Ülkemizde Kullanılan Serotonin-Dopamin Antagonisti (SDA) Atipik ...

Ülkemizde Kullan ılan Serotonin-Dopamin Antagonisti (SDA)Atipik Antipsikotik ilaçlar ın şizofrenideki Bili şsel BozukluklaraEtkileri: Kısa Bir Gözden GeçirmeKayahan, Veznedaro ğluvard ır. Hiçbir çal ışmada klozapinle tüm bili şsel alanlardadüzelme bulunmam ıştır. Di ğer yandan üç çal ış -mada klozapinin herhangi bir bili şsel alanda önemlietkisi olduğu bulunamam ışt ır. Ancak, bu üç çal ışmanın çe şitli aç ılardan baz ı k ısıtl ıklar ı vard ır (9). 1999y ıl ından sonra yap ılan çal ışmalarda, Pallanti ve arkadaşlara(1999) klozapin tedavisinin şizofreni hastalarındahastal ık fark ındal ığın ı ve içgörüyü artt ırd ığın ısaptam ışt ır (I I). Sharma ve arkada şların ın (2003) çalışmas ında klozapinin sözel ak ıc ıl ık, sözel öğrenme,sözel ve görsel bellek alanlar ında düzelme sağlad ığıgösterilmi ştir ( 12). Scherer ve arkada şlar ın ın çal ışmasında (2004) klozapin kullanan hastalarda, haloperidolkullanan hastalara göre görsel-motor i şlemsel(prosedural) ö ğrenme testinde bozukluk saptanmamışt ır ( 13).Hastalarda tipik antipsikotik ilaçlara iyi yan ıt öyküsüolmas ın ın, bili şsel i şlev bozukluklar ının klozapin tedavisineiyi yan ıt vereceğinin iyi bir öngörücüsü olduğusaptanm ıştır. Gelecekteki çal ışmalarla da budoğrulan ırsa, pozitif belirtileri tipik antipsikotik ilaçlarayan ıt veren hastalarda klozapin kullan ılmas ı içingeçerli bir neden daha ortaya ç ıkmış olacakt ır ( 14).Klozapinle bili şsel ölçeklerde sa ğlanan düzelmeyle,yaşam kalitesi aras ında da anlaml ı ili şkiler bulunmuştur ( 15).Testlerde, tedaviden önceki ba şlang ıç performans ı-n ın, cinsiyetin, hastal ık süresinin, tedavi süresinin,ilaç dozunun ve ek ilaç tedavilerinin klozapinin bili ş -sel i şlevler üzerindeki etkilerine nas ıl katk ıda bulunduğununanla şılmas ı için daha ileri çal ışmalaragereksinim vard ır (16).Klozapin tedavisi sonucu olu şan bili şsel deği şikliklerinhangilerinin psikopatolojideki de ği şmelerle bağlantıl ı olduğu da aç ık değildir. Hagger ve arkada şları(1993) negatif belirtilerdeki düzelmenin, dikkat, yöneticifonksiyonlar, sözel ö ğrenme ve bellek ve sözelakıc ılık testindeki düzelmeyle bağlant ıl ı olduğunubulmu şlard ır. Pozitif belirtilerdeki düzelmeyle, bili ş-sel i şlev bozukluklar ında düzelme aras ında bağlant ıbulunmamas ı ilginçtir ( 17). Bununla beraber Galletlyve arkada şları (1997) pozitif belirtileri de içeren psikopatolojidekidüzelmenin, çe şitli bilişsel ölçeklerdekidüzelmeyle beraber oldu ğunu bulmu ştur. Sonuçolarak, bili şsel performanstaki baz ı değişiklikler, psi-kopatolojideki değişikliklerle bağlantıl ıd ır ( 18).RisperidonRisperidon klinik pratikte kullan ılmaya ba şlananikinci atipik antipsikotik ilaçt ır. EPS ve psikopatolojiüzerine olan etkileri klozapin ve muhtemelen olanzapindendaha fazla doza ba ğıml ıdır. 6 mg/g'den dahadü şük dozlarda genellikle daha az EPS'ye nedenolur. Daha yüksek dozlarda EPS s ıkl ığı artar ve ayn ızamanda daha az etkin oldu ğuna dair kan ıtlar vard ır.Risperidonun bili şsel i şlevlere etkisinin de doza bağımlı olup olmad ığı henüz saptanmam ışt ır.Risperidonla yap ılan iki çal ışmada risperidonun alg ı-sal/motor i şlemleme, tepki (reaksiyon) zaman ı, yöneticii şlevler, "faal bellek", sözel ö ğrenme ve bellek,ve motor fonksiyon gibi baz ı bilişsel ölçeklerdeistatiksel olarak anlaml ı etkiler gösterdi ği bulunmuştur.Fakat, verbal ak ıc ılık ve motor ö ğrenme üzerindebenzer etkiler bulunamam ıştır. UCLA çal ışmas ındatedaviye dirençli hastalarda risperidon ve haloperidolkarşılaştınldığında, psikopatolojideki de ğişikliklerin,nörobili şsel performansda gözlenen düzelmelerekatk ısı olmad ığı bulunmu ştur. Benzer şekildeMeltzer ve arkada şların ın çal ışmas ında risperidonladüzelen "faal bellek"in, total BPRS skorlar ındaki düzelmeyleba ğlantıl ı olmadığı gösterilmi ştir (19,20) .Cuesta ve arkada şların ın (2001) çal ışmas ında risperidonunolanzapin ve tipik antipsikotiklere göreWKST'de daha fazla say ıda kategoride düzelme sa ğ-ladığı gösterilmi ştir (21 ). Weiser ve arkada şlann ın(2000) çal ışmas ında risperidonun tipik antipsikotikleregöre dikkat ve yönetici i şlevleri ölçen görselmotortestde daha fazla düzelme sa ğladığı gösterilmiştir. Risperidon kulllanan hastalarda EPS şiddetihaloperidol kullanan hastalarla ayn ı olduğu halde, bilişseltestlerdeki performans daha iyi bulunmu ştur.Bu sonuç, atipik antipsikotiklerle bili şsel i şlevlerdesağlanan düzelmenin, EPS'deki düzelmeyle ba ğlantıl ı olmad ığın ı dü şündürmektedir (22). Scherer ve arkadaşlarınınçal ışmas ında (2004) risperidonun, haloperidolkadar görsel-motor i şlemsel öğrenme testindebozulmaya neden olmad ığı saptanm ışt ır ( 13).Chua ve arkada şlarının (2001) çal ışmas ında risperidonlasözel ak ıc ıl ık, bellek ve yönetici i şlevlerde dü-217