değişerek manasının ne olduğu lügat kitaplarınamüracaatla ayıra bilir.6- Yukarıdaki 12 bab içinde yalnız ( ‏(إفْعَالْ‏ babının hemzesi hemze-i kat’idir.Diğerlerinin ve bundan sonra görülecek hemzeli babların hemzesi hemze-i vasıldır.RUBA-İ MÜCERRED FİİLLERRuba-i mücerret fiiller bir babdır.Vezni: ( فَعْلَلَ‏ يُفَعْلِلُ‏ فَعْلَلَةً‏ وَفِعْالَالً‏ ) mevzunu:) alameti: bütün دَحّْرَجَ‏ يُدَحّْرِجُ‏ دَحّْرَجَةً‏ وَدِحّْرَاجاً‏ (harfleri asıl olmak şartıyla mazisi dört harftir.دَحّْرَجَ‏ زَيْدٌ‏ الحَجَّرَ‏ ( müteaddidir. Binası: Rubai mücerretlerin çoğu) Zeyd taşı yuvarladı. Bir kısmı da lazım olur. ( دَرْبَحَ‏ زَيْدٌ‏ ) Zeyditaatkâr oldu.Rubai mücerret fiiller genel olarak şu şekilde teşkil eder.

a- Bilhassa bir sesi ifade eden iki harften ibaret bir fiilin tekrar edilmesi ilemeydana gelmiştir. ( ‏(طَاْطَا aşağı indirdi ( غَّرْغَّرَ‏ ) gargarayaptı ( بَاْبَأ ) baba dedi) بَسْمَلَ‏ ( edilir. b- Bazen çok sık kullanılan tabirleri kısaltma yolu ile eldebismillah dedi ( حَمْدَلَ‏ ) elhamdülillah dedi‏(م ( sonuna ) gibi kök harfleri üç tane olan bir kelimenin خَّرَجَ‏ ( c-) خَّرْجَمْتُ‏ اإلبِلَ‏ ( edilir. gibi bir sessiz harf eklemekle eldedeveleri topladım. ( دَحّْرَجَ‏ ) yuvarladı ( دَحَّرَ‏ ) uzaklaştırdı) gönderdi بَعَثَ‏ ( dağıttı ) بَعْثَثَ)‏RUBAİE MULHAK BABLARZiyadeli fiillerin bir takımı da vardır ki, bunların aslı harfleri üç iken sülasi mücerretüzerine ziyade edilen on iki babın hiç birisinden olmayıp rubai mücerret veya rubaimezidün fih vezinlerinde gelmişlerdir. Bu gibi fiillere rubaiye mülhak, mezidat denir.Bu fiiller de üç kısımdır.Sülasi mücerret üzerine bir harf ziyade edilerek ( خَّرَجَ‏ ) babına mülhakolanlar altı babdır.BİRNİCİ BAB( ) فَوْعَلَ‏ يُفَوْعِلُ‏ فَوْعَلَةً‏ وَفِيعَاالً‏ (Vezni: mevzunu:) alameti: sülasi mücerret bir حَوْقَلَ‏ يُحَوْقِلُ‏ حَوْقَلَةً‏ وَحِيقَاالً‏fiilin bu baba nakledilebilmesi için fael fiili ile aynel fiili arasına bir ziyade ‏(و (dir. edilir. fiilinin aslı ziraat yapmak) حَقَلَ‏ يَحْقِلُ‏ ( ) حَوْقَلَ)‏

Binası: lazım içindir. ( حَوْقَلَ‏ زَيْدٌ‏ ) Zeyd zayıfladı.İKİNCİ BAB( ) فَيْعَلَ‏ يُفَيْعِلُ‏ فَيْعَلَةً‏ وَفِيعَاالً‏ (Vezni: mevzunu:) alameti: sülasi mücerret bir بَيْطَّرَ‏ يُّبَيْطِّرُ‏ بَيْطَّرَةً‏ وَبِيطَارًا‏(ّي (fiilin bu baba nakledilebilmesi için fael fiili ile aynel fiili arasına birazmak) ziyade edilir. fiilinin aslı şımarmak, بَطَّرَ‏ يَّبْطِّرُ‏ ( ) بَيْطَّرَ)‏dir.Binası: müteaddi içindir. ( بَيْطَّرَ‏ زَيْدٌ‏ ) Zeyd kalemi yardı.ÜÇÜNCÜ BAB( ) فَعْوَلَ‏ يُفَعْوِلُ‏ فَعْوَلَةً‏ وَفِعْوَالً‏ (Vezni: mevzunu:) alameti: sülasi mücerret جَهْوَرَ‏ يُجَهْوِرُ‏ جَهْوَرَةً‏ وَجِهْوَارً‏‏(و (bir fiilin bu baba nakledilebilmesi için aynel fiili ile lamel fiili arasına birdir. ) ziyade edilir. fiilinin aslı ( جَهَّرَ‏ يَجْهَّرُ‏ ) جَهْوَرَ)‏) Binası: müteaddi içindir. Zeyd kur’an-ı aşikâr جَهْوَرَ‏ زَيْدٌ‏ القُّرْآنَ‏ (okudu.DÖRDÜNCÜ BAB

عَثْيَّرَ)‏ mevzunu: ) فَعْوَلَ‏ يُفَعْوِلُ‏ فَعْوَلَةً‏ وَفِعْيَاالً)‏ Vezni:) alameti: sülasi mücerret bir fiilin bu baba يُعَثْيِّرُ‏ عَثْيَّرَةً‏ وَعِثْيَارًاedilir. ) nakledilebilmesi için aynel fiili ile lamel fiili arasına bir ziyade ‏ّي)‏dir. fiilinin aslı sürçtü ) عَثَّرَ‏ يَعِثُّرُ‏ ( ) عَثَيَّرَ)‏) Binası: lazım içindir. Zeyd kayıp düştü عَثْيَّرَ‏ زَيْدٌ‏ (BEŞİNCİ BABجَلّْبَبَ‏ ( mevzunu: ) فَعْلَلَ‏ يُفَعْلِلُ‏ فَعْلَلَةً‏ وَفِعْالَلًا)‏ Vezni:) alameti: sülasi mücerret bir fiilin bu baba يُجَلّْبِبُ‏ جَلّْبَّبَةً‏ وَجِلّْبَابًاجَلّْبَبَ)‏ edilir. nakledilebilmesi için lamel fiili cinsinden sonuna bir harf ziyadedir. ) fiilinin aslı ( celbetmek, sürmek جَلَبَ‏ يَجْلُبُ‏ )) Binası: müteaddi içindir. Zeyd gömlek جَلّْبَبَ‏ زَيْدٌ‏ الجِلّْبَابَ‏ (giydi.ALTINCI BAB( ) فَعْلَي يُفَعْلِي فَعلَيَةً‏ وَفِعالَءً‏ (Vezni: mevzunu:) alameti: sülasi mücerret bir fiilin سَلْقَي يُسَلْقِي سَلْقَيَةً‏ وَسِلْقَاءً‏) سَلْقَي)‏ ) ‏ّي)‏bu baba nakledilebilmesi için sonuna bir ziyade edilir.dir. ) fiilinin aslı ( varmak, kaynatmak سَلَقَ‏ يَسْلُقُ‏

Binası: lazım içindir. ( سَلْقَي زَيْدٌ‏ ) Zeyd sırt üstü yattıBu altı baba rubaiye mülhak dendiği gibi dehreceye mülhak da denir. Çünkü bu altıbabın mastarıyla deherce babının mastarı harekeleri yüklenmek ve vezinbakımından aynıdır.RUBAİ MÜCERRET ÜZERİNE ZİYADE KILINAN FİİLLERRuba-i mücerret üzerine ziyade kılınan fiiller iki kısımdır.1.KISIM:Ruba-i mücerret üzerine bir harf ziyade beş harfli olan fiillerdir. Bunlara kısaca rubaimezidün fih manası denir. Bu fiiller bir babdır.تَدَحّْرَجَ‏ ( mevzunu: ‏(تَفَعْلَلَ‏ يَتَفَعْلَلُ‏ تَفَعْلُالً‏ ( : Vezni) alameti: ruba-i mücerret bir fiili bu baba يَتَدَحّْرَجُ‏ تَدَحّْرُجًاnakletmek için başına ( ‏(ت ziyade edilir. Binası mutavaat içindir. (فَتَدَحّْرَجَ‏ ( yuvarladı. Zeyd taşı ‏(دَحّْرَجَ‏ زَيْدٌ‏ حَجَّرً‏yuvarlandı. taş ‏(الحَجَّرُ‏2.KISIMRubai mücerret üzerine iki harf ziyade edilerek altı harfli olan fiillerdir. Bunlarakısaca RUBAİ MEZİDÜN FİH SÜDASİ denir. Bu fiiller iki babdır.BİRİNCİ BABإحّْرَنْجَمَ)‏ mevzunu: ‏(إفْعَنْلَلَ‏ يَفْعَنْلِلُ‏ إفْعِنْالَالً‏ ( : Vezni) alameti: ruba-i mücerret bir fiili bu baba يَحّْرَنْجِمُ‏ إحّْرِنْجَامًاnakletmek için başına bir hemze aynel fiili ile lamel fiili arasına bir nun ziyade edilir.حَّرْجَمْتُ‏ اإلبِلَ‏ فَاحّْرَنْجَمَ‏ ذَلِكَ‏ ( içindir. Binası mutavaattoplandı. develeri topladım onlarda ‏(اإلبِلُ‏NOT:Bu bab çok az kullanılmaktadır.İKİNCİ BAB

إقْشَعَّرَ‏ ( mevzunu: ‏(إفْعَلَلَ‏ يَفْعَلِلُ‏ إفْعِالَالً‏ ( : Veznialameti: ruba-i mücerret bir fiili bu baba nakletmek ‏(يَقْشَعِّرُ‏ إقْشِعّْرَارًاiçin başına bir hemze sonuna da lamel fiili cinsinde bir harf ziyade edilir. Yanilamel fiili şeddeli yapılır Binası lazım fiilinin mübalağasını ifade etmek içindir. (إقْشَعَّرَ‏ ( bitti. adamın yüzünde çok tüy ‏(قَشَعَّرَ‏ جِلْدُ‏ الّرَجُلُ‏bitti. adamın yüzünde az tüy ‏(جِلْدُ‏ الّرَجُلُ‏SÜLASİ MÜCERRETE İKİ HARF ZİYADE EDİLEREK ( ‏(تَدَحْرَجَ‏ BABINA MÜLHAKOLANLAR. BUNLAR BEŞ BABDIR.BİRİNCİ BABتَجَلّْبَبَ‏ ( mevzunu: ) تَفَعْلَلَ‏ يَتَفَعْلَلُ‏ تَفَعْلُالً‏ ( : Veznialameti: sülasi mücerret bir fiili bu baba nakletmek için ‏(يَتَجَلّْبَبُ‏ تَجَلّْبُّبًاbaşına bir ( ‏(ت sonuna da lamel fiili cinsinden bir harf ziyade edilir.dir. ) جَلَبَ‏ يَجْلُبُ‏ ) fiilinin aslı ( celbetmek, sürmek تَجَلّْبَبَ)‏Binası mutavaat içindir. جَلّْبَبَ‏ زَيْدٌ‏ فَتَجَلّْبَبَ‏ ) ) Zeyd gömlek gidigömlekte giyidi.İKİNCİ BAB

