Ankara'nın Sökükleri (.pdf) - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

11ankara’nýn sökükleriDosya Editörü: Sedvan TeberAnkara'nýn söküklerini dikmek…Bu ifade, bir zamanlar Ankara'nýnkuþandýðý elbisenin/planýnüzerine oturduðunu, ancak sonralarý çeþitlinedenlerle bunun uymadýðý, attýðý,söküldüðünü çaðrýþtýrmaktadýr.Hangi zamandýr bu!Giysinin bedeni kavradýðý, onunla uyum içinde olduðu,eðer giysi plan için bir metaforsa,buna Jansen Planý'nýn ilk dönemleri diyebiliriz.Sýrým gibi delikanlý Ankara, bu smokinlebaþ göz olur.Önceleri üzerine dikilen “surmesure” giysi ile “faccia”yý bozmaz. Ancakdavetlilerin geldiði kökene göre elbise üzerine iliþtirdikleri hediye “milli mimari /modern mimari” yapýlar ile biraz post-modern olmuþtur. Delikanlý gene vaziyetikurtarmaktadýr. Elbise'yi diken usta tembihlemiþtir: “aman kilona dikkat et,rejim uygula, aþýrýya kaçma!” O sýrada delikanlýlýðýn heyecaný ile “bundan hiçendiþe etmemesi; kurallara harfiyen uyulacaðý sözü verilmiþtir. Fakat çevredede “iðva” ettirecek çok çekim kaynaðý vardýr; rant tutkusu, ben daha iyibilirimcilik, genlere iþlemiþ “bir kereden bir þey olmaz” inancý vb… Ve bunlarakapýlýnýr.Obez olunur mu yoksa doðulur mu, bilinmez, ancak daha terzi edavatýnýtoplamadan düzeltmeler için baþvurulur: “dar geliyor, þurasýný biraz açsak, þunabir ilave yapsak, yakayý biraz deðiþtirsek 'manchette'leri uzatsak” vb. istekler!!Terzinin kaçýþý, dikilen elbisenin “natura”sýnýn tamamen kaybolduðuna inandýðýana kadar sürer. Bir süre terzisiz, ya da ham çýraklarla idare edilir. Ancak aðadelikanlý büyümüþtür rejimi tam bozmuþtur, yediðine içtiðine hiç dikkatetmemektedir, aþýrý kilolanmýþtýr; özellikle “lipidic” fazlalýklar gecekondulaþmabasenlerde toplanmaktadýr. Elbise saðýndan solundan patlamakta çýraðýnçabalarý durumu kurtarmaya yetmemektedir.Olgunluk çaðýna geldiði sýrada “acaba yeni bir elbise dikilse nasýl olur?”düþüncesi sýk sýk zihni meþgul etmektedir. Sonunda bu yönde karar verilir.Ancak bu sefer öyle ismi, namý ve burnu büyük terziye deðil, mahalledekiterzilere gidilecektir. 'Hem onlar daha fazla naz çekerler' diye düþünülür belki.Çevreden üç beþ terzi çaðýrýlýr, fikirleri alýnýr. Bir tanesininki akla yatar, hem de“iktisatlý”dýr. Terzi demektedir ki “Beyim, yeni elbiseye ne gerek var, dahaüstünüzdeki çok zaman hizmet eder. Ben onun zorlayan yerlerini açar, benzerkumaþtan parçalar ilave eder, kollarý da uzatýrsam bu iþ tamam!” Bu terzi belkigünün modasý, zamana uygunluk, yenilik vs'den yana deðildir, ancak çok pratikgörünmektedir. Çalýþmalar baþlar. Lakin aða, yeni elbisenin dolduruþu ile rejimiiyice bozar… bir prova'dan diðerine, ölçüler sürekli deðiþmektedir. Elbisebittiðinde aða bu eski elbise temel'li yeni elbisesine ancak sýðmaktadýr. Aða kiloalmaya devam etmektedir. Çok geçmeden, bu “eskinin yenisi” elbisesi deatmaya baþlar:Sökükler her noktada ortaya çýkmaktadýr. Bu arada aðanýn fizyonomisi debozulmuþ, göbeðindeki alt kýsýmlar büyüdükçe büyürken, üstü ehven-i þerdurumla idare etmektedir. Ve aða artýk daha düzenli olan üst kýsýmlarýný çevreyegösterirken, basenleri masa gerisinde gizlenmektedir. Bir zaman daha böylegeçiþtirdikten sonra, yeni bir giysi ihtiyacý kaçýnýlmaz olur. Bu sefer ev'in içindenve aða'yý yakýndan tanýyan terzi ustalar görevlendirilir.Usta'lar aða'nýn obesite nedeniyle “allotropic” büyümesini göz önünde tutarak,bu kez üstüne oturan bir elbise yerine, entari biçiminde, bol, her türlügeniþlemeyi gizleyecek kol kýrýlýr yen içinde misali geniþ, hatlarý genel birüstünlük dikmiþlerdir. Aða bu serbestlikten hoþlanmýþ ve bu entarilerden 2-3tane daha diktirmiþtir. Þimdi cendere gibi gelen giysi baskýsýndan kurtulduktansonra, bu entari içinde - doktorun “ne yerse yesin, fark edilmez” dediðidurumun keyfini sürmekte, vücudunun nasýl bir þekil aldýðý bilinmemektedir.Eðer bir gün “çýplaklýðý” ortaya çýkacaksa, ciddi bir “surgery” “liposuction” vb.operasyonlara ihtiyaç duyulacaktýr. Yoksa bakmaya deðer bir manzaraarzedeceði gayet kuþkuludur.

