Ey, günahlarla kirlenmiş kimseleri hemen ... - Yeni Ümit

YENi ÜMiTProf. Dr. Hamdi DÖNDÜREN *Nisan / Mayıs / Haziran - 2009 / 84Ekonomik sistemler, kaynakların insanların ihtiyaçları çerçevesindedengeli ve adaletli dağılımını, en verimli şekilde işletilip, en rantablbiçimde kullanımını esas alır. Bu noktada birleşen iktisat sistemleri ,bu meselelere bakışları, konuyla alâkalı getirdikleri prensipler ve ortayakoydukları düzenlemeler açısından farklılıklar arz eder.PARA VAKIFLARI VE GÜNÜMÜZ BAZI ALTERNATİFFİNANSMAN KAYNAKLARI1- Osmanlı Devleti Uygulamasında Para Vakıfları:Vakıf, belli gayelerin gerçekleşmesi için menkul veyagayrimenkul malın kendisinin veya gelirinin bir hayıramacına tahsisidir. Vakfiye ise, vakfın kuruluş gayesini,vakfedilen malların dökümünü ve bunların işletilme şeklini,vakfın gelirlerinin sarf yerlerini gösteren ve yargıç kararıylatescil edilen bir vesikadır. Osmanlı Devleti dönemindevakfiyeler, İslâm’a uygunluğu denetlenip, kadı sicilinekaydedildikten sonra kesinleşirdi. 1Vakıflarda “ebedilik” niteliği arandığı için, nakit paranınvakfedilip edilemeyeceği uzun süre tartışılmış, Şeyhu’l-İslâmEbussuud Efendi’nin (v. 982/1574) “nakit para vakfında,malın cinsinin (mislin) devamı, kendisinin (aynın) devamıhükmündedir.” fetvası ile para vakıflarının önü açılmıştır.Osmanlılarda ilk bilinen para vakfı, Fatih SultanMehmed’in, geliri yeniçeri ocaklarına verilen etlerin sübvansiyonundakullanılmak üzere vakfettiği 24.000 altıntutarındaki vakıftır. 2 İstanbul’da Fatih’ten itibaren, 1456–1551 yılları arasında 1161 para vakfı vardı. 3Yine İstanbul’un et ihtiyacı için Kanuni Sultan Süleymankendinden önce bu maksatla tesis edilen para vakıflarınıbirleştirerek, 698 bin akçelik bir vakıf oluşturmuştu. 4Bu paralar İstanbul kasaplarına kredi olarak veriliyordu.Para vakıfları o kadar gelişmişti ki, bunları “Vakıf bankalar”olarak isimlendirmek mümkündür.Para vakıflarında toplanan fonlar, vakfiyelerindeki şartlaragöre işletilmesi gerekiyordu. Fonların işletilmesindekullanılan başlıca yöntemler şunlardır:Karz (ödünç vermek), Mudarebe (emek-sermaye ortaklığı),Murabaha (vakıf para ile peşin mal alıp vadeli satmakyoluyla kâr elde etmek) ve Bidâa (vakıf parayı hayıramacıyla işletip kârın tamamını vakfa vermek). Bunlardanen çok kullanılan yöntem “Murabaha”dır.Tarihî süreçte, para vakıflarından kredi kullanan kimigirişimciler, kervan ve gemilerle uzak ülkelere giden vekârlı ticaret yapan büyük tüccarlardı. Bunlar elde ettiklerikârdan sermaye sahiplerine pay veriyorlardı. 515. yüzyıldan itibaren önemli bir finans kaynağı olan paravakıflarının, diğer vakıflar içindeki gelişme süreci şöyledir: 6Tarih Adet Toplam nakit (akçe) Adet Nakit1456–1494 41 728.600 % 3 % 561495–1519 244 3.594.125 % 19 % 161520–1546 653 13.253.736 % 56 % 6130