Tüm Kitap - ULAKBİM Ulusal Veri Tabanları

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011SAĞLIK BİLİMLERİNDESÜRELİ YAYINCILIK-201124 aralık 2011Ankara Üniversitesi Tıp FakültesiMorfoloji Binası Toplantı SalonuEditörDoç. Dr. Orhan YILMAZAVES Yayıncılık

ISBN: 978-975-403-648-0

TÜRK TIP DİZİNİ4• Kitaptaki tüm yazılar sadece şekil yönünden incelenmiş olup, içerik ve düşünce yönündentamamen yazarların sorumluluğundadır.• Yazıların her türlü kullanım hakkı yazarlarına ait olup, bilimsel yayınlarda kaynakgösterilmesi dışında fiziksel ve elektronik tüm ortamlarda kullanılması ve yayınlanmasıeditörün ve yazarların iznine bağlıdır.

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011İÇİNDEKİLERCem SARAÇ .......................................................................................................................................................7Orhan YILMAZ ..................................................................................................................................................9Yeşim GÖKÇE KUTSAL - Editör Olmak .................................................................................................. 11Gülfem E. ÇELİK - Editör Bağımsızlığı .................................................................................................... 19Tulga ULUS - Editör ve Editörler Kurulu ................................................................................................ 23Canan ULUOĞLU - Süreli Yayın Okuru Ne İster? ................................................................................. 27Ömer UĞUR - Süreli Yayın Sahipleri, Yayıncılar ve Editörler Arasındaki İlişki Nasıl Olmalıdır? ..31Deniz ERBAŞ - Süreli Yayın Kapsamında Yer Alan Makale Türlerinin Dağılım Dengesi ....... 33Nasıl Olmalıdır?Orhan YILMAZ - Süreli Yayıncılığın Geleceği e-Yayıncılık mı? ...................................................... 37Sibel TABANLIOĞLU, Ebru SOYUYÜCE AYDIN - Tübitak Ulakbim Ulusal Atıf Veri Tabanı 41Levent ÖZTÜRK - Bir Bilgisayar Yazılımı İntihali Saptayabilir mi? Benzerlik İndeksi ............. 47Ne Tür Bilgi Verir? İntihale Karar Vermede Editörün Rolü Nedir?Yeşim GÖKÇE KUTSAL, Dilek ASLAN, Sercan ÖZYURT, Orhan YILMAZ - Süreli Yayın ... 51Yazarı ve Okuru Ne İster?Vahit ÖZMEN, Atilla SORAN, Nilüfer GÜLER - Sağlık Bilimlerinde Seçilmiş Süreli ............ 57Türk ve Yabancı Yayınlardaki Makale Türleri Dağılım FarklılıklarıO. Nuri ÖZGİRGİN - Bilimsel Yaşam ve Etik ................................................................................................. 60Okan ÜRKER, Nesrin ÇOBANOĞLU - Yaşam Bilimlerinde Araştırma ve Yayın Etiği .................. 62Aytaç YILDIZELİ - Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık: Sorunlar-Öneriler ..................................... 67Özen AŞUT - Editör Görev ve Sorumlulukları ve Birinci Basamak Sağlık Hizmeti Yayıncılığı .. 72Cuma YILDIRIM, Yusuf YÜRÜMEZ - Akademik Acil Tıp Dergisi’nin Yerli Yayıncılıkla .......... 79İlgili GörüşleriAhmet ASAN - Web Of Science Kapsamındaki Türk Dergilerinin 2010 Yılı Etki Faktörü ....... 83(Impact Factor) ve Diğer Verilerin AnaliziEK 1 - Etik Konular ......................................................................................................................................... 92EK 2 - Süreli Yayınların Türk Tıp Dizinine Kabul Edilme Koşulları - 2011 .................................... 945

TÜRK TIP DİZİNİ6

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011Açılış KonuşmalarıSayın Editörler ve Değerli Konuklar,Akademik ve meslekî iletişimde bilimsel süreli yayınlar, araştırma sonuçlarının bilim toplumunahızlı bir biçimde aktarılması ve paylaşımında bir hayli önemli bir rol üstlenirler. Şüphesiz ki busomut gereksinim, hele insan sağlığı söz konusu olduğunda, diğer bilim alanlarına göre dahada önem kazanmaktadır.Dünyada sayıca çok büyük boyutlara ulaşmış bulunan sağlık bilimleri araştırmalarınınyayınlanma politikalarına özgü temel amaçlar, bilimsel bilgi birikiminin daha etkin bir şekildekorunması, bilimsel bilgiye erişimde artan ölçüde kolaylıklar sağlanması ve bilimsel iletişimortamında yeni ve güncel bilgiden yararlanabilme olgusunun hızlandırılabilmesidir.İçinde yaşadığımız “Bilim ve Teknoloji” yüzyılında bilimsel yayın ve dolayısıyla bilimselyayıncılığın önemi açıktır. Bu bakımdan, Türkiye yayıncılığının dünyanın bilim ve teknolojidegelişmiş olan ülkelerindeki yayıncılığa nazaran durumunu iyileştirmek zorunlu bir görevdir.Dolayısıyla, bu zorunluluğun ülke yayın politikalarına bazı “olmazsa olmaz” türünde yansımalarısöz konusu olacaktır. Bunlardan ilki, özgün ve nitelikli bilimsel yayının yazım biçimine rehberolabilecek nitelikteki kural ve standartların uygulanma politikasıdır ve bunun için de, ülkeölçeğinde bir talebin ve denetimin yaratılmasıdır. İkinci olarak, yine ülke ölçeğinde iç tutarlığıolan yayın destek politikalarının ve yayınların içeriğine ilişkin konular temelindeki araştırmapolitikalarının ayrıntılı bir biçimde ortaya konulması gerekir. Üçüncü yayın politikası ögesi de,aynı bağlamda kurumlar arası işbirliği esaslarını saptayacak politikaların geliştirilmesidir. Sonolarak, bilimsel araştırma ve bilimsel yayın etik kurallarının geliştirilmesi, uygulanması ve sözkonusu uygulamanın izlenmesine yönelik politikaların saptanmasıdır.Dünya sağlık literatürünü incelediğimizde, bilimsel yayıncılık işlemlerinde sıkı bir denetiminve hızlılığı öngören bir anlayışın egemen olduğunu anlamaktayız.Yayın politikasına ilişkin belirttiğim ülke genelindeki hedeflerin bilimsel dergi ve kitapüretimi bazındaki mikro görünümüne gelince, yayıncılıktaki kalite arttırıcı hedefleringerçekleşmesindeki en önemli insan gücü unsurlarının, dergi editörleri ve editoryal gruptaonların beraberce çalıştıkları editör yardımcıları, danışmanlar, redaktörler, biyoistatistikçi vedil uzmanları gibi özel alan uzman kişileri olduğunu anlamaktayız. Şüphesiz ki, bilimsel ve etikaçıdan yazara ve kullanıcılara saygılı, yararlı ve sonuçta prestijli bir yayın üretebilmek, elbette kiProf. Dr. Cem SARAÇULAKBİM Müdürü7

TÜRK TIP DİZİNİsadece editörün kişisel çalışmalarıyla gerçekleşemez. Saydığım diğer uzman kişilerin veonların ötesinde basım ve dağıtım şirketlerinin de kaliteli yayıncılık oluşturmaktaki katkılarıyadsınamaz.Sonuçta, özetle şunu belirtmek gerekir ki, yayıncılık bir ilişkiler döngüsüdür. Bu bakımdan,başarılı olma kurallarımızın dikkatle ve kapsamlı bir şekilde saptanması gerekir. Dünyayayıncılığının eriştiği düzeylerde yayın yapabilmek için çok titiz ve ciddi çalışmamız, evrenselstandartları uygulama ve sürdürebilmede tavizsiz olmamız, yayıncılıktaki yeni trendleringereksindirdiği açılımları bizim de gerçekleştirmeye özen göstermemiz gerekir.Biz Türkiye’de, dünya yayıncılığında yerimizi alabilmek açısından, TÜBİTAK ULAKBİMbünyesinde önemli çalışmalar başlattık. Ulusal veri tabanları çalışmaları ile, ulusal araştırmadeğeri yaratılarımıza ilişkin bilgiyi toplamakta ve bu bilgi dağarını standartlar çerçevesindeişleyerek, düzenleyip depolayarak, bilginin ulusal ve uluslararası platformlara taşınmasınısağlamaktayız. Bugün ULAKBİM Tıp Veri Tabanında 54.000 bibliyografik kayıt bulunmaktadır.Ayrıca, 1994’ten beri TÜBİTAK ULAKBİM’de çalışmalarını sürdüren Tıp Veri Tabanı Komitesi’nintitiz çalışmaları ve uyguladığı yaptırımlar sonucunda bugün, Sağlık Bilimleri alanlarındaüretilen bilimsel dergilerin büyük bir çoğunluğu, gelişmiş ülke standartlarını yakalamıştır.Ayrıca bunlardan 30’u ISI Web of Science Dizinleri’nde yer almaktadır. Bu bağlamda ayrıcabelirtmem gerekir ki, TÜBİTAK ULAKBİM bütçe kaynakları göreceli olarak zayıf olan eğitim vearaştırma kurumlarının bilimsel bilgiye erişiminde fırsat eşitliği yaratmak, bilgi hizmetleriniyaygınlaştırmak ve Türkiye’de akademik bilgi üretiminin artmasına katkı sağlamak amaçlarınıgerçekleştirmek üzere oluşturulan “Elektronik Kaynaklar Ulusal Akademik Lisansı” ile çokyararlı hizmetler sunmakta ve bu kurumların dünyadaki bilimsel veri tabanlarında bulunanbilgilere kolay ve hızlı bir erişebilmelerini sağlamaktadır. Bunun dışında “Ulusal Toplu Katalog(TO-KAT) Projesi” ile ULAKBİM yoluyla, aranılan yayının hangi kütüphanede olduğu da çokkısa sürede öğrenilebilmektedir. Bu da yine, araştırmacı verimliliğini büyük ölçüde arttıranprojelerimizden birisidir.Sempozyumun başarılı geçmesi dileği ile, tüm emeği geçenlere ve siz katılımcılara saygılarımısunuyorum.Prof. Dr. Cem SARAÇULAKBİM Müdürü8

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011Açılış KonuşmalarıSağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık dokuzuncu ulusal sempozyumunun değerli katılımcıları,saygıdeğer editörler; Sizleri Türk Tıp Dizini Komitesi adına saygıyla selamlıyorum.Ülkemiz açısından yüzaltmışiki yıl önce “Vekayi Tıbbiye“ ile başlayan sağlık yayıncılığı,Cumhuriyet’in ilk yıllarında sadece üç tıp dergisi ile devam ederken 2011 yılının sonunda aktifolarak yayınlanan sağlık bilimi dergisi sayısı dörtyüze yakındır.Önceleri genel tıp dergileri yayın yaşamında yer alırken, sağlık biliminin gelişimi doğrultusundadal dergiciliği gelişti, hatta alt dal dergileri görülmeye başladı.Günümüzde ise uç konularda bile süreli yayın bulmak olasıdır. Ülkemizin bilim politikalarıdoğrultusunda süreli yayınlarımız da farklılaşmıştır. Yüksek Öğretim Kurulunun ilk yıllarındayayın sayısı önemli bulununca dergilerimiz akademik yükseltilme araçlarına dönüşerek adaylarınakademik yükseltilme planlarının arenası konumuna gelmişlerdir. Süreli yayın sayısındapatlama gözlenirken, bu dönemde ülkemizin sağlık yayınları da büyük sayılara ulaşmıştır. Ancakbu patlama ile beraber yayınlarımızın niteliklerinin de aynı şekilde yükseldiğini söylemekise olanaklı değildir.Ama bu konuda olumsuz düşünsek de gelişen teknolojinin süreli yayınlarımıza olumlu yansıdığınıise hemen belirtmeliyiz. Artık görsel anlamda kaliteli dergiler basılmakta ve birçoğu dasanal ortamda da okuyucusuna ulaşabilmektedir.Son yıllarda ise yine Üniversiteler arası kurulun yabancı yayını öne çıkaran kararları sonrasısüreli yayıncılığımız daha farklı bir konuma doğru sürüklenmiştir. Artık tüm yazılarımız önceülke dışında görücüye çıkmakta ve daha sonra ülkemiz süreli yayınlarına ulaşmaktadır. Hemenbelirtilecek konu ise yayınlarımızın giderek etki değerleri düşük dergilere yönlendiği vedaha az sayıda atıf aldığıdır.Türkiye adresli yayınlarımızın dünya sıralamasında yükselmesi ne kadar olumlu gibi görünsede, Dünya bilimindeki payımızın daha alt sıralarda olması ve yayınlarımızın giderek daha düşüketki değerli dergilerde yayınlanıyor olması da o denli düşündürücü olmalıdır.Ülkemiz birçok konuda olduğu gibi süreli yayıncılığımızda da bir yol ayrımına doğru ilerlemektedir.Akademik yükseltmelerde yurtdışı dizinlerin önemsenmesi ve temel alınması nedeniyleulusal yayın sayısında azalış görüleceğini söylemek yanlış olmasa gerektir. Bu kararlar sonrasıdergilerimiz son yıllarda SCI ve SCI-E dizinlerinde yer almaya çabalamaktadırlar. ULAKBİM,Doç. Dr. Orhan YILMAZTÜBİTAK ULAKBİM Türk Tıp Dizini Komite Başkanıorhan@kbb-bbc.org9

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011b. Danışmanların seçilmesi (Söz konusu makale açısından en iyiler seçilmiş midir, yoksadaha ayrıntılı bir araştırma süreci daha iyi danışmanlara ulaşılmasını sağlayabilir mi?)c. Değerli danışma kurulu üyelerinin zamanının onlara özensiz hazırlanmış metinlergönderilerek harcanmaması,d. Danışman raporlarının toplanması (Bu raporlar mantıklı mıdır? Danışmanın konu işleilgili bilgi birikimini yansıtmakta mıdır? Bir başka danışmanın görüşüne gereksinimvar mıdır? Editör yazarları nasıl yönlendirmelidir?)e. Makalelerin revizyonlarının kabulü (Yeterli bir revizyon yapılmış mıdır? İlk danışmandanveya yeni bir danışmandan tekrar değerlendirme istenmesi gerekmekte midir?)f. Makalenin kabul veya reddi konusunda son kararın verilmesi.5. Toleranslı bir kişi olmalıdır. Editörün en önemli özelliklerinden birisi de yazar, danışmanve kendisi arasındaki olası anlaşmazlığı ve fikir ayrılıklarını önlemek veya yumuşatmaktır.6. Kariyerinde belli bir noktaya ulaşmış olmalıdır. Editör olarak akademik kariyerinde istediğinoktaya ulaşmış bir araştırmacının seçilmesi daha uygundur, çünkü meslek hayatının veyakariyerinin başındaki kişiler açısından dergi işleri “ bilimsel araştırmalarını engelleyen biryük” gibi algılanabileceğinden editörlük görevine gerekli özeni gösteremeyebilirler.Editörün BağımsızlığıGerek baş editörler, gerekse dergi sahipleri her ikisi de derginin başarılı olmasını isterler, fakatçok farklı roller üstlenirler. Baş editörün birincil sorumluluğu dergide yayınlanan güvenilir makaleleryoluyla okuyucuları bilgilendirmek ve eğitmek, ayrıca derginin standardını korumakve güçlendirmektir. Dergi sahipleri (ister bilimsel dernekler, isterse ticari kuruluşlar olsun) kuruluşlarınıntemel değerlerini korumaya özen gösterir, derginin tüm basım ve dağıtım sürecinigerçekleştirir, finansal sorumluluğunu üstlenirler. Dergi sahipleri ile baş editörlerin ilişkilerigüven ve saygı çerçevesinde yürütülmeli, her iki taraf da birbirinin sorumluluklarının bilincindeolmalı ve yetki sınırlarını tanımlamalıdırlar. İki taraf arasındaki olası çatışmalar dergininentelektüel saygınlığını zedeleyecek, finansal başarılarına da sekte vuracaktır (3).Potansiyel editörlerin görevi kabul etmeden önce bilmeleri gereken konular1. Derginin sahibi kimdir? Bilimsel dernek, üniversite, eğitim kurumu, hastane, vakıf, resmikurum veya yayınevleri olabilir. Her yayınevinin editöriyal görevlendirmelere faklıbir yaklaşımı vardır. Bu konu mutlaka net olarak öğrenilmelidir2. Derginin geçmişi nasıldır? Daha önceki editör neden görevden ayrılmıştır? Bir sözleşmeyapılacak mıdır? Şartları nelerdir?3. Editör kime/ hangi kuruluşa karşı sorumludur? (Derneğin başkanı, kuruluşun müdürü,üniversite yönetimi, yayınevi sahibi vb.)4. Uygun bulduğu her makaleyi yayınlayabilme özgürlüğüne sahip midir?5. Derginin sahibi olan kuruluşun yayın politikası nasıldır? Derginin yayınlanmasının birincilamacı nedir? Amaç, derginin sahibi olan kuruluşun çalışanlarının makaleleriniyayınlamak mı? Gelir elde etmek mi? Bilimsel literatüre katkıda bulunulmasına destekolmak mıdır?6. Dergide yayınlanacak makale türleri (araştırma, derleme, editöre mektup, olgu sunumuvb) sabit midir? Editör değişiklik yapabilir mi? Bazı konulara öncelik vererek dergininbilimsel profilini / yönünü değiştirebilir mi? Bazı özel konular için yer açabilir mi?13

TÜRK TIP DİZİNİ7. Dergi sahibi veya yayınevi “danışman değerlendirmesine tabi tutulmadan” bazı yazıların/makalelerin yayınlanmasını istemekte midir?8. Yayınevinin pazarlama ve reklam politikası nasıldır? Bu yaklaşım etik açıdan bir editöreuygun mudur? Editörce kabul edilebilir bir şekilde mi yapılmaktadır?9. Derginin yayın aralığı nedir? Sayfa sınırlaması var mıdır? Reklamlar ve / veya tanıtımyazıları bu sınırlamaya dahil midir?10. Editör derginin üretimi ile ilgili aşamalardan da sorumlu mudur?11. Derginin basılı versiyonu yanında elektronik versiyonu da mevcut mudur? Her ikisininiçeriği de aynı mı olacaktır? Yoksa farklı mı hazırlanacaktır?12. Editöriyal işlemlerin yapılacağı ofisin yeri nerededir? Editör yardımcıları ve / veya editörlerkurulu oluşturulacak mıdır? Yeterli destek personel ve teknik donanım sağlanacakmıdır?13. Editöre ve / veya editör yardımcılarına konu ile ilgili bilimsel etkinliklere katılmaları içindestek sağlanacak mıdır?Yukarıdaki soruların yanıtlanması potansiyel editöre karar verebilmesi açısından yardımcıolacak ve bilimsel standardı yüksek bir dergide bağımsız olarak çalışmasını kolaylaştıracaktır.Bütün bu süreçte editörün bağımsızlığı ve herhangi bir unsur tarafından baskı altına alınmamasıson derece önemlidir. Profesyonel kuruluşlar tarafından yayınlanan dergilerin editörlerininde aynı bilimsel dernekler tarafından yayınlanan dergilerin editörleri gibi bağımsızolmaları açısından gerekirse yazılı sözleşmeler yapılarak bağımsızlık garantileri sağlanmalıdır.Bu aşamada “Bilimsel Editör” ve “Yönetici Editör” tanımlamalarına da açıklık getirmekgerekir.Bilimsel Editör: Editörlük görevi aktif çalışan bilim insanı olmayı gerektirmektedir, çünkü yayınlanacakolan çalışmaların halen var olan bilgilere katkısı, öne sürdüğü hipotezler, tutarlılığı,test edilebilirliği ve tekrarlanabilirliği gibi belli özelliklere sahip olup olmadığını kontrol edecekolan kişi editördür.Editörün temel görevlerinden bir diğeri etik kavramının korunmasıdır. Bilimsel yayın dünyasıhareketli ve bir anlamda karşılaştırmalı, yarışmalı bir ortamdır. Editörler haklı olarak önemliolduğunu düşündükleri ilginç yazıları yayınlayarak daha fazla okuyucuya hitap etmek isterler.Ancak bu platformda “bilimsel yayın etiği” kurallarının dışına çıkılmaması gerekir, çünkü etikkuralların herhangi bir nedenle ihlali durumunda sorumlu kişilerden biri de editördür.Kısaca editörler derginin bilimsel standardından sorumludur ve derginin kalitesini belirleyenen önemli kişilerdir.Yönetici Editör: Yönetici editör genelde ücretli ve tam zamanlı olarak çalışan bir profesyoneldir.Hemen tüm büyük yayınevlerinin yönetici editörleri vardır. Oysa bilimsel editör, çalışmalarınıgönüllülük bazında yürüten bir bilim insanıdır. Bir makalenin kabulü veya reddi ile ilgilison kararı bilimsel editör verir. Yönetici editör ise; makale değerlendirme işleminin idari ayrıntılarıile ve bürokratik yazışmalar ile ilgilenir. Kabul edilmiş metnin yayınlanma aşamasındakidüzeltmeleri ve yayınlanma sırasındaki sorunların çözümünü üstlenir.14

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011Bilimsel Editörlerin Temel SorumluluklarıÖncelikli temel sorumluluklar aşağıdaki şekilde özetlenebilir (1-3):1. Editörler okuyucularına karşı sorumludurlar ve okuyucularının gereksinim ve beklentileriniöğrenmelidirler,2. Yayınların değerlendirilmesi sonrasındaki kararlar ve bunların uygulanışı ile ilgili olarakbir sistem oluşturmalıdırlar,3. Dergide yer alan araştırmalardaki deneklerin hak ve güvencelerinin sağlandığından,uluslar arası etik kurallara uyulduğundan, etik kurul onaylarının alındığından, bilgilendirilmişonam formunun imzalandığından emin olmaya çalışmalıdırlar,4. Derginin içeriğinden ve makale çeşitlerinden sorumludurlar,5. Yazarlara bilgi, yayın hazırlama ve gönderim kurallarının belirlenmesini ve okuyucularaduyurulmasını sağlamalıdırlar,6. Makalelerin gecikmeden değerlendirilmesi ve yayına kabulü veya reddi açısından uygunbir işlem / prosedür geliştirmeli ve bunun sürekliliğini sağlamalıdırlar,7. Makalenin danışmanlarca değerlendirilme sürecinde çalışmanın içeriğinin ve yazarlarınadlarının gizliliğini sağlamalıdırlar,8. Kararlarının arkasında durmalı, fakat verdikleri kararı gereği halinde yeniden gözdengeçirmek konusunda da tereddütlü olmamalıdırlar,9. Sadece makalelerin değil, yapılan araştırmaların kalitesinin artırılması konusunda daçaba harcamalıdırlar,10. Yazarlara makale hazırlama ve gönderimi, danışmanlara ise makale değerlendirimiiçin kılavuzlar yayınlamalı ve bunları düzenli olarak güncellemelidirler,11. Makalenin değerlendirilmesi ve basımı aşamalarında yapılan hataların düzeltilmesikonusunda hazırlıklı olmalı ve gereği halinde özür yazısı yayınlamalıdırlar,12. Editöriyal değerlendirme sürecinde hiçbir etki altında kalmadan bağımsız olarak kararvermeli ve bu konuda yazarlara da güvence vermelidirler,13. Yayın etiği ihlali veya bilimsel ahlaka aykırı durumlarda konunun aydınlanması içintüm araştırmaları yapmalı, gerekiyorsa sorunu akademik üst makamlara taşıyaraksoruşturmayı genişletmeli, konu aydınlanıncaya kadar makaleyi yayınlamamalıdırlar.Sorun makale yayınlandıktan sonra ortaya çıkmış ve yazarın suçu kanıtlanmış ise; editörlerbir üst akademik kurumdan gelen yazı ile bu gerçeği açıklamalı, kendi insiyatiflerinikullanarak, detaylı araştırma yaptırmadan bu tür yazılar yayınlamamalıdırlar.14. Görevlerini ve sorumluluklarını herhangi bir şekilde etkileyecek kişisel, ekonomikveya politik bağlantıları olmamalıdır,15. Dergilerinin geleceğine yönelik planlar yapmalı, gerekirse derginin yayın politikasınıtekrar gözden geçirmelidirler,16. Editörler dergi içeriğini belirlemede kesinlikle bağımsız olmalıdırlar; yayınevinin reklamlarvb konularındaki yaklaşımını bilmeli, bilimsel içeriğin reklamlardan tamamenayrı olması konusunda hiçbir baskı altında olmamalıdırlar.17. Araştırma sonuçları makale dergide yayına kabul edildikten sonra dergi editörününonayı ile medyaya ve halka sunulabilir. Yayına kabul edilmemiş bir makale prematürbir çalışmadır ve medyaya yansıtılamaz.15

TÜRK TIP DİZİNİ1618. Editörler dergilerinin yılda kaç sayı çıkacağını, değerlendirme süreçlerinin ne kadarzaman alacağını, dergiye gönderilen makalelerin kabul oranını belirlemeli ve okuyucularınıda bilgilendirmelidirler.Editörler pek çok genç araştırmacıyı çalışmalarını yayına hazırlama konusunda yönlendirirve yüreklendirirler. Toleranslı ve sempatik kişilik özelliklerine sahip olanlar çalışmaların tekrargözden geçirilmesinde ve gerekiyorsa daha verimli bir alana yönlendirilmesinde etkili olabilirler.Çoğu editörün en önemli kazanımı dergisinin standardının yükseldiğini, kalitesininve okur kitlesinin arttığını görmektir. Dergi bilimsel literatüre katkıda bulunuyorsa editörünçabaları amacına ulaşmıştır.Dergi İçeriğinin BelirlenmesiDergi içeriğinin belirlenme stratejisi için öneriler (1-3):1. Dergilerin içeriği dergi sahibi olan kurumun tutumuna, uzmanlık dalına, ilgi alanına veyaderginin yayınlandığı coğrafik bölgenin özelliklerine göre değişiklik gösterebilir.2. Dergide daha önce yayınlanan makaleler de yazarlara o derginin yayın politikaları açısındanhangi konuların öncelikli olduğu konusunda fikir verecektir.3. Editör derginin hedef kitlesinin beklentilerini ve gereksinimlerini göz önüne alarak birvizyon geliştirmeli; gelecek vadeden konulardaki araştırmaların dergiye gönderilmesiiçin bir stratejisi olmalıdır.4. Geniş bir kitleye hitap etmek üzere genel konulara mı ağırlık verileceği, yoksa dergininkapsamı daraltılarak belirli bir konuda üst düzey araştırmalara mı yer verileceği belirlenmelidir.5. Dergide yayınlanacak makale türleri ve oranları da netleştirilmeli; editöriyal yazıların,derleme makalelerin, yeni gelişmelerin, mesleki haberlerin veya tematik yazıların yeralıp almayacağı belirlenmelidir.6. Editörler daha iyi, üst düzey bilimsel makaleleri çekebilmek için yazarlara davetler yapabilirler.Fakat dergiye gönderilen her makalenin standart değerlendirilme sürecindengeçeceği ve kabul edilme garantisi verilmediği de açık olarak belirtilmelidir.Kararların Verilmesi ve Yazarlar ile İletişimMakalenin gönderilme aşamasını takip eden süreç ile ilgili olarak (1-3);1. Makalenin kabulü veya reddi ile ilgili bir sistem geliştirilmelidir.2. Kararlar hangi ölçütlere göre alınacaktır? Danışmanların önerileri mi?, Dergide yerinolup olmaması mı? Editörün görüşü mü?3. Editör yeni öneri ve görüşlere açık olmalı, fakat bunların bir anlamda zaman kaybı olabileceğinide göz önüne almalıdır.4. Yazarlara son kararı bildirecek olan kişi editördür, bu; danışmanların görüşlerinin ötesindeayrı bir açıklamanın editör tarafından hazırlanarak yazarlara gönderilmesi anlamınagelir.5. Yayınlanma potansiyeli olan makalelerin danışman önerileri doğrultusunda düzeltilmesiile ilgili olarak editör yazarları yüreklendirmeli, desteklemelidir.