12Bu “istiare-i telmihiye”den somut olgularadönersek… Ankara'nýn “ sökükleri”nden bazýlarýna,yapýsal bir analiz çabasýna takýlmaksýzýn deðineceðiz.Ele alýnan konulardan pek çoðu Mimarlar OdasýAnkara Þubesi'nin düzenlediði ' Ankara Senaryolarý 'toplantýlarýnda sözü edilmiþ konulardýr. Butoplantýlara katýlanlar, senaryolarda kendidisiplinlerindeki/ilgi alanlarýndaki hususlarda Ankarakentinde saptadýklarý aksaklýklarý, eksiklikleri dilegetirdiler, çözüm önerileri oluþturdular ve konuyailiþkin düþüncelerini Þube Bülteni'nin 'Ankara'nýnSöküklerini Dikmek' temalý sayýsý içingeliþtireceklerdi. Ancak zaman darlýðý, yaz mevsimi,program uyuþmazlýðý vb. nedenlerden ötürügörüþlerin, yazýlarýn tümü toplanamadý. Bu yazý,bültenin bu sayýsýnda ve ileride yayýnlanacaðýnýumduðumuz görüþlerin baþlýklarýna deðinen kiþiselbir katkýdýr.Cumhuriyet'in ilk yönetimi, Ýstanbul yerine yenibaþkent olarak Ankara'yý belirlediðinde, yeni rejiminideolojik yaklaþýmýný ve baþarýsýnýn temsiliniAnkara'da yeni yaratýlacak baþkent ileözdeþleþtirmiþtir. Baþkent oluþumu izleyen günlerdeMeclis'te Ankara'nýn imar sorunu ele alýnmýþ vekentin planlamasýna iliþkin çalýþmalara baþlanmasýnakarar verilmiþtir. Lörcher-Heussler plan çalýþmalarýyetersiz bulunarak Avrupalý üç uzmanýn katýlacaðý biryarýþma düzenlenmiþtir. Yarýþma sonucu Jansen'inplaný uygulamaya uygun görülerek benimsenmiþtir.Jansen Planý yeni geliþmeyi kuzey-güney ve doðubatýyönlerinde kesen iki ana eksen etrafýndaöngören ve ticari merkezin bulunduðu Ulus'u dagenel hatlarý ile koruyan bir yaklaþýmdýr. Bu planAnkara Kenti'nin baþkentlik iþlevi ön plandatutularak hazýrlanmýþtýr. Kamu hizmetlerininyoðunlaþmasýný dikkate alan bir arazi kullanýmýnýöngörmüþtür. Genelde kent iþlevlerinin ahenkli birdüzenlemesini içeren, yönetim fonksiyonu aðýrlýklý biryerleþim modeli önerilmiþtir. Jansen Planý'nda (eskikenti olduðu gibi korumayý önermekteydi)geleneksel dokuya gösterilen duyarlýlýk, Tarihi ÇevreKorumasý endiþesinden deðil, daha çok gelenekseldokuda uygulanabilir gerçekçi bir imar yaklaþýmýgetirebilmek kaygýsýndan kaynaklanmýþtýr.Plan'da “Kale” kentin en önemli odak noktasý olarakele alýnmýþtýr: tüm kentin kale'ye referanslageliþmesi, kalenin her yerden görülebilmesi dokununkaleye yönlenmesi ve biçimlenmesi planýn anailkelerindendir. Jansen Planý'nýn en önemli aksayanyönü 50 yýl sonra 300 bin nüfusa ulaþacak biçimdedüzenlenmiþ olmasýydý. Ankara Belediyesi'nceverilen bu nüfus sýnýrýnýn altyapýdan tasarruf etmekamacýyla daha da düþük tutulmasý, uygulamadaplan'ýn kýsa bir süre içinde yetersiz kalmasýna yolaçmýþtýr.Kent nüfusunun hýzla artmaya devam etmesi1950'lere gelindiðinde yöneticileri yeni önlemleraramaya itmiþ, planda yapýlaþmamýþ alanlarolmasýna raðmen ardarda yönetmelik deðiþikliði veverilen izinlerle ek kat yapýmýna/kat artýþý yolunagidilmiþtir.1954'te düzenlenen bir yarýþma ile kent için yeniimar planý elde etme çalýþmalarý baþlamýþ, yarýþmayýkazanan Uybadin-Yücel projesini esas alanuygulama planlarý 1957'de onanarak yürülüðegirmiþtir. Ancak Uybadin-Yücel planý bir anlamda ölüKent Dokusu Yeþil Doku Doðadoðmuþtur: Kentin 2000 yýlýnda 750 bin nüfusaulaþacaðý varsayýmýyla hazýrlanmýþ olmasý ve daha1965'e gelmeden bu sýnýrýn aþýlmasý; ÝmarMüdürlüðü'nün planýn kesinlikle Belediye sýnýrlarýiçinde kalmasý koþulu, çok geçmeden bir yandanimar sýnýrý içinde yoðunlaþma taleplerini, öte yandanda Belediye ve Ýmar Planý dýþýnda kaçak ve göreceserbest yapýlaþma eðilimlerini körüklemiþtir.Uybadin-Yücel planý