İslam Ahlakı - Mehmet Oruç

Vermede öncelik sırası 23.1.2003Sadaka vermekte de, israf vardır. Çünkü, Sâbit bin Kays “radıyallahü anh” bir gündebeşyüz ağacın hurmalarını toplayıp hepsini sadaka vererek evi için hurma bırakmayınca,“Hepsini vermeyiniz!” âyet-i kerîmesi inmişti.Mu’âz bin Cebelin “radıyallahü anh” bir hurma ağacı vardı. Hurmalarını toplayıp hepsinisadaka verdi. Kendine birşey kalmadı. Hemen “Fakat, israf etmeyin” âyet-i kerîmesi geldi. İsrâsûresi, yirmidokuzuncu âyetinde meâlen, “Ey Habîbim! Malını, kendine kalmıyacak şekildedağıtma!” buyuruldu.Câbir ve Abdüllah ibni Mes’ûd “radıyallahü anhümâ” buyuruyorlar ki, “Bir genç, Resûlullah“sallallahü aleyhi ve sellem” efendimize gelip, bazı lüzûmlu şeyleri saydı ve annem beni sanagönderip bunları istedi, dedi. Bugün bende bunların hiçbiri yok buyuruldukda, gömleğini banaver dedi. Hemen, mubârek arkasından gömleğini çıkarıp çocuğa verdi ve evinde gömleksizkaldı.Bilâl-i Habeşî ezân okuyunca, cemaat her zaman olduğu gibi, Resûlullahı beklediler.Gelmeyince merâk ettiler. Birkaçı evine bakıp, gömleksiz olduğundan gelemediğini anladı. Ozaman, bu âyet-i kerîme geldi”.Ebû Hüreyre “radıyallahü anh” buyuruyor ki, Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem”,“Sadakanın hayırlısı, ihtiyâcı olmıyanın verdiğidir” buyurdu.Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” efendimize biri gelip, bir altınım var, ne yapayımdedi. “Bununla kendi ihtiyâclarını al” buyurdu. Bir altınım daha var dedi. “Onunla daçocuğuna lâzım olanları al” buyurdu. Bir dahâ var dedi. “Onu da, âilenin ihtiyâclarına sarfet” buyurdu. Bir altın daha var dedi. “Hizmetcinin ihtiyâclarına kullan” buyurdu. Bir dahâ vardeyince, “Onu kullanacağın yeri sen daha iyi bilirsin” buyurdu.Câbir bin Abdüllah “radıyallahü anh” buyuruyor ki, Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem”,“Paranız ile, önce kendi ihtiyaclarınızı alın. Artarsa, çoluk çocuğunuzun ihtiyaclarına sarfedin. Bundan da artarsa, akrabânıza yardım edin!” buyurdu.Resûlullah, “Kendisi veya çoluk çocuğu muhtâc iken veya borcu var iken verilensadaka kabûl olmaz. Borc ödemek, sadaka vermekten ve köle âzâd etmekten ve hediyyevermekten daha mühimdir. Başkasının malını, sadaka vererek, zâyi’ olmasına sebebolmayın!” buyurdu.“Mallarınızı sefîhlere vermeyiniz!” 24.1.2003İsrafın bir sebebi de sefâhettir. Çok kimseyi israfa alıştıran budur. Sefîhlik, aklın az vehafîf olmasıdır. Allahü teâlâ, “Mallarınızı sefîhlere vermeyiniz!” buyuruyor. Çok kimse,yaratılışta sefîh olur. Bu kötü halleri, bazı sebeblerle, zaman zaman artar. Çalışmadan, alın teridökmeden eline mal girer, kötü arkadaşlar, bu mala konmak için, dağıtmasına, saklamanın,artırmanın erkeklik, yiğitlik olmadığına kandırır. İsrafa yol açarlar. Bunun içindir ki, kötüarkadaşlardan kaçmakla emir olunduk.Zengin çocuklarının çoğu, böyle israfa alışmakta ve sefîh olmaktadırlar. Sefâheti artıranbir sebeb de, insanların çok hurmet, saygı göstermesi, yüz vermesi, medh eylemesidir.Âmirlerin, zenginlerin çocukları bu yoldan sefâhete düşmektedir.Çok kimse israfın ne olduğunu bilmez, hattâ cömerdlik sanır. Lüzûmsuz yere, yasak,zararlı yerlere verilen mal, cömerdlik sanılır. Riyâ ve gösteriş için israf yapar. Yaradılıştabulunan sefâhetin ilâcı güçtür. Bunun için, islâmiyet, bunlara mal vermeği yasak etmiş, mallarınıkullanmalarına izin vermemiştir. İsrafın zararlarını duyurmalı, nasiyat ederek mal ağıtmaktanvazgeçirmelidir. Dînini iyi bilen ve her hareketi, dine uygun olan sâlih kimselerle görüşmelerisağlanmalıdır.Borcu olanın, yemesine, içmesine, giyimine dikkat etmesi, bahalı, lüks şeylerden uzakkalmalıdır, İbrâhîm bin Edhem, “Borcu olan kimse, ödemedikce yağlı ve sirkeliyemekyimemelidir” buyuruyor. İbni Battâl, ”Borcu olanların sadaka vermesi ve borcunuödememesi câiz değildir. Bunu bütün âlimler sözbirliği ile bildirmektedir” buyurdu.Âlimlerin çoğuna göre, bir kimsenin vücûdü sağlam olur, aklı başında olur, bir yere borcuolmaz ve evli olmayıp malsızlığa sabredebilirse veya evli olup da, çoluk çocuğu da sabırederlerse, bu kimsenin bütün malını sadaka vermesi câiz olur. Bu şartlardan biri eksik olursa,sadaka vermesi mekrûh olur. Bazı âlimler, sadakası kabûl olmaz buyurdu” Hz. Ömer’de böylebuyurdu.Bu haberlerden anlaşılıyor ki, sadaka vermekte de israf olur. Borcundan çok malı olmıyanveya çoluk çocuğu sıkıntıya sabredemediği halde, bunların ihtiyâcını karşılıyacak maldan fazlasıbulunmıyan veya sıkıntıya katlanamadığı hâlde, kendisi muhtâc olan kimsenin sadaka vermesiisraf olur. Ödünc vermekte de böyle israf olur.