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 20116. Yayınlanamayacak kadar ciddi düzeltme gerektiren yazılar ise editör tarafından reddedilmeli,fakat yazarları makaleyi yeniden yazmak ve başka bir dergiye göndermekkonusunda destekleyen bir üslup kullanılmalıdır.7. Makalelerin reddedilmesi ile ilgili kararlarda; makalenin bilimsel açıdan yetersiz olması(tasarımın zayıflığı, yöntem hatası vb), orijinal özelliğinin olmaması, derginin hedef kitlesinehitap etmemesi veya dergide yer olmaması gibi ölçütler temel alınmalıdır.8. Editör kendi dergisine bir makale gönderirse ki bu çok seyrek olmalıdır, makale editöryardımcıları ve danışmanlar tarafından rutin işlemler uygulanarak objektif bir şekildedeğerlendirilmelidir.9. Editörün çalıştığı kurumdan veya çalışma arkadaşlarından gelen makalelere de editöryardımcısı veya yayın kurulu dışından bağımsız bir kişi tarafından standart prosedüruygulanmalıdır.10. Danışman önerileri doğrultusunda revize edilmiş makaleler editör veya eğer talepetmişse ilk değerlendirmeyi yapan danışman tarafından tekrar gözden geçirilipyeterli ve uygun değişiklik yapılıp yapılmadığı incelenir. Makale yeni bir danışmanagönderilmez.11. Reddedilen makalelerin yazarları makul ve geçerli gerekçeler ile itiraz ederlerse retkararları editör tarafından tekrar gözden geçirilebilir. Bu tür sorunlar danışmanlaryeterli zamanı ayırmamışlar ise veya uygun olmayan öneriler getirmişler ise yaşanabilmektedir.12. Daha önce düzeltme istenen bir makale gerekli düzeltmeler / uyarlamalar yapılmadantekrar gönderilmişse editör derhal reddetmelidir.13. Editör herhangi bir nedenle reddedilen bir makaleyi tekrar değerlendirmeye almak isterseyeni danışmanlar seçmesi daha uygun olur.Derginin Öz Denetimi ve GelişimiÖncelikle derginin amacının net olarak belirlenmesi gerekir. Bunu takiben derginin konumunukorumaya ve iyileştirmeye yönelik stratejiler uygulanmalıdır. Hedef gruba ulaşma yanındapek çok dergi açısından topluma ulaşma da önemli bir misyondur. Ayrıca göz ardı edilemeyecekönemli bir yarar ise; ülkenin sağlık sistemine katkıdır (4).Editörlerin ve yayın kurullarının derginin öz denetimine de zaman ayırmaları, dergi standardınınyükselmesi yönünde olumlu bir adım olacaktır. Bu bağlamda makale sayıları (Gelen,Kabul/Red edilen, basılan, iade edilen, geri çekilen), makalelerin ülkelere/yörelere dağılımı,danışman değerlendirme süreleri, basım için bekleme süreleri, danışman veri tabanı ve burayayapılan ekleme ve çıkarmalar, uluslar arası dizinlere, direkt erişim sitelerine dahil olma vbkonuların periodik olarak ele alınarak gözden geçirilmesi gerekir. Bir başka yararlı uygulamaise; kullanıcı istatistiklerinin incelenmesidir. Bu açıdan yanıtlanması gereken soruların yanıtlarıher dergiye göre farklılık arz eder. Hangi sıklıkla ve hangi zaman aralığı için yapılmalı? Dergilerarasındaki kalite farkları var mı? İlk yılında on kez indirilen makale mi, 100 kez indirilen makalemi değerli? Makalelerin indirilme oranları bilimsel değeri veya önemi hakkında bilgi verir mi?Kullanıcı makaleyi indirir, ama okumaz ise ‘kullanmış’ olur mu?17

TÜRK TIP DİZİNİDerginin teknik değerlendirmeleri kapsamında; etki faktörü (impact factor), iki yıllık/beş yıllıketki faktörü, dergi “self” atıflar ele alınarak incelenmeli, multidisipliner dergilerin bu özelliklerinibilimsel bir paylaşım ortamı oluşturmak konusunda etkin kullanmaları gerekir.Son SözYazarlar evrensel bilime katkıda bulunmak veya akademik kariyer basamaklarını tırmanmakiçin makale yazmaktadırlar. Hareket noktası ne olursa olsun harcanan emek göz ardı edilemez.Kendileri de birer araştırmacı olan editör ve danışmanların bu gerçeği yadsımamalarıgerekir. Bunun yanı sıra unutulmamalıdır ki bir derginin bilimsel standardı ve kalitesi, editörünve danışmanların o dergide yayınlanması istemi ile gönderilen makaleleri inceleyip değerlendirirkenverdikleri emek ve harcadıkları zaman ile doğru orantılıdır.Kaynaklar:1. Gökçe Kutsal Y: Editör Sorumluluğu. içinde:Yılmaz O (Ed):Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık-2004,TÜBİTAK matbaası, Ankara, 2004, s:135-42.2. Gökçe Kutsal Y: Editörün katkı ve sorumlulukları. içinde: Yılmaz O (Ed):Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık-2006, Openajans.Ankara, 2006, s:67-72.3. The Responsibilities of Medical Editors http://www.wame.org/resources/policies#definition.4. Thomson Reuters Releases New Journal Citation Reports. http://thomsonreuters.com/content/press_room/science/350008.18

EDİTÖR BAĞIMSIZLIĞIGülfem E. ÇELİKSAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011Dergi editörünün çeşitli boyutta sorumlulukları vardır. Bu sorumluluklardan bazıları;• Gelen yazıların derginin hedefine uygunluk yönünden ilk değerlendirmeden geçirilmesi• Bu aşamayı geçen yazıların hakemlik süreçlerinin yürütülmesi/organize edilmesi• Dergi /makale evrakların tamamlanması ve takip edilmesi• Yayınevi ile iletişim içinde olunması• Endüstri ile iletişimde olma• Hakem görüşleri ve editoryal kurul görüşü sonrası yazının kabulu/reddine karar verilmesi.• Kabul edilen yazıların yayın için sıralanması gibi aşamalar şeklindedir.Bunlar işin teknik ve idari yönünden önemli kısımları gibi görünmekle birlikte bütün aşamalardaen önemli kısım editörün etik ilkeler içinde davranması ve tarafsızlığını koruyarak kararlarverebilmesi son derece önemlidir. Bu, çok ince bir çizgidir. Editörün etik uygulamadahatasının olması veya tarafsızlığını bozması derginin geleceğini ve güvenilirliğini direkt olarakolumsuz etkileyen faktörler arasındadır.Bir yayında editör için yapılan bir tanımlama iyi bir editörü çok iyi tariflemektedir. “If they aredoing their jobs well, they should give no favours and should have no friends” “Eğer işlerini iyiyapıyorlarsa, kimseye iyilik yapmamalı ve arkadaşı olmamalı”. Bu cümleler gerçekten de editörüntarafsızlığını ve bağımsızlığını çok iyi ifade etmektedir.Tarafsızlık ve bağımsızlık aslında iç içe geçmiş ve birbirini tamamlayan terimlerdir. Editörbağımsızlığı editöryal sürecin herhangi bir aşamasında karar verme yetkisinin dış ve iç etkilenmelerdenbağımsız olarak editörün kendisinde olmasını kapsar. Tarafsızlık ise yukarıdakiorijinal ifade de belirtildiği gibi iyilik yapmayan ve arkadaşı olmayan özel bir durumu tarifler.Aslında editör birey değil bir kurumdur.Günlük pratikte editörün tarafsız ve bağımsızlığını bozan iç ve dış etkiler olabilmektedir. Buetkiler dergi sahibinden, derginin sahibi bir dernekse dernekten, yayınevinden, endüstridenve yayın sahibi kişiler veya meslektaşlardan olabilir. Editör bağımsızlığını bozabilecek durumlaraörnekler incelenecek olunursa;Dergiye gönderilen bir makale ile ilgili karar aşamasına müdahale: Burada yukarıda sayılantüm kişi ve kurumlar söz konusu olabilir. Bu kabul edilmeyen bir makalenin kabul için yenidenele alınması olabileceği gibi, kabulunu kolaylaştıracak başka önerilerin getirilmesi şeklindeolabilir. Ya da kabul edilmiş bir makalenin basım sırasının öne alınması için talep olması şek-Prof. Dr. Gülfem E. ÇELİK - Türk Tıp Dizini Komite ÜyesiAnkara Üniversitesi Tıp Fakültesi. İmmünoloji ve Allerji Bilim Dalı Tıp Eğitimi Anabilim Dalı - ANKARAgulfemcelik@gmail.com19

TÜRK TIP DİZİNİlinde gerçekleşebilir. Amerika Birleşik Devletlerinden yapılan bir araştırmada 33 dergi editörünün23’ü (%70) tam bir bağımsızlık hissederken kalan grup karar verme sürecinde üzerlerindebazı baskılar hissettiklerini bildirmişlerdir.Editöryal bağımsızlığı korumak için neler yapılmalıdır?Editör bağımsızlığının korunması için neler yapılabilir? Dünya tıbbi editörler birliğinin bu konudakiönerileri aşağıda listelenmiştir.1. Editörün işe alınmadan (başlamadan) önceki sürecinde editörün görevleri, sorumlulukları,işbirliğinin kuralları, çıkar çatışması yaratacak durumların neler olduğu ve nasılçözüleceğinin net tarif edildiği ve üzerinde hem editör hem de dergi sahibi tarafındanuzlaşmaya varılan bir anlaşma (sözleşme) imzalanması. Bu anlaşma dergi okurları ile depaylaşılmalıdır.2. Editör derginin bilimsel içeriği üzerinde tam bir yetki sahibi olmalıdır. Dergi sahipleribu sürece etkileyecek (karar, seçim, edisyon) hiç bir girişimde bulunmamalı, veya bunusağlayacak ortam yaratmamalıdırlar.3. Editör kararı tamamen gelen makalenin değerine ve dergi okur grubunun ilgisini çekmedurumuna göre olmalıdır. Bu kararda finansal veya dergi sahibinin çıkarları (ters düşendurumlar gibi) göz önüne alınmamalıdır. Editör izole olabilmeli, mesafe koyabilmeli veyayınla kişisel, profesyonel veya finansal bir bağlantı içinde olmamalıdır. Editör kendikişisel düşünce ve görüşlerini bir tarafa bırakmalıdır. Gelen her yayına objektif ve belirlikurallar çerçevesinde bakmalıdır. Editörün kararında makalenin kalitesi ve okuyucuyakatkısı ön planda olmalıdır.4. Editör bilimin tüm boyutları ile tartışılabilmesi için farklı perspektifteki makaleleri dedergi sahibinin ticari amaçları ile ters düşebilecek olsa bile yayınlamaktan çekinmemelidir.Editör tüm etkilerden bağımsız olarak etkisi olabilecek veya gereksinim duyulan biralandaki makalelerin yayınlanmasına öncelik verebilmeli veya birbirine zıt veriler sağlayanaraştırmaları yayınlayabilmelidir. Kendi kişisel görüşüne ters hipotezleri savunanmakalelere de aynı mesafede durabilmeyi de başarmalıdır.Aslında bu ilkesel olarak editörlerinmutlaka savunması ve koruması gereken haklarıdır.5. Editör makalelerin ve derginin ticari kaygı veya çıkar çatışması durumlarında neler yaptığıkonusunda açık ve şeffaf olmalıdır. Çıkar çatışması beyanları her durumda belirtilmeldir.6. Henüz ülkemiz için çok geçerli olmamakla birlikte editörün dergi sahibi tarafından iştençıkarılma sebebi yukarıda tanımlanan nedenler olmamalıdır. Editörün işten çıkarılmasıaçık üst düzey yönetim ile yapılan tartışmalar sonucu açık bir gerekçeleri net belirlenmişbir şekilde olmalıdır.7. Editör, yularıda tanımlanan baskılara sonu işten çıkarılma olsa karşı çıkmalı ve bu durumukorumalıdır. Bu bilimin bağımsızlığını korumak adına editörün başlıca görevidir.SonuçEditörler bağımsızlıklarını bozacak dış müdahalelere maruz kalabilirler. Ancak editörün buradakiturumu son derece önemlidir. Editör ince bir yolda yürüdüğünü bilerek etik ilkelere bağlıolarak editör bağımsızlığını sonuna kadar korumaya çalışmalıdır. Editör bu bağımsızlığını pozisyonutehlikeye düşse bile korumalıdır. Çünkü burada asıl korunan bilimdir.20

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011Kaynaklar:1. http://www.wame.org/resources/policies#independence2. Lapeña JF. Editorial independence and the editor-owner relationship: good editors never die, they justcross the line. Singapore Med J. 2009;50:1120-2.3. Reid T. Could CMAJ happen at CFP? Report on editorial independence from a former scientific editor.Can Fam Physician. 2006 ;52:830-1, 836-74. Drazen JM. Editorial independence at the BMJ: NEJM editor says facts in letter are wrong and accusationsreckless... BMJ. 2004 11;329:624.5. Davis RM, Müllner M. Editorial independence at medical journals owned by professional associations: asurvey of editors. Sci Eng Ethics. 2002;8:513-28.6. Smith R. Another editor bites the dust. Trust is needed to balance editorial independence andaccountability. BMJ. 1999; 31;319:272.21

TÜRK TIP DİZİNİ22

EDİTÖR VE EDİTÖRLER KURULUTulga ULUSSAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011“Bilim adamlığı bir meslek değil, bir yaşam biçimidir”Cahit ArfBilim, evreni ve evrenin davranışlarının sistematik bir şekilde deneysel ve gözlemsel olarakincelenmesini içeren araştırmalardır (1). İnsanlığın daha iyi yaşam koşullarına ulaşmasınısağlayacak yeni bilgilerin keşfi bilimin temel amacıdır. Bilim, kuşaktan kuşağa yayılan,coğrafik sınırları olmayan evrensel bir mirastır. Bu nedenle üretilen bilimin paylaşılması veyaygınlaştırılması gerekir. Aksi halde her toplumun bu amaç için her şeye baştan başlamasıgerekir. Bu sebeple gerek sözel olarak bilimsel toplantılar, gerekse Bilimsel araştırmasonuçlarının paylaşılması ve yaygınlaştırılması amacıyla basılı ve son yıllarda elektronikbilimsel iletişim kanalları (süreli yayınlar, kitaplar vb.) kullanılmaya başlanmıştır.Akademik yayıncılıkta dergi, özellikle yeni araştırmalar yayınlayarak bilimin gelişimine veyaygınlaşmasına destek vermeyi hedefleyen, belli zaman aralıklarında basılan, yayınlardır.Bilimsel/akademik dergilerde yayınlanan araştırma sonuçları basım öncesinde, bilimseldeğerlendirme amacıyla alandaki diğer araştırmacılar tarafından hakem değerlendirmesinetabi tutulur. Hakem değerlendirme sistemi bilimsel dergilerin temelini oluşturur. Bilimselaraştırmalarda gerçekleştirilen tüm deneyler ve çalışmalara ait sonuçlar, diğer araştırmacılartarafından da elde edilecek sonuçların doğrulanması amacı ile aynı deney veya çalışmanıntekrarlamasını mümkün kılacak şekilde yeterli bilgiyi içermelidir (1).Akademik dergilerin ilk kez düzenli araştırma sonuçlarını yayınlaması, 1665 yılında Fransızca“Journal Des Scavans” ve İngilizce “Philosophical Transactions of the Royal Society” dergilerininbasılması ile başlamaktadır (1, 2). Geçen 350 yıl içerisinde bilimsel yayın yapan dergi sayılarıhem artmış ve hem de konu kategorilerine göre çeşitlenmiştir. Günümüzde en çok ilgi görenindekslerden biri olan Web of Science (Thomson Reuters) veri tabanında yer alan “ScienceCitation Index-Expanded” da 8400’den fazla, “Science Citation Index” de ise 3770‘den fazladergi yer almaktadır. Bilimsel yayıncılık, son yıllardaki teknolojik gelişimlere de paralel olarak,basıldıkları ülkelere önemli ekonomik katkı sağlayan alanlardan biri olmuştur. Amerika BirleşikDevletleri’nde olduğu gibi yayıncılık ve kütüphanecilik masrafları nedeniyle para harcanmasıbir yana ekonomisine önemli pozitif yararlar sağlayabilmektedir (3). Ayrıca ülkede var olan,üretilen ve üretilecek olan bilginin, sosyoekonomik açıdan gerçekçi bir biçimde kullanılmasıile ilgili politikalar sonucu gerçekleştirilecek atılımlar için önemli planlamalar yapılmaktadır.Ülkelerin bilim, teknoloji ve inovasyon stratejileri, ilerlemenin ve sürdürülebilir kalkınmanınyol ve yordamını gösterecektir.Doç. Dr. A. Tulga ULUS - Türk Tıp Dizini Komite ÜyesiTürkiye Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kalp ve Damar Cerrahisi Kliniği - ANKARAuluss@yahoo.com23

TÜRK TIP DİZİNİAkademik dergilerin amaçlarına uygun olarak işlevlerini gerçekleştirmek üzere, konusundasöz sahibi olan kimselerden oluşan editör, yardımcı editör, editörler kurulu ve hakemlereihtiyacı vardır. Bunların yanında derginin yürütülmesi için bir sekreterya ve yayın faaliyetleriiçin de bir yayınevine ihtiyacı vardır. Editör, fransızca “éditeur”, yayımcı, yazıları yenidendüzenleyerek yayıma hazırlayan kimse anlamında gelir (4). Editör, dergiye gelen yazıların türü,konusu, güncelliği, etik kurallar çerçevesinde üretilmesi ve yazılmasından basım ve dağıtımakadar birçok faaliyetten sorumludur. Editör, aynı zamanda, dergide bilimsel faaliyetlerinyürütülmesinden sorumlu olan editör yardımcılarından hakemlere ve danışmanlara kadartüm ekibin uyumlu ve amaca yönelik bilimsel çizgide ilerlemesi sorumluluğunu üstlenmiştir.Editör ve editörler kurulunun görev ve sorumlulukları madde madde ve son derece ayrıntılıolarak yayınlanmıştır (5-7). Bu tanımların içinde, editörlerin bilimsel açıdan bağımsızlığıve hakları, derginin ekonomik olarak bağımsızlığı, derginin saygınlık ve güvenilirliğininsağlanması, yayın faaliyetlerinin yanında eğitici ve öğretici faaliyetlere de yer verilmesi (dergiyönetimi, hakem eğitimleri, makale ve diğer araştırma yayınlarının ortaya çıkarılmasına yönelikher türlü eğitici ve öğretici faaliyetlerde bulunulması), tarafsızlık ilkesinin zarar görmemesi,ilişkilerde bilimsellik ve saygınlık hemen dikkati çekmektedir. Bu amaçlarla yayıncılık etiğinidüzenleyen COPE (Committee on Publishing Ethics), ICMJE (International Committee ofMedical Journal Editors) ve WAME (World Association of Medical Editors) gibi organizasyonlarortaya çıkmıştır (5).Editör ve yayın kurulu, derginin ve yayınların okunurluğunu arttırmanın yanı sıra bu yayınlarındiğer araştırmacılar tarafından atıf almasını da sağlayacak şekilde dergi politikalarınıbelirlemelidir. Yazının konu alanındaki diğer yetkin araştırmacılar tarafından hakemdeğerlendirme sürecinde, yazının alana katkısı, özgünlüğü, araştırmaya ait bilimsel ve teknik,yazım ve anlatım ve yazının organizasyonu ile ilgili bilimsel öneriler getirilerek, yazı doğrudanreddedilmek yerine yayına kazandırılacak şekilde geliştirilmelidir. Bundan yazar da dergikurulları da bazı eğitici ve öğretici sonuçlar çıkarmalıdır. Bu amaçla daha güncel konular,daha özenli araştırmalar ve daha sade ve anlaşılır bir yazım önem kazanmaya başlamıştır.Ancak bunlar olurken, belirli amaç/lara yönelik (örneğin firma reklamı, ürün reklamı vb. gibi)olarak önemli maddi destekler veren büyük kuruluşların olanakları ile hazırlanıp süslenenyayınlar veya daha fazla atıf almak hırsı ile bilimsellikten uzak yayın yapma isteklerine dikkatleyaklaşılmalıdır.Dergilerin ve yayınların okunurluklarını ve bilimsel düzeylerini değerlendirmek adına bilimselyayıncılık da “etki faktörü” ve benzeri önem kriterleri zaman zaman gündeme gelmektedir.Hedef, dünya yayıncılık ailesinin bir üyesi olmak ve yüksek bilimsel etkinlik olduğunda,yayınlanan derginin ilkeleri her yönüyle evrensel ölçekler düşünülerek ortaya konulmalıdır.Sosyoekonomik ve kültürel olayların etkileri de unutulmamalıdır (8, 9).Editörlük kurumu ağır sorumluluk ve emek isteyen bir iştir. Güçlü dergilerin ve yayınevlerininolması, bunların uluslar arası kurallara göre çalışarak, eğitim ve öğretim faaliyetlerini de önplana çıkaracak şekilde bilim platformlarında bir araya gelmesi beklenen sonuçtur. Ülkeninbilim faaliyetlerinde önemli bir yer tutan bu kurumların devamlı olarak yeni proje ve atılımgöstermeleri gerekir. Aksi halde yeni atılımlar veya ilerlemeler beklenemez. Akademik24

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011yayıncılık ilk ortaya çıkışından bu yana çok önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Bunların ilersindekiufku görebilmek bize yeni dünyaların kapısını aralayabilecektir. Bütün bunlar sonuçlandığındaüretilen ürünün akademik yükseltmelerde önemli bir yere sahip olması ve sonuçlarının takipedilmesi, bu konudaki çabaları olumlu yönde arttıracaktır.Ülkemiz için hedeflerimizi sıralarken; en iyi veri tabanlarında indekslenmiş, en çok okunan veatıf alabilecek bir dergide yayın yapmaktan, böyle bir derginin oluşturulmasına veya böylebir uluslararası indeksin oluşmasına kadar geniş bir yelpaze düşünülmelidir. Bilimselyayınlarımızın ekonomimize hızla üretim olarak dönebilecek araştırmalardan daha çokoluşmasına önem vererek patent ve son aşama olan daha iyi bir yaşam için üretimi, yani ilkbaşta belirtildiği gibi bilimin son hedefi unutulmamalıdır.Kaynaklar:1. http://tr.wikipedia.org/wiki/Bilim2. Harcourt B. History and the Learned Journal. Journal of the History of Ideas. 1972;33(3):365-78.3. Birici HG. Türk Kütüphaneciliği. 2009;23(3):586-601.4. Türk Dil Kurumu, Büyük Türkçe Sözlük. http://tdk.org.tr/TR/Genel/BelgeGoster.5. Yalman A. Editör sorunları ve sorumlulukları. (içinde) Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık. ed.Yılmaz O.TÜBİTAK matbaası. 2005;270-8.6. Oktar N, Akdal G. Editörün sorumluluğu ve bağımsızlığı. (içinde) Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık. ed.Yılmaz O. Openajans 2009:139-41.7. Kutsal YG. Editörün katkı ve sorumlulukları. (içinde) Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık ed.Yılmaz O.TÜBİTAK matbaası. 2006;67-72.8. Yıldızeli A, Bahşişoğlu H K: Bilimsel iletişimde editörün rolü. Bilimsel İletişim ve Bilgi Yönetimi. Ankara12-14Ekim 2006. Bildiriler ÜNAK’06 içinde, A Yıldızeli- H K Bahşişoğlu (ed). Ankara: ÜNAK, 2008. 249-61.9. Kerin RA. In pursuit of an ideal: the editorial and literary history of the journal of marketing. J Marketing1996;60:1-13.25

TÜRK TIP DİZİNİ26

SÜRELİ YAYIN OKURU NE İSTER?Canan ULUOĞLUSAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011Sağlık Bilimleri alanında hizmet veren herkes, kuşkusuz Sağlık Bilimleri süreli yayın okuruolabilir. Ancak hizmet alanlarını kabaca iki bölümde değerlendirirsek, beklentilerini deçeşitlendirmek mümkün olabilecektir. Bir bölüm sağlık çalışanı akademik kadrolarda yeralmakta, ya da akademik yükseltme beklentisi içinde olmakta iken, bir bölümü yalnızcarutin hizmet alanında çalışmakta ve akademik yükseltme amacı ile yayın yapma kaygısıtaşımamaktadır. Bu anlamda aslında 2 tür okuyucu vardır:1. Süreli yayınların yalnızca okuru olanlar2. Süreli yayınların hem okuru, hem yazarı olanlarSüreli yayınların yalnızca okuru olanlar, olasılıkla akademik kadrolarda yer almayan ya daalmayı beklemeyen, kendi adına araştırma yapma ve/veya makale yazma beklentisi olmayanve bu nedenle de, okuduğu makalenin yalnızca “günlük pratiğinde ne işe yarayacağı” ileilgilenen bir kesimdir. Günlük pratiğinde karşılaştığı bir sorunu ya da merak ettiği bir konuyuaramak için süreli yayın okumak isteyebilecektir. Süreli yayınların hem okuru, hem yazarıolanlar ise daha çok akademik kadrolarda yer alanlardır ve sürekli olarak “bilimsel data üretmekzaten görevleri”nin bir parçası olduğundan, hem varsa günlük pratiklerine katkı amacı ile hemde ilgi ve araştırma konularında yayın yapmak amacı ile süreli yayınları okumak durumundaolan insanlardır. Bu bağlamda, söz konusu iki grubun, süreli yayın okuru olarak beklentileriaçısından farkları olabileceği gibi ortak noktaları da vardır.Aşağıdaki başlıklarda, süreli yayın okurlarının olası beklentileri, bütünüyle kendi bakışaçımdan olacak şekilde tek tek ele alınmıştır. Bunlar kısaca şu şekilde özetlenebilir:Süreli yayın, belirtilmiş olduğu tarihlerde düzenli yayınlanmalıdır: Yayın hayatı zamanzaman kesintiye uğrayan ya da bir yıl öncesi tarihli yayınları, bir yıl sonra gecikmeli olarakokuyucularına ulaştırabilen bir dergi güvenilir olamayacaktır.Dergiler format olarak iyi hazırlanmış, kolay okunabilir olmalıdır: Okuyucu dergiyi elinealdığı zaman özenli hazırlanmış bir sayfa düzeni ile karşılaşmalı, kolayca takip edebilmeli, aradığıdetaylara ulaşabilmelidir. Örneğin dergiye makale gönderecek olan kişiler için “yazarlara bilgi”notunun tüm soruları cevaplayacak şekilde hazırlanmış olması, basılı makalelerin bir yerindemakale geliş/kabul tarihlerinin belirtilmiş olması önemlidir.Dergi, yaşadığımız ülkenin sorunlarına, güncel konularına yer vermeli, uzmanlıkalanlarına yönelik spesifik başlıklarda olmalıdır: Özellikle belli rutin bir hizmetin verildiğisağlık alanlarında çalışanlar, günlük pratiklerinde bu bilgilerden yararlanmak isteyeceklerdir.Ulusal dergiler bu kapsamda önemli bir görev üstlenmektedir.Prof. Dr. Canan ULUOĞLU - Türk Tıp Dizini Komite ÜyesiGazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji Anabilim Dalı, ANKARAculuoglu@yahoo.com27

TÜRK TIP DİZİNİYayınlanan makalelerin doğru ve güvenilir olduğundan emin olunmalıdır: Süreli yayınokuru her şeyden önce nitelikli yayın ister. Bu da öncelikle doğru ve güvenilir olma ilegerçekleşebilir. Bunun için;28• Dergiler, uzmanlık alanına göre belirlenmiş geniş bir hakem kurulu ile çalışmalı ve hakemleralanında deneyimli olmalıdır.• Makaleler, editör ve hakem kurulu tarafından kapsamlı şekilde değerlendirilmiş olmalıdır.Bu bağlamda bir makalenin birden fazla kişi tarafından gözden geçirilmiş olmasıönemlidir.• Doğru istatistik değerlendirmelerin, doğru örneklem büyüklüklerinin kullanıldığı, doğrubir metodoloji ile kurgulanmış çalışmalar ancak doğru sonuçlar verecektir (1). Sonuçlarıngüvenilirliği açısından “gereç ve yöntemler” in çok iyi değerlendirilmiş olması enönemli noktadır.• Olası çıkar çatışmaları belirtilmiş olmalıdır.• Editörün ve yayın kurulunun tarafsız olduğundan emin olunmalıdır.Dergiler kolay ulaşılabilir olmalıdır: Kolayca ulaşılamayan dergiler ne kadar kaliteli olsalarda okuyucu için anlam ifade etmeyecektir. Özellikle, uzmanlık alanlarına spesifik, uluslararasıya da ulusal düzeyde kabul görmüş ve etki faktörü yüksek dergilere ulaşım çok önemlidir.İlgilenilen konuda çıkmış tüm yayınlara kolayca ulaşabilmek de gereklidir. Günümüzdeelektronik dergilere erişim daha kolay olmaktadır. Kurumların bu anlamda, erişimikolaylaştıracak anlaşmaları yapmaları, sağlık çalışanları için iyi bir fırsat olabilir.Makalelerin konusu güncel, önemli, dikkat çekici olmalı ve kişiyi okumak konusundaheyecanlandırmalıdır: Tüm okuyucular güncel bilgilere, yeni araştırmalara en kısa süredeulaşmak isterler. Bu hem okuyucuların günlük pratiklerine bazı bilgileri yansıtmaları için hemde ilgi alanlarında yapılan araştırmaları yakından takip edebilmek için gereklidir. Güncel,tartışmalı, üzerinde yoğun araştırmaların olduğu ya da günlük pratikte sorun olmaya devameden bazı konular bu kapsamda değerlendirilebilir.Makaleler akıcı bir dilde kaleme alınmış ve kolay okunabilir olmalıdır: Aslında bu başlıkda, iyi bir hakem değerlendirmesi anlamına gelir ve makalenin bölümleri özelinde her bir altbaşlığın doğru hazırlanmış olmasını gerektirir. Bunlar da sırasıyla:• Başlık/Özet: Makalenin başlığı tam olarak ne yapıldığını/araştırıldığını ifade etmeli, özetmakalenin ana içeriğini kapsamalı ve varsa bulguların yeniliği vurgulanmalıdır. Okuyucularınbinlerce başlık arasından yola çıkarak belli başlıkları seçtiklerini düşünürsek, başlıkmakalenin vitrini gibi kabul edilebilir. Kısa, bilgi verici ve çekici olmalıdır (2). Vitrininçekiciliğine kapılmış bir kişi için ikinci adım vitrine daha detaylı bakmak, yani özeti okumakolacaktır. İyi yazılmış ve gereksiz detay içermeyen bir özet ise, makalenin tümünüokuma konunda istek uyandıracak, bir anlamda kişiyi mağazanın içine yönlendirecektir.• Giriş/Yöntem/Sonuçlar/Tartışma: Tüm bu alt başlıklar akıcı, gereksiz detay içermeyenşekilde düzenlenmiş olmalı, sonuçlar basit, anlaşılır tablo ve grafiklerle sunulmalı, tartışmabulguların anlamı üzerine odaklanmalı, araştırmalarda ya da klinik pratikte bundansonra neyin değişeceği söylenmiş olmalıdır.