Ankara Belediye sýnýrlarý içindesýkýþmýþ, merkez iþlevi belirsiz, büyük 'gecekondualanlarýný' kapsamasýna karþýn, bu olguyu yok sayan,oldukça yoðun ve görece homojen bir kent planýgörünümündedir. Jansen Planý'na yapýlmýþ ek vedeðiþiklikler yanýnda, gelecekteki geliþmeleriyönlendirmekten çok, geçmiþ ve güncel geliþmelerinbiçimlendirdiði dar bakýþ açýlý bir plan olmuþtur.Kenti oluþturmanýn, imarý yönlendirmenin fiziki birolgu olarak kabul edildiði, arsa üretmekle kentinsorunlarýna çözüm bulunacaðýnýn sanýldýðý biryaklaþým hakimdir. Kanýmca, Ankara'nýn söküklerininbaþladýðý süreç bu yýllardýr. Öncelikle kentinprojeksiyon nüfuslarý için tutarlý bir kestirim/öngörüde bulunulamamýþtýr ya da bu konu tasarrufgerekçesi ile hafife alýnmýþtýr.Yine ayný gerekçelerle, öngörülen kent nüfusununmevcut Jansen Planý doygunluk nüfusunun yaklaþýk3 katýna çýkmasýna karþýn eski planýn ana yolstrüktürünü destekleyici güçlü arterlerönerilmeksizin yeni nüfusu taþýyabileceðivarsayýlmýþtýr. Böylece morfolojik/topoðrafikkýsýtlayýcýlarla dolu kuzey-güney aksý yeni planýndaana yönlenme doðrultusunu teþkil etmiþtir. Planýntemel açmazlarýndan birisi de merkez olgusunugözardý etmesidir. Merkez kavramýnýn önemi doðrualgýlansaydý planýn çatkýsýnýn genel strüktürününfarklý olabileceði öne sürülebilir. Gerçi planýn varlýðý,ya da onun mükemmel olmasý iyi bir kentleþme içinyeterli deðildir. Planýn öngörüldüðü biçimdeuygulanmasý için pek çok uygulama aracý ve güçledonatýlmasý gereklidir. Bugün için dahi hala budestek güçler planlamanýn arkasýnda mevcutdeðildir. Bu nedenle planlama ve uygulama büyükoranda birbirinden ayrý ve kopuk durmaktadýr. Genede planýn bir nebze uygulamayý yönlendirebildiðivarsayýmýndan hareketle plan üstüne görüþlerimizisürdürelim.Kuzey-güney aðýrlýklý makroform doðru bir seçimdeðildi. Gerçi yarýþma þartnamesi planýn belediyesýnýrlarý içinde kalmasý koþulu ile bir ölçüde budoðrultuyu zorunlu kýlmýþtýr. Fiktif olarakdüþünürsek, bu kýsýtlamalar olmasa idi, Nazým PlanBürosu'nun sonraki dönemde önerdiði batý yönelimlikent strüktürüne daha o zamandan geçilebilirdi.Büyük oranda kamu mülkiyetinde bulunan ve halakamu kurumlarýnýn tahsisli arazileri kentsel iþlevlereayrýlabilirdi ve batý geliþimi kompakt merkezyerleþime eklemlenmiþ olarak gerçekleþtirilebilirdi.1970'lerde kentin sorunlarýnýn çözümünde “ kenttopraklarýnýn kamulaþtýrýlmasý” sihirli bir formülolarak görülürdü. Ancak bugün Ankara'yabaktýðýmýzda kentin yayýlma alaný içindeki arazilerinyüzde 70'i kamu elinde, lakin sorunlar katmerleþerekartmaktadýr. Kanýmca, sloganý “ Kent topraklarýkamusallaþtýrýlmalýdýr” biçiminde dönüþtürmek dahauygun olacaktýr.1990 nazým planýndan itibaren tüm nazým planlarbatý geliþmesini öngörmektedir. Ancak kentinmerkezinden itibaren, özellikle güney kesimindekamu kurum ve kuruluþlarýna tahsisli alanlar 20 kmboyunca ana arterler ve çevresinde sivil kullanýmaizin vermemektedir. Kuzey kesiminde de AOÇ veaskeri alanlar ayný iþlevi üstlenmektedir.Kent sosyal bir olgudur. Birarada yaþamaktankaynaklanan anlamý ve gücü vardýr. Kent,yaþayanlarýna güven, mutluluk, keyif ve konforvermelidir. Geçmiþe özlemle anýlan Ankara belkiböyle bir yerleþme idi. Ancak gerek aþýrý ranttutkusu ve spekülasyonlar sonucu yoðunlaþma ileoluþturduðumuz taþ/beton yapýlaþma ve yol açtýðýher türlü kirlilik, gerek eþitsiz refah daðýlýmýndan dakaynaklanan gerilimlerin yol açtýðý güvensizlik,kentin yönlendirici sýnýf ve tabakalarýný banliyölerdekapalý/kapýlý (gated communities) yerleþimalanlarýna