Vezni : ( يَتَفَوْعَلُ‏ تَفَوْعُالً‏ ‏(تَفَوْعَلَ‏ mevzunu:) alameti: sülasi mücerret bir ‏(تَجَوْرَبَ‏ يَتَجَوْرَبُ‏ تَجَوْرُبًاfiili bu baba nakletmek için başına bir ( ‏(ت fael fiili ile aynel fiili arasına bir vav ziyadeedilir. تَجَوْرَبَ)‏ ) fiilinin aslı ( يَجّْرُبُ‏ uyuzجَّرَبَ‏ oldu) dir.Binası: mutavaat içindir. ( فَتَجَوْرَبَ‏ ‏(جَوْرَبتُهُ‏ ben çorabı giydim odagiyildi.ÜÇÜNCÜ BABVezni: ( تَفَيْعَلَ‏ يَتَفَيْعَلُ‏ تَفَيْعُالً‏ ) mevzunu:) alameti: sülasi mücerret bir fiili bu تَشَيْطَنَ‏ يَتَشَيْطَنُ‏ تَشَيْطُنًا (baba nakletmek için başına bir ( ‏(ت fael fiili ile aynel fiili arasına bir ya ziyade edilir.Binası: uzak oldu) dir. شَطَنَ‏ يَشْطِنُ‏ ( aslı ) fiilinin تَشَيْطَنَ‏ (lazım içindir. ( تَشَيْطَنَ‏ زَيْدٌ‏ ) Zeyd şeytanlaştı.DÖRDÜNCÜ BABVezni: ( تَفَعْوَل يَتَفَعْوَلً‏ تَفَعْوُالً‏ ) mevzunu:alameti: sülasi mücerret bir fiili ‏(تَّرَهْوَكَ‏ يَتَّرَهْوَكُ‏ تَّرَهْوُكًا (bu baba nakletmek için başına bir ( ‏(ت aynel fili ile lamel fili arasına bir vav ziyadeedilir. تَّرَهْوَكَ)‏ ) fiilinin aslı ( رَهَكَ‏ يَّرْهَكُ‏ ikamet etti) dir.Binası: lazım içindir. ( تَّرَهْوَكَ‏ زَيْدٌ‏ ) Zeyd sallandı.BEŞİNCİ BAB

Vezni: ( تَفَعْلَي يَفَتَفَعلِي تَفَعلِيًا ) mevzunu:) alameti: sülasi mücerret bir fiili bu تَسَلقَي يَتَسَلقِي تَسَلقِيًأ (تَسَلقَي)‏ edilir. ) ziyade ‏ّي ( bir sonuna da ‏(ت ( bir baba nakletmek için başına) fiilinin aslı ( سَلَقَ‏ يَسْلُقُ‏ vurmak kaynatmak) dir. Binası: lazım içindir.uyudu. ) Zeyd sırt üstü yattı تَسَلقَي زَيَدٌ‏ (‏(إحْرَنْجَمَ)‏ SÜLASİ MÜCERRET ÜZERİNE ÜÇ HARF ZİYADESİYLEBABINA MULHAK OLANLAR İKİ BABDIRBİRİNCİ BABVezni: ( إفْعَنْلَلَ‏ يَفْعَنْلِلُ‏ إفْعِنْالَالً‏ ) mevzunu:) alameti: sülasi mücerret bir إقْعَنْسَسَ‏ يَقْعَنسِسُ‏ إقْعِنْسَاسًا (fiili bu baba nakletmek için başına bir hemze, aynel fiili ile lamel fiili arasına nun velamel fiili cinsinden sonuna bir harf ziyade edilir. إقْعَنْسَسَ)‏ ) fiilinin aslı (dir. ) قَعَسَ‏ يَقْعَسُ‏Binası: lazım fiilin mübalağası içindir. ( قَعَسَ‏ الّرَجُلُ‏ ) adam çıkıkgöğüslü / kambur oldu. ( إقْعَنْسَسَ‏ الّرَجُلُ‏ ) adam çok çıkıkgöğüslü / kambur oldu.İKİNCİ BAB

Vezni: ( إفْعَنْلَي يَفْعَنْلِي إفْعِنْالءً‏ ) mevzunu:) alameti: sülasi mücerret bir fiili bu إسْلَنْقَي يَسْلَنْقِي إسلِنْقَاءً‏ (baba nakletmek için başına bir hemze, aynel fiili ile lamel fiili arasına nun ve sonunabir ya ziyade edilir. إسْلَنْقَي)‏ ) fiilinin aslı ( سَلَقَ‏ يَسْلُقُ‏ ) dir.Binası: mutavaat içindir. ( عَمّرًا سَلْقَي زَيْدٌ‏ ) Zeyd Amr’ı sırt üstüattı ( إسْلَنْقَي عَمّْرٌو ) Amr sırt üstü düştü.İLHAK, MÜKHAK:Diğer bir kelime ile veznin bir olması için bir kelimenin harflerine bir, iki veya üçharfin ziyade edilmesidir. Fiillerde ilhakın yapılabilmesinin şartı mülhak ve mülhakınbihin mastarlarının bir olmasıdır. İlhak kelimenin başında olmaz. Ortasında veyasonunda olur. ( جَهّْرَرَ‏ ) deki vav ( ‏(جَلّْبَبَ‏ deki be gibi.Buya kadar gördüğümüz babların toplamı: sülasi mücerret 6, ziyadelileri 12 rubaimücerret 1 ziyadelileri 3 mülhakatı 13 olmak üzere 35 bab olmuş oluyor.Kelimelerin yapılarını anlaya bilmek harekelerini doğru okuyup tercüme edebilmekiçin bu babların özellikle ilk 22 tanesinin vezinlerini, mevzunlarını ve binalarınımisalleriyle birlikte çok iyi bir şekilde ezberlemek gerekmektedir.Soru1: ( ‏(تَدَحّْرَجَ‏ ye mülhak olan babların evveline gelen ) ‏(ت ne içingelmiştir?Cevap 1: İlhak olduğu babdaki mutavaat manasını verdirmek için gelmiştir.Soru 2: Hangi babların ismi mefulleri gelmez?Cevap 2: Lazım olan bablarla binası mutavaat için olan babların ismi mefullerigelmez.Soru 3: Hangi babların mefulleri gelmez?

Cevap 3: Lazım olan bablarla müteaddilik sebepleri kaldırılan babların meçhullerigelmez.Soru 4: Kaç tane lazım bab vardır?,, فَعَلَ‏ يَفْعُلُ‏يَفْعَوْعِلَ‏ إفْعِيعَاالً‏إفْعَلَ‏ يَفْعَلُ‏ إفْعِالالً‏,,إفْعَالَ‏ يَفْعَالُ‏ إفْعِيالالً‏وَفِيعَاالً‏إفْعَوْعَلَ‏إفْعَوَل يَفْعَوِلُ‏ إفْعِوَاالً‏,,,يُفَعْلِي فَعْلَيَةً‏ وَفِعْالَءً‏تَفَيْعَلَ‏ يَتَفَيْعَلُ‏ تَفَيْعُالً‏تَفَعْلَي يَتَفَعْلِي تَفَعْلِيًافَوْعَلَ‏ يُفَوْعِلُ‏ فَوْعَلَةَ‏فَيْعَلَ‏ يُفَيْعِلُ‏ فَيْعَلَةً‏ وَفِغْيَاالً‏,,,,فَعْلَيإفْعَلَلّ‏ يَفْعَلِلُ‏ إفْعِالَالً‏,تَفَعْوَلَ‏ يَتَفَعْوَلُ‏ تَفَعْوُالً‏إفْعِنْلَلَ‏ يَفْعَنْلِلُ‏ إفْعِنْالَالً‏فَعَلَ‏ يَفْعُلُ‏Cevap 4: Toplam 13 tane lazım bab vardır.Soru 5: Kaç tane müteaddi bab vardır?, فَعَلَ‏ يَفْعَلُ‏ , فَعَلَ‏ يَفْعِلُ‏ ,, فَعِلَ‏ يَفْعِلُ‏ ,يَسَتَفْعِلُ‏ إسْتِفْعَاالً‏‏(دَحّْرَجَ)‏أفْعَلَ‏ يُفْعِلُ‏ إفْعَاالً‏,,يُفَعْوِلُ‏ فَعْوَلَةً‏ وَفِعْوَاالً‏وَفِعْالَالً‏‏,إسْتَفْعَلَ‏فَعِلَ‏ يَفْعَلُ‏فَعْلَلَ‏ يُفَعْلِلُ‏ فَعْلَلَةً‏ وَفِعْلَاالً‏فَيْعَلَ‏ يُفَيْعِلُ‏ فَيْعَلَةً‏ وَفِيعَاالً‏‏(جَلّْبَبَ)‏,,,فَعْلَلَ‏ يُفَعْلِلُ‏ فَعْلَلَةً‏فَعْوَلَ‏Cevap 5: Toplam 11 tane müteaddi bab vardır.Soru 6: Kaç tane müşareket babı vardır?

فَاَعَلَ‏ يُفَاعِلُ‏ مُفَاعَلَةً‏ وَفِعَاالً‏ وَفِيعَاالً‏ ,يَتَفَاعَلُ‏ تَفَاعُالً‏تَفَاعَلَ‏Cevap 6: 2 tane müşareket babı vardır.Soru 7: mutavaat babları kaç tanedir?,,,,,,إنْفَعَلَ‏ يَنْفَعِلُ‏ إنْفِعَاالً‏تَفَعْلَلَ‏ يَتَفَعْلَلُ‏ يَفَعْلُالَ‏تَفَعْلَلَ‏ يَتَفَعْلَلُ‏ تَفَعْلُالً‏إفْعَنْلَي يَفْعَنْلِي إفْعِنْلَاءً‏إفْتَعَلَ‏ يَفْتَعِلُ‏ إفْتِعَاالً‏إفْعَنْلَلَ‏ يَفْعَنْلِلُ‏ إفْعِنْالَالً‏تَفَوْعَلَ‏ يَتَفَوْعَلُ‏ تَفَوْعُالً‏Cevap 7: 7 tane mutavaat babları vardır.MÜTEADDİ VE LAZMHer dilde olduğu gibi Arapçada da fiiller müteaddi veya lazım olur. Mefulü bih alanfillere müteaddi almayanlara da lazım dendiğini kısaca görmüştük. Mefullerininsayısı itibari ile müteaddi fiillerin kısımları nahiv ilminde incelenir. Şimdi biz lazımfiilin müteaddi fiilinde lazım fiil haline nasıl getirile bileceğini inceleyeceğiz.LAZIM FİİLLERİ METADDİ YAPMA ŞEKİLLERİ1- Lazım fiil ‏(إفْعَال)‏ babına nakletmekle müteaddi olur.) جَلَسَ‏ ( ‏(أجْلَسَ‏ (Oturttu oturduolur. 2- Lazım fiil babına nakletmekle müteaddi ) تَفْعِل () قَّصَّرَ)‏ ) قَّصَّرَ‏ (Kısalttı kısaldı3- Mutavaat fiilden ( müteaddi iken lazım haline dönüşen fiil) ziyadeli harfleri) تَدَحّْرَجَ)‏ ) yuvarlandı دَحّْرَجَ)‏ atmakla olur. Yuvarladı