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011Yayın dili İngilizce olan ulusal dergilerde Türkçe bir özet bulunmalıdır: Okuyucu busayede en azından Türkçe özete ulaşarak fikir sahibi olabilir.Makaleler yeni bir şeyler söylüyor olmalıdır: Klasik kitaplarda olan ya da bilinen eskibilgilerin tekrarı niteliğinde olan konular süreli yayın okuyucusunun ilgisini çekmeyecektir.Özellikle “Wikipedia” gibi internet sitelerinden bilgi edinmenin mümkün olabildiği konulardasüreli yayın okumak gereksizdir.Kaynaklar güncel olmalıdır: Kaynakların güncelliği hem yazarların hem de hakemlerindikkatli değerlendirmesini gerektirecek bir başka konudur.Dergiler, ulusal ve uluslararası indekslerde dizinlenmelidir: Bu durum, hem dergiye kolayulaşım sağlayacak hem de atama ve yükseltmelerin gerçekleştirilmesinde önemli olacaktır.Kanıt değeri yüksek makalelere yeterince yer verilmelidir: Dergilerde, meta analizler,randomize kontrollü denemeler, karşılaştırmalı çalışmalar, büyük olgu serilerine dayalıbulgular sıkça yer almalı, okuyucuların tartışmalı konular hakkındaki bilgisi artırılabilmelidir.Derlemeler yolu ile kısa sürede etraflı bilgiye ulaşılabilmelidir: Alanında söz sahibi kişilerceyazılmış derlemeler, belli bir konu hakkında kolayca toplu bir bilgiye ulaşmayı mümkün kılar.Süreli yayınlar, belli bir bilim dalında, belli çalışma gruplarının raporlarına yervermelidir: Birçok bilim dalında, belli konularda güncellemelere gereksinim vardır. Bir bilimdalında öncülük yapan kişilerin veya yetkili çalışma gruplarının yaptığı güncellemeler o alandaçalışan kişilere ışık tutar. Bu çalışma gruplarının raporları kimi zaman konunun ana bir özetiniçıkarmakta, kimi zaman ise belli sınıflamaları yapmaktadır. Bu anlamda, hem günlük pratikteilgili kişilere perspektif çizer hem de alandaki çalışmalara/araştırmalara yön verir.Belli bir bilim dalında yazılmış yeni bir kitabın veya ana kitapların yeni basımlarının,alanın öncüsü kişiler tarafından analiz edildiği yazılara yer verilmelidir: Bu tür analizler,o alanın okuyucusu olan kişilere ışık tutacak ve doğru tercihler yapmasını kolaylaştıracaktır.Pratik tedavi kılavuzlarına yer verilmelidir: Özellikle rutin hizmet vermekte olanbranşlardaki kişiler için güncellenmiş kılavuzlara hızlı ulaşım çok önemlidir.Tedavilerin mediko-legal yönleri hakkında bilgi veren yayınlara yer verilmelidir: Sağlıkçalışanlarının, uyguladığı tedaviler sırasında ortaya çıkan hukuksal sorunların neler olduğu veyaptırımları konusunda bilgi sahibi olmak son derece önemlidir. Süreli yayınlar, kendi alanındabu tür yazılara yer vererek okuyucunun önemli bir gereksinimini karşılayabilir.Sonuç olarak, süreli yayın okurlarının, yukarıda özetlenmeye çalışılan olası beklentilerinegenel olarak bakıldığında, bir dergiyi okunur kılan şeyin, “yazarlar kadar editörlerin pozitifnitelikleri” olduğu dikkat çekmektedir. Editörler; editör yardımcıları, yayın kurulu ve danışmakurulu ile bir bütün olarak derginin içeriğini ortaya çıkarmaktadır. Editörlerin bu anlamda,yüksek kalitedeki makaleleri yayınlama konusunda bir sorumluluğu vardır. Her ne kadar29

TÜRK TIP DİZİNİbu sorumluluk, yüksek kalitede makale başvurusu ile doğru orantılı olsa da, editörler vedanışmanların tespitleri, yönlendirmeleri ve çabası ile daha iyi sonuçlar alınabilir. Öte yandantamamen, yazarların yayın sayısını artırmaya veya yeni projeleri için destek bulmaya yönelikolarak dergilere gönderdiği ve okuyana/bilime katkı sağlamayan makaleleri yayınlamak, hemsüreli yayın okuyucusu için bir şey ifade etmeyecek hem de belki yanlış bazı bilgilerin doğrusanılmasına neden olacaktır. “Journal of Urology” Dergisinin editör yardımcısı olan Joseph A.Smith makalesinde böyle bir duruma işaret etmektedir (3). 1998 yılında Lancet’de, kızamık,kabakulak ve kızamıkçık aşısı (MMR vaccine) ile otizm arasında ilişki olduğunu belirten biryayının ardından pek çok ailenin aşı firmasına davalar açtığını, ancak 10 yıl sonra bu araştırmanındoğru olmadığının anlaşılması üzerine Lancet’in makaleyi geri çektiğini ancak, 10 yıl boyuncapek çok kişinin yanlış bilgilendirildiğini belirterek “1998 yılında makaleyi değerlendirenlerneredeydi?” diye sormaktadır. Editörler bu anlamda, halka ve bilim dünyasına doğru vegüncel bilgileri ulaştırmak konusunda önemli bir görev üstlenmişlerdir. Yine etik konularane denli uyulduğu konusundaki sorgulama da editörlerin sorumluluğundadır. Elbette süreliyayın okurları da, okuyacakları makaleleri seçme konusunda sorumluluk üstlenmelidirlerve “bilimsel makaleleri kritik yönden değerlendirme, eleştirel gözle okuma” alışkanlıklarıolmalıdır (4).Editör özelinde dergi ekibinin özenli ve özverili çalışmaları, doğru yazı ile buluştuğunda herzaman okurun ilgisi ile karşılaşacaktır.Kaynaklar:1. Röhrig B, du Prel JB, Blettner M. Study design in medical research: part 2 of a series on the evaluation ofscientific publications. Dtsch Arztebl Int. 2009;106:184-9.2. Peh WC, Ng KH. Title and title page. Singapore Med J. 2008;49:607-8.3. Smith JA Jr. Scientific publications: let the reader beware. J Urol. 2010;183:1665-6.4. du Prel JB, Röhrig B, Blettner M Critical appraisal of scientific articles: part 1 of a series on evaluation ofscientific publications. Dtsch Arztebl Int. 2009;106:100-5.30

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011SÜRELİ YAYIN SAHİPLERİ, YAYINCILAR VE EDİTÖRLERARASINDAKİ İLİŞKİ NASIL OLMALIDIR?Ömer UĞURÜlkemizde tıp alanındaki süreli yayın sahipleri arasında uzmanlık dernekleri önemli bir yeralmaktadır. Hatta bazen dernek yönetim kurulu başkanları hem derginin sahibi hem de başeditörü olmaktadırlar. Dernek yönetim kurulu 2 ya da 3 yıl sonra genel kurulda seçimle değişincedergi editörleri de değişebilmektedir.Oysa bir derginin sağlıklı gelişebilmesi için editörlüğün sürekliliği gerekmektedir. Bunun başarılabilmesiiçin de editörün dergi sahibinden farklı bir kişi olması önemlidir. Editörün sürekliliğininsağlanabilmesi ve her yeni seçilen yönetim kurulu ile birlikte değişmemesi için dergieditörünün ve yayın kurulunun nasıl belirleneceğine dair bir yönergenin uzmanlık derneğiningenel kurulunca onaylanması doğru olacaktır.Editörün sürekliliği kadar dergiyi yayınlayacak yayınevi ve makale kabulünden basım aşamasınakadar geçen süreci kontrol edecek teknik personelin sürekliliği de önemlidir. Yayıneviyleyapılacak sözleşme en az 4 ya da daha uzun süre olması süreklilik açısından yararlı olacaktır.Yayınevleri ile uzun süreli yapılan anlaşmalarda, uzmanlık derneğinin ileride mağdur olmamasıiçin sözleşme koşulları çok dikkatli belirlenmelidir. Ayrıca dergi sahiplerinin çalışma kurallarınıda belirleyip editor ile de ayrı bir sözleşme yapmaları gerekmektedir.Dergi sahibi editörün makale değerlendirmesi, yayının kabulü ve derginin bilimsel içeriğinemüdahele etmemeli ve bu konuları tamamen baş-editöre bırakmalıdır.Dergi sahibinin asıl görevi editörle uyum içinde ve uzmanlık derneğinin yönetim kurulu ileeşgüdümlü olarak derginin uzun dönem yayıncısını/yayınevini belirlemek amacıyla gerekliihaleyi gerçekleştirmek ve derginin yayınlanmasını sağlayacak maddi kaynakları bulmak olmalıdır.Dergi sahibi, editörün tüm dikkatini makalelerin değerlendirilmesi ve yayın kalitesini/bilimsel içeriğin yükseltilmesine odaklanmasını sağlayacak şekilde diğer tüm sorunların çözümünüüstlenmelidir. On-line yazı kabul sistemleri, makalelerin basıma hazırlanması, “copyediting”,redaksiyon gibi konularda karşılaşılacak sorunları en iyi hizmeti alacak şekilde çözmelidir.Prof. Dr. Ömer UĞUR - Türk Tıp Dizini Komite ÜyesiTürkiye Nükleer Tıp Derneği Yönetim Kurulu BaşkanıHacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Nükleer Tıp Anabilim Dalı - ANKARAougur@hacettepe.edu.tr31

TÜRK TIP DİZİNİ32

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011SÜRELİ YAYIN KAPSAMINDA YER ALAN MAKALETÜRLERİNİN DAĞILIM DENGESİ NASIL OLMALIDIR?Deniz ERBAŞAkademik dergiler olarak süreli yayınlar bilim insanlarının ortaya koyduğu hipotezi laboratuarortamında yaptığı araştırmayla elde ettiği sonuçları ilgili ve diğer bilim ortamlarına ulaştırmaolanağı sunar. Bilimsel süreli yayınlar bilim insanlarının çalışmalarını aktardıkları, çalışmayöntemlerini paylaştıkları doğruluğu denetlenebilir konumda sundukları iletişim araçlarıdır.Katkı ve eleştirilerin bu yolla alınmasında, ilgili bilim alanında gelişmeler hakkında bir takımsonuçlar elde etmek için de bir aracıdır (1, 2).2010 yılı itibarı ile GSMH içindeki ARGE oranı %8.4 olarak gerçekleşmiştir. Üniversiteler ARGEfaaliyetlerinde önemli yere sahiptir. Oysa ki İngiltere için bu hedef 2014 için %2.5 olarakbelirlenmiştir. Tam zamanlı ARGE personeli 2009’a göre 2010 da %11.3 oranında artmıştır.Doktora dereceli bireyler, toplumsal ilerleme, bilgi ve teknolojinin yayılımı açısından önemlikatkıları olacağı öngörülen, özellikle araştırma yapmak üzere eğitilmiş kişilerdir. 2009 yılıitibarı ile en fazla doktoralı grup tıp ve sağlık bilimlerindedir. Yine en küçük yaş grubu 31,5ile tıp ve sağlık bilimlerinde yer almaktadır. Buda bu grubun oldukça yüksek bir araştırmapotansiyelini göstermektedir (3).Gerek doktora süreçlerinde yapılan tez çalışmaları, gerekse daha ileri dönemlerindeyapacakları araştırmalar bu dinamik kesimin yayınlayacağı bilimsel süreli yayınlara gereksinimiarttıracaktır.Ülkemizde 2500 dolayında dergi yayınlanmakta bunların 1/3’ünü akademik dergileroluşturmaktadır. Süreli yayınlar, bilim kurum ve düşüncesinin gelişmesine önemli katkıdabulunmaktadır. Ülkelerin gelişmişlik düzeyi bilgiyle ve bilgi üretimi ile ölçülürken bununyayılmasına aracılık eden süreli yayınların rolü çok önemlidir (4, 5).2003 yılı itibarı ile 349 dergi Tıp, Hemşirelik, Eczacılık, Diş Hekimliği, Veterinerlik, Çocuk Gelişimive Eğitimi, Sağlık Yönetimi gibi sağlık alanlarında yayınlanmakta olup çoğunluğu araştırmaderleme, ikinci sırada olarak araştırma özellikli dergiler olarak tesbit edilmiştir (5).Yine süreli yayınların çoğunluğu dallara ilişkin özel, geri kalanı ise genel konulu dergiler olupuzmanlaşmayı işaret etmektedir (6).Süreli yayınlarda yazı türlerinin sıralanışı önemli olup aynı düzende çıkılmasına özengösterilmelidir (7).Prof. Dr. Deniz ERBAŞ - Türk Tıp Dizini Komite ÜyesiGazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Fizyoloji Anabilim Dalı - ANKARAderbas@gazi.edu.tr33

TÜRK TIP DİZİNİİdeal bir dergide yer alması arzu edilen çalışmalar olarak %96.7 ile araştırmalar, %91.7 ile olgusunumu, %81.7 ile derlemeler gelmektedir (8).Bir araştırma yayınlandıktan sonra tamamlanmakta ve bilginin paylaşılması diğer araştırıcılarakatkı sağlaması açısından çok önem taşımaktadır. Süreli yayınlarda okuyucu, bilimsel düzey,güvenirlik, etki değeri gibi konulara önem vermekle birlikte günlük hekimlik bilgilerine yerverilmesin de arzu etmektedir (8).Yayınların özellikleri arasında orijinalliği olduğu kadar etki değerinin yüksekliği önem taşır.Yaşam bilimlerinde birkaç yıl içinde alınan atıfların çok arttığı ve bu açıdan öneminin dahaçabuk kamu ile paylaşıldığı gözlenmektedir (9).Bu açıdan dergilerde yer alacak yayınların bilimsel düzeyi önem taşımakta ve bununsağlanamaması halinde yayın hayatını sürdürememektedirler (10).Akademik yükseltmelerde Türkiye de yayınlanan dergilerde yapılan yayınların istenmesiülkemiz süreli yayınlarındaki yayın niteliğini ve sayısını arttırıcı katkıda olacaktır (11).1980’li yıllara gelirken bilimsel dergilerdeki yayınların daha çok olgu bildirileri ve derlemelerşeklinde olduğu dikkat çekmektedir. Türkiye kaynaklı dergiler yayın bulmakta güçlüklekarşılaşıyor ve zamanında çıkamıyordu. Hakemli dergiler 1990’lı yıllarda arttı.Toplumların zenginliği bilgi ve teknoloji üretimi ile doğru orantılıdır. Yaşamdaki her türlügelişim, sağlıktaki gelişmeler de bilgi birikimi ve araştırmaların ürünüdür. Bu açıdan daülkemizde en az iki hakemin incelemesi ile yayınlanan çalışmalar belirtilen gelişmeler içinkaynak teşkil edecektir. Sağlıkla ilgili her alanda bu tür dergilerimiz bulunmaktadır (12).Yüksek yarışmalı dünya pazarında sürdürülebilir ekonomik kalkınmışlık bilgi üretimi ile direktbağlantılıdır. Yayın sıralamasında ve bilime etki sıralamasında 19 ve 22. sıraları paylaşan Çinve Hindistan’da gelişmeler karşılıklı olarak araştırma alt yapılarını ve destekleri arttırmak veBangalore software olgusu ile sağlanmıştır (13).Türk Bilim insanlarının bilim dünyasına katkı vermek açısından en çok oranda Tıbbi bilimleringeldiği gözlenmektedir (14).Bilimsel etkinliği göstergesi olarak atıflar ve h indeks iyi bir veri olmaktadır. Bu çerçevedeNobel Fizyoloji Tıp ödülü alanlar incelendiğinde:2010 Robert G. Edwardsh index: ………………………482009 Elizabeth H. Blackburnh index:…………………………642009 Carol W. Greiderh index: ………………………...5734

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 20112009 Jack W. Szostakh index:……………………….702008 Harald zur Hausenh-index :………………....482008 Françoise Barré-Sinoussih-index :…………………..272008 Luc Montagnierh-index :……………………712007 Mario R. Capecchih-index :…………………..64olarak karşımıza çıkmaktadır. Yine1998 Furchgott RFh-index :………………….281998 Louis J. Ignarroh-index :………………… 821998 Ferid Muradh-index :……………….77(Web of science incelemesi)Nitrik oksit ve EDRF ile ilgili çalışmalarından ötürü ödüle layık görülmüş ve Ignarro LJ, BugaGM, Wood KS, et al. endothelium-derived relaxing factor produced and released from artery andvein is nitric-oxide source: proceedings of the national academy of sciences of the United Statesof America volume: 84 issue: 24 pages: 9265-9269 published: dec 1987 araştırması ile 3171 atıfalmıştır.2001-2011 yılları arasında The New England Journal of Medicine yayınları incelendiğinde2074 araştırma, 786 derleme, 1485 Klinik Olgu çalışmasının yer aldığı gözlenmektedir (15).Araştırma ve araştırmacı ve bilimsel yayın birbirinden ayrılamaz bir üçgenin parçalarıdır.Böyle bir üçgende her üç unsur birbirini etkileyerek daha üst seviyelere yükseltecektir. Bunedenle süreli yayınlarda araştırma (deneysel veya klinik) ön planda gelen amaç olmaktadır.Tüm yeniliklerin iyi araştırma ve onun yayınlanması ile elde edilecek sonuçlara bağlı olacağıgerçektir. Süreli yayınlarda araştırma nitelikli yazıların varlığı bu nedenle önemlidir. Diğerkonularında bilimsel arenadaki önemleri yadsınamaz. Derlemeler bir konudaki bilgilerintoplanarak sunulması ile; olgu bildirimleri de önceliği olan farklı bir olguyu açıklamalarıaçısından önem taşır. Ancak bir süreli yayındaki varlıkları düşünüldüğünde araştırma önplanda gelmektedir. Çünkü bir yeni bilgiyi laboratuar ortamında tekrarlı bir şekilde sınayaraksunmaktadır. Türk Tıp Dizini indekslediği dergilerde, araştırma yazılarını en az %50 olarakbelirleyerek bilime yenilik getirecek olan çalışmaların yer aldığı dergileri özendirmektedir. Diğer%50’lik oran içinde derleme ve vaka takdimleri yer alabilecektir. Bu konuda ÜniversitelerarasıKurul ve Üniversitelerin de destekleri olduğunda (akademik yükseltmelerde ülkemiz kaynaklıdergilerde yayın yapma zorunluluğu getirilmesi vb.) araştırmaların nitelik ve sayısal yöndendaha iyi olduğu dergiler artacaktır.35

TÜRK TIP DİZİNİKaynaklar:1. http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/sempozyum1/nkozak1.pdf2. http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/sempozyum2/oyilmaz1.pdf3. http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=86234. http://www.bby.hacettepe.edu.tr/105K088.pdf5. http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/sempozyum1/akucuk.pdf6. http://uvt.ulakbim.gov.tr/toplanti/isi/yilmaz.ppt#367. http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/sempozyum1/ayildizeli.pdf8. http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/sempozyum2/ykutsal1.pdf9. http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/sempozyum2/mtunc.pdf10. http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/sempozyum2/fakcicek.pdf11. http://kaynak.unak.org.tr/bildiri/unak03/u03-11.pdf12. http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/sempozyum3/003_altan.pdf13. King DA: The scientific impact of nations: What different countries get for their research spending.Nature 2004; 430:311-6.14. http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/sempozyum6/demirel.pdf15. http://www.nejm.org/medical-articles/research#qs=%3Fcategory%3Dresearch%26sort%3Ddate+rev36

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011SÜRELİ YAYINCILIĞIN GELECEĞİ e-YAYINCILIK MI?Orhan YILMAZTıp dinamik bir bilimdir ve değişiminin hızını yakalamak bazen akademisyenler için bilezor bir eylemdir. Sağlık alanında baş döndürücü hızdaki gelişmeler kullanıcılarına kongre,sempozyum, konferans, seminer gibi sözel ve kitap, dergi, bülten, broşür gibi yazılı araçlaryoluyla ulaştırılırlar.Gelişimin hızına bağlı olarak bu araçların da sunuluş şekillerinde değişimler olmaktadır.Özellikle elektronik ortamların bu alandaki desteği ile gelişimin ve bilginin kullanıcısınaulaşımı daha süratli hale gelmiştir. Öyle ki, kongreler daha sık aralıklarla yapılmakta ve bunlarainternet üzerinden ulaşılabilmekte, telekonferanslar ve telekongreler yapılmaktadır. Kitaplardaha sık baskı yapmakta ve elektronik versiyonları CD olarak da yayınlanmaktadır.Bilimsel tıbbi bilginin iletilmesinde sık kullanılan tıp dergileri de bu değişimden payınıalmıştır. Önceki yıllarda yılda 1-2 sayı basılan, daha sonra 3-4’e çıkan bu dergiler şimdilerdedaha fazla sayıda çıkıp internet aracılığıyla on-line olarak da okuyucusuna ulaşılabilmektedir.Bu gelişmeler, basılı dergilerin dezavantajlarına sahip olmayan, sadece elektronik yayınlanandergilerin doğuşunu hazırlamıştır.Bilgisayar ve İnternet, Sağlık periyodiklerinde gerçek bir “yeni dönem“ başlatmıştır. Bu yenidönem bilginin oluşumu, ilgilisine ulaşımı ve yayınlaşması konusunda inanılmaz önemliadımlar atılmasına neden olmuştur.Artık araştırıcılar planladıkları çalışmalar için daha kolay çalışma yapıp yinelemeleri önlemekiçin kolayca aynı konuda yapılmış çalışmalara ulaşabilmekte ve hipotezlerini daha çabukve kolay oluşturabilmekteler. Bunun için yasal ve zorunlu onay ve olurları süratli bir şekildealabilme olanağını bulabilmektedirler. Planlanan çalışmanın farklı disiplinlerde ve çokmerkezli olması artık planlama ve uygulamada zaman kaybı yaratmamaktadır. Çalışmanınsonuçlandırılması ve yazıya dökülmesi de elektronik destek ile hızlanmakta ve zaman kaybıyaşanmamaktadır.Yazının ulaştırıldığı süreli yayın artık editöryel işlemleri son derece hızlı bir şekildegerçekleştirebilmekte ve değerlendirmeyi süratle sonuçlandırabilmektedir.Sonuçlanan yazının kabul edilmesi halinde yazı herhangi bir bekleme olmaksızın okuyucusunaulaşabilmektedir. Bunun için çoğu kez süreli yayının periyodisitesi nedeniyle gerekenbekleme süreci de bulunmamaktadır. e-versiyonu bulunan dergiler de bile yazı okuyucusunaDoç. Dr. Orhan YILMAZ - ULAKBİM Türk Tıp Dizini Komite BaşkanıS. B. Dışkapı Yıldırım Beyazıt Eğitim ve Araştırma Hastanesi - ANKARAorhan@kbb-bbc.org37

TÜRK TIP DİZİNİulaşmakta ve hatta sayfa numarası vb. daha sonra verilmektedir. Böylece bilimsel bilgi süratlegün ışığına çıkmakta ve bilim insanlarının ilgisine sunulmaktadır.Üstelik bu sunulan bilgi yine sanal ortamın sayesinde tartışılmakta, eleştirilmekte ve yeni önerive katkılar doğrultusunda daha rafine bir şekle de bürünebilmektedir. Basılı yayın dönemindebir yazıya katkı ya da eleştiri için en erken bir sonraki sayı beklenebiliyorken elektronikyayıncılıkta bu işlem yayının hemen yanındaki tartışma bölümleri ile sağlanmakta ve katkılarya da eleştiriler de yazının ilk şekli ile birlikte okunabilmektedir.Üstelik bu bilgiye ulaşım için artık kütüphaneye gitmek veya dergiyi almak abone olmak gibibir işleme gerek duymadan yaşamın her alanında gerçekleşebilmekte, trende, vapurda hattauçakta okunabilmektedir.Üstelik bu çalışmaların özgünlüğü ve değeri artık daha kolay belirlenebilmekte, yapılmış etikdışılıklar kolayca saptanabilmektedir. Üstelik uluslararası boyuttaki etik dışılıkların saptanmasıiçin yapılanmalar oluşturulmaktadır.Sanal ortamda depolanan bu bilgi ise yaşam durdukça ilgilisine ulaşmayı bekleyecektir. Bilimve teknolojideki bu önemli ve süratli gelişmelere karşın bunun yansıdığı sağlık süreli yayıncılığıalanında hala bazı çekinceler öne sürülmektedir. Klasik tutucu bakış dışında teknolojiyegüvensizlik ve bazı önyargılar da öne sürülmektedir. Teknolojiye, sanal ortama uyumsorunları ve bilgi depolanması ile korunması çekinceleri ilk sıralarda olmaktadır. Gelişmelereuyum konusu bilim insanları için olduğu kadar bilimin üretim ve dağıtım alanları, basımevi,yayınevi, kütüphaneler de uyum sorunu yaşayabilmektedirler. Kendilerini gelişmelere adapteedemeyen kişi ve kurumların gelecekte yer almaları olanaklı olmayacaktır.Depolanan veya arşivlenen bilgilerin saklanması, güvenliği ve dağıtımı geleceğin önemlikonularından olacaktır. Bilim insanları bu olayı sadece çalınmayı önleme ve saklanıp geleceğeulaştırılması olarak görmemekte, bilginin değiştirilmesi ve kötüye kullanımının da sağlanmasıiçin çalışmalar yapmalıdırlar. Teknolojinin gerisinde kalan toplumlar bu konuda sıkıntıçekmeye mahkumdurlar.Ulusal düzeyde yapılacak çalışmalar ve alınacak önlemler gerekli ve önemliyse de globalolarak verilerin depolanması ve saklanması uluslararası bilimsel arenanın ve belirleyicilerintekeline ve insafına da bırakılmayacak değerdedir.Yukarıdaki senaryo kulağa çok hoş gelmektedir ve teknik alt yapı sorunlarını ve bilimselgelişimini kanıtlamış ve sürekli ARGE planlama ve çalışmasını yapan ülkelerde toplumlardagerçekleşen ve daha ileri aşamalara varan ve varabilecek olan bir senaryodur.Bu nedenle her alanda geleceğin teknolojik gelişmelerle şekilleneceği gerçeğiyle yüzleşerektüm planlamalar bu yönde yapılmalıdır. Bilimsel bilginin oluşumundan sonuçlanıpulaştırılmasına ve saklanmasından güvenliğine kadar her aşaması için hazırlıklı olunmalıdır.Bu konuda her bilim insanına, her kuruma önemli görevler düşmektedir. Sağlık süreli38

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011yayıncılığının her bileşeni bu konuda görevini yapıp yönetsel anlamda uzun solukluplanlamalarda bulunmalıdır.Alanımızdaki gelecek teknolojik araçlarla sağlanan Bilimsel iletişim teknolojileri olacaktır.Ancak bilimsel ve teknolojik gelişme öylesine hızlanmıştır ki bu gelişmeye hazır olmayan veyaaltyapısı kültürel ve yönetsel vizyonu bulunmayan toplumların gelişmeye ayak uydurmalarıgün geçtikçe zorlaşacak ve bir süre sonra ise olanaksız hale gelecektir.Kaynaklar:1. Yorulmaz İ, Yılmaz O:Tıp Süreli yayıncılığında bir elektronik dergi: KBB-Forum. Sağlık Bilimlerinde SüreliYayıncılık.Ed.Yılmaz O. TÜBİTAK Matbaası. Ankara 2003. s141-7.2. Yılmaz O :Kan kaybeden sağlık bilimleri ulusal süreli yayıncılığımız ve Türk Tıp Dizini. Sağlık BilimlerindeSüreli Yayıncılık-2005. Ed. Yılmaz O. Baskı matbaası. ISBN 975-403-353-6. Ankara 2005 s 333-8.3. Yılmaz O :Sağlık Yayıncılığı ve Türk Tıp Dizini. Cerrahpaşa Tıp Dergisi 2008; 39(3): 93-96. (doi:10.2399/ctd.08.093.)4. Yılmaz O :KBB-Forum’un Beş Yılı. Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık-2007. Ed Yılmaz O, Openajans.ISBN 978-975-403-425-7. Ankara 2007.s 194-7.5. Yılmaz O, Yıldızeli A: Türk Tıp Dizini.1994-2010. Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık-2010. Ed Yılmaz O,ISBN 978-975-403-551-3. Openajans. Ankara 2010. s 111-25.39