meylettirmiþtir. Farklý sýnýf ve tabakalarýnyaþadýðý, bunlar arasýndaki iletiþim ve etkileþim ilekentli olmanýn geliþtiði ortam kaybolmaktadýr.Bu kapalý çevreler yalnýz konut alanlarý ile sýnýrlýdeðildir. Batý deneyiminde kapýlý yerleþimler/topluluklar'ýn bir anlamda (kapý sözcüðünün içerigirme eylemini teþvik eder manasý itibariyle) olumluesini de olsa, Türkçe kullanýmýndaki “ kapalýyerleþmeler/siteler” terimi, olguyu daha gerçekboyutuyla ifade etmektedir. Bunun Ýngilizce karþýlýðý“walled communities” olsa gerektir. Çünkü kentiçinde çok büyük oranda yer tutan kamukuruluþlarýna ait kullanýmlar gerçekten“kapalý/duvarlý siteler” gibidir. Akay'dan itibarenbatýya doðru Ýnönü Bulvarý ve Eskiþehir yolunun ikiyakasýna bakalým: Meclis/EmniyetÝçiþleri Bakanlýðý,askeri alanlar (Bahçelievler'e kadar), DÝE, TCK, DSÝ,DMO, TEK/Çalýþma ve Turizm Bakanlýklarý,13

1415Sayýþtay, Dýþiþleri Bakanlýðý/Hazine, MTA/ÞapEnstitüsü, ODTÜ, Bilkent, Hacettepe/BayýndýrlýkV.Bölge, Elektrik Etüd, Diyanet/Tekel, KöyHizmetleri/Afet Ýþleri, askeri aðaçlama alanlarý vd…Akay'dan Konutkent'e kadar bu kullanýmlar birerbirer demir parmaklýklý çit/duvarlarla kentliye ancakbir koridor-yol býrakmýþtýr. Büyükþehir yönetimi debu yolu geçit-tünel ve katlý kavþaklarla kapalý bircehennem galerisi/galére'si ne dönüþtürmüþtür. Buyolda giderken gözümüzü baðlamadýklarý kalmýþtýryalnýzca.Ankara'nýn önemli söküklerinden, “çivisiniçýkarttýðýmýz” hususlardan biri de açýk/yeþil alanlarmeselesidir. Jansen planýnda da, Uybadin-Yücelplanýnda da dereler, çaylar, vadiler, tepelerkorunmuþtur. Ancak düþük yoðunluðu ve geliþmealanlarýnýn kýsýtlýlýðý nedeniyle Jansen planýnýnkorumasý daha gerçekçidir. Uybadin-Yücel planý isevadileri genelde korumak eðilimindedir, fakat bualanlar için getirdiði tanýmsýz plan kararlarý, pasifkullanýmlarý nedeniyle uygulamaya geçilememiþ,denetimsizlikle birlikte gecekondu yerleþimleri içingözde yerlerden biri olmuþtur. Daha sonralarý gerekimar ýslah planlarý, gerek dönüþüm projeleri yolu ilebu vadiler büyük ölçüde kentin yeþil arterleri olmaþansýný kaybetmiþlerdir. Vadilerin suyollarýnýn/derelerinin kaderleri daha maküs olmuþ,planla bir çoðunun üstü kapanmýþ, genelde kent içiyollara dönüþmüþtür. Sular/dereler bahsinde birçokkentten daha þanslý olan, derelerinin sayýsý pek çokolan Ankara içinde bugün kentli, akan suyugörememektedir. Çubuk Çayý, Hacý Kadýn Deresi,Hatip Çayý, Kýbrýsköyü Deresi, Boðaziçi Vadisi,Bentderesi, Ýmrahor, Bademlik Deresi, Ýncesu,Kavaklýdere, Ankara çayý, Kirmir… kentli kullanýmýnaaçýlamadan kapanmýþtýr. Papazýn Baðý, Seðmenleraltý, Keklik Pýnarý'nýn kalan son parçalarý dakaybolma tehdidi altýndadýr. Ankara Çayý bugün içinkimselere görünmeksizin, hala açýk bir kanal gibiakmaktadýr. Büyük kanal projesi BAKAM tamanlamýyla hizmete girememiþtir. Ankara Çayý'nýnkent içindeki büyük bir kesimi atölye, küçük sanayisiteleri, fabrika yapýlarý arasýndan akmaktadýr.Kentsel peyzajýn önemli elemanlarýndan tepeler deplanla/proje ile yok olma yolundadýr. Çubuk Vadisitepeleri, Keçiören/Kalaba tepeleri, Þentepe,Dededoruk, Dikmen zaten yapýlarla dolmuþtur. Sonkalan 50. Yýl Parký ve Çaldaðý da plan eliylekaybolma arifesindedir.AOÇ batýdan doðuya doðru kentin tam böðrünesaplanmaktadýr. Kentsel kullaným deðeri olsa,bugünkü gibi ayýrýcý deðil, bütünleþtirici niteliði olsa,bu konumu avantaj olarak deðerlendirilebilecektir.Ancak 70 yýldýr varolmasýna karþýn ne orman, neçiftlik olabilmiþtir. Kentin batý geliþmesi önündebüyük bir