4- Lazım fiili harfi cerle kullanmakla olur. ( harfi cer başında bulunduğu isminsonunu esreli kılan harflerdir ki tafsilatı nahiv ilmindedir.)‏(جَاءَ‏ خَالِدٌ‏ بِزَيْدٍ‏ ( getirdi Halit Zeyd’i) جَاء زَيْدٌ‏ ( geldi Halit) خَّرًجً‏ زَيْدٌ‏ مِنَ‏ الّْبَيْتِ)‏ Zeyd evden çıktı) خَّرًجً‏ زَيْدٌ)‏ çıktı. ZeydNOT:a- Bu harfi cerli mefullere mefulü bih gayri sarih denir.b- Görüldüğü üzere fiillerin manaları kullanıldıkları harfi cerre göre az-çok değişeilmektedir. Dolayısıyla hangi fiilin hangi harfi cerle kullanıldığını ve manasının neolduğunu öğrene bilmek için lügat kitaplarına müracaat etmemiz gerekir. . ()ZeydAmr’a beddua etti.‏(دَعَا زَيْدٌ‏ عَلَي عَمّْرٍو () دَعَا زَيْدٌ‏ لِّبَكّْرٍ)‏ etti. Zeyd Bekir’e dua) مَّرَ‏ حَسَنٌ‏ ( geçti. Hasanمَّرَ‏ حَسَنٌ‏ بِحُسَيْنٍ‏ uğradı. Hasan Hüseyin’eBu harfi cerlerin fiillerin manasına yapmış oldukları bu tesire tazmin ( ) denir ki bukonu nahiv ilminde incelenir.) مَاشَيْتَ‏ صَدِيقِي)‏5- Lazım fiil ( ‏(مُفَاعَلَ‏ babına nakledilmekle olur.إسْتَخّْرَجَ)‏ ) إسْتِفْعَالْ)‏6- Lazım fiil babına nakledilmekle olur.) أبُوه الْمَالَ‏olur. ) nin hazfı ile ت ( Babında ) تَفَعُل ( 7-

8- Sahih sülasi lazım bir fiilde galebe ve iftihar manası kastedildiği zaman birincibaba nakledilmekle olur.نَازَلَنِي فَنَزَلْتُهُ‏ وَأنَا اُنْزِلُهُ‏ أّيْ‏ غَالَّبَنِي فِي (‏(النُزُولِ‏ فَغَلَّبْتُ‏ فِيهِ‏MÜTEADDİ FİİLİ LAZIM YAPMA ŞEKİLLERİ1- Yukarda zikredilen müteaddilik sebeplerini ortadan kaldırmakla olur.oturttu. ) أجْلَسَ)‏ ) oturdu جَلَسَ‏ (2- Müteaddi bir fiil, binası mutavaattan bir baba nakledilmekle olur.kırdı ‏(كَسَّرَ‏ yuvarlandı( ) مَدَحّْرَجَ‏ ( yuvarladı ‏(دَحّْرَجَ‏ (kırıldı. ) إنْكَسَّرَ)‏3- Müteaddi bir fiilde teaccübiyet (hayret, şaşma) meth ve zem gibi bir manakastedildiğinde beşinci baba nakledilmekle olur.) كَتَبَ‏ الّرَجُلُ‏ سَعِيد أّيْ‏ مَاأكْتَبَ‏ سَعِيدًا)‏4- Tazmin (bir fiilin başka bir fiilin manasını ifade etmesi) yoluyla olur. ( nur süresi63. ayet)) فَلْيَحْذَرِ‏ الَذِينَ‏ يُخَالِفُونَ‏ عَنْ‏ أمّْرِهِ‏ أّيْ‏ يُعّْرِضُونَ‏ وَيَخّْرُجُونَ)‏Lazımı müteaddi müteaddiyi lazım yapma şekilleri semaidir. Yani her fiileuygulanamaz. Hangi fiile uygulanır; lügat kitaplarına müracaatla öğrenilir.Aynı babdan gelen sülasi mücerret bir fiil ham müteaddi hem de lazım olabilir‏(زَادَتْهُ‏ إيمَانَا ( arttı mal ‏(زَاد الْمَالَ‏ ).) نَقَّصَ‏ الْمَالَ‏ ( artırdı imanınımal noksan oldu. ( نَقَّصْتُ‏ ‏(الْمَالَ‏ malı noksan yaptım

Bazen de sülasi mücerret bir fiil birinden müteaddi diğerinden azım olmak üzere ikibabdan da gelebilir. ( حَّرُمَ‏ يَحّْرُمُ‏ ) haram oluharam etti, yasak etti ‏(حَّرَمَ‏ يَحّْرُمُ‏ () üzdü حَزَنَ‏ يَحْزَنُ)‏ üzüldü ‏(حَزِنَ‏ يَحْزَنُ‏ (SALİM VE GAYRİ SALİMBu bablarda sıgalanan fiiller ya sülasi mücerret salim olur veya sülasi mücerretgayri salim olur. Sülasi mücerret salim ( كَّرُمَ‏ ) sülasi mücerret gayri salim) وَعَدَ‏ (Ya rubai mücerret salim olur veya rubai mücerret gayri salim olur. Rubai mücerretsalim ( دَحّْرَجَ‏ ) rubai mücerret gayri salim) وَسْوَسَ‏ (Ya sülasi mezidün fih salim olur veya sülasi mezidün fih gayri salim olur. Sülasimezidün fih salim ( أكّْرَمَ‏ ) sülasi mezidün fih gayri salim) أوْعَدَ‏ (Ya rubai mezidün fih salim olur veya rubai mezidün fih gayri salim olur. Rubaimezidün fih salim ( تَدَحّْرَجَ‏ ) rubai mezidün fih gayri salimdenir. ) Bunlara kısaca AKSAMU SEMANİYE تَوَسْوَسَ‏ (SAHİH VE MUTELLGerek fiil ve gerekse isim kök harfleri itibariyle iki kısımdır. Kök harflerinde illet harfibulunmayanlar sahih denir. Salim, mahmuz ve muzaaf olmak üzere üç kısmaayrılır. Kök harflerinde illet harfi bulunanlara mutell denir. Misal, ecvef, nakıs, lefif,olmak üzere dört kısma ayrılır. Şimdi bunları sırasıyla izah edelim.A- SAHİH:Kök harflerinde illet harfi bulunmayan fiil ve isimdir. Üç kısma ayrılır.

1. Salim: kendisinde illet harfi hemze ve tad’if (aynı harften iki tane ‏(و ‏‘ّي (olması) bulunmayan fiil ve isimlerdir. ( ‏(حَسِبَ‏ zannettiibadet etti ‏(عَّبَدَ‏ ( kazandı ‏(كَسَبَ‏ (2. Mahmuz: hemzeli demektir. Kök harflerinden biri hemze olan fiil ve isimlerdir.Eğer hemze kelimenin başında olursa mamuz’el-fa, ortasında olursa mamuz’el-aynsonda olursa mamuz’el-lam denir. ( بَدَأ ) başladı) iftira etti أفِكَ‏ ( usandı ‏(سَئِمَ‏ (3. Muzaaf: iki harfi aynı cinsten olan fiil ve isimlerdir ki sülasilerde aynel fiili ile lamelfiili bir cinsten olur, rubailerde ise fael fiili ile birinci lamel fiili (lam-ı ula) veya aynelfiili ile ikinci lamel fiili (lam-ı sani) bir cinsten olur.) مَدَ‏ مَدَدَ‏ ( serpti ) رَشَ‏ رَشَشَ‏ () uzattı salladı زَلْزَلَ‏ ( ‏(وَسْوَسَ‏ (Muzaaf: yan yana aynı cinsten olan iki harfi idgam etmek, birbirine katmak yani birgibi okumak demektir. Muzaaf üç kısımdır.a- İdgamı vacip: aynı cinsten iki harfin birincisi sakin ikincisi harekeli olursa veyaikisi de harekeli olursa birbirine idgam etmek vaciptir.مَادِدٌ‏ مَادٌ‏ مَدَدَ‏ مَدَ‏ , يَمْدُدُ‏ يَمُدْدُ‏ () , يَمُدُ‏b- İdgamı caiz: aynı cinsten iki harfin birincisi harekeli ikincisi sakin olur ve bununsakinliği arız olursa birbirine idgam etmek caizdir.) لَمْ‏ يَمْدُدْ‏ ( aslı ‏(لَمْ‏ يَمُدُ)‏Yapılışı: birinci dalın harekesi mime nakledildi ve iki sakin bir araya geldi. İki sakininolunması mümkün olmadığından birincisi ikincisine idgam edildi. İkinci dal sükûnuarız olduğundan dolayı üç hareke ile de okumak caizdir.

c- İdgamı mümteni: Aynı cinsten iki harfin birincisi harekeli ikincisi sakin olur vebunun sakinliği kendi aslından olursa birbirine idgam edilmesi men olunmuştur.مَدَدْتِ‏ مَدَدْتُ‏ ) مَدَدْنَ‏ , , , مَدَدْتَ‏ (NOT:Nefiy hal, nefiy istikbal, tekidi nefiy istikbalin idgamı vaciptir. Emri gaip, emri hazır,nehiy gaip, nehiy hazırın cemi müennes sığaları hariç caizdir.B- MUTELL:Kök harflerinde illet harfi bulunan fiil ve isimdir. Dört kısma ayrılır.1. Misal: fael fiili (başı) illetli olan fiil ve isimlerdir. وَعَظَ)‏ ) vaaz ettikurudu gibi. İllet harfi vav olursa misali vav, ye ‏(يَّبِسَ)‏ ) buldu وَجَدَ)‏olursa misali ya denir.‏(سَارَ‏ يَسِيّرُ)‏ isimlerdir. 2. Ecvef: aynel fiili (ortası) illetli olan fiil veyürüdü قَالَ‏ يَقُولُ)‏ ) dedi. Bu ecvef kelimelerde bulunan eliflerinaslı vav veya ye dir. İlerde görüleceği üzere vav ve ye harekeli olup makabillerimeftuh olursa elife çevrilir. İllet harfi vav olursa ecvefi vavi, ye olursa ecvefi yai denir.) سَهَا سَهَوَ)‏ isimlerdir. 3. Nakıs: lamel fiili (sonu) illetli olan fiil veyanıldı خَشِيَ)‏ ) korktu ( رَمَي يَّرْمِي ) attı gibi. İllet harfivav olursa nakısı vavi, ye olursa nakısı yai denir.4. Lefif: : Kök harflerinde iki tane illet harfi bulunan fiil ve isimlerdir. İki kısma ayrılır.a- Lefifi makrun: aynel fiili ve lamel fiili illetli olandır.b- Lefifi mefruk: fael fiili ve lamel fiili illetli olandır.‏(شَوَّي)‏ isimlerdir. 1- Fael fiili (başı) ve aynel fiili (ortası) illetli olan fiil vekızarttı ( طَوَّي ) dürdü.

