İslam Ahlakı - Mehmet Oruç

“İşlerin en iyisi, onların ortasıdır” 26.6.2002Tavsiye edilen orta yol nedir? Orta yol deyince, iki şey anlaşılır: Birisi, herkesin anladığıgibi, birşeyin tam ortasıdır. Dâirenin merkezi, kutru böyledir. İkincisi, izâfî, takdîrî orta olmaktır.Yani belli birşeyin ortasıdır. O şeyin ortası olduğu için, herşeyin ortası olmak lâzım gelmez.Ahlâk bilgisinde kullanılan, bu ikinci ortadır.İyi huy, tam ortada olmak değil, ortalamada olmaktır. Kötü huy da, bu ortalamanın ikitarafına ayrılmaktır. “İşlerin en iyisi, onların ortasıdır” hadis-i şerifi de bunu bildirmekdedir.Bundan dolayı, her iyi huya karşı, iki kötü huy bulunur. Dört esâs iyi huya karşılık da, sekiz anakötü huy olur:1 - Cerbeze olup, hikmetin aşırı olmasına denir. Ahlâkı ve işleri incelemek, anlamakkuvvetini, lüzûmsuz yerlerde kullanmaktır. Hiyle yapmak, aldatmak, haram işleri yaymak gibi.Aklı, aşırı kullanmak cerbeze olmaz. Kötü olmaz, o kadar çok iyi olur.2 - Belâdet, eblehlikdir. Aklı kullanmamaktır. Ahmaklık da denir. Kalın kafalılıktır.Öğrenmesi ve işlemesi kusurlu olur. İyiyi kötüden ayıramaz.3 - Tehevvürdür. Çabuk kızmak demektir. Şecâ’at iyi huyunun aşırı olmasıdır. Akllıtanınan kimselerin beğenmiyeceği işler yapmağa kalkışmaktır. Rûhunu veya bedenini boş yereyorar.4 - Cübndür. Korkaklık demekdir. Şecâ’atin lüzûmundan az olmasıdır. Korkmak câizolmıyan yerde korkaklık gösterir.5 - Fücûrdur. İffetin aşırı olmasıdır. Dünya lezzetlerine düşkün olur. İslâmiyetin ve aklınbeğenmediği taşkınlıkları yapar.6 - İffetin az olması Humûd, yani miskinlikdir. İslâmiyetin ve aklın izin verdiği arzûlarınıbırakmaktır. Bedeni, kuvveti gider. Hasta olur. Nesli tükenir.7 - Zulmdür. Adâletin sınırını aşmaktır. Başkasının hakkına tecâvüz etmektir. Başkasınınmâlına, cânına, nâmûsuna zarar verir.8 - Haysiyyetsizliktir. Kendisine karşı yapılan zulm, işkence ve hakâretleri kabûl eder.Adâletin noksan olmasıdır. Adâletde bütün iyilikler toplandığı gibi, zulmde de, kötülüklertoplanmıştır.Her iyi huyun bir sınırı vardır 27.6.2002İnsanda bulunması lâzım olan güzel ahlâkdan, bazısı vardır ki, ne kadar çok olursa, iyiliğide o kadar artar zan olunur. Hâlbuki öyle değildir. Her iyi huyun bir sınırı vardır. O sınırı aşınca,iyilik gider, kötülük olur. İyi huyun az olması kötülük olacağı ise, kolay anlaşılır. Kahramanlık vecömertlik bunlara misâldir. Cömertliğin fazlası israftır. Câhiller, hele, İslâm ahlâkını bilmiyenler,israf edeni, çok cömert sanır ve överler. Tehevvür edenlere de, çok cesûr, kahraman derler.Hâlbuki, korkak ve hasîs olana hiç kimse, kahraman ve cömert demez.İnsanda bulunması lâzım olan güzel ahlâkdan bazısı da vardır ki, az olunca iyi zanolunur. Aşırı, çok olunca, kötülüğü belli olur. Tevazu böyledir. İnsanda kibrin bulunmamasıdemektir. Bunun noksan olması tezellüldür. Tezellülü, tevazudan ayırmak güçtür. Hatta çokkimse, dilencinin zilletini, âlimin tevazuu ile karışdırır. Çünkü, kibrsizlik onda da çoktur. Onu daçok iyi sanır.Güzel ahlâka benziyen kötü ahlâk da vardır. Bunların iyi huylardan nasıl ayrılacağınıherkes herkes bilemez. Çok kimse, hâlis altını, pirinc denilen sarı madenden ayıramaz. Mâviboncuğu mücevher sanır. Bunun gibi, kötü huyu iyi sanır. Bunun için ahlâk ilmini iyi öğrenmek,işlerdeki saklı ayıpları, kusurları görebilmek, iyiyi kötüden ayırmakta usta olmak lâzımdır.Akıl ölçülerinden, fen bilgilerinden veya tasavvuf marifetlerinden birkaçını ağızlardankaparak veya gazeteden, dergi ve televizyonlardan duyarak, bunları ötede beride söyliyen,münâkaşalara karışan kimseleri, akıllı, bilgili, fen adamı, mütehassıs ve mürşid zan edenler azdeğildir.Hâlbuki bu kimse, söylediği meselelerden birinin çözümünü, marifetlerden hiçbirininmanasını bilmez. Bunun âlimlere, mürşidlere ve fen adamlarına benzemesi, papağanın insangibi konuşmasından fazla değildir. Çünkü, hikmet denilen huy, insanın kafasında, rûhunda olur.Eserleri, nûrları, his organları ile duyulmaz.Birçok ilerici denilen kimseler vardır ki, hikmetden ve kıymetten haberleri yoktur. Bilgisizve kötü huyludurlar. İlim ve ahlâk ile bir münâsebetleri de yoktur. Ağızlarından iyi huylu bir sözçıkmaz. Fakat arkalarında şık elbise taşırlar. Mevkı’ sâhiblerinin karşılarında eğilmesini iyibilirler. Demogojiyi iyi bildikleri için, insanları kolay aldatırlar. Dünyalık elde etmek için,ahıretlerini vermekten çekinmezler.