engel olarak yer almasý, kentin batýyönünde Temelli'ye kadar 50 km, uzamasýnýnnedenlerinden biri olmasý, kent içi açýk/yeþil alanolarak kullanýlabilmesi imkaný ile bir ölçüde hoþgörüile karþýlanabilecektir. Bu konuda iyimser ve umutluolmak için neden yoktur. AOÇ alaný, çevre içinolumsuzluklar yaratan pek çok tahsis ve kullanýmayataklýk etmektedir. ( DDY atölyeleri, Çimentofabrikasý, taþ ocaklarý, depolar, fiþek fabrikasý vb)Açýk/yeþil alanlardan bir kullaným da mezarlýklardýr.Ankara bu hususta da geri kalmýþtýr. Kentingeçmiþiyle bað kuran yerlerinden mezarlýklarAnkara'da geliþme alanlarý içinde/altýndakaybolmuþlardýr. Azýnlýklar mezarlýðý olarak kullanýlanRoma Hamamlarý alaný, iki iþlevi birden görebilecekduyarlýlýkla ele alýnamamaktadýr. Yaþarkenkullandýðýmýz mekaný düzenlemektekivurdumduymazlýk öte dünya kapýsý mezarlýklarbahsinde de geçirlidir. Karþýyaka mezarlýðý tümAnkara'nýn devasa kitle mezarlýðý olma yolundadýr.Ali Cengizkan mezarlýklar konusuna dikkatçekmektedir.Ankara Anadolu'nun eski yerleþimlerinden biridir.Tarihini Frig, Lidya, Pers ve Galat'lara indirgeyenkalýntýlar mevcuttur. Roma hakimiyeti dönemindekale dýþýna kuzey ve kuzey-batýya doðrugeniþlemiþtir. Varlýklarý kitabelerden öðrenilenBouleuterion, Gymnasium, Tiyatro, Hipodrum veAgora gibi yapýlar, arkeolojik kazýlar ile ortayaçýkarýlmaktadýr. Bizans'tan sonra Selçuklular'ýnegemenliði sýrasýnda inþa edilen yapý katýntýlarý,Ahiler yönetimi dönemi, Osmanlý dönemi yapýlarý,kale ve çevresinde yer almaktadýr.1892 yýlýndademiryolunun geliþi ile gerileyen ekonomisi birölçüde yeniden canlýlýk kazanmýþ Cumhuriyetinbaþkenti olmasýyla örnek kent iþlevini üstlenmiþtir.Ankara'nýn tarihinde yer alan bu dönemlerin izleriniKale ve Ulus çevresinde aðýrlýklý olarak bulmaktayýz.Çok katmanlý bir Ankara tarihinden söz etmekmümkün. Ancak bu tarihi sürekliliðin deðerini tamanlamýyla ortaya koyan bir çaba henüzgörülmemektedir. Üniversiteler ve araþtýrmakuruluþlarýnýn bu yöndeki çalýþmalarý henüz somutayansýmamýþtýr. Tarihi geçmiþi olan yerleþmelerin karþýkarþýya kaldýðý genel durum Ankara'yý da elegeçirmektedir. Turizmin içini boþalttýðý deðerler yenibir tehlike oluþturmaktadýr: Kale ve çevresindesahte/iðreti bir ortam filizlenmektedir. Ayrýca kentinen önemli simgesi, Jansen planýnýn odak ve referansnoktasý Kale, uyumsuz yüksek yapýlarýn siluetiarkasýnda kaybolmakta, giderek küçülmektedir. Artýkkentin simge yapýsý Atakule olmuþtur. Geçmiþindenhýzla kopuþ, kent kimliðini ve aidiyet duygularýnýerozyona uðratmaktadýr. Kenti okutacak imgelerteker teker yok olmakta/kaybolmakta, yerlerinihenüz yenileri de almamaktadýr. Önemli söküklerdenbiri de budur: Kentte vurgu noktalarýgeliþtirilmek/yaratýlmak durumundadýr. Buna baðlýolarak Özel Proje Alanlarý tasarlamak gereði ortayaçýkmaktadýr. Orhan Kuntay yazýsýnda yurtiçi veyurtdýþý örneklerle bu konuya eðilirken, Nur Çaðlarda tarihi çevre koruma konusundaki güncelgeliþmeleri derleyerek aktarmaktadýr.Þimdiye kadar hep fiziki söküklerden söz ettik,ancak bir de soyut sökük var ve belki de hepsindenönemlisi: Ankaralý niçin bu kadar söküðünoluþmasýna izin veriyor? Neden bu hususta aktifdavranamýyor? Yaþadýðý mekaný, kenti niçinsavunamýyor ? Niçin böylesi olumsuzluklar içindeyaþamaya katlanýyor / razý oluyor? Yoksa herþeysütliman da “bazý rahatsýzlar” mý bunu meseleyapýyor? Buna yanýt vermek hayli zor. Ancak baþkabazý göstergeler var ki iþlerin yolunda gitmediðineiþaret ediyorlar. Baykan Günay yazýsýnda Ankara'nýnülkenin kentler kademelenmesi ve yerleþmelersistemi çerçevesinde zemin kaybettiðini istatistikverilerle deðerlendiriyor.1977-80 YILLARINDA BÝR KENTSEL 'ÜTOPYA’M. Kadri AtabaþAnkara Belediyesi 1977-80 yýllarýnda, yaþ ortalamasý30 olan bir kadro yönetiminde bulundu. 