TÜRK TIP DİZİNİ40

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011TÜBİTAK ULAKBİM ULUSAL ATIF VERİ TABANISibel TABANLIOĞLU*, Ebru SOYUYÜCE AYDIN**Ülkemizin akademik bilgi birikimini yansıtacak bilgi ürünleri geliştirmek ULAKBİM’in temelmisyonlarından biridir. Bu kapsamda gerçekleştirilen çalışmaların en önemlisi araştırmacılarınTürkiye’de üretilen bilimsel dergilerde yayınlanan makalelere elektronik ortamda erişimlerinisağlayan ve uluslararası standartlarda geliştirilen ULAKBİM Ulusal Veri Tabanları’dır.ULAKBİM Ulusal Veri Tabanları, üniversitelerin ve araştırma-geliştirme kurumlarının, ulusaldüzeyde bilgi kaynaklarına etkin ve hızlı bir biçimde erişebilmelerini sağlarken, ülkemizdeüretilen bilgiye de kolaylıkla ulaşmalarını sağlayarak, bilime olan katkılarını en üst düzeyeçıkarmalarına yardımcı olmaktadır.Ulusal anlamda Türkiye’de ilk bibliyografik veri tabanları olan ULAKBİM Ulusal Veri Tabanları,TÜBİTAK destekli projeler veri tabanı ile beş farklı konu alanındaki veri tabanlarındanoluşmaktadır. Güncel olarak indekslenen Ulusal Veri Tabanları; Sağlık Bilimleri, Mühendislik veTemel Bilimler, Sosyal ve Beşeri Bilimler, Yaşam Bilimleri ve Hukuk olmak üzere 5 konu alanındanoluşmaktadır. Halihazırda ULAKBİM Ulusal Veri Tabanları’nda indekslenen kabul dergilerininÜAK Doçentlik Sınav Alanları 2011’e dahil edilmesi, yapılan çalışmaları daha önemli halegetirmiştir.Bu veri tabanlarına 2011 yılı içerisinde Ulusal Atıf Veri Tabanı, Bildiriler Veri Tabanı, BilimselEtkinlikler Portalı ile Türkiye Akademik Dergi Portalı eklenmiştir.Ülkemiz bilim ve teknoloji politikalarının yönlendirilmesinde ve öncelikli alanlarınbelirlenmesinde ulusal akademik bilgi üretim performans göstergeleri üzerinden yapılacakdeğerlendirmelere ihtiyaç duyulmaktadır. Ülke politikaları ile ilişkili olarak öncelikli alanlarayapılan yatırımlarda ve bilimsel araştırma-geliştirme faaliyetlerinde büyük oranda bir artışolduğu ve bununla bağlantılı olarak bilimsel üretim performansının değerlendirmesineyönelik bir çalışmaya ihtiyaç duyulduğu gözlenmektedir.Yeni hayata geçirilecek Ulusal Atıf Veri Tabanı ile de, yazar, dergi ve kurum atıflarını tespit etmekve Türkiye’de çeşitli üniversitelerde akademik yükseltmeler başta olmak üzere bilimselperformans değerlendirmelerinde temel bir gösterge elde etmek hedeflenmektedir.TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Atıf Veri Tabanı kapsamını, Ulusal Veri Tabanları’nda yer almak üzerebaşvuran ve kriterler doğrultusunda değerlendirilerek kabul edilen dergiler oluşturmaktadır.Ulusal Veri Tabanları kapsamında dizinlenen yıllık ortalama dergi sayısı 400 civarındaolup sağlık bilimleri alanında ortalama 110 dergi dizinlenmektedir. Ulusal Atıf Veri Tabanı, FenBilimleri ve Sosyal Bilimler olmak üzere iki temel kategori olarak tasarlanmıştır. İki kategori*Uzman. Sibel TABANLIOĞLU - TÜBİTAK ULAKBİM Cahit Arf Bilgi Merkezi**Başuzman Ebru SOYUYÜCE AYDIN - TÜBİTAK ULAKBİM Cahit Arf Bilgi Merkezi41

TÜRK TIP DİZİNİaltında yer alan dergilerin sınıflandırılmasında kullanılmak üzere 54, makalelerin sınıflandırılmasındakullanılmak üzere 120 adet konu kodu oluşturulmuştur. Ulusal Veri Tabanlarındaindeksleme için tezaruslar kullanılmaya ve her makale için bilim dalı ve indeks terimlerininatanmasına devam edilecektir.Yazar ve konu taramalarının gerçekleştirildiği Ulusal Veri Tabanları’na eklenen yenifonksiyonlarla oluşturulan Ulusal Atıf Veri tabanı aracılığıyla yayın taramanın yanısıra atıftarama ve analizlerin de gerçekleştirilmesi sağlanacaktır. Yapılan tarama sonucunda gelenyayınlar üzerinden dergi, kurum, yazar, belge türü, yıl, şehir ve konu alanlarında filtrelemeseçenekleri kullanılarak analizler yapılabilecektir.Ulusal Atıf Veri Tabanında dizinlenen yayınlar üzerinden;• Yazar, kurum, yayın, şehir, ülke ve konu alanlarında yayın ve atıfların gösterilmesisağlanmaktadır.• Yayın-atıf raporları ve bibliyometrik analizler için tablo ve grafiksel gösterimlerüretilmektedir.• Yazarların ilgili konu alanlarındaki yayın sayıları gösterilmektedir.• Dergi tarafından izin verilmesi halinde makalelerin tam metinlerine de erişimsağlanmaktadır.• Dergi adına göre listeler üzerinden dergi bilgilerine erişim sağlanmaktadır.• Kurum adı ve kurum türüne göre makale sayısı, atıf alan makale sayısı, toplam atıf sayısı,dış atıf sayısı ile etki ortalaması gösterilmektedir.• Veri tabanında ilgili dergiye ait makale sayısı, atıf sayısı, toplam atıf sayısı, etki ortalaması,5 yıllık ve 10 yıllık etki değerleri verilebilmektedir.• Bilim dallarına göre makale sayısı, atıf sayısı ve etki değeri gösterilmektedir.• Araştırma, derleme vb. belge türlerine göre dağılım gösterilmektedir.• Yazar, kurum, şehir, yayın gibi alanlarda “İşbirliği Analiz”leri verilmektedir.• Yazar, kurum, dergi adına göre, kendi kendine atıf oranlarına erişim sağlanmaktadır.Ulusal Atıf Veri Tabanı Oluşturulma Gerekçesi ve HedeflerÜlkemizde bilimsel atıfların belirlenmesinde ISI-Web of Science, SCOPUS gibi veri tabanlarıkullanılmaktadır. Yabancı dergilerde yapılan atıflara kolayca erişilebilirken, yerli hakemlidergilerde alınan atıfları saptamaya yönelik bir veri tabanının olmaması, ülkemizin bilimselperformansının değerlendirilmesinde eksiklik yaratmaktadır. Ulusal bilim ve teknolojipolitikalarının oluşturulmasında önemli bir yeri olan bilimsel performans ölçütlerinin eksikliğiancak ulusal bir atıf veri tabanının üretilmesi ile giderilecektir.• Gelişmiş ülkelerde İngilizce yayımlanan bilimsel makaleler, referansları ile birlikte1960’lı yıllardan beri indekslenmektedir. Türkiye’de ise bu tür bir kaynak şimdiye kadarhazırlanmamıştı. ULAKBİM Ulusal Atıf Veri Tabanı ile birlikte; bilimin her konusundayapılan çalışmaların verimliliğini belirlemek mümkün olacaktır.• Bir ülkenin bilim ve teknoloji politikasının geliştirilmesinde hedefler saptanması vebunların gerçekleştirilmesi için düzenli olarak verilere dayalı sistematik analizlerinyapılması gereklidir. ULAKBİM Atıf Veri Tabanı sistematik analiz ve istatistikleri ile bupolitikaların belirlenmesinde katma değer yaratacaktır.42

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011• ULAKBİM Atıf Veri Tabanı ile ülkesel ve küresel ölçekte bilgi akışımızın fotoğrafının ortayaçıkması ve Ulusal güncel bilginin her an erişilebilir olması sağlanacaktır.• Araştırmacılar ve kurumların değerlendirilmesinde Science Citation Index (SCI) belirleyicikriter olarak ele almaktadır. ULAKBİM Atıf Veri Tabanı’nın akademik yükseltmelerde veüniversite atamalarında bir başvuru kaynağı olması hedeflenmektedir.• ULAKBİM Ulusal Atıf Veri Tabanı aynı zamanda makalelere tam metin erişim imkanıdavermektedir. Atıf alan makalelerin ve yazarlarının ön plana çıkması, indekse olan ilgiyiartıracaktır. Ulusal atıf indeksinin oluşturulması Türkiye’nin, küresel bilim arenasındaprestijinin arttıracağı öngörülmektedir.Veri Tabanı’nın Oluşturulmasında Karşılaşılan SorunlarKurum, yazar ve dergilere ilişkin analizlerin doğru ve eksiksiz yapılabilmesi için dergide verilenbilgilerin doğru ve tek biçim olması gerekmektedir.Veri Tabanı’nda yer alan makale yazarlarına ait kurumların farklı biçimlerde yazılmasındankaynaklanan sorunların giderilebilmesi için mevcut 30.000 adres/kurum bilgisinindoğrulanması (unification) ve otorite kurum dizini oluşturulması çalışmaları yapılmıştır.Ayrıca ulusal veri tabanlarında kurum adı alanında yer almayan kurum türü ve ülke alanlarıeklenmiştir. Yine analiz için mevcut adreslerin de, adreste geçen alanlara göre ayrıştırılmasıişlemi gerçekleştirilmiştir.Kurum adı yazımlarında karşılaşılan sorunların yanı sıra yazar adı ve soyadı yazımlarında daçeşitli sıkıntılar yaşanmaktadır. Yazar ad, soyad ve kurum yazımlarımda yapılan hatalar, eksikveya farklı yazımlar veri tabanında aynı yazar ve kuruma ait birden fazla kayıt açılmasınasebep olmaktadır. İki isim ve soyadı bulunan yazarların farklı makalelerinde farklı şekillerdead-soyad yazımı ile harf hatası yazar analizini olumsuz olarak etkileyerek atıfların kaybınasebep olmaktadır.Ayrıca veri giriş sırasında karşılaşılan önemli sorunlar ve atıf analizlerini olumsuz etkileyebilecekriskler aşağıdaki gibidir:• Makale referansında verilen dergi isimlerinin yazılışlarında herhangi bir standartolmamasından ve yazarların, dergi isimlerini genellikle kendi uygun gördükleri şekildekısaltmalarından kaynaklanan hatalar,• Yıl, cilt, sayı, sayfa ve makale başlık bilgilerinin yanlış veya eksik verilmesi ,• Yazım kurallarında belirtilen referans gösterme biçimlerine uyulmaması,• Uluslararası standartlarda kaynak gösterme biçimlerine uyulmaması, her dergiye özgükaynak gösterme biçimlerinin bulunması ve bunlarında yine kendi içerisinde tutarsızlıkgöstermesi,• Bazı alanlarda referans vermeksizin dipnotların kullanılması,• Gerçekte olmayan referansların bulunması,• Hatalı, eksik veya gerçekte olmayan referansın başka yazarlar tarafından kontroledilmeden veya ulaşılmadan kullanılmaya devam edilmesi (referansın referansı).43

TÜRK TIP DİZİNİULAKBİM tarafından Ulusal Atıf Veri tabanı ile birlikte hayata geçirilen bir diğer çalışma,ULAKBİM Ulusal Akademik Dergi Portalı’dır. Portal, Türkiye’de yayınlanan ve Ulusal VeriTabanları’nda yer almak üzere başvuran akademik içerikli süreli yayınları kapsamaktadır.Portal aracılığıyla dergi, editor, yayıncı ve iletişim bilgilerine erişim sağlanmaktadır. Editörlertarafından ULAKBİM Online Dergi İzleme Sistemi (ODIS)‘ne kaydı yapılan dergi bilgileriportalın içeriğini oluşturmaktadır. Araştırmacı veya ilgililerin dergi portalında yer alan bilgileredoğru ve güvenilir bir biçimde erişebilmesi için, ODIS’te yer alan bilgilerin editörler tarafındangüncelliğinin takip edilmesi önem taşımaktadır.44

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011EDİTÖR GÖRÜŞLERİ:Levent ÖZTÜRKBir Bilgisayar Yazılımı İntihali Saptayabilir mi? Benzerlik İndeksi Ne Tür BilgiVerir? İntihale Karar Vermede Editörün Rolü Nedir?Yeşim GÖKÇE KUTSAL, Dilek ASLAN, Sercan ÖZYURT, Orhan YILMAZSüreli Yayın Yazarı ve Okuru Ne İster?Vahit ÖZMEN, Atilla SORAN, Nilüfer GÜLERSağlık Bilimlerinde Seçilmiş Süreli Türk ve Yabancı Yayınlardaki Makale TürleriDağılım FarklılıklarıO. Nuri ÖZGİRGİNBilimsel Yaşam ve EtikOkan ÜRKER, Nesrin ÇOBANOĞLUYaşam Bilimlerinde Araştırma ve Yayın EtiğiAytaç YILDIZELİSağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık: Sorunlar-ÖnerilerÖzen AŞUTEditör Görev ve Sorumlulukları ve Birinci Basamak Sağlık Hizmeti YayıncılığıCuma YILDIRIM, Yusuf YÜRÜMEZAkademik Acil Tıp Dergisi’nin Yerli Yayıncılıkla İlgili GörüşleriAhmet ASANWeb Of Science Kapsamındaki Türk Dergilerinin 2010 Yılı Etki Faktörü(Impact Factor) ve Diğer Verilerin AnaliziEK 1Etik KonularEK 2Süreli Yayınların Türk Tıp Dizinine Kabul Edilme Koşulları - 201145

TÜRK TIP DİZİNİ46

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011BİR BİLGİSAYAR YAZILIMI İNTİHALİ SAPTAYABİLİR Mİ?BENZERLİK İNDEKSİ NE TÜR BİLGİ VERİR?İNTİHALE KARAR VERMEDE EDİTÖRÜN ROLÜ NEDİR?Levent ÖZTÜRKSon yıllarda Sağlık Bilimleri’nde süreli yayıncılık hizmeti veren dergi editörlerinin sözcükdağarına bir ateş gibi düştü “intihal”. Editörler, yayın etiğinin standartlarından biri olarakele almıştı konuyu başlangıçta. Ancak, Anesthesia & Analgesia dergisinin editörü Shafer (1)tarafından bu yılın başında kaleme alınan ve editörün “Yakalanacaksınız” adını verdiği editoryalyazıda sorunun büyüklüğünü farkedince editörler için intihal kavramı mücadele edilmesigereken öncelikli bir konu haline geldi. Şöyle diyordu Shafer (1) “Aylar boyunca gönderilen hermakaleyi taradım. Her 10 başvurudan yaklaşık 1’inde kabul edilemeyecek miktarlarda metininkelimesi kelimesine alındığını ve diğer kaynağa atıfta bulunulmadığını saptadım”. Böyle birtarama yapması elbette günümüzde daha önce yayınlanmış kaynaklarda bulunan metinparçaları ile dergiye değerlendirilmek amacıyla gönderilen makalelerdeki metin parçalarınıkarşılaştıran ve 6 kelimenin üzerinde birebir aynı dizilimi saptayabilen bilgisayar yazılımları ilemümkün oldu. O yazıyı ilk okuduğumda kendisine imrenmiştim.Keşke bizde de böyle imkanlar olsa ve kendi dergilerimiz için bu tür taramaları yapabilsek,ama bunu nasıl finanse edebiliriz, diye iç geçirirken, gelen bir yazı ile ithenticate programınınkullanıma açıldığı ve ücretsiz olarak kullanabileceğimiz haberi ile sevince boğulduk. O heveslehemen bir editoryal yazı yazarak ben de Balkan Medical Journal dergisinin baş-editörüolarak bundan sonra gönderilecek makalelerde, bu yazılımın kullanılmasıyla uygun olmayanalıntıları tespit için tarama yapacağımızı duyurdum (2). Buraya kadar herşey güzel! Ancak,bu yazılımların hatalı sonuçlara yol açabileceğini anlamamız da uzun sürmedi. Çünkü, ilktaramalarda %50 üzerinde benzerlikler saptamaya başladık. -İşte yakaladık, diye sevinirken,detaylı inceleme yaptığımız zaman sonucun zannettiğimiz gibi olmadığını gördük. Örneğin,Aynı yazar grubunun isimleri, daha önceki yayınlarında da geçtiği için metin eşleştirici programtarafından saptanmış ve benzerlik oranına eklenmişti. Yazarın yazışma adresi, yine dahaönce yayınladığı bir makale ile eşleşme göstermiş ve benzerlik oranına katkıda bulunmuştu.Makalede atıfta bulunulan kaynaklar bölümü, benzerlik indeksine önemli bir katkıdabulunuyordu. Tüm bunlar dışlandığında ise oranın %20’ler civarına düştüğünü gördük. Buorana, birebir alıntı yapılan ve alıntı yapılan kaynağa da cümle sonunda atıfta bulunulan metinbölümleri de dahildi. Bazı yazarların alıntı ya da aktarım (İngilizce’de quotation) kavramları ileaçıklama, yorumlama, tefsir (İngilizce’de paraphrase) kavramları arasındaki farkı bilmediğinibelirledik. Aktarım yaparken tırnak işareti ile aktarılan metini diğer bölümlerden ayırmakve sınırlarını belirlemek ve sonuna atıfta bulunmak gerekirken, açıklamada ise orijinal fikridaha basite indirgeyerek yazarın kendi cümleleri ile aşağı yukarı aynı uzunlukta yorumlamasıProf. Dr. Levent ÖZTÜRK - Balkan Medical Journal Baş EditörüTrakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı - EDİRNEleventozturk@trakya.edu.tr47

TÜRK TIP DİZİNİve sonuna atıfta bulunması yeterli görülmektedir. Biz de ise çoğu yazar, aktarım yaptığıhalde aktardığı metinin sınırlarını belirtmeden sadece sonuna kaynak göstermenin yeterliolduğunu zannetmektedir. Aslında burada yazarın amacı aşırma değil ama belki de uygunatıf yapmayı bilmediği için koymadığı iki tırnak işareti dışında eksiklik bulunmamaktadır. İştebu yazının kaleme alınması, bilgisayar yazılımı ile intihal taraması yaparken karşılaşılacakzorlukları ve dikkat edilmesi gereken noktaları tartışmaya açmak ihtiyacından doğmuştur.Bu noktada editöre büyük sorumluluk düşmektedir. Editör, aslında herşeyi uygun yapan biryazarı “hırsızlık” ile suçlama riski altındadır. Üstelik, genel tanım olarak aşırmanın ne olduğubilinse de, miktar ve nitelik konusu hala tartışmalı görünmektedir.Yayın etiği konusunda ürettiği algoritmalar ile olaylara yaklaşımımızı önemli ölçüdekolaylaştıran ve dergi editörleri olarak örnek aldığımız Yayın Etiği Komitesi (Committeeon Publication Ethics, COPE) üyelerinden Elizabeth Wager (3) yazdığı tartışma yazısındayapılan alıntının ne zaman intihal olarak değerlendirilebileceği konusunda önemli ipuçlarıvermektedir. Alıntı yapılan metinin büyüklüğü yanısıra bilgi ya da fikir olup olmaması veorijinalliği de önem kazanmaktadır. Kurala göre altı kelime ve üzerinde birebir alıntılar intihalriski nedeniyle bilgisayar yazılımları tarafından saptanmaktadır. Ama alıntı yapılan metinparçası standart bilgi ya da yaygın kullanım içeriyorsa intihal olarak değerlendirilmemelidir.Örnekleri, birlikte inceleyelim: “A p value lower than 0.05 was considered as statisticallysignificant” ya da “Study protocol was approved by local ethics committee” ya da “This studywas undertaken to investigate the relationship between…” Bu tip cümleleri sanırım binlercemakalede aynı halde görebiliriz. Bunlar “standard phrase” olarak adlandırılmaktadır. Bir de“common knowledge” olarak adlandırılan ve yine atıfta bulunmanın gerekli olmadığı metinparçaları da vardır. İşte örnekler: “Sağlıklı genç erişkin bireylerde ortalama sistolik arteryel kanbasıncı 120 mmHg civarındadır” ya da “Hipotalamus diensefalonda bulunur ve limbik sisteminönemli bir parçasını oluşturur”. Bu tip alıntılar artık herkes tarafından bilinmektedir ve yaygınya da ortak bilgi haline gelmiştir. O halde editör, bir alıntının özgün bir fikir mi? yoksa standartcümle mi ya da ortak bilgi mi olduğunu da değerlendirmek zorundadır. Bu tip kullanımlar 6kelime barajını aşmış olsa da intihal olarak kabul edilmemelidir.Tartışılması gereken diğer bir konu da makalenin metot bölümünde yer alan alıntılarınnasıl değerlendirileceğidir. Diğer bir deyişle benzerlik gösteren alıntının makalenin hangibölümünde yer aldığı da önemli bir konudur. Görünüşe göre burada da fikir birliği yoktur.Bazı editörler, metot bölümündeki alıntıları intihal kabul ederken, diğerleri metot bölümündeyapılan birebir alıntıları bu kapsamda değerlendirmemektedir. Sağlık bilimlerinde orijinalaraştırmalarda çoğunlukla standart protokoller kullanılmaktadır. Örneğin, sıçanlardamiyoglobinürik akut böbrek yetmezliği modelinde çalışmalar yapan bir araştırmacı, bu hayvanmodelini yazdığı makalelerde olasılıkla benzer şekilde tanımlaması gerekecektir. Fibromiyaljihastalarında yapılan bir çalışmada dahil etme kriterleri içinde hastalığa yönelik tanı kriterleriçok büyük olasılıkla referans bir kaynaktan alınacaktır ve fibromiyalji tanısı koymak için aynıkriterler kullanılacağından benzerlik görülecektir. Uzun süreli çalışmalarda da aynı durumgörülür. Ülkemizde kardiyoloji alanında yapılan Türk Erişkinlerinde Kalp Hastalıkları ve RiskFaktörleri (TEKHARF) çalışması ilk kez 1990 yılında başlatılmış ve en uzun süredir devameden araştırmalardan biridir. Böyle bir araştırmadan elde edilen veriler periyodik olarakfarklı zamanlarda birçok farklı makalede yayınlanabilir (4-6). Üretilecek tüm bu makalelerde48

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011yöntem bölümü çalışma dizaynı aynı şekilde yazılmak zorunda kalınacaktır. Bu elbette,bilgisayar yazılımı tarafından yakalansa bile intihal olarak değerlendirilmemelidir. Tüm buörnekler incelendiğinde ortaya çıkan tablo şudur. Editörler bilgisayar yazılımı kullanarak metinbenzerliği taraması yaparken, buldukları benzerlik indeksine metot bölümündeki benzerlikleridahil ederken çok dikkatli olmaları gerekir. Buradan metot bölümünde intihal olmaz anlamıda çıkmamalıdır. Bir araştırmacının tarif ettiği orijinal bir ölçüm yöntemi tanımlanırken,yöntemi tarif eden kaynağa atıfta bulunulması da doğal olarak aranmalıdır. Araştırmalarındaha çok tartışma bölümlerinde yazarlara ait orijinal görüşlerin ya da yorumların yer almasıbeklenmelidir. Derleme niteliğinde olan yazılarda da yazarlara ait orijinal katkı gözetilmelidir.Tartışmalı olan bir diğer konu da, yazarın kendi daha önce yazdığı makalelerden alıntıyapması durumudur. Buna çeşitli kaynaklarda “kendinden aşırma - self-plagiarism” denildiğinigörüyoruz. Yazar her ne kadar, -bu fikri ben başkasından aşırmadım, fikir benim fikrim, diyerekitiraz etse de, yayın öncesinde imzalanan yayın hakkı transferi ile, o fikrin mülkiyeti dergiyedevredilmiş oluyor ve kişinin kendi makalelerinden birebir alıntı yapması da işte bu yayınhakkının ihlali anlamına gelebiliyor. Yine de, kendinden yapılan alıntılarda bazı editörler %30’akadar alıntı yapılabileceğini söylerken, bazı editörler ise %10 sınırını geçmemek gerektiğinivurguluyorlar (1). Burada sınırın her halükarda 6 kelime üzerine çıktığını görüyoruz. En zoruda belli bir konuda önemli katkı yapmış bilim insanlarının o konu ile ilgili birçok dergiden yazıdaveti almasıyla ortaya çıkan durumdur. Birincisi araştırmacı, katkısını daha geniş kitlelereduyurabilmek için birçok yazı kaleme alacaktır. Diğer yandan bu yazılarda önemli orandabenzerlikler olabilecektir. Ben bu noktada editörlük işini yüklenmiş olan meslektaşlarımasormak isterim. Bu yıl immün sistemdeki dendritik hücreleri keşfi nedeniyle Nobel Ödülü alanaraştırmacı, derginiz için antijen sunan hücreler olarak dendritik hücrelerin immün rolü konulubir derleme ya da perspektif yazısı yazmış olsaydı, bu yazıyı taramadan geçirir miydiniz? ve buyazının, aynı araştırmacının daha önce bir başka dergide yayınladığı bir derleme yazısı ile %28benzerlik gösterdiğini saptamış olsaydınız ne yapardınız? Bu oranı %10’un altına düşürmesiiçin yazarı ikaz eder miydiniz?Buraya kadar olan tartışmadan anlaşıldığı kadarıyla, dergilerin elektronik ortamda makalelerimetin benzerliği için tarayabilmelerini sağlayan programların ve yazılımların olması, işimizi biryandan kolaylaştırırken bir yandan da farklı sorumluluklar yüklemektedir. Editör, öncelikle alıntıyapma yöntemleri, uygun alıntılar ve uygun olmayan alıntılar konularında kendini geliştirmekve bilgi eksiğini gidermek zorundadır. Daha sonra, bu tür programları kullanarak elde ettiğibenzerlik indeksi gibi sonuçları nasıl yorumlaması gerektiğini de iyi anlamış olmalıdır. Saltbenzerlik indeksi yüksek (görünüşe göre bu yüksekliğin de sınırı duruma göre değişebiliyor)bulundu diye, bir makalenin reddedilmesi hataya sürükleyebilir. Editörler ülkemizin bilimselyayıncılığına katkıda bulunurken, bir eğitim misyonu da yüklenmek ve yazarları bu konulardabilgilendirerek, daha nitelikli yayınların çıkmasını sağlamak zorundadır. Bunu yaparkenkendilerine bazı standart değerlendirme formları geliştirmek, intihal kararı verirken farklıolgular arasında standart yaklaşım getirebilmek amacıyla kontrol listeleri oluşturmak veverdiği kararın keyfe keder verilmediğini göstererek gerekçelendirmek zorundadır. Bilgisayaryazılımlarının kullanımına hangi aşamada başvuracağını da önceden belirlemiş olmalıdır.Bu taramalar, gönderilen tüm makaleler üzerinde yapılabilir; editoryal değerlendirmedengeçtikten sonra hakemlere gönderilecek makalelere yapılabilir; hakem görüşleri geldikten49

TÜRK TIP DİZİNİsonra kabul edilmesi düşünülen makalelere yapılabilir. Birinci seçenekte zaman kaybı vemaliyetin daha yüksek olacağı düşünülmektedir (3). Fakat, sorunun yaygınlığı gözönündebulundurulduğunda en azından bir süre, gelen her makaleyi taramadan geçirmek dahagüvenli bir yol olarak görülmektedir. Sonuçta intihal varlığına karar verecek olan bilgisayardeğil, editördür. Editör, bir yandan okuyucusuna güvenilir ve geçerli bilgi aktarmak içinçalışırken, bir yandan da suistimal niyeti görmediği yazarların gelişimine katkıda bulunmakiçin gerekli ikazları yapmalı, basit cümle benzerlikleri nedeniyle, makalenin bilimsel içeriği vesunduğu orijinal verilerin değerini görmezden gelmemelidir. Editör, akşam vicdanı ile başbaşakaldığında kabul ettiği makaleler için de, reddettiği makaleler için de huzurlu olabildiğindegörevini eksiksiz yapmış olacaktır.Kaynaklar:1. Shafer SL. You will be caught. Anesthesia & Analgesia 2011;112:491-3.2. Ozturk L. Plagiarism Bros. CTRL-C and CTRL-V are Under Surveillance. Balkan Med J 2011;28:351.3. Wager E. How should editors respond to plagiarism? COPE discussion paper. COPE 2011 http://www.publicationethics.org/files/COPE_plagiarism_disc%20doc_26%20 Apr% 2011. pdf (erişim Ekim 24, 2011).4. Onat A, Dursunoğlu D, Kahraman G ve ark: Türk erişkinlerinde ölüm ve koroner olaylar: TEKHARFçalışması kohortunun 5-yıllık takibi. Türk Kardiyol Dern Arş 1996; 24: 8-15.5. Keleş I, Onat A, Sansoy V, ve ark: TEKHARF 1997/98 taraması yeni kohortunda risk faktörleri ve kalphastalıkları prevalansı. Türk Kardiyol Dern Arş 1999; 27: 104-9.6. Onat A, Yazıcı M, Sarı İ ve ark: TEKHARF 2003 yılı tarama takibi: ölüm ve koroner olaylara ilişkin sonuçlarşehirlilerde mortalitenin azaldığına işaret. Türk Kardiyol Dern Arş 2003; 31:762-9.50