2- Fael fiili (başı) ve aynel fiilinin (ortası) illet olması isimlere mahsustur. Fiillerdeolmaz. ‏(وَيْلٌ)‏ yazıklar olsun ‏(يَوْمٌ)‏ gün gibi.Böylelikle fiiller ve isimler sahih ve mutell olmak bakımından yedi kısma ayrılmıştır.Buna aksam-ı seb-a السَّبْعَةُ)‏ ‏(الْأقْسَامُ‏ yedi kısım adı verilir.NOT:1- Ancak şu vezindeki kelimeler, bu kaidenin istinasıdır. ‏(فَعَلٌ‏ ( ‏(ضَّرَرٌ)‏zarar ‏(فُعُلٌ‏ ( ‏(سُّرُرٌ)‏sedirler ‏(فُعَلٌ‏ ( ‏(دُرُرٌ)‏inciler ‏(فِعَلٌ‏ ( ‏(سِكَكٌ)‏sokaklar ‏(فَعَلَةٌ‏ ( ‏(بِّرَرَةٌ)‏iyiler ‏(فَعْلَلٌ‏ ( ‏(قِّرْدَدٌ)‏yokuş tepe ‏(فُعْلَلٌ‏ ( ‏(سُوَدَدٌ‏ سُوُدَدٌ)‏ululukİDGAM İBDAL İLÂLİDGAM:Aynı cinsten olan iki harften birincisinin ikinciye girdirilmesidir. Yazılışta bir harfolarak yazılır ve üzerine şedde konur. Okunurken de evvelki sakin, ikincisimüteharriktir. Birinci harfe müdgam ( katılan ) ikinci harfe de müdgamün fih (kendisine katılan ) denir. İdgamın çeşitleri muzaaf fiilde anlatılmıştır.İBDAL:Arapçada, telaffuzda kolaylık gibi bazı sebeplerle bir harfin yerine başka bir harfgetirilir. Buna ibdal denir. Bununla ilgili bir kısım kaideler yerinde zikredilmiştir. ( iftialbabında olduğu gibi )İ’LÂL:

) Değiştirilen Harf, illet harflerinden biri ise, bu değiştirme işine و , ا (‏,ّيi’lal denir. İ’lal: kalb ( dönüştürme ) , iskân ve hazf olmak üzere üç yolla olur.a- Kalb: İllet harflerini birbirine çevirmek.b- İskân: illet harflerini sakin kılmak, harekesini gidermek.c- Hazf: illet harfini atmak, ortadan kaldırmak.Şimdi bunlarla ilgili kuralları ana maddeler halinde öğrenmeye çalışalım.İ’LALA KURALLARIKURAL 1:harf) ) harekeli olup makabilleri (kendisinden bir önceki ‏ّي ( ve ) و (meftuh (üstün) olursa elife kalb edilir.(çevrilir/ dönüştürülür)قَالَ‏ رَمَي غَزَا gibi. ,) , ( , كَالَ‏a- ‏(قَالَ)‏ aslında ‏(قَوَلَ)‏ idi. Vav illet harfi harekeli makabli (kendisindenönceki harf) fetha; vavı elife kalb ettik ‏(قَالَ)‏ oldu.b- ‏(كَالَ)‏ aslında ‏(كَيَلَ)‏ idi. Vav illet harfi harekeli makabli (kendisindenönceki harf) fetha; vavı elife kalb ettik ‏(كَالَ)‏ oldu.c- ‏(غَزَا)‏ aslında ‏(غَزَوَ)‏ idi. Ya illet harfi harekeli makabli (kendisindenönceki harf) fetha; yayı elife kalb ettik ‏(غَزَا)‏ oldu.d- ‏(رَمي)‏ aslında ‏(رَمَيَ)‏ idi. Ya illet harfi harekeli makabli(kendisinden önceki harf) fetha; yayı elife kalb ettik ‏(رَمي)‏ oldu.NOT:Tensiye gaipte ‏(رَمَيَا)‏ ve ‏(غَزَوَا)‏ denir. Çünkü fiillerdeki tensiye eliflerive cemi vavları zamir oldukları için hiçbir değişikliğe uğramazlar ve bu şekildetesniyelerin müfretleriyle karışması önlenir.

e- ( غَزَتَا ) fiili mazinin tensiye müennes gaibesidir. ‏(غَزَتَا)‏ aslındaidi vav illet harfi harekeli makabli meftuh; vavı elif kalb ettik ‏(غَزَوَتَا)‏iki sakin bir araya geldi biri vavdan dönen elif diğeri takdirinde sakin ‏(غَزَاتَا)‏olan Ta, iki sakinin bir araya gelmemsi için vavdan dönen elifi hazf ettikoldu. ‏(غَزَتَا)‏f- رَمَتَا)‏ ) fiili mazinin tensiye müennes gaibesidir. ‏(رَمَتَا)‏ aslındaidi ya illet harfi harekeli makabli meftuh; yayı elif kalb ettik ‏(رَمَيَتَا)‏iki sakin bir araya geldi biri ya’dan dönen elif, diğeri takdirinde sakin ‏(رَمَاتَا)‏olan Ta, iki sakinin bir araya gelmemesi için ya’dan dönen elifi hazf ettikoldu. ‏(رَمَتَا)‏NOT:olur. ) Bu fiillerin müfret müennes gaibesi şeklinde رَمَتْ‏ ( ‏(غَزَتْ‏ (g- ( قُلْنَ‏ ) fiili mazinin cemi müennes gaibesidir. ‏(قُلْنَ)‏ aslındaidi vav illet harfi harekeli makabli meftuh; vavı elif kalb ettik ‏(قَوَلْنَ)‏iki sakinin ‏,(ق)‏ iki sakin bir araya geldi biri vavdan dönen elif diğeri ‏(قَالْنَ)‏bir araya gelmemsi için vavdan dönen elifi hazf ettik ‏(قُلْنَ)‏ oldu. Hazf edilenvava delalet etsin diye ın‏(ق)‏ fethasını zamme ile ‏(قُلْنَ).‏değiştirdik oldu.

h- ( كِلْنَ‏ ) fiili mazinin cemi müennes gaibesidir. ‏(كِلْنَ)‏ aslındaidi ya illet harfi harekeli makabli meftuh; ya-yı elif kalb ettik ‏(كَيَلِنَ)‏iki sakinin ‏,(ك)‏ iki sakin bir araya geldi biri ya-dan dönen elif diğeri ‏(كَالْنَ)‏bir araya gelmemsi için ya-dan dönen elifi hazf ettik ‏(كَلْنَ)‏ oldu. Hazf edilen yayadelalet etsin diye ın‏(ك)‏ fethasını kesre ile ‏(كِاْنَ).‏değiştirdik oldu.NOT:a- İki sakinin bir araya gelmesi sebebiyle illet harfi hazf edildiği zaman, hazf edilenillet harfine delalet etmesi için hazf edilen illet harfinin makablindeki sahih harfehazf edilen illet harfine delalet eden hareke verilir. Zamme; vava, kesre; ya-ya,, قَوَلْنَ‏ قَالْنَ‏ قَلْنَ‏ قُلْنَ)‏ eder. fetha elife delaletgibi. misallerinde olduğu ‏(بَيَعَنَ‏ بَاعْنَ‏ بَعْنَ‏ بِعْنَ‏Fakat ‏(خَافَ)‏ ve ‏(نَامَ)‏ ecvef-i vavi oldukları halde dördüncü babdanoldukları için aynel fiilinin harekesinin nakli ile fael fiili meksur okunmuştur. () خَوِفْنَ‏ حَافْنَ‏ خَفْنَ‏

Dolayısıyla bu kesre mahzuf aynel fiilinin kesresine değil müfret müzekkerindekiharekesine delalet eder. Yine ( ) fiilinin mazisi muhatap ve mütekellim sığalarındamim-in kesresi ve zammesi ile okunmuştur.‏”وَلَإن مِتُمْ‏ أوْقَتَلْتُم لَإلَي اهللِ‏ تُحْشَّرُونَ“‏(Âli İmran/ 158)وَمَاجَعَلْنَالِّبَشَّرٍمِنْ‏ قَّبْلِكَ‏ الْخُلْدَ‏ أفَائِنْ‏ مِتَ‏ فَهُمُ“‏‏”الخَالِدُونَ‏(Enbiya/34)b- Ecvef fiilin mazisinde cemi müennes gaibe sığasından itibaren malum ve meçhulsığalar arasında vaki olabilecek karışıklığı önlemek için malumda meksur olan ilkharf meçhulde mazmum olur.) بِعْتُ‏ بُعْتُ‏ مِلْتُ‏ نُلْتُ‏ خِفْتُ‏ خُفْتُ‏ (,,KURAL 2:hazf ‏(ّي)‏ ile ‏(و)‏ harekeleri zamme (ötre) olursa ‏(ّي)‏ ile ‏(و)‏edilirler. ‏(غَزَوْا)‏ ve ‏(رًمَوْا)‏ gibi.a- ( ‏(غَزَوْا aslında ‏(غَزَوُوا)‏ idi vav illet harfi harekeli makablimeftuh; vavı elif kalb ettik ‏(غَزَاوا)‏ iki sakin bir araya geldi biri vavdan dönenelif diğeri cemi vavı dilde kolaylık olsun diye vavdan dönen elifi hazf ettikoldu غَزَواْ‏NOT:İkinci vav fail zamiri olduğu için hazf edilmezb- ‏(رَمَوْا)‏ aslında ‏(رَمَوُوا)‏ idi. ya illet harfi harekeli makabli meftuh;ya-yı elif kalb ettik ‏(ءَمَاوا)‏ iki sakin bir araya geldi biri ya-dan dönen elif,‏(رَمَوْا)‏ diğeri cemi vavı dilde kolaylık olsun diye ya-dan dönen elifi hazf ettikoldu

NOT:gaibidir. ) fiili mazinin cemi müzekker رَمَوْا)‏ ve ‏(غَزَوْا)‏KURAL 3:sükûnu aslı ile sakin olup, makabilleri meftuh olsa elife kalb ‏(ّي)‏ ile ‏(و)‏edilmezler. Mesela cemi müenneslerde, mütekellimlerde, muhatap vemuhatabalarda ‏(و)‏ yahut ‏(ّي)‏ elife kalb edilmezler. Çünkü o sığalardasakindir. sükûnu aslı ile ‏(و ‏ّي)‏Sükûnu aslı ile sakin olup, değişmeyenler., غَزَوْتِ‏ (, غَزَوْتَ‏ ,غَزَوْتُمْ‏ غَزَوْتُمَا,‏) غَزَوْتُمَا غَزَوْتُنَ‏ غَزَوْتُ‏ غَزَوْنَا.KURAL 4:sükûnu ariz ile sakin olup, makabilleri meftuh olsa elife kalb ‏(ّي)‏ ile ‏(و)‏edilirler. ‏(أقَامَ)‏ ve ‏(أبَاعَ)‏ gibi.a- if’al‏(أقَامَ)‏ babından fiili mazi müfret müzekker gaiptir. ‏(أقَامَ)‏ aslında,vav-ın ‏,(ق)‏ idi. vav illet harfi harekeli makablinde sahih sakin olan ‏(أقْوَمَ)‏harekesini makablindeki sahih sakin olan a‏(ق)‏ verdik ‏(أقَوْمَ)‏ oldu. Vav‏(أقَامَ)‏sükûnu ariz ile sakin olup, makabilleri meftuh olduğu için elife kalb ettikoldu.