12 Eylülaskeri darbesi, bu süreci ve kadroyu (diðer sivilkurumlara da yaptýðý gibi) ezip, yapýlanlarý da bozdu.Örneðin metro ihalelerini iptal etti, baþlayan istasyonçalýþmalarýný durdurdu, bu nedenle sayýsýz dava açtý.Ankara kenti sadece bu yüzden (aslýnda metroyakarþý olan bir grup Bakanlýk 'ulaþým uzmanýnýn' dakýþkýrtmalarý ile) 15 yýl kaybetti.Kayýp sadece bu olmadý, ayný yönetimin, Kent’inkimliðini etkileyecek 'AnkaraTarih/Yeþil/Kültür/Rekreasyon Aksý' projesi ve çalýþmalarý da rafakaldýrýldý. Yapýlan çalýþmalar yarým kaldý. Ankaraönemli bir 'Kentsel Dönüþüm'ü gerçekleþtiremedi.Yazýmýzda sunulan haritaya bakýlýrsa, kentin Ulus/Sýhhiye bölgelerini baðlayan önemli bir alanýntaranmýþ olduðu görülür. Bu alanýn tahminiyüzölçümü 1.400.000 m2 olup; (Atatürk OrmanÇiftliði'ni hariç tutarsak) Hipodrom, 19 MayýsStadyumu, Atatürk Kapalý Spor Salonu, ParaþütKulesi ile Kore Parkýnýn çevresi, Gençlik Parký,Cumhurbaþkanlýðý Senfoni Orkestrasý Binasý, SelimSýrrý Tarcan Kapalý Spor Salonu, Ankara Hal, trenaktarma hatlarý bölgesi, Adliye Sarayý ve SýhhiyeMeydanýndan oluþmaktadýr.Sunulan alanýn, Gençlik Parký'ndan kuzeye doðru olanbaðlantýsý ise, Birinci ve Ýkinci Meclis binalarý vebahçeleri, Ankara Palas, Roma Hamamý, Hacýbayram Camii ve çevresi, Vilayet önü, Ankara Kalesive bu aks üstünde ya da çevresinde yer alan tarihialanlarý kapsamaktadýr. (Bu ikinci yöre, yukarýdabelirtilen 1.400.000 m2'nin dýþýndadýr)Ankara Belediyesi, 1978 -80 yýllarýnda bu iki bölgeninbirleþmesinden oluþan alanda Kent’in yapýsýný vekiþiliðini etkileyebilecek 'Ankaratarih/yeþil/kültür/rekreasyon merkezi'ni düþünmüþve önemli ölçüde detay çalýþmalarýný hazýrlamýþ, birbölümünü de uygulamaya koymuþtur.Proje birkaç sorunu birlikte çözmek içindüþünülmüþtür:· Kentin Frig, Roma, Bizans, Selçuklu,Osmanlý, dönemlerinden gelen yapýsýný,Cumhuriyet Dönemi ve geleceðin Ankara'sýile bütünleþtirebilecek, böylece Ankara'nýntarihsel sürekliliðini ve kiþiliðini ortayaçýkaracak;· Kentin içinde bulunduðu yeþil alan azlýðý, bundanda öte, rekreasyon alan yokluðunu ortadankaldýrabilecek, Atatürk Orman Çiftliði'ndenbaþlayan kilometrelerce uzunluktaki bir yeþilbandý kentin tüm merkezine baðlayacak;· Kentteki kitlelerden oldukça az ilgi gören ve desoyutlanmýþ kültürel etkinlikleri bu yeþil/rekreasyon bandýnýn içine daðýtarak önemli birbütünleþmeyi saðlayacak;· Binlerce insanýn, her mevsim deðiþik iþlevleribulabilecekleri tüm günlerini geçirebilecekleri,tarih/kültür/rekreasyon/Amatör spor/yeþil bütünlüðünü yaþayabilmesiolanaklý kýlýnacaktýr.Bu ana ilkeler çerçevesinde; Hipodrom geniþ amatörspor, gezi, eðlenme alanlarý ve su ögeleri iledonatýlacak; içinde deðiþik hayvanlarýn dolaþabildiðiçocuklara yönelik bir hayvanat bahçesi oluþturulacak;tüm Anadolu tarihinin ve kültürünün eserlerini tümhalkbilim çalýþmalarýný, yazýlý yazýsýz tüm yapýtlarýbirleþtirecek, geniþ araþtýrmalara açýk bir müze/arþiv / araþtýrma merkezi kurulacaktýr. Hipodrom’ubir uçtan bir uca geçen ve içinde deðiþik su ve ýþýkoyunlarýnýn yer aldýðý 30 m geniþliðindeki su 'kanalý',Fevzi Çakmak Caddesi'nin altýndan bir köprübaðlantýsý ile geçerek, Kore Parký ile ParaþütKulesi'nin yanýndan, Gençlik Parký'nýn büyükhavuzuna birleþecektir. Var olan spor alanlarýna ek,amatör spor sahalarý arttýrýlacak, spor alanlarý ileGençlik Parký arasýndaki trafik yolu araçlarakapatýlarak yaya yolu biçimine sokulacak ve bu ikialan birleþecektir. Aks, daha sonra, (Operaköprüsünün toprak dolgu ayaklarýnýn boþaltýlýp, köprübaðlantýlarýnýn, ayaklar üstüne kaldýrýlmasý ile) yeþil