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011SÜRELİ YAYIN YAZARI VE OKURU NE İSTER?Yeşim GÖKÇE KUTSAL, Dilek ASLAN, Sercan ÖZYURT, Orhan YILMAZGirişUygarlığın ve çağdaşlığın gereği; bilimsel düşünceyi ve bunun değerini anlamaya çalışmaktır.İnsanlığın ortak hazinesi sayılan bilim herkese açıktır ve her yeni buluş ve her bilimsel kuramda geliştirilmeye açık olmalıdır. İyi bir bilimsel deneyim; sorunun tanımlanması, bir hipotezingeliştirilmesi, deneyin gerçekleştirilmesi, verilerin elde edilmesi, sonuçlar ve bunlarınonaylanması sürecinden oluşan ardışık ve aslında basit kurgusu olan bir metodolojiyi izler. Busüreç, özellikle de doğruluğun kontrol edilmesi aşaması, sonucun güvenilir olmasını sağlar.Böylesi çabalarla gerçekleştirilen araştırmaların sonuçlarının ve bilimsel birikimlerin de hekimlercepaylaşılmasının akademik ve mesleki gelişime, hastalara verilen hizmete ve toplumsağlığına katkısı yadsınamaz (1).Bilimsel iletişimin temel taşları olan bilimsel dergiler bilim insanları ve kimi zaman da toplumsaldüzeyde iletişim kurmada ve bilimin tarihçesine katkı anlamında arşivlenmesinde önemlirol oynamaktadırlar. Bilimsel dergilerde yazılmış olan yazıların da özünde zaten etik kurallarçerçevesinde soru sorma, düşünme, analiz yapma gibi ayrıntılar yer almaktadır. Böyle bir kurguiçerisinde de evrensel bilimin paylaşılmasını sağlayan bilimsel dergilerin temel işlevinin“bilimsel makale yazarının kendisini en etkin bir biçimde ifade etmesine yardımcı olmakve bilimi anlaşılabilir bir şekilde yayınlamak” olduğu düşünülebilir.Bilimsel dergilerde yayınlanan yazıların birden fazla bileşen tarafından “kabul” görmesi yapılançalışmaların birey, hasta ve daha geniş bir bakış açısıyla toplum için anlamını ve değeriniartırır. Bu noktada en önemli iki bileşen ise; bilimsel yazıları üreten yazarlar ve bu yazılarıokuyan okuyuculardır. Bu yazı kapsamında kimi zaman birbirlerinin yerine de geçen bu ikigruba ilişkin başlıca ayrıntılar tanımlanmaya çalışılmıştır.Yazarlar Açısından Dergiler ve Bilimsel MakalelerBilimsel yazı yazmak pek çok yazar tarafından bir “zenaat” olarak nitelendirilebilir, çünkü bilimselyazı yazma süreci çalışarak, pratik yaparak yani emek vererek geliştirilen yetenek vebileşenlerden oluşmaktadır. Bilimsel bir yazı yazmak için yeterince enerjiye ve hayal gücünesahip olmak kimi bireyler tarafından bir şans olarak nitelendirildiği gibi bazıları da bu sürecinöğrenilen bir süreç olduğunu ifade etmektedir.Yazarlar açısından bilimsel makalelerin değerlendirilmesi için bazı temel soruların sorulmasıgerekmektedir: Bilimsel yazılar hazırlayan yazarlar hangi motivasyonlar ile harekete geçerler? Neden çalışma yaparlar? Neden bu çalışmaları yazıya dönüştürerek yayınlamak isterler? Yazıların gönderileceği dergiyi hangi kriterleri dikkate alarak seçerler?Prof. Dr. Yeşim GÖKÇE KUTSAL, Prof. Dr. Dilek ASLAN, Uzm. Dr.Sercan ÖZYURT, Doç. Dr. Orhan YILMAZTürk Geriatri Dergisi - www.turkgeriatri.org51

TÜRK TIP DİZİNİBu soruların cevabını arayan araştırmalar incelendiğinde ülkemiz yazarlarının motivasyonlarıfarklılıklar göstermektedir.Akademik çalışmalar ve rutin hekimlik uygulamaları yanında hekimlerin bilimsel dergilerinyayınlanması gibi bir çalışmayı da üstlenmesinin altında farklı nedenler olabilir. Örneğin, bilimeolan saygı, derginin bilim alanında niteliği/saygınlığı yüksek olması, güncel bilgilerindiğer bilim insanlarına aktarma arzusu, çalışılan bilim alanında tanınırlığın artması gibinedenler bu sürecin kimi bileşenleridir. Bütün bu ya da benzeri nedenler bir biçimde biliminsanlarının makale yazmalarını sağlayan önemli motivasyon kaynaklarıdır. Bu noktada kişilerinbilim alanında üretkenliklerini etkileyen bazı durum ve koşulları ortaya koymakta yararbulunmaktadır.Son yıllarda ülkemizde giderek önem kazanmaya başlamış olan bu kavramı değerlendirmekamacıyla yapılan çalışmalarda sıklıkla yayın ve atıf sayısı göz önüne alınmaktadır. Türkiye’deyayın üretkenliği zaman içerisinde hızla artış göstermiş olmakla birlikte halen gelişmiş ülkelerindüzeyinin oldukça gerisinde kalmaktadır (2).Bu motivasyon kaynağının altında yatan en önemli nedenlerden birisi ise ülkemizde akademikyükseltmelerde temel gerekliliğin yayın sayısı ile paralellik göstermesidir. Henüz uzmanlıkeğitiminin başında olan genç hekimler için bile, bilimsel bir araştırmada yer almak için önceliklisebebin ‘akademik yükselme’ olduğu saptanmıştır. Oldukça yakın oranlarda olmak üzere,ikinci sırada ‘eğitim almak’ bulunmakta olup, akademik ortamda ün sahibi olmak ya da ödülalmak ise öncelikli sebepler arasında yer almamaktadır (3).Konuyla ilgili yapılmış araştırmalardan Swan’ın 1999 yılında yayınladığı çalışması yol göstericiolabilir. Çalışmada 2500 kişiye “neden yayın yapıyorsunuz? (motivasyonunuz nedir)”, ve “yazınızıgönderirken dikkat ettiğiniz dergi seçim kriterleriniz nedir?” gibi sorular sorulmuş. Araştırmasonuçlarına göre, bir yazarın yazı yazarak bunu bir dergiye göndermedeki en önemli motivasyonu“kendi meslek grubunu oluşturan kişiler ile iletişim kurma” gereksinimidir. Dahasonra yazarların kariyer elde etme isteği gelmektedir. Prestij sağlama ise yazarların üçüncümotivasyon faktörü olarak raporlanmıştır. Bunlardan daha az olmakla beraber; finansman vemaddi ödüller elde etmek de yazarların yazı yazması için geçerli faktörler olarak işaretlenmişlerdir.Yazıları gönderilme aşamasındaki dergi seçiminde ise, göz önüne alınan ilk faktör“derginin ünü (şöhreti)” olarak bulunmuştur. Daha sonra sırasıyla; çok okunan, çok atıf alan,indekslenen, hakemli dergi olması, hızlı basım, online erişim olanağı, derginin ücretsiz olmasıgibi faktörler izlemiştir (4).Yukarıdaki bilgilere ek olarak bilimsel üretkenliğin çok sayıda kişisel ve çevresel faktörlerdenetkilendiği; bireyin üretkenlik potansiyelinin, kendi kişisel özelliklerinin yanı sıra çalıştığı ortamınözellikleri ve koşuları ile de yakından ilişkili olduğu da kimi yazarlar tarafından vurgulanmaktadır(5).Yaratıcı bilimsel araştırmalar için uygun ortamların karakteristik özellikleri; kurumda araştırmakültürünün yerleşmiş olması, araştırmanın öncelikli olarak odaklanılan bir konu olması,pozitif bir grup ve organizasyon ortamının varlığı, grup üyelerinin süreçlere aktif olarak katılımlarınınolması, yatay ve merkezi olmayan bir organizasyon yapısının varlığı, iç ve dış iletişiminetkin ve destekleyici bir şekilde kullanılıyor olması, gerekli/yeterli zamanın, ekipmanın,52

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011mali desteğin, kaynak ulaşımının sağlanması, grup üyelerinin yaş/kıdem farklılıklarının etkinve olumlu bir şekilde değerlendirilmesi, motivasyon ve mesleki tatminin sağlanması için kariyer,maaş, ödül vb konularda olumlu çabalar harcanması, iyi yönetilebilen ve yönlendirilebilençalışanların seçilmiş olması, vizyon sahibi lider ve yöneticilerin varlığı, kalite kontrolünün vekalite güvencesinin öncelenmesi ve çalışılan kurumun itibarlı olması gibi sıralanmaktadır (6).Sağlık sorunlarının çözümüne yönelik klinik araştırmaları “iyi, güvenilir ve nitelikli” kılan başlıcaözellikler; doğru ve bilimsel ilkeler doğrultusunda hareket etmek, yeterli eğitim, bilgi vebeceri ile donanmış olmak, organizasyona önem vermek ve iletişimi sağlamaktır.Akademik ve mesleki yaşamda iletişimin temel taşlarını oluşturan süreli bilimsel yayınlar, araştırmalarınsonuçlarının, birikimlerin ve denetimlerin paylaşılmasında en önemli rolü üstlenmekteve adeta bir forum ortamı yaratmaktadırlar.Bilimsel süreçlerin işlemesi açısından bilim adamlarının yayın yapması ve diğerlerinin bu bilgilereerişebilmesi gereklidir. Bu bilgilerin ve kanıtların günlük uygulamalara yansıması toplumsaldüzeyde son derece önemlidir. Ancak bu şekilde kanıta dayalı tıp uygulamalarının yerleşmesimümkündür.Bilimsel dergiler bu temel amaca hizmet etmekte; hem aynı dalda çalışan hem de farklı dallardahizmet veren bireyler arasında iletişimi sağlamaktadır. Günümüzde internet ağının gelişmesisonucu çok yakın bir gelecekte dergilerin online olarak yayınlaması gündeme gelebilir.Bu şekilde çeşitli görsel, işitsel, interaktif öğrenme gereçleri gibi farklı araçların da etkin olarakpaylaşılabilir hale gelmesi söz konusudur. Bu gelişmelere paralel olarak günümüzde pek çokdergi başvuruları elektronik ortamda kabul etmektedir.Teknolojinin gelişmesi ile beraber yazarların okuduğu dergiden beklentileri de değişiklikler göstermektedir.Son 15 yıl içinde internetin günlük yaşamın rutin bir parçası haline gelmesi ile onlineerişim, ücretsiz erişim, yazı gönderme ve değerlendirme süreçlerinin derginin web sayfalarıüzerinden online yapılabilmesi, gibi ihtiyaçlar artık yazarların dergi seçim kriterlerine girmiştir.Yazarların ihtiyaçlarının zaman ve teknoloji ile ne kadar hızlı değiştiğini anlamak için 2003yılında yapılan başka bir çalışmada ise elektronik yayıncılık ile ilgili görüşler araştırılmış. Buçalışmada yazarların online yayıncılığa bakışı sorulmuş ve aslında yazarlar için halen basılıderginin daha önemli olduğu fark edilmiş. Online yayınlanmanın sürati yazarları o kadar daetkilemiş görünmektedir. Asıl önemli olan hakemli dergi olmaktır. Online derginin en caziptarafı ise kaynaklar bölümünde yer alan atıfların yayınlandığı dergilere linkler verilmesi olarakraporlanmıştır (7).Benzer sonuçlar bu çalışmadan üç yıl sonra 2006 da yapılan araştırmada da değişmemiştir.Çalışmanın sonuç bölümünde özetle yazarların davranışlarının oldukça konservatif olduğuvurgulanmakta, açık online erişimin yazar gereksinim ve beklentilerini kısa ve orta vadededeğiştirmesini beklenmemesini vurgulanmaktadır (8).Deneyimli 5500 araştırmacı yazara 2006 yılında “yazınızı hangi dergiye gönderiyorsunuz,dergiden ne bekliyorsunuz?” soruları tekrar sorulduğunda yanıtlar bir önceki araştırma ileparalellik göstermiştir. Dergi seçiminde ilk kriter yine “derginin şöhreti” olmuştur. Daha sonrasırasıyla; okuyucu kitlesi, etki değeri (impact factor), basım hızı, editörler kurulunun saygınlığı,“online” yazı değerlendirme sisteminin varlığı da bu bağlamda listede yer almıştır (9).53

TÜRK TIP DİZİNİBu konuda Türkiye’de 2008 yılında araştırmacı hekimlere yönelik olarak yapılmış bir başka çalışmayagöre de; ülkemizde yazarların yazı hazırlamadaki en büyük motivasyonlarının “yazı yazmayıöğrenmek” olduğu belirtilmiştir. Derginin İngilizce kadar ana dilde de yayınlanmasının birgereksinim olduğu saptanmış ve ilginç olarak yazısı red edilen yazarların üçte birinin yazıyı değiştirmeden,kalan kısmının ise yazıyı değiştirerek başka bir dergiye gönderdiği bildirilmiştir (10).Bilimsel dergilerin yazarlar açısından belirtilmesi gereken bir başka konu da yazarların yazdıklarıyazılar kapsamında aslında kendilerini de ifade edebildiklerine dair bilgilerdir (11).Okurlar Açısından Dergiler ve Bilimsel MakalelerBilimsel makale yazarlarına önerilerde süreli yayın okuru açısından önemli olan noktaların gözönüne alınması önemlidir: öncelikle okuyucunun dikkatini çekmek için sorunun temel nedenivurgulanmalı, okuyucuya rehber olması açısından konuya ilişkin uygun bibliyografi incelenmeli,yine okuyucu açısından problemin ne olduğunun ve nasıl çözümlendiğinin anlaşılmasıiçin uygun metodoloji seçilmeli, araştırmanın temel sonuçları vurgulanmalı, sonuçlar doğrultusundaçıkarımlar tanımlanmalıdır. Okuyucunun araştırmadan eldelenen sonuçlar ile ilgilibeklenti düzeyi yüksek tutulmalıdır (12).Ulusal süreli yayınların okur görüşlerinin irdelendiği bir çalışmada; dikkat çeken noktalarınbaşında; katılımcıların %94.3’ünün akademik yükseltme ve atamalarda ulusal süreli yayınlarıngöz önüne alınmasını istemesi gelmektedir. Bu durum; ulusal süreli yayınlarımıza dahafazla özen göstermenin geçerli bir gerekçesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Ulusal dergilerinyayın sürecinde aksaklıklar oluşmaktadır ve bunların en önemlisi danışmanlık sistemininyavaş ilerlemesidir. Bilimsel literatürün danışmanlar olmadan daha iyi işlediğini ifade edenotörler de mevcuttur ve bu yol ile bilgilerin ve düşüncelerin gecikme olmadan ilerleyeceğinive paylaşılacağını savunmaktadırlar, fakat bu çalışmadan çıkan sonuçlar da, günümüzdehemen tüm dergilerde uygulanmakta ve geçerliliği artık tartışılmamakta olan; danışmanlıksisteminin süreli yayınlar için vazgeçilmez olduğu düşüncesini desteklemektedir. Geçerliliğikabul edilmekle birlikte; danışmanlık sistemine yönelik eleştiriler bulunmaktadır Danışmanseçiminde unvan ve editöre/yayın kuruluna yakınlıktan daha farklı kriterlerin de göz önündebulundurulması gerektiği görüşü hakimdir. Danışmanlar, konunun uzmanı olan, halen aktifolarak araştırmalar yapan ve araştırmacıların sorunlarına hakim, zamanlamaya dikkat ve özengösteren deneyimli kişiler arasından seçilmelidir. Danışmanlara standart bir değerlendirmeformu gönderilmesi de hemen herkesin hemfikir olduğu bir konudur.Ulusal süreli yayınlardaki yetersizlikler/eksiklikler incelendiğinde en büyük eksikliğin yayınınorjinalliği olduğu görülmektedir. Daha sonraki sırada bilimsel içerik ve metodoloji yetersizliğikonuları gelmektedir. Bu eksiklerimizin farkında olmak ve bunlar için çaba göstermek ulusaldergilerimizin kalitesinin yükseltilmesine ve ulusal dergilerimize ilginin artmasına nedenolacaktır. Biyoistatistik, etik ve dil danışmanlarının da süreli bir bilimsel yayının kalitesiniartırmada önemli faktörler olduğu göz önüne alınmalıdır. Dergilerin bilimsel içeriği yanındafiziksel özelliklerine gösterilen özen de önemli bir kriter olarak vurgulanmaktadır. Bu süreçteyayıncının yanında editörler kurulu üyeleri de birer araştırmacı ve okuyucu olarak katkılarınıesirgememelidirler. Göz önüne alınması gereken bir başka konu da okuyuculardan ve gençmeslektaşlardan gelen değerli eleştiri ve önerilerdir (13).54

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011Uluslararası alanda yapılan kimi çalışmalar aslında okurların bilimsel dergilerden ve içeriğindeyer alan yazılardan neler beklediklerine dair çok geniş bir çerçeve çizmektedir.Derginin iş bulma, araştırma raporlarına ulaşılması ve çalışan bulma açısından yararlı olduğuifade edilerek; en yararlı dergi haber bölümlerinin politika ve iş bulmaya yoğunlaşan alanlarolduğu dikkati çekmiştir. En fazla okunan bölümlerin; haberler ve araştırma özetleri olduğuvurgulanmıştır. Genel olarak okuyucular pratik klinik tekniklerin yer aldığı; “nasıl yapılmalı?”bölümlerine ilgi duyduklarını bildirmişlerdir. Dergide toplantı ve etkinlik duyurularının yanısıra diğer bilimsel dergilerden özetlerin de yer almasının uygun olduğu ifade edilmiş, ayrıcadergi web sitesinin giderek daha popüler bir özellik kazandığı da vurgulanarak; 1999 yılında%35 olan site ziyaretlerinin 2002 de %57 ye vardığı da ilave edilmiştir (14).Her ne kadar elektronik dergicilik gün geçtikçe yaygınlaşsa da Pederson ve Stockdale tarafındanyapılan bir araştırmada bilimsel dergi okurlarının üçte birinden fazlası elektronik dergileriokumadıklarını belirtmişlerdir. Derginin okunmasındaki en önde gelen nedenler arasındadergiye ve içeriğinde yer alan doğru bilgiye hızlı ve kolay ulaşım olmuştur (15).Okurlar tarafından ideal bilimsel derginin tanımlanması amacı ile yapılan bir başka araştırmadakatılımcılara kendi bakış açılarından ideal bir derginin yayın sıklığı, yer almasını istedikleriyazı çeşitleri, her bir yazının değerlendirilmesi için kaç danışmanın görev alması gerektiği,danışmanlara ödenecek ücretin kaliteyi etkileyip etkilemeyeceği, toplam değerlendirme süresi,danışmanlara değerlendirme için tanınması gereken süre, ideal bir derginin yazı dili, yeralması gereken indeksler, yazı gönderme şekli, yazarlardan ücret edilip edilmemesi ve renkliresim basımı için ek ücret talebine yönelik sorular yöneltilmiştir. Katılımcıların önemli birgrubu (%60) ideal bir derginin yayın sıklığını ayda bir olarak belirtmiştir. İdeal dergide yeralması istenen yazı çeşitleri olarak; araştırma makalesi, olgu sunumu ve derleme ön plandagörülmektedir. İdeal bir dergide gönderilen bilimsel yazıların ortalama 2.6±0.7 danışman tarafındandeğerlendirilmesi tercih edilmiştir. Değerlendirme süresi olarak toplam süre sekizhafta ve danışmanlara tanınması gereken süre olarak da bir ay en fazla oranda seçilmiştir (16).Bir Dergiden BeklentilerŞekil açısından beklentiler1-Dergi (özellikle on line olarak) kolay ulaşılabilir olmalıdır, 2-Başvuru, editorial işlemler, danışmandeğerlendirme ve yazara geri dönüş süreci hızlı olmalıdır, 3-Formatı özenle hazırlanmalı,kolay okunabilir olmalıdır, 4-Önemli uluslararası ve ulusal dizinlerde yer almış olmalıdır,5-Künyesinde bildirilen tarihlerde ve düzenli olarak yayınlanmalıdır, 6-Yayın dili İngilizce olanulusal dergilerde Türkçe özet de bulunmalıdır, 7-Ücretsiz olmalıdır, 8-Geniş bir okuyucu kitlesiolmalıdır, 9-Atıfların yayınlandığı dergilere link verilmelidir.İçerik açısından beklentiler1-Editör, yayın kurulu ve bilimsel danışmanlar dergide yayınlanan makalelerin doğru ve güvenilirolduğundan emin olunması için dikkatle ve özenle çalışmalıdırlar, 2-Kanıt değeri yüksekolan ve güncel konuları dikkati çekecek şekilde ele alan makalelere yer verilmelidir, 3-Konununuzmanları tarafından hazırlanan “davetli derlemeler” ile güncel, detaylı ve güvenilir bilgiye ulaşılmasısağlanmalıdır, 4-Akıcı, kolay okunabilen ve bilimsel yazın diline uygun makalelere yer55

TÜRK TIP DİZİNİverilmelidir, 5-Uluslar arası alanda olduğu kadar, ulusal alanda önemi olan özgün konulara daağırlık verilmelidir, 6-Derginin ilgi alanına giren konulardaki eğitim etkinliklerine, konunun uzmanlarıncahazırlanmış yeni referans kitapların tanıtımlarına ve incelemelerine yer vermelidir,7-Bilimsel kurumların veya derneklerin hazırladıkları tanı ve tedavi kılavuzlarına, kongrelerin,sempozyumların konsensus raporlarına yer verilmelidir, 8-Tanı ve tedavi uygulamalarının etikve hukuki boyutunu ele alan makalelere yer verilmelidir, 9-Uzmanlık alanlarına yönelik özgünbölümlere ayrılabilir, 10-Kaynaklar yeterli, uygun, eksiksiz, güncel ve ulaşılabilir olmalıdır.Son SözCiddi ve güvenilir nitelikteki süreli yayınların bilimsel arenada var olabilmeleri için gerekli önkoşullar; okunuluyor olmaları, yazar haklarına ve gizliliğe özen göstermeleri, içerdikleri bilgilerinkullanılıyor ve makalelerine de atıfta bulunuluyor olmasıdır. Okunulurluğunu artırmanıntemel koşulu; editörün, yayın kurulu üyelerinin ve yayınevi sorumlularının istekli, hevesli, bilimselmerakı olan, iyimser, gelişmeye ve ilerlemeye açık kişilik özelliklerine sahip olmalarıdır(13). Eğer dergiyi yayınlamayı üstlenen editör ve yardımcıları yaptıkları işten zevk almıyorve her yeni sayıyı bir öncekinden daha iyi bir düzeye çıkarmayı hedeflemiyorlar ise, yayıneviyetkilileri nitelikli bilimsel süreli yayınların tıp ortamına olası katkılarının bilincinde değil ise;okuyucu kitlesinin ilgisinin de gün geçtikçe azalması ve gerilemesi olasılığı her zaman olacaktır.Kaynaklar:1. Gökçe Kutsal Y: Evrensel bilimin paylaşımı. içinde: Yılmaz O (Ed):Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık-2005,Baskı matbaası.Ankara, 2005, s:3-5.2. Ak MZ, Gülmez A. Türkiye’nin uluslararası yayın performansının analizi. Akademik İncelemeler 2006;1: 25-43.3. Özdemir O, Gökçe Kutsal Y.Bilimsel Üretkenliği etkileyen çevresel faktörler. içinde: Yılmaz O (Ed):SağlıkBilimlerinde Süreli Yayıncılık-2010, Openajans Ankara, 2010,s: 74-9.4. Swan A. What Authors Want: the ALPSP research study on the motivations and concerns of contributorsto learned journals. Learned Publishing 1999;12(3):170-2.5. Hemlin S, Allwood CM, Martin BR. Creative Knowledge Environments. Creativ Res J 2008;20: 196-210.6. Bland C, Ruffin MT.Characteristics of a productive research environment: Literature review.AcademicMedicine 1992;67(6): 385-97.7. Swan A, Brown S. Authors and electronic publishing: what authors want from the new technology.Learned Publishing 2003; 16: 28-33.8. Ian Rowlands, Dave Nicholas and Paul Huntington. Scholarly communication in the digital environment:what do authors want? Learned Publishing 2004;17: 261-73.9. Ian Rowlands and Dave Nicholas. The changing scholarly communication landscape: an internationalsurvey of senior researchers Learned Publishing 2006; 19: 31-55.10. Gökçe Kutsal Y., Karahan S. Bilimsel Dergilere ve Makalelere Genç Bakış “Araştırma Görevlisi ve Uzman HekimPerspektifi”. içinde: Yılmaz O (Ed):Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık-2008, Openajans Ankara, 2008, s:166-74.11. Bernhardt SA. The Writer, the Reader, and the Scientific Text Journal of Technical Writing andCommunication 1985; 15(2): 163-74.12. Day RA. How to Write and Publish Scientific Papers http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S0074-02761998000300029&script=sci_arttext&tlng=en%C3%83%C2%AF%C3%82%C2%BF%C3%82%C2%BD%C3%83%C6%92%C3%85%E2%80%9C (Erişim tarihi: 1.12.2011).13. Gökçe Kutsal Y, Korkmaz N. Ulusal süreli yayınlarımıza eleştirel bakış. içinde: Yılmaz O (Ed):SağlıkBilimlerinde Süreli Yayıncılık-2005. Baskı matbaası, Ankara, 2005,s:339-45.14. Stott JC. What do readers want from their journal? Br Dent J 2003; 194; 311-3.15. Pederson S, Stockdale R. What Do the Readers Think? A Look at How Scientific Journal Users See theElectronic Environment. Journal of Scholarly Publishing 1999;31 (1): 42-52.16. Gökçe Kutsal Y, Atalay A, Özçakar L. İdeal bilimsel dergi. içinde: Yılmaz O (Ed):Sağlık Bilimlerinde SüreliYayıncılık-2004, TÜBİTAK matbaası, 2004,s:245-9.56

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011SAĞLIK BİLİMLERİNDE SEÇİLMİŞ SÜRELİ TÜRK VEYABANCI YAYINLARDAKİ MAKALE TÜRLERİ DAĞILIMFARKLILIKLARIVahit ÖZMEN, Atilla SORAN, Nilüfer GÜLERBilimsel anlamda herhangi bir derginin atıf dizininde yer alması, güvenilirlik ve ulaşılabilirliğioldukça önemlidir. Bir dergi açısından uluslar arası bir atıf dizininde yeralmak, prestij göstergesidir.Buna ek olarak uluslar arası önemli çalışma sonuçlarının ilk olarak yayınlandığı dergi, odergiyi araştırmacılar açısından çekici bir yayın haline getirmektedir. Son yıllarda uluslararasıatıf dizinlerine giren Türkiye kökenli dergi sayısında artış olduğu gözlenmektedir. Aralık 2009itibarıyla Web of Science’da (WOS) dizinlenen Türkiye adresli dergi sayısının 73 olduğu ULAK-BİM tarafından belirtilmiştir (1).Belirli aralıklarla (haftalık, aylık, üç aylık, vd.) çıkan ve her sayısı birden çok yazarın yazılarındanoluşan yayın türü “süreli yayın” olarak adlandırılmaktadır. Bazen “dergi”, “magazin”, “periyodik”,“mecmua”, gibi isimler de “süreli yayın” terimiyle eş anlamlı olarak kullanılmaktadır (2). Bu çalışmadaTürkiye’den Genel Cerrahi alanında seçilmiş iki süreli yayın olan Ulusal Cerrahi Dergisive Meme Sağlığı Dergisi’nin yurt dışından seçilmiş olan British Journal of Surgery ve Journalof American College of Surgeons (JACS) dergileriyle, yayınlanan makale tipleri yönünden kısabir karşılaştırılması yapılmıştır. Türkiye’den seçilen dergilerin 2010-2011 yıllarını kapsayan sonbir yılda yayınlanmış olan sayıları değerlendirme kapsamına alınırken yurt dışı dergilerdenJACS’in son 12 aylık, BJS için ise rastgele seçilen son yıl içerisinde yayınlanmış iki sayısındakimakaleler değerlendirmeye alınmıştır (Tablo1). Burada amaç, farklılıkların genel hatları ile ortayakonulması ve etki faktörü yüksek olan yabancı dergiler ile uluslararası indekslere girmeyenyerli dergiler arasındaki farklılıkların ortaya konmasıdır.Her iki grup dergide de genel olarak editoryal yazılar, orijinal makaleler, derlemeler, editöremektuplar ve cerrahi tekniği içeren makaleler benzer bir şekilde verilmektedir. Orijinal makalelerdekien önemli farklılık, yurtdışı dergilerin ağırlıklı olarak ulusal veya lokal veri tabanlarınakayıtlı hastaların belirli amaçlar doğrultusunda taranması ve saptanan olgularda çalışmanınyapılmasıydı. Burada, hazır ve önceden çeşitli nedenlerle kayıt altına alınmış olguların değerlendirilmesiyapılmaktaydı. Ülkemizde bu tür veri tabanları göreceli olarak çok az olduğundan,benzeri yayınların yapılması son derece zor olmaktadır. Türkiye’den yayınlanmış yazılardaprospektif çalışmaların azlığı, veri tabanlarının ve meta-analizlerin olmaması, devam eden çalışmalarınerken sonuçlarının verilmemesi, devam eden medikal eğitim (CME) ile ilgili yazılarınolmaması, anket ve etikle ilgili makalelerin azlığı, kalite değerlendirilmesi ile ilgili makalelerinyokluğu ve reklam ve düzenlenecek kongrelerle ilgili bildirimlerin azlığı dikkati çekmiştir. Yabancıdergilerde kongrelerden seçilmiş çalışmaların yayınlanmış halinin, sunum sonrasındakisoru ve cevaplarla birlikte verilmesi önemli bir farklılık oluşturmaktaydı.Prof. Dr. Vahit ÖZMEN - Editör, Meme Sağlığı DergisiProf. Dr. Atilla SORAN - Yardımcı Editör, Meme Sağlığı DergisiProf. Dr. Nilüfer GÜLER - Yardımcı Editör, Meme Sağlığı Dergisi57