- if’al babından fiili mazi müfret müzekker gaiptir. aslında ‏(أبْاعَ)‏ ‏(أبَاعَ)‏idi. ya illet harfi harekeli makablinde sahih sakin olan ya-nın ‏,(ب)‏ ‏(أبْيَعَ)‏a‏(ب)‏ verdik oldu. Ya harekesini makablindeki sahih sakin olan ‏(أبَيْعَ)‏‏(أبَاعَ)‏sükûnu ariz ile sakin olup, makabilleri meftuh olduğu için elife kalb ettikoldu.NOT:Ecvefin ‏(إفْعَالْ)‏ ve ‏(إسْتِفْعَالْ)‏ bablarının mastarlarında aynel fiillerininharekesi (4. kural tatbik edilerek) makabline nakledilip, elife kalb edilir ve iki sakinbir araya gelmemesi için kalb edilen elif hazf edilir. Ondan bedel olarak sonuna birgetirilir. ta-i marbuta ‏(ة)‏‏(إسْتِقَامَةٌ‏ إسْتِقْوَامٌ)‏ ve ‏(إقَامَةٌ‏ إقْوَامٌ)‏KURAL 5:edilir. fetha ile harekeli olup, makabli meksur olursa hali özere terk ‏(ّي)‏gibi. ‏(خَشِيَ)‏KURAL 6:‏(حَشِيتَ)‏ edilir. sakin olup, makabli meksur olursa hali özere med ‏(ّي)‏aslında ‏(خَشِيْتَ)‏ idi. Ya sakin makabli meksur olduğundan hali özere mededildi, ‏(خَشِّيتَ)‏ oldu.KURAL 7:

sakin olup, makabli mazmum olursa; ya vava kalb edilir ‏(ّي)‏gibi. ‏(يُوسِّرُ)‏ya- sakin makabli mazmum olduğundan ‏(ّي)‏ idi. ‏(يُيْسِّرُ)‏ Aslında ‏(يُوسِّرُ)‏yı vava kalb ettik ‏(يوْسِّرُ)‏ oldu. ‏(و)‏ sakin makabli mazmum olduğundan haliözere terk ettik. ‏(يُوسِّرُ)‏ oldu.KURAL 8:gibi. ‏(قِيلُ)‏ edilir. sakin olup, makabli meksur olursa ya-ya kalb ‏(و)‏zammesi ‏(ق)‏ idi. Vavın kesresinden önce ‏(قُوِلَ)‏ Aslında ‏(قِيلَ)‏ağır olduğu için hazfettik ‏(قْوِلَ)‏ oldu. Okunamaz hale geldi. Vavınharekesini makablindeki sahih ve sakin olan ‏(ق)‏ a verdik ‏(قِوْلَ)‏ oldu.‏(قِيْلَ)‏ Vav sakin makabli meksur olduğu için kural gereği vavı ya-ay kalb ettikoldu. Ya sakin makabli meksur ya-yı hali özere med ettik ‏(قِيلَ)‏ oldu.meçhulüdür. fiilinin ‏(قَالَ)‏ ‏(قِيلَ)‏gibi. ‏(إيجَادٌ‏ إوْجَادٌ‏ , إعْشِيشَابٌ‏ إعْشِوْشَابٌ‏ (NOT:

abına nakledilen ecvef fiillerin meçhulünde ‏(إفْتِعَال)‏ ve ‏(إنْفِعَال)‏, إنْقِيدَ‏ olur. hemze-i vasılın harekesi üçüncü harfe tabi olmak için kesreإقْتِيدَ‏KURAL 9:ya ‏(ّي)‏ olursa; harekeli ve kelimenin sonunda olup, makabli meksur ‏(و)‏gibi. ) kalb edilir. دُعِيَ‏ , غَّبِي (a- ‏(دُعِيَ)‏ aslında ‏(دُعِوَ)‏ idi. ‏(و)‏ kelimenin sonunda olup,makabli meksur olduğundan ‏(ّي)‏ ay kalb ettik ‏(دُعِيَ)‏ oldu.NOT:meçhulüdür. iilinin ‏(دَعَا)‏ ‏(دُعِيَ‏ (b- ‏(غَّبِيَ)‏ aslında ‏(غَّبِوَ)‏ idi. ‏(و)‏ kelimenin sonunda olup,makabli meksur olduğundan ‏(ّي)‏ ay kalb ettik ‏(غَّبِيَ)‏ olduc- ‏(غُزِّيَ)‏ aslında ‏(غُزِوَ)‏ idi. ‏(و)‏ kelimenin sonunda olup,makabli meksur olduğundan ‏(ّي)‏ ay kalb ettik ‏(غُزِّيَ)‏ oldu.

d- ‏(غُزُوا)‏ aslında ‏(غُزُوُوا)‏ idi. ‏(و)‏ kelimenin sonundaolup, makabli meksur olduğundan ‏(ّي)‏ ay kalb ettik ‏(غُزِّيُ)‏ oldu. Yanınzammesinden evvel ze-nin kesresi ağır olduğu için hazfettik, vav-ınzammesini ze-ye verdik iki sakin bir araya geldi biri ya diğeri cemi vavı iki sakin biraraya gelmemesi için ya-yı hazf ettik ‏(غُزُوا)‏ oldu.NOT:fiilinin meçhulünün cemi müzekker ‏(غَزَا)‏ ‏(غُزُوا)‏gaibidir. – ‏(رُمُوا)‏ ‏(رُمِيُوا)‏ gibi.KURAL 10:nın ‏(ّي)‏ ve ‏(و)‏olursa harekeli olup, makabilleri sahih ve sakin ‏(ّي)‏ ve ‏(و)‏harekeleri makabline verilir.gibi. ‏(يَقُولَ)‏ – ‏(يَكِيلُ)‏ ve ‏(يَخَافُ)‏a- ‏(يَقُولُ)‏ aslında ‏(يَقْوُلُ)‏ idi. ‏(و)‏ illet harfi harekeli makablindekiharf sahih ve sakin ‏(ق)‏ ‏(و).‏ ın harekesini makablindeki sahih ve sakinolan ‏(ق)‏ a verdik, ‏(يَقُوْلُ)‏ oldu. ‏(و)‏ sakin makabli mazmum olduğuiçin vav-ı hali üzere terk ettik,oldu. ‏(يَقُولُ)‏

- ‏(يَكِيلُ)‏ ‏(يَكْيِلُ)‏ idi. ‏(ّي)‏ aslında illet harfi harekeliın makablindeki harf sahih ve sakin harekesini ‏(ّي).‏ ‏(ك)‏‏(ّي)‏ ‏(يَكِيْلُ)‏ ‏(ك)‏makablindeki sahih ve sakin olan a verdik, oldu.sakin makabli mazmum olduğu için ya-yı hali üzere terk ettik, ‏(يَكِيلُ)‏ oldu.c- ‏(يَخَافُ)‏ aslında ‏(يَخْوَفُ)‏ idi. ‏(و)‏ illet harfi harekelimakablindeki harf sahih ve sakin ‏(خ)‏ ‏(و).‏ ın harekesini makablindeki sahihve sakin olan ‏(خ)‏ a verdik, ‏(يَخَوْفُ)‏ oldu. ‏(و)‏ sükûnu arızla sakinmakabli meftuh olduğu için vav-ı elife kalb ettik,oldu. ‏(يَخَافُ‏ (NOT:bu fiillerin üçü de malum ve müfret müzekker gaiptir.KURAL 11:fethadan başkasıyla harekeli olup, makabli de harekeli ‏(ّي)‏ ve ‏(و)‏يَخْشَي , , (يَغْزُو يَّرْمِي kılınırlar. sakin ‏(ّي)‏ ile ‏(و)‏ olursaBu fiillerin üçü de fiili müzari, müfret müzekker gaibin malumudur.) gibi.

a- aslında‏(يَغْزَو)‏ ‏(يَغْزُوُ)‏ idi. ‏(و)‏ üzerine zamme ağır geldiği içinvav-ın zammesini hazf ettik ‏(يَغْزُوْ)‏ oldu. Vav sakin makabli mazmumolduğu için vav-ı hali üzere terk ettik ‏(يَغْزُو)‏ oldu.b- aslında‏(يَّرْمِي)‏ ‏(يَّرْمِيُ)‏ idi. ‏(ّي)‏ üzerine zamme ağır geldiğiiçin ya-nın zammesini hazf ettik ‏(يَّرْمِيْ)‏ oldu. ya sakin makabli meksurolduğu için ya-yı hali üzere terk ettik ‏(يَّرْمِي)‏ oldu.c- aslında‏(يَخْشَي)‏ ‏(يَخْشَيُ)‏ idi. ‏(ّي)‏ illet harfi makabli meftuh; yayıelife kalb ettik ‏(يَخْشَي)‏ oldu.NOT:a- ‏(و)‏ ile ‏(ّي)‏ nın harekesi fetha olursa, hafif geldiği için hazf edilmezler.لَنْ‏ يَغْزُوَ‏ , , (لَنْ‏ يَّرْمِيَ‏لَنْ‏ يَخْشَيَ‏) gibi.b- Lamel fiilinde mazmum olarak bulunan ‏(و)‏ ile ‏;(ّي)‏ cezm alameti olarakdüşer.لَمْ‏ يَغْزُ‏ , , () لَمْ‏ يَّرْمِ‏ لَم يَخْشَ‏Bu fiillerin tesniyesinde) يَغْزُوَانِ‏ , , يَخْشَيَانِ‏ (يَّرْمِيَانِ‏يَغْزُونَ‏ , , (يَّرْمُونَ‏ ise; cemisindeيَخْشَوْنَ‏)denir.

a- aslında‏(يَغْزُونَ)‏ ‏(يَغْزُوُونَ)‏ idi. ‏(و)‏ üzerine zamme ağırgeldiği için hazf ettik, İki sakin bir araya geldi biri vav diğeri cemi vavı dilde kolaylıkolsun diye vav-ı hazf ettik ‏(يَغْزُونَ)‏ oldub- aslında‏(يَّرْمُونَ)‏ ‏(يَّرْمِيُونَ)‏ idi. Ya-nın zammesinden evvel mimninkesresi ağır olduğu için hazfettik, ya-ın zammesini ‏(يَّرْمْيُونَ)‏makablindeki sahih ve sakin olan mime-e verdik iki sakin bir araya geldi biri ya‏(يَّرْمُونَ)‏diğeri cemi vavı iki sakin bir araya gelmemesi için ya-yı hazf ettikoldu. ( ) gibi.c- ‏(يَخْشَوْنَ)‏ aslında ‏(يَخْشَيُونَ)‏ idi. ya illet harfi harekeli makablimeftuh; ya-yı elif kalb ettik iki sakin bir araya geldi biri ya-dan dönen elif, diğeri cemivavı dilde kolaylık olsun diye ya-dan dönen elifi hazf ettik ‏(يَخْشَوْنَ)‏ oldumalumudur. fiili müzarinin müfret müennes muhatabasının ‏(تَغْزِينَ)‏nin ‏(ز)‏ ın‏(و)‏ kesresinden önce idi. ‏(تَغْزُوِينَ)‏ aslında ‏(تَغْزِينَ)‏zammesini ağır görüp hazf ettik ‏(و)‏ illet harfi harekeli makablindeki harf sahih vesakin ‏(ز)‏ ‏(و).‏ ın harekesini makablindeki sahih ve sakin olan ‏(ز)‏ yeverdik, ‏(تَغْزِوْنَ)‏ oldu. ‏(و)‏ ile dan‏(ّي)‏ iki sakin bir araya geldi. iki sakin biraraya gelmemesi için vav-ı hazf ettik ‏(تَغْزِينَ)‏ oldu. Misalde görüldüğü gibi yadeğil vav hazfedilmiştir.KURAL 12:

Zait eliften sonra gelen ‏(و)‏ ile ‏(ّي)‏ hemzeye kalb edilir. (çevrilir)gibi. ‏(كَائِلٌ)‏ ve ‏(قَائِلٌ)‏a- ‏(ثَائِلٌ)‏ aslında (fiili mazide) ‏(قَالَ)‏ idi. İsmi fail yapmak için fael fiili ileaynel fiili (vav-dan dönen elif) arasına bir elif ( ismi fail elifi) ziyade ettik, iki sakin biraraya geldi. İki sakin bir araya gelmemesi için aynel fiilinden dönen elifi hemzeyekalb ettik ‏(قَائِلٌ)‏ oldu.b- ‏(كَائِلٌ)‏ aslında (fiili ‏(كَالَ(‏mazide ) idi. İsmi fail yapmak için fael fiili ileaynel fiili (ya-dan dönen elif) arasına bir elif ( ismi fail elifi) ziyade ettik, iki sakin biraraya geldi. İki sakin bir araya gelmemesi için aynel fiilinden dönen elifi hemzeyekalb ettik ‏(كَائِلٌ)‏ oldu.NOT:Aynel fiili, mazide i’lal görmemişse; hemzeye kalb edilmez.) عَيِنَ‏ , عَايِنَ‏ = , عَاوِرَ‏ (عَوِرَ‏çünkü başka bir sığa ile iltibas durumunda zikredilen i’lal kuralları uygulanmaz.ayıplandı. ‏(عَارَ)‏ tek gözü kör oldu ‏(عَوِرَ)‏KURAL 13:kelimenin sonunda olup, zait eliften sonra bulunursa ‏(ّي)‏ yahut ‏(و)‏hemzeye kalb olunurlar.( تِلْقَاءٌ‏ , غَزَاءٌ‏ ) gibi ki, asıllarıböyledir. ) dür. Bu türden olan ziyadelilerde تِلْقَاّيٌ‏ , غَزَاوٌ‏ (Nakıs fiil olan ‏(غَازٍ)‏ ve ‏(رَامٍ)‏ kelimelerinin i’lalleri:

a- ‏(غَازٍ)‏ aslında ‏(غَازِوٌ)‏ idi. vav kelimenin sununda bulunup, makablimeksur olursa ya-ya kalb edilir. Biz de kalb ettik ‏(غَازِّيٌْ)‏ oldu. Ya-nınüzerine zamme ağır geldiği için ya-nın zammesini hazf ettik, iki sakin bir arayageldi. Biri ya, diğeri tenvin, iki sakin bir araya gelmemesi için ya-yı da hazfettik vetenvini makabline verdik ‏(غَازٍ)‏ oldu.b- ‏(رَامٍ)‏ aslında ‏(رَامِيٌ)‏ idi. vav kelimenin sununda bulunup, makablimeksur olursa ya-ya kalb edilir. Biz de kalb ettik ‏(رَامِيٌْ)‏ oldu. Ya-nın üzerinezamme ağır geldiği için ya-nın zammesini hazf ettik, iki sakin bir araya geldi. Biri ya,diğeri tenvin, iki sakin bir araya gelmemesi için ya-yı da hazfettik ve tenvinimakabline verdik ‏(رَامٍ)‏ oldu.NOT:Ref ve cer halinde ve şeklinde okunan bu iki fiil nasb ‏(رَامٍ)‏ ‏(غَازٍ)‏okunur. halinde ve olarak ‏(رَامِيًا)‏ ‏(غَازِيًا)‏هَذَا غَازٍ‏ وَ‏ رَامٍ‏Ref halinde:رَأيْتُ‏ غَازِيًا وَ‏ رَامِيًاNasb halinde:مَّرَرْتُ‏ بِغَاوِيًا وَ‏ رَامِيًاCer halinde:gelir. Bu fiillerin başına takısı getirildiğinde tenvin düşer yerine ‏(ّي)‏ ‏(ال)‏gibi. ve ‏(الغَازِّي)‏ ‏(الّرَامِي)‏ECVEF FİİLERİN İSMİ MEFULU OLAN ‏(مَقُولٌ)‏ VEKELİMELERİNİN İLALLERİ ‏(مَكِّيلٌ)‏

a- ‏(مَقْولٌ)‏ aslında ‏(مَقْوُلٌ)‏ idi. ‏(و)‏ illet harfi harekelimakablindeki harf sahih ve sakin ‏(ق)‏ ‏(و).‏ ın harekesini makablindeki sahihve sakin olan ‏(ق)‏ e verdik, ‏(مَقُووْلٌ)‏ oldu. İki sakin bir araya geldi.Biri ‏(و)‏ diğeri ismi meful vav-ı, iki sakin bir araya gelmemesi için kelimeninaslından olan vav-ı hazf ettik ‏(مَقْوْل)‏ oldu. Vav sakin makabli mazmum vav-ıhali üzere med ettik ‏(مَقْول)‏ oldu.b- ‏(مَكِيلٌ)‏ aslında ‏(مَكْيُولٌ)‏ idi. ‏(ّي)‏ illet harfi harekeli makablindeki harf sahih ve sakinoldu. iki ‏(مَكِيولٌ)‏ verdik, e ‏(ك)‏ ın harekesini makablindeki sahih ve sakin olan ‏(ّي).‏ ‏(ك)‏sakin bir araya geldi. Biri ‏(ّي)‏ diğeri ismi meful vav-ı, iki sakin bir araya gelmemesiiçin kelimenin aslından olan ya-yı hazf ettik ‏(مَكُوْلٌ)‏ oldu. Hazfedilen ya-ya delalet etindiye ‏(ك)‏ ın zammesini kesre yaptık ‏(مَكِوْلٌ)‏ oldu. Vav sakin makabli meksur vav-ı yayaçevirdik ‏(مَكِيْلٌ)‏ oldu. Ya-yı hali üzere med ettik ‏(مَكِيلٌ)‏ oldu.KURAL 14:Bir kelimede, bir cinsten iki harf bulunup, birincisi sakin ikincisi harekili olursabirincisi ikincisine idgam edilir. ‏(مَغْزُوٌ)‏ gibi.bulundu, idi. kelimede bir cinsten iki harf ‏(مَغزُوْوٌ)‏ aslında ‏(مَغْزُوٌّ)‏birincisi sakin ikincisi harekili olduğundan birincisi ikincisine idgam ettikoldu. ‏(مَغْزُوٌّ‏KURAL 15:bir kelimede vav ile ya cem olup, birincisi sakin ikincisi harekeli olursa mutlak vavya-ya kalb edilir. ‏(مَّرْمِيٌ)‏ ve ‏(مَخْشِيٌ)‏ gibi.

a- ‏(مَّرْمِيٌ)‏ aslında ‏(مَّرْمُوّيٌ)‏ idi. Kelimede vav ile ya toplandı.‏(مَّرْمُيْيٌ)‏ Birincisi sakin ikincisi harekeli olduğundan vav-ı ya-ya kalb ettikoldu. Birinci ya-nın binası sahih oldun diye mim-in zammesini kesreye tebdil ettikoldu. Kelimede iki harf bir cinsten vaki oldu birincisini ikincisine ‏(مَّرْمِيْيٌ)‏idgam ettik ‏(مَّرْمِيٌ)‏ oldu.b- ‏(مَخْشِيٌ)‏ aslında ‏(مَخْشٌوّيٌ)‏ idi. Kelimede vav ile ya toplandı.‏(مَخْشُيْيٌ)‏ Birincisi sakin ikincisi harekeli olduğundan vav-ı ya-ya kalb ettikoldu. Birinci ya-nın binası sahih oldun diye şın-ın zammesini kesreyle değiştirdikoldu. Kelimede iki harf bir cinsten vaki oldu birincisini ikincisine ‏(مَخْشِيْيٌ)‏idgam ettik= ‏(مَغْشِيٌ‏ مَغْشُوّيٌ)‏ oldu. ‏(مَخْشِيٌ)‏) مَّرْضِيٌ‏ , مَّرْضُوّيٌ‏ (قُوال , , (ECVEF FİİL OLAN لِّيَقُلْ‏ قُلْ‏ ) KELİMELERİNİN İ’LALLERİillet harfi harekeli makablindeki ‏(و)‏ idi. ‏(لِيَقْوُلْ)‏ aslında ‏(لِيَقُلْ)‏ 1.harf sahih ve sakin olan ‏(ق)‏ ‏(و)‏ ın harekesini makablindeki sahih vesakin olan ‏(ق)‏ a verdik, iki sakin bir araya geldi iki sakin bir araya gelmemesi içinvav-ı hazf ettik ‏(لِيَقُلْ)‏ oldu.

illet harfi harekeli makablindeki harf ‏(و)‏ idi. ‏(اُقْوُلْ)‏ aslında ‏(قُلْ)‏ 2.sahih ve sakin olan ‏(ق)‏ ‏(و)‏ ın harekesini makablindeki sahih ve sakinolan ‏(ق)‏ a verdik, iki sakin bir araya geldi iki sakin bir araya gelmemesi içinvav-ı hazf ettik ‏(اُقُلْ)‏ oldu. ‏(ق)‏ harekelemekle emri hazırın hemzesinihazf ettik ‏(قُلْ)‏ oldu.illet harfi harekeli makablindeki harf ‏(و)‏ idi. ‏(اُقْوُلَا)‏ aslında ‏(قُولَا)‏ 3.sahih ve sakin olan ‏(ق)‏ ‏(و)‏ ın harekesini makablindeki sahih ve sakinolan ‏(ق)‏ a verdik ‏(اَقُوْلَا)‏ oldu. ‏(ق)‏ harekelemekle emri hazırınhemzesini hazf ettik ‏(قُوْلَا)‏ oldu. Vav sakin makabli mazmum olduğu için vavıhali üzere terk ‏(قُولَا)‏ettik oldu.KURAL 16:‏(ّي)‏ ve ‏(و)‏ Nakıs fiillerin emirlerinde cezm alameti olarak illet harfiإرْمِ‏ , () لِيَغْزُ‏ لِيَّرْمِ‏ , ( ) اُغْزُ‏ hazfedilir.KURAL 17:

Lamel fiili illetli olan emri gaip ve emri hazırlara tekit nunu bitiştiği zaman cezm) إرْمِيَنَ‏ , اُغْزُوَنَ‏ (sebebiyle düşen illet harfi geri döner.kalkmış, ) Çünkü tekit nunu sebebiyle cezm لِيَّرْمِيَننَ‏ , (mebnilik gelmiş olur. Cemi müzekker gaip ve muhatap sığası ile müfret müennesmuhataba sığasında; zamirin ( cemi vav-ı muhataba ya-sı ) makabli zamme iseلِيَغْزُوَنَ‏إرْضَيْ‏ )‏ harekelenir. cemi vav-ı zamme, muhataba ya-sı kesre ile, إرْضَوُنَ‏)إرْضَيِنَ)‏ ‏(إرْضَوْاEğer zamirin makablinin harekesi, zamirin ( vav – ya ) cinsinden ise; o harekenin‏(اُغْزِّي اُغْزِنَ)‏ edilir. delaleti ile iktifa edilerek zamir hazfdiğer sığalar tekit nunları ile ilgili zikredilen kurala ‏(اُغْزُوا اُغْزُنَ)‏tabidir.KURAL 18:Vavlı nakıs fiillerde meçhulünün müzari emir ve nehiy de vav harfi ya-ya çevrilir.gibi. ) Çünkü bunlar, maziden türemiştir. لِتُغْزَّي , لِيُغْزَّي يُغْزَّي (KURAL 19:Misali vavi olan fiillere gelince; şu üç babtan olan malum fiillerin müzari, emir venehiy de vav hazf edilir. Çünkü bu fiillerde vav meftuh ya ile kesre arasına düşer ki,bu durumlarda vav hazf edilmesi gerekir.Vav-ın hazf edilmesi gereken bablar şunlardır:sülasi mücerret ikinci bab ‏(فَعَلَ‏ يَفْعِلُ)‏ 1-gibi. ) يَوْعِدُ‏ = وَعَدَ‏ يَعِدُ‏ (

sülasi mücerret üçüncü bab ‏(فَعَلَ‏ يَفْعَلُ)‏ 2-gibi. ) يَوْهِبُ‏ = وَهَبَ‏ يَهَبُ‏ (يَوْرِثُ‏ = وَرِثَ‏ ( ‏(فَعِلَ‏ يَفْعِلُ)‏3- sülasi mücerret altıncı babgibi. ‏(يَّرِثُ‏4- Dördüncü babtan olan ‏(وَطِئَ)‏ ve ‏(وَسِعَ)‏ fiillerinde vav malumunmüzari, emir ve nehiyde hazf edilir.gibi. ‏(وَسِعَ‏ يَسَعُ)‏ ‏(وَطِئَ‏ يَطَأُ)‏a- ‏(يَعِدُ)‏ aslında ‏(يَوْعِدُ)‏ idi. Vav kesre ile ya arasında vaki olduğundanhazf edildi. ‏(يَعِدُ)‏ oldu.b- ‏(يَهَبُ)‏ aslında ‏(يَوْهِبُ)‏ idi. Vav kesre ile ya arasında vakiolduğundan hazf edildi. ‏(يَهِبُ)‏ oldu. Boğaz harfinden dolayı aynel fiili meftuholdu. kılındı ‏(يَهَبُ)‏Bu misalde bir kural vardır ki, illet harfinin makablinde ya mabadinde de boğazharflerinden biri olursa vav hazf edilir ‏(يَطَأُ)‏ ve ‏(يَسَعُ)‏ gibi.Yukarıda i’lalleri yapılan fiillerin emir ve nehiyleri şu şekilde olur.عِدْ‏ إوْعِدْ‏ , رِثْ‏ إوْرِثْ‏ هَبْ‏ (,) إوْهَبْ‏ التَّرِثْ‏ الَتَهَبْ‏, آلتَعِدْ‏ ,KURAL 20:

