İslam Ahlakı - Mehmet Oruç

Hayvanlarda ve insanlarda, “Hayvanî rûh” da vardır. Bunun yeri göğüsdür. İsteklihareketleri yaptıran bu rûhdur. İnsanlarda ayrıca bir rûh daha vardır ki, Rûh deyince kalb ileberaber, bu rûh anlaşılır. İnsanı insan yapan, güzel ahlak sahibi haline getiren budur.Aklı kullanmak ve düşünmek 9.6.2002Rûh deyince kalb ile beraber, insana ait olan rûh anlaşılır. Aklı kullanmak, düşünmek vegülmek gibi şeyleri yapan bu rûhdur. Hayvanî rûhda iki kuvvet vardır. Birisi, Müdrike kuvveti,ikincisi hareket kuvvetidir. Müdrike kuvveti, idrâk edici, anlayıcı kuvvettir.Bu anlamak da, iki yol ile olur: Zâhirî, görünen his organları ile olan anlama. Bâtınî, yanigörünmiyen, iç organlarla olan anlama. Görünen his organları beştir. Birinci his organı, deridir.Deri ile sıcaklık, soğukluk, yaşlık, kuruluk, yumuşaklık, sertlik gibi şeyler anlaşılır. Bir cisimderiye değince, hayvanî rûhu, bu şeyin sıcak olup olmadığını anlar. Bu duygu avuç içindefazladır.İkincisi, koku alma duygusudur. Burun ile olur. Üçüncüsü, tat alma duygusudur. Dildekisinirlerle duyulur. Dördüncüsü işitmektir. Kulakdaki sinirlerle duyulur. Beşincisi görmektir.Gözdeki sinirlerle görülür.Görünmiyen his organları da beştir: Birincisi, “müşterek histir” dir. Bu duygunun yeri,beynin önündedir. His organlarından beyindeki duygu merkezlerine gelen dış tesîrlerin hepsi,burada toplanır.İkincisi, “Hayal”dir. Bunun yeri, beynin birinci boşluğunun önündedir. Müşterek histetoplanıp anlaşılan, his edilenler burada saklanır. Bir cisme bakınca, bu cism, müşterek histeduyulur. Bu cisim, göz önünden çekilince, müşterek histe his edilmesi kalmaz. Fakat, hayalegelen tesîri uzun zaman kalır. Hayal olmasaydı, herkes birbirini unutur, kimse kimseyitanımazdı.Üçüncüsü, “Vâhime”dir. His organları ile duyulamıyan, fakat duyulanlardan çıkarılabilenmanaları anlar. Meselâ düşmanlık, doğruluk bir organla his edilmez. Fakat dost, düşman olankimse görülür, his edilir.Vâhime kuvveti olmasaydı, koyun, kurdun düşman olduğunu anlamaz, ondan kaçmazdı.Yavrusunu da korumazdı. Dördüncü kuvvet, “Hâfıza” dır. Vâhimenin anladığı manaları saklar.Beşinci kuvvet ile anlaşılan duyguları ve manaları karşılaşdırıp, yeni manalar elde edilir. Meselâzümrüdden bir dağ düşünür. Şairlerde bu kuvvet fazladır.İnsanlar ve hayvanlar, şehvet kuvvetleri ile, kendilerine tatlı gelen ve muhtac olduklarışeyleri isterler. Bunlara “hayvanî” kuvvet denir. Diğer bir kuvvette “Gadabî” kuvvettir. Bu kuvvetile, kendilerine çirkin, zararlı olan şeyleri defederler, kovarlarEn üstün ve en şerefli olan insandır 10.6.2002İnsan, mahlûklar içinde, en üstün ve en şerefli olanıdır. Bütün cisimler madde olmalarıbakımından birbirlerinden farksızdır. Hepsinin ağırlığı ve hacmi vardır. İnsan ve hayvan da, bubakımdan, cansızlarla aynıdır. Fakat cisimler, özel halleri ile birbirinden ayrılır.Bütün yaratılanlar, cansızlar, bitkilert ve hayvanlar olmak üzere üç cinse ayrılır. Hayvancinsinin en kıymetlisi, en şereflisi insan nevidir. Her cinsin nevleri arasında üstünlük sırasıvardır. Yani, bir nev, başka nevden daha üstündür. Bir cinsin en üstün nevi, daha üstün olancinsin en aşağı nevine yakın özellikler gösterir. Hatta, birçok sıfatları müşterek olur.Meselâ mercan, cansızlardan taşa benzer. Fakat, canlılar gibi ürer, büyür. Hurma ağacıve sinek kapan otu, hayvan gibi his ve hareket etmektedir. Hurma ağaçlarından bir kısmı erkek,bir kısmı dişidir. Erkek ağac, dişi tarafına eğilmekdedir. Erkek ağacdan, bir madde dişiyegelmeyince, dişide meyve hâsıl olmaz.Gerçi bütün bitkilerde bu iki organ vardır. Fakat, hurma ağacında, hayvanlar gibigörünmekdedir. Hatta, hurma ağacının başında beyâz birşey vardır. Hayvanların yüreği gibi işgörür. Bu şey yaralanırsa veya suda kalırsa, ağac kurur. Hadîs-i şerifte, “Halanız olan hurmaağacına saygı gösteriniz! Çünkü, ilk hurma ağacı, Âdem aleyhisselâmın çamuruartıklarından yaratıldı” buyuruldu. Belki, bu ağacın, bitkilerin en üstünü olduğuna işâretbuyurulmuş olabilir.Hayvan cinsinin en aşağı nevi süngerlerdir. Beyazdırlar. Denizlerde yaşarlar. İrâdeli,istekli hareketleri vardır. Sularda yaşıyan binlerle ibtidâî hayvan vardır. Her nevden daha olgun,daha üstün başka bir nev yaratılmıştır.