1617alan baðlantýsý ile bugünkü Hal bölgesini de içine alýp,(bu alanda yaratýlacak geniþ yeþil bölge içinde UlusalKongre Sarayý ve Adliye Sarayý binalarýný geçtiktensonra) Sýhhiye Meydaný’ndaki Abdi Ýpekçi veKurtuluþ Parkýlarý ile bütünleþecektir.Tüm bu alan, yanlarý açýk tramvaylarladolaþýlabilecek, ayrýca su kanalý ile dolaþým olanaklarýda saðlanacaktýr.Güzel bir düþ ...Ama sadece düþ mü? Zaten düþ kurmadan hangigerçek yaratýlýr ki? Bugün artýk gerçek kabul ettiðimizpek çok þey bir zamanlar bir takým insan/insanlarýndüþleri deðil miydi? Önemli olan düþ kurmak deðildir,düþünüzü gerçek kýlmaktýr.Öncelikle böyle bir projenin gerçekleþebilmesi içingerekli güç var mýdýr? Projenin uygulanmasýdüþünülen alanda Belediye’nin hisseleri göz önüneATATÜRKKÜLTÜRMERKEZÝalýnýrsa, en azýndan baþlayabilmek için gerekli araziyesahip olunduðu görülecektir.Öneri proje alanýndaki sahiplilik durumu aþaðýdakigibidir:2. Hipodrom 750.000.m tümü Belediye’nin. 25seneliðine Jokey Kulübü’ne kiralanmýþ, karþýlýðýndaher sene 250.000 TL. Kira alýnýyor. Senede toplam 30gün kullanýlýyor.2. Spor sahalarý, tah. 250.000 m 1/3’ü Belediye’nin.2. Gençlik Parký, 250.000 m tümü Belediye’nin.. Öneri Kültür Merkezi alaný, (hal binalarý, tren hatlarý2alaný) tah. 350.000 m 1/10’u Belediye’nin, gerisikamunun.. Sýhhiye Meydaný, katýlacak alanýn tümüBelediye’nin.Proje için düþünülen alandaki Belediye sahipliðininyüksek oranýna karþýn, daha önceki yönetimlercedeðiþik çalýþmalar için olsun bir çabanýn somutolarak geliþtirilememesinin nedeni, görüldüðü kadarý19 MAYISSTADYUMUGENÇLÝKPARKICSOÇUKURUile, bu alanlarýn üstünde çok deðiþik hizmetlerinbulunmasý ve kiminin uzun dönem kiralanmýþ, kimininde üstünde oluþmuþ kullanýmlarýn kaldýrýlmasýndagüçlükler bulunmasýdýr.Gerçekten de, Hipodrom, Sýhhiye Meydaný ve Halbölgesindeki sözleþmelerin sona erdirilmesi öylesinezordur ki, daha önce bu alanlarda çalýþma yapmakisteyen yönetimler sonuç alamamýþlardýr.Yukarýda sunulan projede, eðer birtakým çalýþmalar vegeliþmeler 1977-1980 döneminde çakýþmasa idibaþlatýlamazdý. Yine de baþtan tüm projenin elealýndýðý söylenemez. Özellikle Hipodrom gibi, önerialanýn yarýsý büyüklüðündeki bir yerin JokeyKulübü’nden geri alýnabilmesi hukuken olanaksýzgörülmektedir.O nedenle de Belediye, düþündüðü proje üstünde,“ne kadarýný yapabilirse” o kadarýný yapma niyeti ileyola çýkmýþtýr.Baþlanabilecek en az sorunlu yer Sýhhiye gibigözükmektedir. Kent merkezi ve metro çalýþmalarýnýnda geliþmeye baþlamasý ile, Sýhhiye’nin önceliklekentin ulaþým sorunlarý açýsýndan düzenlenmesiçalýþmalarý baþlatýlmýþ, eþ zamanlý olarak da AbdiÝpekçi Parký için meydanýn üstündeki deðiþik iþlevlerinkaldýrýlmasý uðraþýna giriþilmiþtir. Öncelikle Sýhhiyetren köprüsünün yanýndaki 69-73 yýllarýnda baþlatýlanve uçlarý hiçbir yere baðlanmadan anýt gibi duranköprü, Starzburg'a baðlanarak Kýzýlay/GMK Bulvarýnakadar uzatýlmýþtýr.Ayný bölgede, kentin iki önemli trafik aksý olan trenyolu ile, kentiçi araba trafiðinin kesiþmesininSýhhiye'yi önemli kýlacaðý açýkca görülmektedir. Bualanda ise açýk gümrük depolarý Gima depolarý ZabýtaPazarý ve benzin istasyonu vardý. Bu yazýdaanlatýlmasý uzun olacak çabalar sonucu olanboþaltýlmýþ ve Abdi