Mastarı ‏(فِعْلٌ)‏ vezninde olan misal-i vav-ilerin vav-ı da mastarda hazf edilir.İvez olarak sonuna ta ‏(ة)‏ getirilir.gibi. ) وَعِظٌ‏ عِظَةٌ‏ , وَثِقٌ‏ ثِقَةٌ‏ (‏(وَعَدَ‏ وَعْدٌ)‏ edilmez. hazf ‏(و)‏ vezninde ise ‏(فَعْلٌ)‏ Mastargibi.NOT:Misali ya-ilerde; 19 ve 20. kuralda zikredilen hususlar vaki olmaz. ‏(ّي)‏ daimasabit kalır. يَيْسُّرُ‏ يُسّْرٌ)‏ ‏(يَسُّرَ‏ gibi.KURAL 21:Lefif-i makrun aynel fiili ve lamel fiili illetli olandır. Bunun aynel fiilinin hükmü sahihinaynel fiilinin hükmü gibidir değişmez. ‏(طَوَّي)‏ gibi.illet harfi harekeli makabli ‏(ّي)‏ idi. ‏(طَوَّيَ)‏ aslında ‏(طَوَّي)‏meftuh olduğundan ya elife kalb edildi ‏(طَوَّي)‏ oldu. Görüldüğü gibinın i’lalı aynıdır. Fakat harekeli olan ya kelimenin ‏(رَمَي)‏ ile ‏(طَوَّي)‏‏,(طَوَّي)‏ okunur. sonunda olursa i’lal yapıldıktan sonra ya ile yazılır elif ilegibi. ‏(رَمَي)‏. KURAL 22:Lefif-i makrun Lamel fiilinin hükmü ise nakısın lamel fiilinin hükmü gibidir.

ya- idi. Ya üzerine zamme ağır geldiği için ‏(يَّرْوِّيُ)‏ aslında ‏(يَّرْوِّي)‏nın zammesini hazf ettik, ya sakin makabli meksur olduğu için de ya-yı hali üzereterk ettik, ‏(يَّرْوِّي)‏ oldu. Bunun emri hazırında lamel fiili düşürülerekdenir. ‏(إرْوِ)‏KURAL 23:Lefifi mefruk fael fiilinin hükmü misal fiilin lamel fiilinin hükmü gibi, lamel fiilininhükmü ise nakısın lamel fiilinin hükmü gibidir. يَقِي)‏ ‏(وَقَي gibi.) idi. Ya ile kesre arasına vav geldiği için vav hazf يَوْقِيaslındaُ‎ ‏(يَقِي)‏edildi, ‏(يَقِيُ)‏ oldu. Ya üzerine de zamme ağır geldiği için ya-nın zammesihazf edildi Ya sakin oldu. Ya sakin makabli meksur olduğundan ya hali üzere terkedildi, ‏(يَقِي)‏ oldu.KURAL 24:Lefifi mefruk fiillerden emri hazır yaparken gerekli i’lal kuralları uygulandıktan sonratek harf ‏,(ق)‏kalır Tek harfli kalan emri hazırın sonuna vakf halinde ha-i sektegetirilir. Çünkü tek harf üzerinde vakf yapmak mümkün olmaz. Vasl halinde ‏(ة)‏ise ha-i sekte getirilmez.رَبَنَا آتِنَا فِي الدُنيَا حَسَنَةً‏ وَفِي الْآخِّرَةِ‏ حَسَنَةً)‏‏(وَقِنَا عَذَابَ‏ النَارِ‏‏(قُوا)‏ cemi müzekkeri ‏(قِيَا)‏ fiilinin tesniyesi ‏(قِه)‏ Emri hazır olanmüfret müennes muhatabası ‏(قِي)‏ ve cemi müennesi ‏(قِينَ)‏ gelir.

Bunların i’lalleri:a- ‏(قِه)‏ aslında ‏(إوقِ)‏ idi. Fiili müzariye taban vav-ı hazf ettik emri hazırhemzesinin mabadi harekeli olduğu için de hemze düştü. Vakf halinde lamel fiilioldu. olan ya hazf edildi ve ha-i sekte getirildi, ‏(قِه)‏b- ‏(قِيَا)‏ aslında ‏(إوقِيَا)‏ idi. Fiili müzariye taban vav-ı hazf ettik, emri hazırhemzesinin mabadi harekeli olduğu için de hemze düştü ‏(قِيا)‏ oldu.c- ‏(قُوا)‏ aslında ‏(إوقِيُوا)‏ idi. Fiili müzariye taban vav-ı hazf ettik, emrihazır hemzesinin mabadi harekeli olduğu için de hemze düştü ‏(قِيُوا)‏ oldu. Ya-nınzammesinden önce ‏(ق)‏ ın kesresini ağır görüp hazf ettik ya-nın zammesinia verdik, oldu. İki sakin toplandı biri vav, diğeri ya, bu da caiz ‏(قُيْوْا)‏ ‏(ق)‏‏(قُوا)‏ ‏(قُوْا)‏ ‏(ّي)‏olmadığından hazf ettik oldu. Vav-ı hali üzere terk etikoldu.d- ‏(قِي)‏ aslında ‏(إوقِيِي)‏ idi. Fiili müzariye taban vav-ı hazf ettik, emrihazır hemzesinin mabadi harekeli olduğu için de hemze düştü ‏(قِيِي)‏ oldu. Birikelimenin lamel fiilinde bulunan ya, diğeri müfret müennes muhataba yası olmaküzere ki sakin bir araya geldi. Bu da caiz olmadığından kelimenin lamel fiilindenolan birinci ya-yı hazf ettik muhataba ya-sını da hal üzere med ettik ‏(قِي)‏ oldu.

e- ‏(قِينَ)‏ aslında ‏(إوْقِينَ)‏ idi. Fiili müzariye taban vav-ı hazf ettik, emrihazır hemzesinin mabadi harekeli olduğu için de hemze düştüoldu. ‏(قِينَ)‏KURAL 25:Kelimede bir cinsten iki harf bulunur, ikisi de harekeli veya birincisi sakin ikincisiharekeli olursa idgam vaciptir. يَمُدُ)‏ ‏(مَدَ‏ gibia- ‏(مَدَ)‏ aslında ‏(مَدَدَ)‏ idi. kelimede bir cinsten iki harf bulundu dallar. İkiside harekeli, idgam yapmak için birinci dalın harekesini hazf ettikoldu. Birinci dalı ikinci dala idgam ettik ve ikinci dala bir ‏(مَدْدَ)‏şedde verdik ‏(مَدَ)‏ oldu.b- ‏(يَمُدُ)‏ aslında ‏(يَمْدُدُ)‏ idi. kelimede bir cinsten iki harf bulundu dallar.İkisi de harekeli, idgam yapmak için birinci dalın harekesini makablindeki sakin olanmim-e verdik ‏(يَمُدْدُ)‏ oldu. Birinci dalı ikinci dala idgam ettik ve ikinci dala birşedde verdik ‏(يَمُدُ)‏ oldu.NOT:Eğer muzaaf fiilin aynel fiili harekeli, lamel fiili sakin olursa izhar olur ( yani idgamyapılmaz).,مَدَدْمَا مَدَدْنَ‏ ‏,مَدَدْتُ‏ مَدَدْتِ‏ ,مَدَدْتَ‏ ,KURAL 26:Kelimede bir cinsten iki harf bulunur, birincisi harekeli ikincisi sükûnu azir ile sakinolursa ( vakf ve cezm halinde olduğu gibi ) idgam caiz olur.لَم يَمُدِ‏ لَمْ‏ يَمُدُ‏ لَم يَمُدَ‏ , , () gibi.

a- يَمُدَ)‏ ‏(لَمْ‏ aslında يَمْدُدْ)‏ ‏(لَمْ‏ idi. kelimede bir cinsten iki harf bulundudallar. Birincisi harekeli ikincisi sükûnu azir ile sakin idgam yapmak için birinci dalınharekesini makablindeki sükûnu azir ile sakin olan mim-e verdikoldu. Bu durumda iki sakin bir araya geldi. İki sakin bir araya ‏(لَمْ‏ يَمُدْدْ)‏gelmemesi için birinci dal-ı ikinci dal-a idgam ettik, ikinci dal-aharekelerin en hafifi olduğu için fetha ile ‏(أخَفُ‏ الْحَّرَكَاتِ‏ الْفَتْحَةِ)‏hareke verdik. Bir desakin harekelendiği ‏(ألسَاكِنُ‏ إذَا حُّرِك حُّرِكُ‏ بِالْكَسّْرِ)‏zaman kesre ile harekelenir kuralınca kesre ile hareke verdik. Ayrıca fiili müzarininلَم يَمُدَ‏ , لَمْ‏ (aynel fiiline tabi olmak (uyum) için zamme ile hareke verdik.okunur. ) oldu, Dal harfi üç şekilde de لَم يَمُدِ‏ يَمُدُ‏ ,b- ‏(مُدَ)‏ aslında ‏(اُمْدُدْ)‏ idi. kelimede bir cinsten iki harf bulundu dallar.Birincisi harekeli ikincisi sükûnu azir ile sakin idgam yapmak için birinci dalınharekesini makablindeki sakin olan mim-e verdik mim harekelenmekle emirhemzesi boşa çıktı. Bu durumda iki sakin bir araya geldi. İki sakin bir arayagelmemesi için birinci dal-ı ikinci dal-a idgam ettik, ikinci dal-aharekelerin en hafifi olduğu için fetha ‏(أخَفُ‏ الْحَّرَكَاتِ‏ الْفَتْحَةِ)‏ile hareke verdik,Bir de إذَا حُّرِك حُّرِكُ‏ بِالْكَسّْرِ)‏ ‏(ألسَاكِنُ‏ sakinharekelendiği zaman kesre ile harekelenir kuralınca kesre ile hareke verdik. Ayrıca, مُدَ)‏ fiili müzarinin aynel fiiline tabi olmak (uyum) için zamme ile hareke verdikمُدُ‏ مُدِ‏ ,demekte caiz olur.‏(اُمْدُدْ)‏ ) oldu. Dal harfi üç şekilde de okunur. İzhar yaparak