TÜRK TIP DİZİNİJACS’ den yayınlanan makalelerin büyük bir kısmı, ulusal ya da bölgesel kayıt sistemlerindekiveriler kullanılarak yazılmıştı. Bu kayıt sistemleri Tablo 2’de görülmektedir.Ülkemizdeki dergi yayıncılığındaki sorunlar başlıca 4 başlıkta toplanabilir:• Ülkemizde öğretim üyeliği atamalarında puan barajının aşılmasında Science Citation Index(SCI) ve Index Medicus (IM)’a giren dergilerde yayınlanmış olan makale şartı aranmaktadır.Türkiye’de bu indekslere girebilen dergi sayısı çok azdır. Bu nedenle de önemli araştırmamakalelerinin Türkçe dergiler yerine indekslere giren dergilere gönderilmesi, yayın göçüartmıştır. Makaleler öncelikle yabancı dergilere gönderilmekte, bu dergiler tarafından kabuledilmediği zaman Türkçe dergilere gönderilmektedir. Atama kriterleri Türkiye’den yapılanyabancı yayın sayısını çok arttırmakla birlikte, Türkçe yayınlanan dergilerin değerininazalmasına neden olmuş ve Türkçe’nin bilim dili olmasına zarar vermiştir (3,4).• Ülkemizde, daha önce de belirtildiği gibi toplum tabanlı kayıt sistemlerinin yetersizliğidışında, prospektif çalışma planlama ve yapmada da ciddi zorluklar mevcuttur. Bunlarekonomik sorunlar, etik kurallar ve toplumun sağlık araştırmaları konusunda yanlış bilgilendirilmesindenkaynaklanmaktadır. Bu koşullarda en kolay ve sorunsuz yapılabilenyayınlar olgu sunumları ve derlemeler olmaktadır (Tablo 1).• Dergilere ulaşmakta zorluklar mevcuttur. Pek çok dergi bölgesel olarak dağıtılmaktadır.• Ülkemizde çok merkezli çalışmaların yürütülmesi ve işbirliğinde sorunlar mevcuttur.Tablo 1. Örneklenmiş, limitli yerli ve yabancı dergilerin yayın dağılımının karşılaştırılması58Yayın tipi/ Dağılımı YERLİ YAYINLAR YABANCI YAYINLAR(n=97)(n=234)Dağılım % Dağılım %Retrospektif 35 27Olgu Sunumu 32 -Derleme 19 7Prospektif 5 11Retrospektif Çokmerkezli 3 4Prospektif Veri Retrospektif Analiz - 6Randomize - 4Deneysel - 7Veri Tabanı Kaynaklı - 26Metaanaliz - 2Anket - 3Cerrahi Tarihi 2 1Bilimsel Toplantı Notları 2 -Online Analiz 1 -Kongre Sunumu 1 -Eğitim/Kılavuz - 2

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011Tablo 2. Ulusal ya da bölgesel hasta kayıt sistemleriAgency for Healthcare Research and QualityAmerican College of Surgeons - National Surgical Quality Improvement Program(ACS-NSQIP)National Inpatient Sample from the Healthcare Cost and Utilization ProjectAgency for Healthcare Research and Quality (AHRQ)National Centers for Medicare and Medicaid DataNational Inpatient Sample (NIS)ACS-Case Log SystemsMichigan Surgical Quality Collaborative DatabaseQuebec Trauma RegistryNational Trauma DatabankNational Cancer DatabaseSurvailance Epidemiology and End Result (SEER) Cancer Registryİncelenen yerli dergilerde bulunmayan unsurlar:• Prospektif / randomize çalışmalar son derece azdır.• Kongre ve çalışma anonsları göreceli olarak çok azdır.• Ulusal veri analiz ve kayıt sistemleri bulunmamaktadır.• Devam etmekte olan çalışmaların ön sonuçları verilmemektedir.• Metaanalizlerin sayısı son derece azdır.• Anket, etik ya da cerrahinin tarihçesi ile ilgili yazılar kısıtlıdır.• Kılavuz ve öneriler oluşturmaya yarayacak çalışmalar bulunmamaktadır.• Makale tartışmaları ve uzman görüşü ile ilgili makaleler azdır.Öneriler:• Atama kriterlerinde Türkçe yayınların puanlamasına yeni bir düzenleme getirilmesi ,• Toplum tabanlı kayıt sistemlerinin teşvik edilmesi,• Prospektif çalışma yapabilmek için parasal kaynak yaratılması ve etik kuralların çalışmalarıteşvik edecek şekilde yeniden gözden geçirilmesi,• Toplumun sağlık araştırmalarının önemi konusunda doğru bilgilendirilmesi.Kaynaklar:1. Al U, Soydal İ. Atıf Dizinlerindeki Türkiye Adresli Dergiler Üzerine Bir Değerlendirme. Bilgi Dünyası, 2011;12 (1): 13-29.2. Tonta Y, Al U. Türkiye’nin Bilimsel Yayın Haritası: Türkiye’de Dergi Yayıncılığı Üzerine Bibliyometrik BirAraştırma. Ankara. 2007.3. Binici K. Tıp ve Sağlık Bilimleri Alanında Türkiye’de Yayınlanan Akademik Süreli Yayınlarda NiteliğiEtkileyen Nedenler ve Kaliteyi Yükseltme. Yüksek Lisans Tezi. Ankara, 2010.4. Alemdar, K. Akademik Süreli Yayıncılık Üzerine. içinde Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık-2007 edYılmaz O: s.13-16. Openajans Ankara. 2007.59

TÜRK TIP DİZİNİBİLİMSEL YAŞAM VE ETİKO. Nuri ÖZGİRGİNEtik bir yaşam biçimidir. Bırakın meslek ilkelerimizi ve akademik görevlerimizi günlük yaşamında aslında bir parçasıdır. Ancak özellikle tıp mesleği ve eğitim görevlerimizde, bu süreçte yapmışolduğumuz tüm etkinliklerde sorumluluk almalıyız. Etik değerleri benimseyerek bunlarauymak bizi, mesleğimizi, akademik çalışmalarımızı yargılayan ve yönlendiren güçlere karşıdaha güçlü kılacaktır.Bilimsel aktiviteler akademik yaşamın ta kendisidir. Bilimi üretebilmek ve yayabilmek için araştırmayapmak gerekir. Araştırma etiği temel ilkemiz olmalıdır. Araştırma projelerinin oluşturulmasısırasında özgün olmak, araştırma yöntemini doğru ilkeler ile oluşturmak, materyal insanise insan sağlığına zarar verecek yaşamı olumsuz etkileyecek yöntemlerden kaçınmak, materyalhayvan ise hayvan haklarına özen göstermek, hayvanın acı çekmesine fırsat vermeyecekyöntemleri oluşturmak ilke olmalıdır. Araştırma sürecinde nitelik ve nicelik kavramlarına dürüstçesahip çıkmak araştırma sonuçlarını saptırmadan yayınlamak ve özümsemek bireysel veakademik sorumluluğumuzdur. Bilimsel Kuruluşların, Üniversitelerin bünyesinde oluşturulanetik kurullar bu sürecin takipçisi olmaktadır. Bunun ötesinde bilimsel dergilerin uluslararasıindekslerce kabulü sırasında olmaz ise olmaz kurallardan birisi de yayın için kabul edilmiş yayınlarıngereç yöntem kısımlarında etik kurulların kabul bilgilerinin var olma zorunluluğudur.Bilimsel toplantılar akademik yaşamın bir parçasıdır. Ancak özellikle son 20 yılda yalnızca ülkemizdedeğil tüm dünyada bilimsel toplantılar bir sektör olmuştur. Toplantı ekonomisi önemlideğerlere ulaşırken, firma sponsorlukları bu sürecin kaçınılmaz bir parçası olmuştur. Gerekyapılan araştırmaların sunumu, gerekse kişisel deneyimlerin aktarılması sırasında ortaya çıkansonuçlar bazen bir profesyonel kuruluş için çıkar vesilesi olabilmekte ve bu gelişme akademikinsan ile profesyonel kuruluş arasında bir cins maddi çıkar ilişkisi doğurabilmektedir. Etik çizgisibu çıkar ilişkisini ayrıştırma sürecinde yol göstericidir. Irk, kültür, toplumsal kabuller ve buçizginin yerini kısmen değiştirebilmektedir.Ülkemizde resmi makamlarca bilimsel toplantılara katılım sponsorluğuna olumlu bakılmaktadır.Bu yaşamın bir parçası olmuştur çünkü toplantı organizasyonlarının maliyetlerini arttıranbirçok faktör vardır. Bu aktivitelere katılma arzusu ve zorunluğunda olan bilim insanlarınınveya öğrenme arzusunda olan genç nesli zorlamaktadır.Ayrıca yukarıda da ifade ettiğim gibi bilimsel sunumların her hangi bir profesyonel kuruluşunçıkarına olabilecek sonuçlar doğurması (ürünün desteklenmesi, cihazın desteklenmesi) kafalardaçıkar ilişkisi kaygısı yaratacaktır. Artık Amerika Birleşik Devletlerinde yapılan bilimsel organizasyonlarınprogram kitapçıklarında, bilimsel program detayları geçmeden kişi bazındaçıkar ilişkisinin yokluğu veya varlığı yazılı biçimde vurgulanmaktadır.Prof. Dr. O. Nuri ÖZGİRGİNTürk KBB ve Baş Boyun Cerrahisi Derneği Etik ve Onur Kurulu - BaşkanThe Journal of International Advanced Otology - Editor in Chief60

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011Türk KBB topluluğu Ulusal Dernek marifeti ile alanında etik değerlerin belirlenmesindeöncü kuruluşlardan birisi olup, son iki sene içinde Etik ve Onur Kurulunu oluşturmuştur. EtikKurul’un ilk çalışma konusu bilimsel toplantılarımızın içeriğini ve yüksek kalitesini koruyabilmek,toplantı sponsorluklarını saydamlaştırarak camiamızın hak etmediği şekilde zan altındakalmasına fırsat vermemek oldu. Bu süreçte birçok meslek kuruluşunun temsilcileri ile toplantılaryaparak bazı kriterler oluşturdu ve Ulusal KBB Derneğine uygulanmak üzere sundu. UlusalDernek bu süreci benimsemekle kalmayıp ilgili alanda faaliyet gösteren diğer Derneklerinde uygulaması için teşvik sürecini başlattı. Daralan ve daraltılan ekonomi içinde zaten bilimseltoplantıların geleceği ve niteliği tartışılırken sivil toplum kuruluşu olarak topluluğumuzun busürece sahip çıkması zaten gerekmekte idi. Bu uygulamanın örnek olmasını dilemekteyiz.Yayın etiği ise çok daha farklı ve önemli kavramdır. Akademik yükseltmeler adayın yapmışolduğu yayın sayısı ve kalitesi ile ölçütlendirilmektedir. Yayın kalitesinin ölçütü ise önceliklebilimsel çalışmaların yayınlanmış olduğu derginin yayın kurulu ve editörlerince belirlenmektedir.Bunun akademik yaşama yansıması ise araştırmaların yayınlandığı dergilerin etki faktörüdikkate alınarak yorumlanmaktadır.Yayın etiği daima Dergi Editörlerinin önceliği olmuştur. Bu konu diğer Uluslararası Dergi editörlerincede zaman zaman dile getirilmektedir. Etik konuların takipçisi olan ICMJE ve COPEgibi kuruluşların varlığı her zaman bu konuda bir güvence oluşturmaktadır. Plajiarizm, fabrikasyon,yanıltmacılık, duplikasyon veya aşırmacılık dergi editörlerinin odak noktasıdır.Özellikle ülkemizde yasa ve yönetmeliklerce tanımlanmış olan akademik yükseltmeler diğerülkelere göre daha geniş kitlelere bundan yararlanma fırsatı verirken doğal olarak da bunungereği olarak bilimsel araştırma sayısı ve bunun yayına dönüşme oranı diğer ülkelere kıyaslagöreceli artmış gözükmektedir. Ülkemizde etki faktörünün yüksek olan ve uluslararası indekslerekayıtlı olan dergi sayısının kısıtlı olması nedeni ile bu çalışmalar değerlendirilmeküzere yabancı dergilere gönderilmektedir. Yabancı dergi editörlerinden ise zaman zamanTürkiye’den bu kadar çok çalışma çıkmış olmasına mesafeli yaklaştıkları ve bunun kafalardasoru işareti uyandırdığı yönünde serzenişler ulaşmaktadır.Etik kuramlar çerçevesinde branş derneklerinin ve de TUBİTAK ULAKBİM Türk Tıp Dizini Komitesininöncülüğü doğrultusunda bu konuda gereken farkındalığın yaratılarak yabancı dergieditörleri nezdinde oluşan bu yanlış algının giderilmesi, buna karşılık bu algıya gerçekten nedenolabilecek yukarıda sayılan etik olmayan girişimlerin de engellenmesi hepimizin sorumluluğudur.Türk KBB ve Baş Boyun Cerrahisi Derneği Etik ve Onur Kurulu olarak uzlaşma oluşturmak amacıylaTUBİTAK ULAKBİM Türk Tıp Dizini Komitesi önderliğinde tüm dergi editör ve yardımcılarınınkatıldığı bir çalıştay düzenlenmesinin ve bu çalıştayın sözünü etmiş olduğum kaygılarıgiderecek bir milat oluşturmasını dilemekteyiz.Kaynak:1. Türk KBB ve BBC Derneği Etik El Kitabı 2011.61

TÜRK TIP DİZİNİYAŞAM BİLİMLERİNDE ARAŞTIRMA VE YAYIN ETİĞİOkan ÜRKER*, Nesrin ÇOBANOĞLU**Bilim-Etik İlişkisiBilim; insanların kendilerini ve çevrelerindeki diğer varlıkları anlamak ve bu varlıkların birbirleriile ilişki ve etkileşmelerini inceleyip, oluşan olayları açıklayabilmek için uyguladıkları yöntemve etkinlikler ile ilk çağlardan günümüze kadar elde edip biriktirerek yeni kuşaklara aktardıklarıbilgilerin tümü olarak tanımlanabilir (1). Kısaca bilim, doğru düşünme ve sistematik olarakbilgi edinme sürecidir. Bilimin amacı, evrende doğru bilgiyi yanlış bilgiden ayırarak onu sistematikşekilde insan ve insanlık yararını gözeterek değerlendirmektir. Böylece bilim düşüncede,toplumda ve dünyada düzen yaratarak kişiden kişiye değişebilen yargı ve tercihler yerinetarafsız ve sağlıklı ölçütler getirir.Bilim özünde gerçeği bulmaya ve olgusal dünyayı açıklamaya yönelik bir arayıştır. Bilim yanılmazdogmalar içeren bir öğreti değildir; tutarlılık ölçütüne bağlı bir sınama-yanılsama veyanılgıyı ayıklama sürecidir (2). Bilim bir inanç dizgesi olmadığı gibi, sanat gibi kendiliğindengerçekleşen bir yaratıcılık da değildir. Bilim aynı zamanda birikimseldir.“Bilimsel düşünce” bilim çerçevesinde düşünerek yeni fikirler üretmektir. Bilimsel düşünmek“analitik düşünmek” demektir (1). Olayları neden-sonuç çerçevesi içinde tarafsız bir şekildeanaliz eden ve doğru sonuca ulaşabilen bir kişinin analitik düşünebildiği söylenebilir.“Etik”, insanlar arasındaki ilişkilerin temelinde yer alan değerleri, ahlaki bakımdan iyi ya dakötü; doğru ya da yanlış olanın niteliğini ve temellerini araştıran felsefe dalı olarak tanımlanmaktadır.Yunanca ethos (töre, gelenek, alışkanlık) sözcüğünden türetilmiştir. Belirli ahlak değerlerindenya da ilkelerinden oluşan sistemler veya kuramlar için de bu terim kullanılır (3).Etik bir çalışma faaliyetinde bulunan insanların ahlak ilkelerini, davranış biçimlerini, görevlerinive zorunluluklarını belirleyen kurallar zinciri olarak tanımlanabilir (4). Etik, yasalardan farklı olarak,çoğunlukla yazılı ve kesin koşullar içermez. Zamana, değişen koşullara, toplumsal gereksinimve bilimsel gelişmelere bağlı olarak değişimler gösterebilir. Ancak temelindeki “iyilik etme”,“kötülük etmeme”, “adil davranma” gibi ana belirleyiciler değişmez. Bilimsel düşünce, bilimingenel kurallarına uymanın yanı sıra problemlerin çözümüne yönelirken mutlak doğru sonucuelde etme ve uygulamaya koymada “etik” olmak zorundadır (5). Bunun yanında, etik ve ahlakarasında yakın bir ilişki bulunmakla birlikte kavramların karıştırılmaması gerekmektedir. Etik,ahlakı da içeren daha geniş bir alanı ifade eder. Etik, ahlaki tutumların ardında yatan yargılarıele alarak, insanın bütün davranış ve eylemlerinin temelini araştırır (6). Etik, ahlak ve toplumca*Okan ÜRKER, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyal Çevre Bilimleri Anabilim DalıDoktora Öğrencisi**Prof. Dr. Nesrin ÇOBANOĞLU, Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Etiği ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı Başkanı62

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011belirlenen ahlaki ilkelerin niteliğini sorgulayan felsefedir. Bu çerçevede, bilim alanında bilimetiği veya bilim ahlakı kuralları söz konusudur (7). Etik temellere dayanmayan bir bilimsel çalışmabilimin kurallarına tam olarak uysa bile elde edilen sonuç geçersiz olacaktır (8).Bilimsel AraştırmaBilim insanının bilimsel yöntemleri kullanarak belli bir sorunun çözümüne yanıt arama sürecidir.Bu süreç problemin tanımlanması ve çözüme yönelik yöntemlerin uygulanmasını kapsar.Çözüme yönelik yöntemler veri toplamadan verilerin değerlendirilmesi ve yorumlanmasınakadar uzanan geniş bir alanda incelenebilir. Bilimsel araştırma sonuçlarının başka bilimcilerlepaylaşılabilmesi, eleştirilebilmesi ve bunlardan yararlanabilmesi için yayınlanması gerekir. Bilimselaraştırma sonuçlarının yayına dönüşmesi noktasında “yayın etiği” devreye girer. Bilimselyayın bilimsel araştırma sürecinin net ve kullanılabilir sonucu olduğuna göre bilimsel araştırmadansoyutlanması pek doğru bir yaklaşım değildir ve etik kurallar söz konusu olduğundabir bütün olarak ele alınması gerekir. Bilimsel araştırma sürecinde etik ihlaller yapılmışsa yayınsürecinde etik ihlal olmaması, sonucu geçerli kılamayacağı gibi, düzgün işleyen bir araştırmasürecinin etik ihlaller olan bir yayın süreci ile noktalanması da aynı şekilde değerlendirilir (5).Bilimsel araştırmalar ve onların doğal sonuçları olan bilimsel yayınlar üzerinde son yıllardaçok önemli etik sorunlar belirmiş ve toplumun her kesiminin ilgisini üzerinde toplamıştır (9).Akademik yaşamda ilerleme için araştırma ve bilimsel yayın zorunluluklarının getirilmesi buyayınların doğruluk düzeylerinin de saptanması problemini doğurmuştur. Bilimsel bir yayınınve onun dayanağı olan araştırmanın doğruluk düzeyi sadece dergi editörlerini, akademikyöneticileri ve bilimsel okuyucuları değil tüm toplumu ilgilendirmektedir (10). Bilimsel yanıltmanıngenelde 2 biçimi olduğu bilinmektedir. “Özensiz araştırma” veya “disiplinsiz araştırma”adı verilen, aslında kötü niyetli olmayan ancak bilimsel metodolojiye uymayarak yanlış sonuçlaraulaşan araştırmacılar tanımlanmaktadır. Bilerek yapılan yanıltıcı yayınlar için ise “bilimselsahtekârlık”, “bilimsel yalancılık” veya “bilimsel saptırma” gibi başlıklar kullanılmaktadır. Ancakher iki durumda da bilim çevreleri ve toplum yanıltılmakta, zarar görmektedir (9).Bilimsel Yayinlarda Yanıltma Biçimleri-Yayın Etiği SorunlarıYoğun olarak karşılaştığımız bilimsel yanıltma biçimlerini Ruacan (2003) aşağıdaki gibi gruplandırmaktadır;I. Yazarlık Hakkı Sorunları: Bilimsel bir yayında yazarlık hakkı olmayanların isimlerinin yazarolarak gösterilmesi, hakkı olanların yazarlar listesine alınmaması gibi durumlara sıklıkla rastlanmaktadır.Genelde bir bilimsel yayında, yazar listesinin neresinde olursa olsun, tüm yazarlarçalışmanın tümünden sorumludurlar.II. Korsanlık (Plajerizm): Daha önce yayınlanmış bir yayının tümünü veya bir kısmını kaynakgöstermeden alarak kendi yayını gibi yeniden yayınlamak olan bu yanıltma biçimi en ciddibilimsel etik saptırmalarından birisini oluşturmaktadır.III. Uydurmacılık (Fabrikasyon): En ciddi bilimsel yanıltma türlerinden birisi olan uydurmacılıkgerçekte olmayan verileri ve sonuçları yayınlamak olarak tanımlanabilir. Kişileri yalan veuyduruk yayınlar yapmaya zorlayan koşulların kısmen akademik ortamdaki “yayın yapma baskısı”olduğu açıktır.63

TÜRK TIP DİZİNİIV. Çoklu Yayın (Duplikasyon): Aynı verilerin ve sonuçların birden fazla yayında verilmesi anlamınagelen bu yanıltma türü basit gibi görünse de gerçekte ciddi boyutlara ulaşabilen biruygulamadır. Aynı makaleyi değişik dillerde yayınlamak da bu gruba girmektedir.V. Bölerek Yayınlama (Salamizasyon): Bir önceki yanıltma biçimine benzeyen bu yöntemdeyazarlar tek bir çalışmadan çıkan sonuçları yapay olarak bölerek birden fazla yayın çıkarmaçabasına girmişlerdir.VI. İnsan-Hayvan Etiğine Saygısızlık: Günümüzde gerek insanlar gerekse de hayvanlar üzerindeyapılacak araştırmalar etik kurulların izni ve denetimine bağlıdır. Artık etik kuruldanonay alındığı belirtilmeden ve bazen bu onayın belgesi sağlanmadan insan veya hayvan üzerindeyapılmış araştırmaların yayınlanması olanağı kalmamıştır.VII. Kaynakların Taraflı Seçilmesi: Araştırmacıların bilerek veya farkında olmayarak yaptıklarıhatalardan birisidir. Eğer yazarlar sadece kendi sonuçlarını destekleyen kaynakları gösteripters yöndeki makaleleri kaynak olarak vermezlerse bu taraflı bir sunuş olur.VIII. Taraflı Yayın (Çıkar Çatışması): Günümüzde bilimsel çalışmalar için çok büyük mali kaynaklaragerek duyulmaktadır. Giderek araştırmaların ticari şirketler tarafından desteklendiğigörülmektedir. Böyle bir destekle gerçekleştirilen çalışmaların bilimsel tarafsızlık içinde yürütüldüğüve sonlandırıldığı, araştırıcılara herhangi bir çıkar sağlanmadığı konusu açıklığakavuşturulmalıdır (10).Yayın ve araştırma etiğine ilişkin yukarıda sıralanan problemlerden bizi en çok ilgilendirenkonu, insan gönencini arttırmak ve yaşamının devamlılığını sağlamak üzere yapılan çeşitliaraştırmalar sırasında (sağlık, gıda, enerji, su kullanımı, biyolojik mücadele vb.) yine insantürüne ve diğer tüm yaşamların haklarına yönelik müdahaleleri ve çeşitli ihlalleri konu edinen“insan-hayvan etiğine saygısızlık” başlığı altında yaşam haklarına yapılan müdahalelerinaraştırma etiği kapsamında ele alınmasıdır. Artık günümüzde bu maddenin sadece insanlarlaveya evcil hayvanlarla sınırlı kalmayıp tüm canlı gruplarını içine alacak şekilde genişletilmesizorunluluğu bulunmaktadır. Bu noktadan itibaren yaşam bilimlerinde etiğin yerini tartışarakklasik etik sorusunu yaşam bilimleri için nereye kadar, ne kadar ve nasıl müdahale konularıüzerine yoğunlaştırmalıyız.Yaşam Bilimleri-Çevre Etiği-Araştırma Etiği İlişkisi:Geçmişten günümüze türümüzün varlığını sürdürebilmesi amacıyla doğaya çok çeşitli müdahalelerdebulunduk. Bu binlerce yıl önce bir ağacın yakacak olarak kullanılması, bir buğdaytürünün ekmek olarak tüketilmesini sağlamak için ıslah edilmesi, bir hayvanın işe yarar özelliklerindenötürü evcilleştirilmesi, bir bitkinin yaralarımızı tedavi etmesinden ötürü yetiştirilmesiiken, günümüzde milyarlarca kişiyi beslemek için genetiği değiştirilmiş organizmalar,hastalıklarımıza çare bulmak için üzerinde deneyler yapılan organizmalar, daha sağlıklı birortamda yaşamamızı sağlamaya çalışan biyolojik mücadeleler, çeşitli tüketim isteklerimiz içinsınırsızca kullanılan ormanlar-denizler-nehirler-topraklara dönüşmüştür. Yaşam bilimleri terimigünümüzde yaşanan ve artışa geçen çeşitli çevre sorunlarına çözüm bularak, insan nesliniolabildiğince sürdürebilmesini garanti altına alma amacıyla özellikle temel bilimlerden kökenalmış fakat sosyal bilimlerden de (psikoloji, etoloji gibi) destek almış geçmişi yukarıdabahsettiğimiz gibi çok eskilere dayanmasına rağmen nispeten kendini güncellemiş bir bilimdalıdır. Bilimin amacı objektif bir şekilde insanların kendilerini ve çevrelerindeki diğer varlıklarıanlamak ve bu varlıkların birbirleri ile ilişki ve etkileşmelerini incelemek iken yaşam bi-64

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011limlerinin amacı tamamen insan merkezli bir bakış açısı ile doğayı insan yararına daha fazlanasıl yönlendirebiliriz gibi pek de objektif olmayan bir amacı da içerisinde barındırmaktadır.Genetiği değiştirilmiş organizmalar, bulaşıcı hastalıklara karşı doğaya yapılan müdahaleler,insan yaşamına yönelik yapılan genetik araştırmalar, biyoteknolojik araştırmalar, nükleer araştırmalar,su sistemleri üzerinde yapılan çeşitli uygulamalar, yenilenebilir ve yenilenemez enerjiaraştırmaları, agronomi-agro teknoloji, madencilik, ormancılık faaliyetleri, biyolojik mücadelearaştırmaları, iklim sistemleri üzerine yapılan araştırmalar artık günümüzde yoğun olarak karşımızaçıkan yaşam bilimlerinin konu ve ilgi alanlarını oluşturmaktadır. Örnek vermek gerekirse;yaşam bilimleri bir ormandaki x zararlısı böcek populasyonunun bu etkilerini yok etmekamacıyla, orman içerisinde deneme sahalarında yürütülen kimyasal (x türünü yok edici) ilacınçevreye verdiği etkiden ziyade ilacın başarı oranı üzerine araştırmalarını yoğunlaştırır ya dadünyadaki açlık sorununa karşı çözüm olarak genetiği değiştirilmiş dirençli bir buğday tohumunundünya üzerindeki her yerde üretimini ve tüketimini teşviki ile ilgilenirken, yine diğeryabanıl türler üzerine oluşacak etki ile ilgilenmez. Başka bir örnek vermemiz gerekirse, günümüzdeçok popüler olan yenilenebilir enerji kaynaklarının enerjiye dönüşmesi yaşam bilimlerininkonusu olurken, bu enerjinin üretime dönüşmesi aşamasında ortaya çıkan çevresel tahribatlarkonu dışında kalmaktadır. Verilen örneklerden de anlaşılacağı üzere yaşam bilimleriinsan gönencini ön planda tutarak çevre tahribatlarına sorun bulmaktan ziyade sorunu dahada derinleştiren boyutlara ulaşmaktadır. Daha önce yazının başında ve ilerleyen bölümlerindede bahsedildiği üzere başlangıçta bilim ilk ortaya çıktığı anda olayların anlaşılması amacıylagelişen merak duygusunu tatmin etme süreci idi ve olgular, etkiler, tepkiler her yönüyle elealınmaktaydı. Bu sebeple bilim etiği ile yaşam bilimlerinde etiğin konularını ve sorularını farklışekillerde ele almak daha faydalıdır.Çobanoğlu (2009) araştırma etiğini; bilimsel araştırma sürecinde beliren değer sorunlarınınçözümünde bilim toplumunun vicdanının temsilcisi olan ilkeler bütünü olarak tanımlar vedört temel ilke üzerinde durur (11).Zarar vermemek; Araştırma sırasında deneğe verilen zararların önlenmesini konu edinir vearaştırmacıların mutlak bir etik eğitimle donatılması gerekmektedir. Bu ilke genellikle tıbbiçalışmalarda insan deneklerin üzerinde yoğunlaşmasına rağmen, günümüzde tüm yaşam bilimlerindeuygulanması gerekmektedir.Yaşama saygı; Burada sözü edilen içinde insanın da bulunduğu tüm yaşam biçimleridir. Doğalçevrenin yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bulunduğu günümüzde, tüm canlıların yaşamınasaygı gösterme zorunluluğumuz bulunmaktadır. İnsan deneklerin kullanımına yöneliköneriler içeren Helsinki Bildirgesi’nde olduğu gibi, 22 Nisan 2010’da Bolivya’da gerçekleştirilenİklim Değişikliği ve Doğa Ana Hakları Dünya Halkları Konferası’nda imzalanan HalklarınAnlaşması’nı da tüm yaşam biçimleri için etik bir rehber kabul etmeliyiz.Gizlilik; Bilimsel araştırma sırasında deneğin kişisel mahremiyetinin korunması çok önemlidir.Denekle ilgili her türlü kişisel dökümanın (kimlik, fotoğraf vb.) kullanılması etik dışıdır. Bumaddenin yaşam bilimleri ile ilişkisine örnek vermek gerekirse; nesli tehlike altında olan birtürle ilgili elde edilen bilgilerin araştırmacı tarafından bilimsel dergiler yerine popüler yayınlarave medyaya verilmesi sonucu türün daha büyük baskılar yaşamasına (avcılık, turizm, rekreasyonelkullanım vb) ve hatta soyunun tükenmesine neden olabilir.Aydınlatılmış onam (rıza); Helsinki Bildirgesi’nde belirtildiği gibi denek adaylarının araştırmaöncesinde her türlü bilgiye ulaşmasının sağlanması gerekmektedir. Deneğe araştırmanın65