Ýpekçi Parký gerçekleþtirilmiþtir.Abdi Ýpekçi ile Kurtuluþ Parký arasýndaki alan için açýkspor/rekreasyon alanlarýnýn projeleri hazýrlanmýþ ama12 Eylül (gene o) nedeni ile yapýlamamýþ, yerineþimdiki pazar yeri garipliði yapýlmýþtýr.Projenin 3. etabý olan Hal binalarýnýn kaldýrýlmasýçalýþmasý daha önce baþlamýþ ama yavaþ yürümekteidi. Bu alanda “Atatürk Kültür Merkezi”düþünülmekteydi. Belediye, Atatürk'ün 100. DoðumYýldönümü çalýþmasý çerçevesinde, AKM içinhipodrom alanýný önerdi. Bu alan Jokey kulübünekiralanmýþtý ve senede sadece 1 ay kullanýlýyor, diðeraylarda kente hiçbir þey katmýyordu.Nazým Plan Bürosu ve Ýmar Ýskan Bakanlýðý'nýn büyükdireniþ ve karþý çýkmalarýna karþýn sonuçta, döneminBaþbakaný B. Ecevit'in baþkanlýðýnda yapýlantoplantýda, kültür merkezinin Hipodrom'da yapýlmasýnakarar verildi.Bu sayede Jokey Kulübü bu alandan çýkartýldý. Alanýnprojelendirmesi Ziraat Fakültesi'ne verildi. KurulacakKültür Merkezi'nin yönetiminde ne yazýk ki merkezibürokrasi ile hiçbir zeminde ortak noktaoluþturulamadý. Belediye, örgütlü sivil toplumkesimlerinin temsilcilerinden oluþan bir özerk kurumisterken, Kültür Bakanlýðý doðrudan arsanýnmülkiyetini istedi, tabii ki olmadý. Belediye budurumda kendi çalýþmalarýný fiilen baþlattý.Gençlik Parký ile 19 Mayýs Spor Sahalarýnýnarasýndaki yolun araç trafiðine kapatýlarak iki alanýnbaðlanmasý ve Gençlik Parký'ndan baþlayacak,Hipodromun sonuna kadar gidecek 35 m. enindekihavuzun çalýþmalarý da bu dönemde hazýrlandý vehafriyat çalýþmalarý Belediye olanaklarý ile baþlatýldý.Bu aksýn, kültür aksý Ulus/Kale baðlantýsýnda ise,ancak bazý ufak adýmlar atýlabildi. II. Meclis'inBelediyeye devredilerek, bahçesinin halka açýlmasýne yazýk ki, kutsal bürokrasi aðýna takýldý.Valiliðin önündeki meydanýn Anafartalar Caddesi'neaçýlmasý için, Tarman'lara ait, (Sümerbank arkasýndakialanýn) takas yolu ile devir alýnmasý çalýþmalarý 12Eylül'de kesildi. Þimdi arada bir yeni çarþý yapýmý var.Ulus'taki belediye binasýnýn arkasýndaki çarþýnýnarsasýnýn belediyeye ait olduðunu öðreninceboþaltýlmasý için hukuki giriþimler baþlatýldý.Kiracýlarýn isteði üzerine bir süre verildi. Ama gene 12Eylül geldi.Bugün kente ihanet pahasýna yapýlan AltýndaðBelediyesi yapýsýnýn yerinde olan Gazino vebaharatçýlarýn kaldýrýlmasý ve parka dönüþtürülmesi,Sýhhiye'yi Denizciler'e baðlayan alt/üst geçidinyapýlmasý da bu projenin küçük eklentileridir.Sonuçta 12 Eylül geldiðinde bilanço þöyle idi:- Sýhhiye'deki köprü bitirilip trafiðe açýlmýþ, kentiçiulaþýmýnýn aksla olan baðlantýsý baþlatabilmiþti.- Sýhhiye'de Abdi Ýpekçi Parký baðlantýsý içinrekreasyon alanlarý yapýmýna baþlanmýþtý.- Sýhhiye çok katlý otoparký inþaatý baþlatýlmýþtý.- Hal yapýlarý boþaltýlmýþ, alan temizlenmiþti.- Hipodrom jokey kulübünden alýnmýþ, büyük havuzunhafriyatý baþlatýlmýþtý.- Hipodrom alanýndaki yeþil/rekreasyon projesi ZiraatFakültemizce kavram ölçeðinde hazýrlanmýþ, buçerçevede, evcil hayvanlar Hayvanat Bahçesi alanýiçin toprak tepeler oluþmakta idi.- Atatürk Kültür Merkezi için Sn. Turgut Cansever'inUlusal Müze ve Kültür Merkezi projesinin avanlarýbitmiþti.- Ulus Gar arasý yolun yayaya açýlmasý projelerihazýrlanmýþtý.- Esen Park ve Hacettepe alt üst geçidi açýlmýþtý.Böylesine bir çabanýn kesilmesi ve çaðdýþý biryönetimin baskýcý yapýsýnýn “yapýlanlarý kötüleme”uðraþý Ankara'yý dönüþtürebilecek bir projeyi yok etti.Yapýlanlar ise sadece birer komediye dönüþtü. Nedemiþ Fransýz atasözü; “Yaþam, sizinplanladýklarýnýzýn dýþýnda oluþanlardýr.”ADLÝYE