( ) fiillerinin i’lalleri:a- Sülasi mücerret ikinci babdan olan ‏(فِّرَ)‏ aslında ‏(إفِّرِرْ)‏ idi. kelimede bircinsten iki harf bulundu ra-lar. Birincisi harekeli ikincisi sükûnu azir ile sakin idgamyapmak için birinci ra-nın harekesini makablindeki sakin olan mim-e verdik mimharekelenmekle emir hemzesi hazf edildi. Bu durumda iki sakin bir araya geldi. İkisakin bir araya gelmemesi için birinci ra-yı ikincisine idgam ettik, ikinci ra-yaharekelerin en hafifi olduğu için fetha ‏(أخَفُ‏ الْحَّرَكَاتِ‏ الْفَتْحَةِ)‏‏(ألسَاكِنُ‏ إذَا حُّرِك حُّرِكُ‏ بِالْكَسّْرِ)‏ ile hareke verdik. Bir desakin harekelendiği zaman kesre ile harekelenir kuralınca kesre ile hareke verdik.فِّرَ)‏ Ayrıca fiili müzarinin aynel fiiline tabi olmak (uyum) için zamme ile hareke verdikokunur. ) oldu. ra harfi üç şekilde de فِّرِ‏ , ,فِّرُ‏‏(عَضِ)‏ esre ile ‏(عَضَ)‏ b- Sülasi mücerret üçüncü babdan olanaslında ‏(إعْضَضْ)‏ idi. Her iki şekilde söylemek caizdir. Aynı kurallarüzerinden i’lali yapılır.c- İfal babından olan يُحِبُ)‏ ‏(أحَبَ‏ aslında يُحّْبِبُ)‏ ‏(أحّْبَبَ‏ idi.Birinci ba-nın harekesi ha-ya nakledildi ve birinci ba ikincisine idgam edildioldu. ‏(أحَبَ‏ يُحِبُ)‏d- Emri hazırı olan ‏(أحِبَ)‏ aslında ‏(أحّْبِبْ)‏ idi. Aynı kuralla i’laliyapılır. ‏(أحّْبِبْ)‏ olarak ta söylenir.KURAL 27:

Mahmuz ( hemzeli) fiildeki hemze sakin olur makablinde de harekeli hemze olursa,sakin olan ikinci hemzeyi makablindeki hemzenin harekesinin cinsine kalb etmekvaciptir. Makabli meftuh ise elife, meksur ise ya-ya mazmum ise vav-a kalb edilir.gibi. ‏(آمَنَ),‏ ‏(اُومِنَ),‏ ‏(إيمَانًا)‏c- ‏(آمَنَ)‏ aslında ‏(أئْمَنَ)‏ idi. hemze sakin makablindeki harekeli,harekeli olan hemzenin harekesi fetha olduğundan sakin olan hemzeyi elife kalbettik ‏(آمَنَ)‏ oldu.d- ‏(اُومِنَ)‏ aslında ‏(اُءْمِنَ)‏ idi. hemze sakin makablindeki harekeli,harekeli olan hemzenin harekesi zamme olduğundan sakin olan hemzeyi vav-a kalbettik ‏(اَومِنَ)‏ oldu.e- ‏(إيمَانًا)‏ aslında ‏(إءْمَانًا)‏ idi. hemze sakin makablindeki harekeli,harekeli olan hemzenin harekesi kesre olduğundan sakin olan hemzeyi ya-ya kalbettik ‏(إيمَانًا)‏ oldu.KURAL 28:Hemze sakin olur makablinde de harekeli harf hemzeden başka olursa, sakin olan‏,(يَاكِلُ)‏ caizdir. hemzeyi makablindeki harfin harekesinin cinsine kalb etmekgibi. ‏(مِيخَذٌ),‏ ‏(يُومِنُ)‏a- ‏(يَاكُلُ)‏ aslında ‏(يَاْكُلُ)‏ idi. Hemze sakin olur makablinde de harekeliharf hemzeden başka olduğu ve hemzenin makablindeki hareke de fetha olduğuiçin sakin olan hemzeyi elife kalb ettik ‏(يَاكُلُ)‏ oldu.

- ‏(يُومِنُ)‏ aslında ‏(يُؤْمِنُ)‏ idi. Hemze sakin olur makablinde deharekeli harf hemzeden başka olduğu ve hemzenin makablindeki hareke de zammeolduğu için sakin olan hemzeyi vav-a kalb ettik ‏(يُومِنُ)‏ oldu.c- مِيخَذ)‏ ) aslında ‏(مِؤْخَذٌ)‏ idi. Hemze sakin olur makablinde deharekeli harf hemzeden başka olduğu ve hemzenin makablindeki hareke de kesreolduğu için sakin olan hemzeyi vav-a kalb ettik ‏(مِيخَذٌ)‏ oldu. Bu üç i’lal türücaizdir.NOT:Hemze harekeli olup makabli de harekeli olursa hemze sahihteki gibi değişmez.gibi. ‏(قَّرَأ)‏KURAL 29:Hemze harekeli olup makablindeki harf sahih ve sakin olursa hemzeyi hali üzereterk etmek caizdir. ‏(إسْئَلْ)‏ gibi.Hemze harekeli olup makablindeki harf sahih ve sakin olursa hemzenin harekisinimakablindeki sahih ve sakin olan harfe vermek de caizdirgibi. ‏(سَلْ)‏a- ‏(سَلْ)‏ aslında ‏(إسْئَلْ)‏ idi. hemzenin harekisini makablindeki sahih vesakin olan ‏(س)‏ verildi ‏(س)‏ harekelenmekle emir hemzesi düştüoldu hemzeden ve lam-dan bir araya gelen iki sakini gidermek için ‏(سَئلْ)‏hemzeyi hazf ettik ‏(سَلْ)‏ oldu.NOT:

أمَّرَ‏ , , (أخَذَ‏ أكَلَ‏ -aاُوكُلْ‏ ) اُومُّر , , اُوخُذْ‏ () fiillerinin emri hazırıolarak gelmesi gerekirken Arap lügatinde bu kelimelerin kullanımı çok olduğu için) مُّرْ‏ , , خُذْ‏ (kıyas yapılmaksızınolarak kullanılagelmiştir.كُلْ‏b- ‏(و)‏ ile ‏(ّي)‏ harekeli olup makabli meftuh olduğu zaman elife kalbedilmesi için şu yedi şarttın bulunması gerekir.ve ‏(حَوَكَةُ)‏ fiilde veya fiil vezninde olan isimde olacak ‏(ّي)‏ ile ‏(و)‏ 1.kelimelerinde bu şart bulunmamıştır. Çünkü müennes alametleri ‏(صَّرَدَّي)‏sebebiyle fiil vezninden çıkmışlardır.‘nın makablinin fethası sükûn hükmünde ‏(ّي)‏ ile ‏(و)‏ 2.‏(عَوِرَ)‏olmayacak ve ‏(إجْتَوَرَ)‏ de bu şartlar bulunmamıştır. Ziraayn- deki ‏(أعْوَرَ‏ ( hükmü nın‏’(ع)‏ deki vav-ın makabli olan ‏(عَوِرَ)‏ın hükmündedir. إجْتَوَرَ)‏ ) deki vav-ın makablinin hükmü de (hükmündedir. deki vav-ın makablinin ‏(تَجَاوَرَ‏‏(دَعَوُالْقًوْمُ)‏ ) nın harekeleri arız olmayacak ‏ّي ( ile ) و ( 3.cümlelerindeki vav-da bu şart bulunmamıştır.) حَيْوَانٌ‏ ( olmayacak 4. Kelimenin manasında hareket ve ızdırapkelimesinde bu şart bulunmamıştır.

5. Kelimede iki i’lal toplanmayacak ( طَوَّي ) bu şart bulunmamıştır‏(حَيِيَ)‏ gerekmeyecek. 6. Kelimenin müzarisinde illet harfini zammelemekkelimesinde bu şart bulunmamıştır. Çünkü mazide birinci ya elife kalb edilip (خَافَ‏ ( gerekir. ) denmesi يَحَاّيُ‏ ( müzaride ) dense حَاّيَ‏) den olduğu gibi. Hâlbuki şimdi يَخَافُ‏denir. ) يَحْيَي (‏(إنْقَوَدَ‏ ( ve ) إسْتَحْوَذَ‏ ( olmayacak. 7. İ’lal kelimenin aslına dalalet etmesi için terk edilmişde bu şart bulunmamıştır. Burada vav-lar ecvefi vavi olduğu anlaşılsın diye elifekalb edilmemiştir. Bu şartlardan biri bulunmadığı takdirde ‏(و)‏ ile ‏(ّي)‏ makabli meftuholsa da elife kalb edilmezler.NOT:a- Kural gerektirdiği halde bazı durumlarda illet harflerinde herhangi bir değişiklikyapılmaz. Bunun sebebi: kelimenin yapısını muhafaza edebilmek veya başka birkelime ile iltibas ihmalini gidermektir.b- Tasrifini bilediğimiz (çekimini) illetli bir fiilin tasrifini doğru yapabilmek için önceonu sahih gibi tasrif ederiz. Daha sonra gördüğümüz i’lal kurallarını tatbik ederiz.KURAL 30:) bir arada ت ( iki bablarının malumunun müzarilerinin evvelinde ‏(تَفَعْلُلْ‏ ve تَفَاعُل , تَفَعُل (تَلَّطَي تَتَلَّطَي ( olur. ) nın hazfı caiz ت ( ikinci bulunduğu zamangibi. ) تَصَدَي تَتَّصَدَّي تَنَزَلَ‏ تَتَنَزَل ,,Tefe'ul ve tefaaul bablarının fael fiilinde 10 harften biri olduğu zaman bu babların"te"si bu harflere kalbolunur.ت ث د ذ ز س ص ض ط ظ harf: 10

Mesela: ادَثَّرَ‏ aslında تَدَثَّرَ‏ idi. te ile dal harfinin mahreçleri birbirlerine yakın olup,kolaylaştırmak için te dale kalbolundu. dal 2. dalda idgam olundu. Sakin ile ibtidamümkün olmadığı için evveline hemzei vasl ادَثَّرَ.‏getirildi oldu.idi. Yine te se ye kalbolundu. idgam olundu. hemzei vaslKURAL 31:تَثاقَلَ‏ اِثّاقَلَ‏ aslındaت د ذ ( fiili ) babına nakledilen sülasi mücerret bir fiilin aynel إفْتِعَال (.getirildi) harflerinden biri olursa fiili müzaride Zait olan ر س ب ض ط ظcaizdir. kendisinden sonra gelen harfe idgam etmek ‏(ت (مَا يَنْظّرُونَ‏ إلَا صَيْحَةً‏ وَاحِدَةً‏ تَأخُذُهُمْ‏ وَهُمْ)‏) يَخِّصِمُونَ‏ ( geçen (Yasin suresi 49) ayeti kerimesinde ‏(يَخِّصِمُونَ‏lafzı şerifi gibi.) e ص ( ‏(ت ( idi. ) يَخْتَّصِمُونَ‏ ( Aslında ) يَخِّصِمُونَ‏ (idgam edilince iki sakin bir araya geldi, iki sakin bir araya gelmemesi için ( خ ) kesreile harekelendi. ( يَخِّصِمُونَ‏ ) oldu.KAYNAK:http://www.fatihcamii.com