TÜRK TIP DİZİNİherhangi bir aşamasında süreçten ayrılma özgürlüğü bulunduğunun bildirilmesi zorunludurve onamı yazılı olarak alınmalıdır. Bu madde daha çok insan deneklerle yürütülen araştırmalardakullanılsa da günümüzde artık tüm yaşam bilimlerinde uygulanmak zorundadır. Buradanhareketle herhangi bir yaşam bilimi konusunda araştırmaya dâhil olacak diğer canlıların(evcil-yabani bitki, hayvan türleri) bireysel onamlarının alınması ihtimali olmadığı göz önünealınarak konunun uzmanı bilim adamlarının ve sivil toplum kuruluşlarının bir araya gelerekoluşturacakları komisyonların gözetiminde bu tarz araştırmalar yürütülmelidir. Araştırmanınherhangi bir aşamasında deneklerin (diğer türler) adına oluşturulacak bu tarz komisyonlarçekilme kararı verebilmelidir.Artık günümüzde yaşam bilimlerinde araştırma etiğinin sınırlarını belirleyip, sorularımızı bu çerçevedeoluşturmamız gerekmektedir. Bu sebeple yaşam bilimleri ile ilgili tüm araştırmalarda;• Yaşama ve var olma hakkı;• Saygı duyulma hakkı;• Yaşamsal döngülerini ve süreçlerini insan tarafından bozulmadan devam ettirme ve biyolojikkapasitesini yeniden oluşturma hakkı;• Kendi kimliklerini ve bütünlüklerini ayrı, öz-düzenlemeli ve birbiriyle ilişkili varlıklar olaraksürdürme hakkı;• Yaşam kaynağı olarak su hakkı;• Temiz hava hakkı;• Kapsamlı sağlık hakkı;• Kirlenmeden, zehirli ve radyoaktif atıklardan muaf olma hakkı• Bütünlüğünü ya da yaşamsal ve sağlıklı işleyişini tehdit edecek şekilde genetik yapısındakibozulma ve değişikliklerden muaf olma hakkı;• Bahsi geçen tüm hakların insan faaliyetleri nedeniyle ihlal edilmesi durumunda bunların gecikmedenve tam olarak iyileştirilmesi haklarına özenle dikkat edilmesi gerekmektedir (12).Bunların yanı sıra yaşam bilimleri ile ilgili tüm araştırmalarda araştırmacılara, uzmanlık alanlarıile ilgili etik egitiminin yanisira (ornegin hekimlere - tıp etiği) çevre etiği eğitimi de verilmelidir.Kaynaklar:1. Alaçam E, Bilimsel Etkinlik ve Yayım. Tübitak Yayınları, Ankara, 1995, s. 1-4.2. Yıldırım C, Bilimin Öncüleri. Tübitak Popüler Bilim Kitapları No:9, 10. Basım, Nurol Matbaacılık, Ankara,1995, s. 3-5, 81.3. Keleş R, Ertan B, Çevre Hukukuna Giriş, İmge Kitabevi Yayınları, 2002.4. Bishop C, How to Edit a Scientific Journal, ISI Press, Philadelphia,1984, s.74.5. Uzbay T, Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık - 2006 Araştırma Etiği, Syf 19-26.6. Çobanoğlu N, Kuramsal ve Uygulamalı Tığ Etiği, Eflatun Yayınevi, 2009, s.10.7. Bursalı O, Bilimsel Araştırmada Etik ve Sorunlar. Cumhuriyet Bilim Teknik, Sayı 765: 3, 2002.8. Türkiye Bilimler Akademisi Bilim Etiği Komitesi. Bilimsel Araştırmada Etik ve Sorunları. Türkiye BilimlerAkademisi Yayınları, Tübitak Matbaası, Ankara, 2002.9. Kansu E, Bilimsel Yanıltma ve Önlenmesi, Dünyada ve Türkiye’de Bilim, Etik ve Üniversite, Türkiye BilimlerAkademisi Yayınları, 1994.10. Ruacan Ş, Bilimsel Araştırma ve Yayınlarda Etik İlkeler, içinde: Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık-2003,(ed. Yılmaz O), TÜBİTAK Matbaası Ankara, 2003, s. 47-53.11. Çobanoğlu N, Kuramsal ve Uygulamalı Tığ Etiği, Eflatun Yayınevi, 2009, s.88-92.12. Halkların Anlaşması, İklim Değişikliği ve Doğa Ana Hakları Dünya Halkları Konferansı, Koçabamba-Bolivya, 22 Nisan 2010.66

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK:SORUNLAR-ÖNERİLERAytaç YILDIZELİSon yıllarda dünyada olduğu gibi, Türkiye’de de “sağlık bilimleri” alanında üretilen “bilimseldergi” sayısının büyük ivme kazanarak yüksek rakamlara ulaştığı gözlemlenmektedir.Türkiye’de sağlık bilimleri alanında üretilen 300’ün üzerinde dergi bulunmakta ve bınlardan(2009 verilerine göre) 107 dergi Türk Tıp Dizini’nde yer almaktadır.Yine ISI Thompson atıf dizininegiren 75 Türkiye adresli dergiden, 30 tanesi de tıp / sağlık bilimleri alanında yayın yapmaktadır.İngiliz Haber Ajansı Thompson Reuters’ın Ortadoğu ülkelerinin bilim dünyasındakiyerini tespit etmek için yaptığı araştırmada, Türkiye’de 2000 yılında 5000 bilimsel makaleninyayınlandığı ve bu sayının 2009 yılında 22000’e ulaştığı belirtilmiştir. Yine aynı araştırmayagöre, Ortadoğu ülkeleri arasında “klinik tıp” alanında en çok makale üreten ülkelerin Türkiyeve Suudi Arabistan oldukları saptanmıştır. Ayrıca, dünyada tıpla ilgili olarak yazılan makalelerin%2.84’ünün Türkiye adresli olduğu da ortaya çıkmıştır.Türkiye‘de makale sayısının artışında rol oynayan en önemli faktörler şunlardır;a. Genel bütçeden TÜBİTAK aracılığı ile kullandırılmaya başlanan ARGE desteği,b. Üniversite araştırma fonlarının artması,c. Uluslararası ve mesleki kuruluşların verdiği destekler,d. Türk Tıp Dizini Komitesi’nin etkin çalışmaları,e. TÜBİTAK - ULAKBİM veritabanı üretimi,f. Yabancı kaynaklara EKUAL ve ANKOS gibi konsorsiyumlar çerçevesinde üniversite vehastanelerden ekonomik ve hızlı bir şekilde doğrudan erişimin sağlanması,g. TÜBİTAK-ULAKBİM TO-KAT Toplu Katalog Projesi,h. TÜBİTAK-ULAKBİM TÜBES Türkiye Belge Sağlama ve Ödünç Verme Sistemi Projesinin hayatageçirilmesi.“Bilimsel dergiler” veya diğer adıyla “akademik dergiler”, bilimsel yöntemler kullanılarak yapılanaraştırma sonuçlarını bilim toplumunun paylaşımına sunmak amacıyla belli ve düzenliaralıklarla yayınlanan dergilerdir. Bilimsel dergilerin öncelikle hakemli olması, yani danışmanlarındenetiminden geçmesi ve uluslararası yayın standartları çerçevesinde hatasız ve doğrubir biçimde yayınlanması beklenir.Bilimsel dergilerde, yazımın hatasız ve yazım kalitesinin yüksek olması, tablo ve şekillerin düzgün,istatistiksel bilgilerin doğru, kaynakçadaki bibliyografik bilgilerin eksiksiz olması gerekir.Bilimsel süreli yayıncılıkta kaliteyi etkileyen nitelikli bir editoryal grubun kurulmuş olması çokönemlidir. Bu grup, editörler, yardımcı editörler, danışmanlar, özel işlevli uzmanlar (redaktörler,çevirmenler, dil uzmanları, biyoistatistikçiler gibi) denetmenlerden oluşmalıdır. DergininAytaç YILDIZELİ - ÜNAK Başkanı67

TÜRK TIP DİZİNİsaygınlığını arttıracak bir başarının yakalanması bakımından bu grubun çalışmaları önemli roloynayacaktır.“Yazım hataları” adı verilen olgunun yalnızca gramer ve imla hatalarından oluştuğu düşünülmemelidir.Metin, şekil ve tablolardaki tüm yanlışlar da aynı kapsamdadırlar. Bir bilimsel dergininsaygınlığı, özgün araştırma sayısının yüksek olması ve yazım hatalarının en aza indirgenmesiyledoğru orantılıdır. Bunun için de, editöre çok önemli görevler düşmekte ve editörünyazı denetleme grubunu çok iyi seçmesi, işleri dikkatli ve titiz bir biçimde izlemesi ve belirlenensürede işi sonlandırması gerekmektedir.Yanlış girilen veriler ve şekillerin yanlış yerlerde konumlanması ya da numaralandırılması gibiküçük görünen hatalar, öngörülen bilgi paylaşımında yanlış izlenim ve anlaşılmalara nedenolabilmektedir. Bu yüzden metnin yanısıra, çoğu durumda uluslararası standartların uygulanmasıylayazılmıış bulunan makale özünün, anahtar sözcüklerin, başlığın, kısım başlıklarının,tabloların ve şekillerin, formüllerin, eklerin, dipnotların ve kaynakçaların da iyice denetlenerekson hallerine getirilmiş olmaları gerekmektedir.2003 ve 2004 yıllarında yapılan “Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık” toplantılarında yayın veyazım sorunlarına ilişkin olarak sunduğumuz bildirilerde Türk yayıncılığına ışık tutacak önerilergetirilmişti. Günümüze değin nelerin değiştiğini saptamak için bir durum değerlendirmesiçerçevesinde, 2004 yılından 2011 yılına kadar geçen zamana özgü olmak üzere, Türk Tıp DiziniKomitesi’nin ısrarlı uyarıları, kesin uygulamaları ve bilgi verici seri toplantıları sonucunda gelinebilendurum üzerine bir araştırma yaptık. Değerlendirme işlemleri tamamen bitmiş olan2009 yılında veri tabanına giren 107 dergi üzerinde yaptığımız incelemeler sonucunda, TürkTıp Dergiciliği’nde standartlarla ilgili birçok sorunun halledilmesine karşın, asıl önemli olansorunların devam etmekte olduklarını gözlemledik.Bu bakımdan, Türk tıp süreli yayıncılığında aşağıdaki maddelerde belirtilen bazı sorunların oldukçahalledilmiş olduğu anlaşılmaktadır. Genel olarak baktığımızda ise, şu değişimlere tanıkolmaktayız:1. İncelenen dergilerde saptanan amaçlar doğrultusunda, yayın politikalarının kısmende olsa saptandığını görüyoruz (%80). Bu politikalar uyarınca, yayınlanan yazıların(araştırma, olgu, vak’a takdimi, derleme gibi türlerden hangisine girdiği) ya içindekilerlistesinde, ya da makalelerin başlama sayfasında artık açık olarak verilmektedir.Böylece kullanıcı, derginin içeriği ile ilgili kesin bir bilgi sahibi olmaktadır.2. Dergilerin pek çoğunda (%80’inde) konu alanlarının sınırları, “yazarlara notlar” gibikısımlarda açıkça belirtilmiştir. Bu bakımdan da Türk Tıp Dergileri’nde belli bir uzmanlaşmayagidildiği gözlemlenmektedir.3. Fiziksel özellikler, yani kâğıt kalitesi, kapak ve sayfa düzenlemesi, renk ayarı, ciltlenme,dergilerde %90 oranında, mükemmel denilebilecek bir düzeye gelmiştir. Bu açıdanileri kalite düzeylerine ulaşılmıştır. Bu arada, pek çok dergide “acid-free” kâğıt kullanılmaktadır(%50).4. Bilgiye erişmenin en önemli ögelerinden olan ISSN açısından sorun bulunmamaktave bir dizine girme şartı olduğu için, tüm dergilerde ISSN bulunmaktadır.5. Çok önemli gelişmelerden biri de, dergilerde DOI numarasının yaygınlaşmasıdır.68

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 20116. Yine “yazarlara notlar” diye adlandırılan kısımlarda, yayın aralığı, hangi dillerde makalekabul edileceği, yayınlayan kurum ve kuruluş bilgileri %100 oranında ve eksiksizverilmektedir.7. Diğer taraftan bir özensizlik göstergesi olarak şunu da kaydetmek gerekir ki, bazı dergilerdekiletişim adresi yanlışlarının önüne geçilememiştir (%20).8. Dizine seçilme ölçütleri çerçevesinde muhakkak bulunması gereken yazar ve konudizini, hemen hemen tüm dergilerin cilt son sayısında, ya da derginin web sayfasındabulunmaktadır. Ancak konu dizini, evrensel standartlaşmış biçiminden çok farklı birbiçimde de yapılagelmektedir (%60).9. Dergilerde, izlenmesi gerekli olan yazım kuralları artık açık bir şekilde anlatılmakta vebu anlatımlar örneklerle desteklenmektedir (%100).10. Editör, danışman ve destek personeli her dergide açık bir biçimde listelenmektedir(%100). Ancak listelerin doğruluk derecesi araştırma alanımızın dışında olduğu içinböyle bir saptama yapılamamıştır.11. Dergilerin hepsinde etik kuralları içeren yönergeler bulunmaktadır (%100). Ancakbunlar, bir kısmında çok detaylı, diğer bir kısmındaysa kısa açıklamalar halindedir.12. Dergilerde, sayfa aralarında artık reklam bulunmamaktadır (%100). Bunda, DizinKomitesi’nin etkin yaptırımı sayesinde kesin başarıya ulaşılmıştır.13. Normal sayı dışında dergilerin özel sayı, dergi ek sayısı, kongre eki, dergilere ilaveyayınlar çıkarmaktan kaçındıkları gözlemlenmiştir. Ayrıca geciken sayıları bir sonrakisayılarla birleştirme alışkanlığı da oldukça terk edilmiştir.Sağlık bilimleri alanında yayınlanan dergilerin henüz tam anlamıyla çözemedikleri sorunlar ,aşağıdadır:1. Yazım Hataları: Bu önemli sorun, bir kısım dergi (%30) tarafından, redaktör, dil uzmanı(İngilizce - Türkçe), biyoistatistikçi kullanılarak hatasızlığa ulaşmak suretiyle gerçekleştirilebilmiştir.Ancak %70 gibi yüksek bir oranda (metinde, tablo ve şekillerde, rakamlarda, kaynakçada)yazım hataları devam etmektedir. Şunu unutmamak gerekir ki , makalenin yazı denetimi,çok yorucu, oldukça zor, dikkat ve titizlik isteyen bir iştir. Yazım hatalarının giderilmesinde,yazarların yanısıra editöryal grubun da titiz davranması gerekmektedir. Bu sorunun çözümü,editörün sorumluluğu altındadır. Yazım hatalarını önemsememek derginin saygınlığını azaltır.Bu bağlamda en önemli sorunlardan biri de, atıfların yanlış verilmesi, şekillerin hatalı numaralandırılmasıdırki bu, hâlâ %70 gibi bir oranda ortaya çıkmaktadır.2. Makalelerde Öz Yazım Hataları: Açıkçası, bu tür hatalar %90 gibi yüksek bir oranda görülmektedir.Türkiye’de ne yazık ki standartlara uygun öz yazımını bilen kişiler çok az sayıdadır.İncelediğimiz dergilerde, %30 gibi bir oranda hâlâ “abstract” yerine “özet” sözcüğü kullanılmaktadır.2003’ten bu yana “summary”nin karşılığının “özet”, “abstract”ın karşılığının “öz” olduğu,her süreli yayıncılık toplantısında tekrarlanmıştır. Özler, dünyada yaşanan makale patlamasınınsonunda bir makalenin okunup okunamayacağına kısa sürede karar verilmesini sağlayanönemli bir araç haline gelmiştir. Dergilerin yazım kurallarındaki öz yazma zorunluluğuda bu nedene dayanmaktadır. Özler, yalnızca makalenin bulunduğu dergide değil, elektronikortamda veya basılı öz dizinlerinde de yayınlanmaktadır. %90 gibi bir “stardartlara uygun biçimdeyazamama” oranı ürkütücü olduğu için, ülkemizde öz yazma ile ilgili kuralları ve yazımtekniklerini öğreten seminerlerin düzenlenmesine önem verilmesinin ve bu konunun ciddiyealınmasının yararlı olacağını düşünmekteyiz.69

TÜRK TIP DİZİNİ3. Kaynakların Yazım Sorunu: Bu sorun dergilerin %30’u hariç en büyük sorunlardan biriolmaya devam etmektedir. Birçok yazar, faydalandığı kaynakların her birini, makalesini göndermeyeniyetlendiği derginin belirlediği standartlar çerçevesinde düzenlemek yerine, sözkonusukünyeleri yararlandığı başka dergilerde belirtildiği şekilde düzenleme eğilimindedir.4. İngilizce ve Gramer Sorunu: Türk Tıp Dergileri’nde, İngilizce makale başlıklarında, özlerdeya da İngilizce yazılmış metinde, önemli imlâ ve gramer hataları bulunmaktadır. Bu sorununuyarılarla değil, ancak İngilizce ve İngilizce meslek diline hâkim bir redaktör ya da çevirmeninbüyük emeğiyle aşılabileceği anlaşılmaktadır.5. Anahtar Sözcüklerin Verilmesi: Bibliyografik taramalar ve erişim açısından çok önemliolan ve bu yüzden makaleye eklenmesi zorunlu hâle getirilmiş bulunan anahtar sözcüklerinseçiminde de bazı zorluklar yaşanmaktadır. Her şeyden önce anahtar sözcükler, makaleninkapsamına nazaran eksik olabilmekte ve bazen de fazla ayrıntıya inmektedir. Bu açıdan tıpyayınları için MESH sözcükleri uygun bir yardım sağlayabilir. Diğer taraftan, yazar ve yazarlarınkendilerine: “Biz bu makaleyi bulabilmek için yayın taraması yapsaydık, hangi sözcükleri kullanırdık?”diye sormaları da, anahtar sözcük seçiminde önemli bir düşünsel katkı oluşturabilir.6. Öneriler: Yukarıda saydığımız sorunlar hariç olmak üzere, 2003 yılından 2011 yılına kadardergilerin, Türk Tıp Dizini Komitesi’nin uyarıları ile ve dergi seçim ölçütlerinin eksiksiz vesıkı bir uygulaması sonucunda, yazım hataları açısından çok daha iyi bir duruma geldiklerinigörüyoruz. Ancak değişmeyen bazı yazım hataları gibi editöryal hataların da devam ettiğinigözlemlemekteyiz. Günümüzde bilimsel dergiler, birden fazla editör grubun yürüttüğü titizçalışmalarla çıkmaktadır. Son yıllarda yazarlara, editörler grubundan istediği editöre yazısınıgönderme şansı bile verilmektedir. Birden fazla editör ile çalışmak ve editör seçme hakkı ,tartışmalara neden olmasına karşın, yazım hatalarının önlenmesi açısından da faydalıdır ve onedenle bazı dergiler bu yolu denemeye başlamışlardır.. Bu açıdan en büyük sakınca, Türkiyegibi gelişmekte olan ve geri kalmış ülkelerin, bu yolu uygulamakta zorluk çekeceği gerçeğidir.Elbette ki, bu yaklaşım, editörler arasında bir rekabet ortamı da doğurabilir. Ayrıca, mükemmelliğiyakalama, kariyerde yükseltme ve iyi elemanlarla işe devam etme gibi olanaklar da doğabilir.Şunu unutmamak gerekir ki, uygar ve çağdaş olmanın gereklerinden biri de, bilimseldüşünceyi ve araştırmayı etik kurallar çerçevesinde özgürce geliştirmek ve sonuçlarını, evrenselbilimin yaratılması ve geliştirilmesine katkı sağlayabilecek ortamlarda yaygınlaştırmaktır.İşte akademik dergiler bunun için vardır.Konumuz açısından son olarak da, yayınevlerinin çok titiz bir şekilde seçilmesi gerektiğine değinelim.Gerek basım, gerek fotoğraf ve şekiller, gerekse tasarım ve temiz bir baskı, okuyucuyasaygının bir göstergesidir.İşte böylesine nedenlerle, makalenin bilimsellik ve orijinalitesinin yanısıra, etik kurallarınınciddiyetle uygulanması, editörlük ve dikkatli bir redaktörlükle denetim ve düzeltme işlemleri,mükemmelliğe ulaşmaya çalışan temiz bir baskı, tutturulması gereken nesnel bir kalite düzeyinögeleri olarak önem kazanır.Kaynaklar:1. Atmaca N. Sulhi: Tıbbi yazım dili oalarak Türkçe’nin kullanımı. içinde: Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık- 2004 içinde., O Yılmaz (ed). TÜBİTAK matbaası.Ankara 2004. s.99-104.2. Atmaca N. Sulhi: Türk tıp dilinde yapılan yanlışlar. içinde: Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık-2004içinde., O. Yılmaz (ed). TÜBİTAK matbaası.Ankara 2004.s. 219-26.70

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 20113. Başar T: Akademik yayıncılıkta elektronik ortama geçiş. içinde: Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık-2008,O Yılmaz (ed). Openajans. Ankara 2008. s.27-30.4. Bostancı K, Yüksel M: Araştırma nasıl yapılır, makale nasıl yazılır. Türk Göğüs Kalp Damar Cerrahisi Dergi13 (3):298-302, 2005.5. Cremmins ET: The art of abstracting. Philadelphia: ISI pres. International Organization forStandardization United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. 1982.6. Dener H I, Yıldızeli A: Öz yazımı ve kaynak yazımı. içinde: Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık-2003,, OYılmaz (ed). TÜBİTAK matbaası.Ankara 2003. s.95-114.7. May H: Yayıncının süreli yayına katkısı. içinde: Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık-2003, O Yılmaz (ed).TÜBİTAK matbaası.Ankara 2003.s. 95-114.8. Karaağaoğlu, E: Bilimsel makalelerde istatistik yöntem kullanımı ve sık yapılan hatalar, 20. UlusalPatoloji Kongresi-2010 içinde, İstanbul: Patoloji Derneği, 2010, 158-65 .9. Özkara Ç: Süreli yayınlarda nitelik yükseltilmesi: Yazarlara düşen sorumluluk. içinde: Sağlık BilimlerindeSüreli Yayıncılık-2005, O Yılmaz (ed). TÜBİTAK matbaası.Ankara 2005.s. 83-7 .10. Özmen MM: Dergiler için kalite ölçütleri. içinde: Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık- 2008, O Yılmaz (ed).Openajans. Ankara 2008.s.101-5.11. Öztürk M Orhan: Bilimsel yayınlarda dil. içinde: Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık-2004, O Yılmaz (ed).TÜBİTAK matbaası. Ankara 2004.s. 89-98.12. Pinto M, Lancerter FW: Indexing and abstracting in knowledge discovery. Library Trends 48(1): 199913. Rowley J: Bilginin düzenlenmesi. Bilgi erişime giriş. S Karakaş, H Ünal-Can, A Yıldızeli, B Kayıran. Ankara:Türk Kütüphaneciler Derneği, 1992.14. Sanders: Sağlık Bilimleri süreli yayınlarında dil sorunu. içinde: Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık-2004,O Yılmaz (ed). TÜBİTAK matbaası.Ankara 2004. 83-8.15. Tıpta Bilimsel Yazım, Editörlük ve Denetleme. Sempozyum, Ankara, 18 Kasım 1994. Ankara. TÜBİTAK-Sağlık Bilimleri Araştırma Grubu, 1996. s.154.16. Yıldızeli A, Bahşişoğlu H K: Bilimsel iletişimde editörün rolü. Bilimsel İletişim ve Bilgi Yönetimi. Ankara12-14Ekim 2006. Bildiriler ÜNAK’06 içinde, A Yıldızeli- H K Bahşişoğlu (ed). Ankara: ÜNAK, 2008. 249-61.17. Yıldızeli A, Dener H I: Makalelerde öz hazırlama üzerine. içinde: Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık-2005,O Yılmaz (ed). Baskı matbaası.Ankara 2005. s.170-99 .18. Yıldızeli A: Küreselleşme sürecinde açık erişim. içinde: Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık-2007, O Yılmaz(ed). Openajans Ankara, 2007. s.45-52.19. Yıldızeli A: Türk Patoloji Dergisi’ne gönderilen makalelerde karşılaşılan yazım sorunları. 20. UlusalPatoloji Kongresi; 2010 içinde, İstanbul: Patoloji Derneği, 2010, 158-65.20. Yıldızeli A: Türk Tıp Dizini’ne giren dergilerdeki yazım sorunları. içinde: Sağlık Bilimlerinde SüreliYayıncılık-2005, O Yılmaz (ed). Baskı matbaası.Ankara 2005. s.29-40.21. Yıldızeli A: Yayınların Standardizasyonu. içinde: Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık-2003, O Yılmaz (ed).TÜBİTAK matbaası.Ankara 2003. s.41-6.22. Yılmaz O: Bilimsel süreli yayınımız ve Türk Tıp Dizini. içinde: Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık 2004.,O Yılmaz (ed). TÜBİTAK matbaası.Ankara 2004. s.11-28.71

TÜRK TIP DİZİNİÖzetEDİTÖR GÖREV VE SORUMLULUKLARIVE BİRİNCİ BASAMAK SAĞLIK HİZMETİ YAYINCILIĞIÖzen AŞUTBu yazıda, süreli tıp yayınları editörlüğünün görev ve sorumlulukları alanında son yıllarda yapılançalışmalar ve varılan sonuçlar gözden geçirilmiş; bu veriler ışığında ve Sürekli Tıp Eğitimi Dergisibağlamında, ülkemizde birinci basamak sağlık hizmetine yönelik tıp yayıncılığı ele alınmıştır.İlk kez 1978’de başlayan ve daha sonraki yıllarda güncelleştirilen uluslararası belgeleregöre, tıp dergisinin yayın içeriği konusunda editörler tam yetkili olmalıdır. Editör özgürlüğüeditörlerce titizlikle savunulmalıdır. Editörlüğün zaman alıcı ve genellikle onursal bir görevolduğu bilinmelidir. Editörlük işinin genel amaçları ise, tıp bilimini ilerletmek, tıbbi ve bilimselsorunları tartıştırmak, mezuniyet sonrası eğitimi geliştirmek, etik davranışları korumakolmalıdır. Editörler bu amaçlara yönelik olarak bir sistem geliştirmeli, yazar ve araştırıcılarakarşı tarafsızlığı ve nesnelliği güvence altına almalı, hakem seçmede doğru belirleyici olmalıdır.Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi (STED) 1992 yılı başından bu yana, genel pratisyenler ve diğer birincibasamak hekimlerinin mesleksel gelişim-sürekli tıp eğitimi için yayımlanan Türk TabipleriBirliği’nin süreli hakemli yayınıdır. Önceleri aylık, yakın zamanlarda ise iki ayda bir yayımlananbu dergi, 2005-2007 arasında Türk Tıp Dizini’nde yer almıştır.STED’in yayın politikası, editöryal işleyiş ve teknik altyapısının güncel gelişmelere uygundüzeye ulaştırılmasına karşın, dergiye gönderilen çalışmaların sınırlılığı, ürünün bilimseliçeriğini ve çeşitliliğini etkilemektedir. Bu durum, son yıllarda birinci basamak sağlık hizmetinindeğersizleştirilmesinin ve ticarileştirilmesinin akademik düzeydeki yansıması olarak elealınması ve çözüm aranması gereken bir sorun olarak önümüzde durmaktadır.AmaçBu bildirinin amacı, süreli tıp yayıncılığında editöryal sorumluluk ve işleyiş konusundakiuluslararası gelişmeleri gözden geçirerek, bu verilerin ışığında ve Sürekli Tıp Eğitimi dergisibağlamında Türkiye’de birinci basamak tıp yayıncılığının sorunlarına dikkat çekmektir.GirişBir grup tıp dergileri editörü 1978 yılında Vancouver’da toplanarak, dergilere gönderilenmakalelerin formatını oluşturmaya yönelik kılavuz hazırlama girişimi başlattılar. Bu grupDoç. Dr. Özen AŞUT - Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi Yayın Yönetmeni72

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011daha sonra Vancouver Grubu olarak tanındı. Kaynakları da içermek üzere, yayımlanacak“Makalelerde Aranacak Özellikler Bildirgesi” ilk kez 1979’da yayımlandı. Daha sonra Vancouvergrubu genişleyerek, Tıp Dergi Editörleri Uluslararası Komitesi’ne (ICMJE) dönüştü. Bu Komiteartık yılda bir toplanan, görev spektrumunu genişletmiş bir örgütlenme olarak çalışmalarınısürdürmeye başladı (1, 2).Komite, Tıp Dergilerine Başvuran Makaleler için Standart Özellikler belgesinin çok sayıdaversiyonunu yayımlamıştır. Yıllar geçtikçe makale hazırlamanın ötesine geçen belgenin birbölümü Standart Özellikler’de, bir bölümü başka bildirgelerde yer almaktadır (1, 3).Bu bildirgelere göre, editörlerin sorumluluk ve görevleri de ayrıntılandırılmıştır. Genellikleeditörlük görevi konusunda bir resmi hazırlık süreci olmadan sorumluluk yüklenilmektedir.Bu nedenle, editörün doğru seçilmesi önem kazanmaktadır. Editörlerin etkin bilimselaraştırmacı, zamanını iyi kullanan, doğru karar veren kişiler olması önerilmektedir (4).Editörü seçen kurum, görevlendirmeyi belli ölçütlere göre yapmaktadır. Bu ölçütler, yazarlık,akademisyenlik, araştırmacılık olabilir; daha önce editör yardımcılığı görevi üstlenmiş kişileryeğlenebilir; kişinin tıbbi dergicilik ya da editoloji konusundaki özel ilgisi bir ölçüt olabilir.Editoloji terimi Çinlilerin buluşudur. Çin Süreli Bilim Yayınları Editoloji Birliği 1987’de kurulmuşve editörlük bilimine yönelik “Acta Editologica” adlı yeni bir dergi çıkarmaya başlamıştır. BuBirlik, editörlükle ilgili bilgi düzeyini ve editörlük eğitimini yükseltmeyi önüne hedef olarakkoymuştur (5).Daha sonra 1995 yılında, 22 tıp editörünün başlattığı Bellagio girişimi tarafından Dünya TıpEditörleri Birliği (WAME) kuruldu. Amaç, dünyadaki editörlerin sık karşılaştığı ortak sorunlaraçözüm aramaktı. Örneğin, özel bir sorun olarak, hakemlik üzerine çalıştaylar düzenlendi.Birlikte tartışılması önerilen konular arasında, başta atayan kurum olmak üzere, editörünbağımsızlık ve özgürlüğünün dış etkilerden nasıl korunacağı da önem kazanmıştı. Daha sonraeditörlüğe yönelik çeşitli eğitim programları da geliştirilerek uygulamaya kondu (5).Editörlerin Görev ve SorumluluklarıHakemli bir dergi, yayımlanan makalelerin çoğunun değerlendirme için editöriyal ekibindışında uzmanlara gönderildiği dergidir. Ancak derginin yayın içeriği konusunda editörler tamyetkili olmalıdır. Editör bağımsızlığı, bir derginin dürüstlüğünün köşetaşıdır. Editör özgürlüğüeditörlerce titizlikle savunulmalıdır. Yayının tirajı ne denli yüksekse, editörün sorumluluğuona uygun biçimde büyüktür. Okuyucu sayısı dünya çapında 600 bini bulan (JAMA gibi) birdergide ya da (Annals of Internal Medicine gibi)100 bin tirajı olan bir yayında çıkan bir makaleya da editor yazısının etkisi tartışılmaz derecede önemlidir (5).Yayına yeni başlayan dergilerin editörleri, deneyimli akademisyen ve araştırmacılar olmalıdır.Uzmanlar, bu editörlerin görev ve sorumlulukları konusunda aşağıdaki noktalarda görüşbirliğine varmışlardır:• editörler kurulu kurmak,• editörler kurulu üyelerinden ilk yazıları istemek,• makale akışı sağlamak için bir yöntem geliştirmek,73

TÜRK TIP DİZİNİ74• hakem grubu veritabanı oluşturmak,• makaleleri hakeme gönderilecek ve reddedilecek olarak sınıflandırmak,• yeni hakemler görevlendirmek,• hakemlik sürecini izlemek, hakemlerin tanınan son tarihe kadar yanıt vermesini sağlamak• yayımlanan materyalin niteliğini, uygun hakem değerlendirmesi, editörün kendigörüşleri ve düzeltmeleriyle güvence altına almak,• kötü makaleleri düzeltmek ya da yeniden yazmak için yeteneği, zamanı ve sabrı olmak,• gelecek birkaç yıl içinde en az haftanın bir gününü dergi işine ayırmaya hazır olmak (6).Editörlük zaman alıcı ve genellikle onursal bir iştir. Editörlük görevinin genel amaçları ise,tıp bilimini geliştirmek, tıbbi ve bilimsel sorunları tartıştırmak, mezuniyet sonrası eğitimigeliştirmek, etik davranışları korumak olarak sıralanabilir (7). Etik olarak, editor yayımlanacakmateryalin doğru ve geçerli olduğundan sorumludur. O nedenle, editörün asıl sorumluluğuokura karşıdır. Aynı zamanda yazara karşı da, yayın seçimlerinde yansız olunacağı ve tekölçütün bilimsellik olacağını güvence altına alma zorunluluğu vardır (8).“Tıp Dergilerine Başvuran Makaleler için Standart Özellikler Bildirgesi” ve daha sonrakibelgeler editörlüğün işlevlerini somutlaştırmıştır. Editörler, hakemleri yazarların makaleleriningizliliği konusunda uyarmalıdır. Tüm yazarlar editörden hızlı yanıt beklerler. Ancak süreç herzaman hızlı ilerlememektedir. Örneğin, Annals’a başvuran bir makalenin yayın zamanı 6-12aydır. Yazarların hakem değerlendirme sürecini anlaması için çaba gösterilmelidir. Bu görevde bir editor sorumluluğudur. Buna karşılık, yazarın çalışması da onun emek ürünü olarakgüvence altına alınmalıdır (7).Makale seçiminde dikkate alınması gereken kimi özelliklerDergiler, baskı olsun, elektronik ortamda olsun, başka bir yerde tümüyle ya da kısmenyayımlanmış çalışmalara yer vermek istemezler. Basın için hazırlanan kısa raporlar bu kuralındışındadır. Ancak bu politikalar, başka bir derginin reddettiği bir çalışmayı ya da özet veposter olarak başka bir yerde yayımlanmış bir ürünü kabul etmelerini engelleyici değildir.Yazar makaleyi teslim ederken, o çalışmayla ilgili mükerrer sayılabilecek önceki tüm yayınya da raporları bildirmelidir. Bu çalışmalar kaynaklar arasında yer almalı, kopyaları editöreteslim edilmelidir. Eğer daha önce yayımlandığı fark edilirse,editör harekete geçerek yazıyıreddetmeli, eğer yanlışlıkla yayımlanmışsa, yazarın onayı olsun ya da olmasın, dergide buduruma ilişkin açıklama yapılmalıdır. Eğer bir yarar umuluyorsa, yazı aynı ya da başka dildeikinci kez yayımlanabilir. Ancak her iki derginin editörlerinden izin alınmalı, ikinci derginineditöründe primer versiyonun kopyası bulunmalıdır. İkinci yayının başlık sayfasında birincikaynak belirtilerek, daha önce yayımlandığı açıklanmalıdır.Çalışmalarda yer almış hastaların haklarına saygı gösterilmeli, kimlikleri açıklanmamalı, ancakhasta verileri kesinlikle değiştirilmemelidir. Aydınlatılmış onam istemi, derginin yazarlara bilgibölümünde yer almalıdır. Aydınlatılış onam alındıysa, yayında belirtilmelidir (9).Basınla ilişkilerPopüler medya, kamuoyunun ilgisi nedeniyle tıbbi araştırma sonuçlarıyla ilgilenmekte,bu konuda en kısa zamanda bilgi almaya çalışmaktadır. Editörler, düzenli olarak hakemli

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011dergilerden kamuoyuna tıbbi bilgi verebilirler. Bu bağlamda, yazarla anlaşarak hakemdeğerlendirme süreci sonrasında bilgi vermeye özen göstermek gerekir. Bilgilerin basınayansıması ile dergide yayımlanması eşzamanlı olmalıdır.Elektronik yayıncılık, interneti de kapsamak üzere yayıncılıkla eşanlamlıdır. Yazarlar,editörler ve yayıncılar, ilgili belge ve bildirgelerle açıklanmış Uluslararası Tıp Dergi EditörleriKomitesi politikalarına uymalıdır. İnternetteki ilk konuş ve sonraki tüm güncelleme tarihleribelirtilmelidir. Editörler reklam politikaları konusunda tüm sorumluluğu almalıdır. Okurlar,reklamla editöryal materyalin farkını kolayca görebilmelidir (10, 11).Birinci Basamak Sağlık Hizmeti İçin Süreli Tıp Yayıncılığı ve “Sürekli TıpEğitimi Dergisi”Birinci basamak sağlık hizmeti hekime ilk başvuru yeridir. Toplumun sağlık sorunlarınınyaklaşık yüzde 80-90’lık bir bölümü, bu düzeyde çözüme ulaşabilmektedir. Birinci basamaktaçalışan genel pratisyen, bireyin yalnızca hastalıkları ile değil, yaşamının her dönemindesağlığının her aşaması ile ilgili olan hekimdir. Genel pratisyen, sorumlu olduğu bireylerinsağlığını korumak ve geliştirmekle de yükümlüdür. Bu nedenle, genel pratisyenlik yaş, cins,organ, sistem, hastalık, sosyoekonomik durum ayrımı yapmaksızın, sorumlu olduğu nüfusunher bireyini çevresiyle ve toplumuyla bütünsellik içinde ele alıp, sağlık sorunlarına çokyönlü çözüm getirmeyi amaçlayan, kapsamlı bilgi ve beceriler gerektiren tıp disiplini diyetanımlanabilir. Genel pratisyenlik, insanı tüm özellikleriyle kavrayıp sağlık sorunlarına çözümarayan yaklaşımı nedeniyle, bir anlamda öbür tıp disiplinlerine yol gösteren temel tıp meslekalanıdır (12).Geniş kapsamı nedeniyle, genel pratisyenlik meslek eğitiminin alanı kapsayacak ölçüdegelişmiş olması genel kabul gören yaklaşımdır. Bu özellikleri nedeniyle, genel pratisyenlik tümgelişmiş ülkelerde tıp eğitiminden sonra belirli bir süre meslek eğitimi gerektirmektedir. Birincibasamak hekiminin mezuniyet sonrası ve sürekli eğitimi zorunludur. Konuya ilişkin uluslararasıbelgelerde, genel pratisyenlik uzmanlık eğitiminin vazgeçilmez koşul ve gereksinimlerindenbirinin de genel pratisyenlik alanının süreli bir yayını olması yer almaktadır (13).Tablo 1. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi’nde yıllaragöre reddedilen yazıların durumuYıllar Red ToplamSayı Yüzde*2007 6 10 622008 5 11 462009 3 7 412010 2 7 28Toplam 16 9 177* Yüzdeler satır yüzdesiSürekli Tıp Eğitimi Dergisi özellikleri veeditöryal yayına hazırlama süreciSürekli Tıp Eğitimi Dergisi (STED) 1992yılı başından bu yana, genel pratisyenlerve diğer birinci basamak hekimlerininmesleksel gelişim-sürekli tıp eğitimi içinyayımlanan Türk Tabipleri Birliği’nin sürelihakemli yayınıdır. Uzun süre aylık olarakçıkarılan dergi son iki yıldır iki ayda biryayımlanabilmektedir. Okurlara yönelikolarak planlanan 2001-2002 yıllarınailişkin bir çalışmada, STED okurlarının%75 oranında pratisyen hekim oldukları75

TÜRK TIP DİZİNİTablo 2. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi makale türlerinin yıllara göre dağılımı (2002-2011)Araştırma Derleme ToplamYıl Sayı Yüzde* Sayı Yüzde* Sayı2011 (8 ay) 16 61.5 10 38.5 262010 25 48.1 27 51.9 522009 13 54.2 11 45.8 242008 16 61.5 10 38.5 262007 21 55.3 17 44.7 382006 24 61.5 15 38.5 392005 34 63.0 20 37.0 542004 22 30.0 51 70.0 732003 12 15.6 65 84.4 772002 12 17.4 57 82.6 69*Yüzdeler satır yüzdesive büyük ölçüde derginin içeriğindenhoşnutluk belirttikleri anlaşılmıştır (14).Tablo 3. STED’de Türk Tıp Dizini’ne girişten öncekive sonraki araştırma sayılarıDerginin, editörler kurulu işlevi gören,editörler de içinde 15 kişilik bir Yayın Kurulu,hakem olarak görev yapan değişik tıp alanıuzmanlarından oluşan bir Bilimsel DanışmaKurulu bulunmaktadır. Birinci basamaksağlık hizmetinin geniş kapsamı nedeniyle,hakemlerin geniş bir yelpazede uzmanlıkalanını kapsamasına özen gösterilmekte,ayrıca araştırma değerlendirmeleri akademisyen halk sağlığı uzmanlarına da gönderilmektedir.Meslek alanının özelliği ve uluslararası ölçütler uyarınca, hakemler arasında yeterli sayıdagünlük pratik içinde etkin görevlerde çalışan pratisyen hekimler de bulunmaktadır.STED’de yayımlanacak makalelerde aranan özellikler arasında, birinci basamak sağlık hizmetialanında çalışan hekimlerin sürekli eğitimine katkıda bulunarak, hizmeti daha etkin veverimli yürütmelerine temel oluşturmak başta gelen amaçlardandır. Bu nedenle, özelliklearaştırmaların birinci basamakta ve/ya da birinci basamak personeli tarafında yapılmışolması öncelik nedeni olarak belirlenmiştir. Böylece birinci basamak sağlık hizmetinin toplumyararına örgütlenmesine dayanak olacak araştırmaların özendirilmesi de hedeflenmektedir.STED’e gelen yazılar, öncelikle iki editör tarafından belirtilen genel amaçlar ve diğer bilimselölçütlere uygunluk yönünden değerlendirildikten sonra, olumlu bulunursa en az iki YayınKurulu üyesine gönderilmektedir. En az iki Yayın Kurulu üyesinin yayımlanabilir yönündegörüş belirttiği çalışmalar, editörler tarafından seçilen konuyla ilgili hakemlere iletilmektedir.76Dönem Araştırma Derleme Toplam2002-2004 46 173 219(önce)2005-2010 133 100 233(sonra)Toplam 179 273 452

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011Bu aşamada da olumlu görüş alan yazılar, editör tarafından son düzeltmeye alınmaktadır.Bu aşamada yazım eksiklik ve yanlışlıklarını da içermek üzere, gerekli düzeltilerle yazıyayımlanacak son biçimine getirilmektedir.Kabul edilmeyen yazılarEditör, Yayın Kurulu üyeleri ya da hakemlerin yayımlanmasını uygun görmediği makaleler,yazara geri gönderilmektedir. STED’in reddedilen makale oranı son dört yıl ortalaması (2007-2010) %9’dur (Tablo1). Önemli bilim dergilerinde kabul oranının %25’in altında olduğubildirilmektedir. Ayrıca, yayımlanan makalelerin çoğunun da, daha önce bir ya da birkaç kezreddedilmiş çalışmalar olduğuna vurgu yapılmaktadır. Bir araştırmada, yayımlanmış yazılardadaha önce en az bir kez reddedilme oranının %62 olduğu saptanmıştır. Bu verilere göre,dergimizde kabul oranı oldukça yüksektir.STED’le ilgili verilerin değerlendirmesiSTED 20 yıldır birinci basamak sağlık hizmetine yönelik yayınını sürdüren ve editörlükanlamında bilimsel normlara uymaya çalışılan bir yayındır. Bu süre içinde sponsorluk katkısısonucu hekimlere ücretsiz ulaştırılmış ve özellikle birinci basamakta çalışan hekim ve diğersağlık personelinden olumlu geribildirimler alınmıştır. 2005-2007 yılları arasında Türk TıpDizini’nde de yer almasına karşılık, birinci basamak düzeyinde araştırma çalışmalarınınnicelik ve nitelik olarak yetersizliği nedeniyle bu özelliği sürdürülememiştir. STED’in Türk TıpDizini’nde yer almasının dergiye gönderilen çalışmalar açısından niteliksel katkıları olmuş,özellikle araştırma sayılarında önemli artışlar saptanmıştır (Tablo 2). Tıp Dizini’nde yer alıştanöncesi ve sonrası, araştırma sayı ve oranları açısından karşılaştırıldığında, sonrası dönemdearaştırma sayı ve oranları daha yüksek bulunmuştur (Tablo 3). Bu bulgular, STED’in saptanmışamaçlarına ulaşma yolunda olduğunun göstergeleridir.Birinci basamakta bilimsel çalışma ve araştırmaların hem nicelik, hem de niteliksel açıdanistenen ve beklenen düzeyde olmamasının, bu yazının sınırlarını aşan çok çeşitli nedenleri,boyutları vardır ve ayrı bir tartışma konusudur. Konunun bu değerlendirmeyi ilgilendirenyönü, STED’in yayın politikası, editöryal işleyiş ve teknik altyapısının güncel gelişmelereuygun düzeye ulaştırılmasına karşın, dergiye gönderilen çalışmaların sınırlılığının, bilimseldüzeyini etkilemesidir. Bu durum, birinci basamak sağlık hizmetinin değersizleştirilmesi veticarileştirilmesinin akademik düzeydeki yansıması olarak, ele alınması ve çözüm aranmasıgereken bir sorun olarak önümüzdedir.Kaynaklar:1. International Committee of Medical Journal Editors. Uniform Requirements for Manuscripts Submitted toBiomedical Journals.Updated May 2000. www.onlineethics.org/Resources/TeachingTools/20357/19237/resethpages/icmje.aspx,2. Vancouver Group Statement. JAMA, Vol 260 No 17, 1988.3. Journal of Medical Internet Research. http://www.jmir.org/cms/view/membership_specials: responsibilities_of_the_editor(s)4. Kutsal YG. Editör Sorumluluğu. İçinde: Sağlık bilimlerinde süreli yayıncılık 2004. Ed: Yılmaz O. TÜBİTAKMatbaası Ankara; 2004. s. 135-42.5. Lee ST. Editorial- Responsibilities of an Editor www.annals.edu.sg/pdf_mar99/edit282.pdf (March 1999,Vol. 28 No. 2)77

TÜRK TIP DİZİNİ6. Responsibilities of the editor (s). www.jmir.org/cms/view/membership_specials:responsibilities_of_the_editor(s)7. www.annals.edu.sg/pdf_mar99/edit282.pdf8. Cowell HR. Ethical responsibilities of editors, reviewers, and authors. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/109869799. www.onlineethics.org/Resources/TeachingTools/20357/19237/resethpages/icmje.aspx10. Authors, writers, and editors. Occupational Outlook Handbook, 2010-11 Edition http://www.bls.gov/oco/ocos320.htm11. www.onlineethics.org/Resources/TeachingTools/20357/19237/resethpages/icmje.aspx,12. Aşut Ö, Demirdizen H. Pratisyen hekimlik eğitiminde özgün bir model: TTB Genel Pratisyenlik Enstitüsü.GenelPratisyenlik Mesleki Eğitimi Temel Modüller Eğitim Programı. Ankara: Türk Tabipleri Birliği; 2003. s.7-27.13. Aşut Ö. Genel pratisyenlik meslek eğitimi. İçinde: Aşut Ö. Sağlıkta 30 yıl. Ankara: Türk Tabipleri Birliği;2007. s. 326-8.14. Özen M, Odabaşı O, Yalçın S. STED okurlarının özellikleri ve beklentileri. Sözel bildiri. Ankara, 2002.15. Uluoğlu C. Makalelerin reddedilme nedenleri ve reddedilen makalenin geleceği. İçinde: Yılmaz O, ed.Sağlık bilimlerinde süreli yayıncılık 2010. Open Ajans Ankara; 2010. s.19-27.78

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011AKADEMİK ACİL TIP DERGİSİ’NİN YERLİ YAYINCILIKLAİLGİLİ GÖRÜŞLERİCuma YILDIRIM, Yusuf YÜRÜMEZAkademik Acil Tıp Dergisi olarak Yerli yayıncılıkla ilgili görüş ve önerilerimizi iki ayrı başlıkaltında sunmak istiyoruz.1-Yerli Yayıncılıkta Nerelerdeyiz? Problemler, ÇözümlerAcil Tıp Uzmanlığı, Türk Tıp Camiasının en son yapılanan, en genç uzmanlık alanlarındanbirisidir. Oldukça dinamik bir yapıya sahip olan uzmanlık alanı aynı dinamizmini akademikçalışmalarda da göstermektedir.1993 yılından beri uzmanlık olan acil tıp ilk uzmanlarını 2000’li yıllarda vermiştir. Bu yıldansonra yeni yeni akademik alanda varlık göstermeye başlamıştır. Bu bağlamda 2002 yılındaakademik hayatına başlayan Akademik Acil Tıp Dergisi birçok yerli derginin yıllardır yaşadığısorunları sıkıştırılmış bir şekilde son yıllarda yaşamış; bunun yanında da bu problemlerinçözümünde aktif rol almıştır.Online yazı kabulünden DOI numarası kullanımına, Ahead of Print uygulamasına kadar birçokalanda yenilikleri ülkemize getirmiştir.Akademik Acil Tıp Dergisi yayımlanmaya başladığı ilk günden itibaren birçok problem ileuğraşarak bugünlere gelmiştir. Yayın Kurulu ilk günden beri birçok problem ile mücadeleetmek sorunda kalmıştır. Bir süredir editörler toplantılarına katılıyoruz. Görüyoruz ki birçokdergi editörü de aynı problemleri yaşıyor. Birçok dergi aynı dönemeçlerden geçiyor.Yerli yayıncılıkta yaşadığımız ve diğer dergilerde de yaşandığını gördüğümüz bazı problemlerive çözüm önerilerini paylaşmak istiyoruz.1-Problem: Yerli dergilerin yayın hayatına devam etmesi için belli bir ekonomik desteğeihtiyaçları vardır. Bu destekler ya reklam gelirleri ile karşılanmakta ya da belli bir sivil toplumörgütünün sponsorluğunda yürütülmektedir. Her iki durumda da dergi nadir olmayarak bazıçıkar çatışmalarına maruz kalabilmektedir.Çözüm önerisi: ULAKBİM kapsamına alınan dergilerin en azından faturalandırılmış giderleriTÜBİTAK tarafından ödenmelidir.2-Problem: Yerli dergiler yayın sıkıntısı yaşamaktadır. Yazarlar ancak yurt dışındayayınlatamayacağı ya da yayınlatamadığı yazıları yerli dergilere göndermektedir. Bu durumdadoğal olarak yerli dergilerde yayınlanan yayınlarda nitelik ve nicelik olarak sıkıntı yaşanmaktadır.Editörler bir yandan ULAKBİM kriterlerini korumaya çalışmakta, bir yandan uluslararasıendekslere girmeye çalışmakta, bir yandan da kaliteli yazı basma endişesi yaşamaktadırlar. Buikilem içinde kaliteli çalışmalar yurt dışına kaçmakta, yurt dışında yayınlanamayacak yazılaryerli dergilere gelmektedir.Prof. Dr. Cuma YILDIRIM - Akademik Acil Tıp Dergisi, Baş EditörDoç. Dr. Yusuf YÜRÜMEZ - Akademik Acil Tıp Dergisi, Editör79

TÜRK TIP DİZİNİÇözüm Önerisi: Ülkenin bilimsel anlamda çatısını oluşturan YÖK, TÜBİTAK gibi kurumlaryerli yayıncılara daha fazla kıymet vermelidir. Yayın hayatına başladığımız günden beri bukurumlardan bir e-mail bile almadık.3-Problem: Öte yandan ülkemizde bilimsel yayın yapmanın en önemli nedeni akademikkariyerde yükselme kriterlerini oluşturmaktır. Gerek bu kriterlerde yerli yayıncılığın görmezdengelinmesi gerekse de yayın yapmanın başka bir gerekçesi olmaması (Bilginin üretilmesi vebunun teknolojiye, sanayiye ya da hizmet sektörüne yansıtılması gibi bir karşılığının olmamasıgibi) nedeni ile yerli dergilere yeterince yayın gelmemektedir.Çözüm Önerisi: Akademik yükselme kriterleri kapsamında yerli dergi kriterleri artırılmalıdır.Öte yandan üretilen bilginin bilim camiasına kazandırılması ve bilgiyi üretene bir faydasıolması gerekir. Sistemin bir gereği olarak klasik devlet memuru haline gelen akademisyenlikmesleğinin tekrar bilim insanı olması sağlanmalıdır.4-Problem: Yerli dergiler gelişimlerinin hemen her aşamasında kendilerini sahipsiz vekimsesiz hissetmektedirler. Birçok dergi, amatör ruhun verdiği motivasyonla yayın hayatınadevam etmektedir.Çözüm önerisi: TÜBİTAK ve YÖK yerli dergi çıkaran sivil toplum örgütlerine daha çok sahipçıkmalıdır.5-Problem: Uluslararası indekslere başvuruda editörler sahipsiz kalmaktadır.Çözüm önerisi: Bu başvurularda TÜBİTAK daha aktif rol almalıdır.6-Problem: Dergicilik tamamen gönüllülük üzerine gitmektedir. En büyük sıkıntı hakemlerinmotivasyonunda yaşanmaktadır. Yazıların kabul süreleri çok uzundur. Bunun en önemlinedeni hakem değerlendirmesine gönderilen yazıların geç gelmesidir.Çözüm önerisi: Dergide görev alan tüm bilim adamları, özellikle hakemleri, motive edecekyöntemler bulunmalıdır. Akademik yükselme kriterlerinde puanlama olabileceği gibi herdeğerlendirme için maddi bir ödeme de tayin edilebilir. Yurt dışında bu uygulamayı yapandergiler mevcuttur.2-Kaliteli Yayınları Çekmek İçin Stratejiler Neler Olmalıdır?Gerek ulusal gerekse de uluslar arası alanda yayın yapmakta olan süreli yayınlar açısından entemel sorunlardan birisi de kaliteli yayınlardır. Bir derginin kaliteli yayınlar açısından zengin biriçeriğe sahip olması ya da olmamasını etkileyen çok sayıda etmen vardır.Öncelikle kabul etmeliyiz ki; kaliteli bir dergi değilseniz kaliteli yayınları da beklememelisiniz.Zaten buna hakkınızda yok ve kimseyi de suçlayamazsınız. Bilimsel bir yazının hangi şartlaraltında ve hangi güçlükler ile ortaya konulduğu hepimizce malumdur. Sonuç olarak öncekendi kalitemizi ortaya koymamız en temel şart.Ancak yeni yayın hayatına başlayan bir dergi açısından olaya baktığınızda fazlaca biralternatifinin olmadığı ve yayın kalitesi açısından çokta seçici davranılamayacağı bir gerçektir.Bu aşamayı emekleme dönemi olarak niteleyebilirsiniz. Ancak birkaç yılını tamamlamışbir dergide hala olması gereken asgari şartların (bilimsel kalite, editöryal kalite, teknikkalite, uluslar arası ulaşılabilirlik ve yayınlanma sıklığı-devamlılık) yerine getirilemediğigözleniyorsa ki, bunun bir mazereti olamaz, derginizde ciddi bir sorun var demektir. Bu nedenlebelirlenmiş kıstaslara göre derginizi bir an önce kalite anlamında üst sıralara taşımanız şarttır.Şimdi asli sorunumuza dönelim ve kendimize soralım: “Elimde kaliteli bir yayın var ve bununerede değerlendirmeliyim?”80

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011Öncelikli olarak alanımdaki en kaliteli dergiye mi yönelmeliyim? Ülkemiz açısındanolaya baktığımızda bu bir fanteziden öte bir şey değildir. Zira yayınların hangi dergideyayınlandığından daha ziyade hangi indekslerce tarandığının (SCI-Expanded, SSCI veya AHCI)dikkate alındığı bir sistem mevcut. Bu noktadan hareketle ülkemiz açısından, dergi kalitesininkaliteli yayınları dergiye çekme açısından bir yere kadar etkili olduğunu söylemek yanlışolmaz. Peki diğer faktörler nelerdir?En temel unsurlardan biri zamana karşı yarışan akademisyenin kişisel tercihidir. Kişisel tercihteen temel unsur zaman olunca sıralama da kendiliğinden oluşmaktadır. Bir akademisyenyazısını gönderdiği bir dergiden ne ister? Şimdi bunları gözden geçirelim.• Dergi ulusal ve uluslar arası indekslerce taranan ve kriterleri karşılayan bir dergiolmalıdır. Bu, temel şartlar arasında olup; olmazsa olmazlar arasında yerini almıştır.• Yazının değerlendirilme süreci mümkün olduğunca kısa olmalıdır. Değerlendirmesüreci uzun olan bir dergi tercih edilebilirliğini yitirmektedir. Bu konuda editöre ve bilimseldanışma kurulu üyelerine ciddi görevler düşmektedir. Herkesin bilimsel anlamda gereklihassasiyeti göstermesi durumunda bir sorun yaşanmayabilir. Ancak işin esas çözümşekli dergideki yazı değerlendirme süreçlerini belli normlara oturtmanızdan geçmektedir.Bir yazının dergiye gönderilmesi sonrası yaşanılacak süreç önceden belirlenmeli vesüreç burada belirlenmiş sürelere uyulmak koşulu ile esnetilmeden yürütülmelidir.• Kabul edilebilirlik noktasında çokta zorlayıcı olmamalıdır. Bu konuda gerek editörgerekse de bilimsel danışma kurulu üyeleri katı bir tutum içerisinde olmamalıdır. Yayınlanabilirnitelikteki bir yazıda yapılmış basit hatalar ve ya ifade bozuklukları yazının reddineyol açmamalıdır. Aynı zamanda akademik anlamda yeni yayın yapmaya başlamış birakademisyenin de aşkını ve şevkini kıracak nitelikte bir tutum içerisine girilmemelidir.Yazarlardan istenilen düzeltmelerin makul ve anlaşılır olması da son derece önemlidir.Dergi için standart bir değerlendirme politikasının oluşturulması ve bilimsel danışmakuruluna da bu konuda bilgi verilmesi başlangıç noktamız olabilir.• Kabul ve basım arasındaki süreç uzun olmamalı veya kabul sonrası DOI (DigitalObject Identifier) numarası en kısa sürede verilmelidir. Derginin yazıları kabul sonrasıne kadar zaman içerisinde bastığı ile ilgili olarak yazarları bilgilendirici bir tutum içerisindeolması önemlidir. Yazılar geç basılabilir ancak yazılara kriter tamamlama açısındanyeter şart olarak kabul edilen DOI numarası verme işlemi uzamamalıdır.• Yazılar zamanında ve düzenli yayınlanmalıdır. Bir dergi periyodisitesini kaybederseveya vaat ettiği şeyleri yapmaz ise uzun soluklu olması mümkün değildir. Süreli yayıncılıktagünü değil geleceği planlamanız gereklidir ki, bugün kalite anlamında bir yerleregelmiş dergiler incelendiğinde içeriklerinden daha ziyade yayın süreleri açısından prestijtopladıkları bir gerçektir.Buraya kadar anlatılanlar dikkate alındığında her hangi bir dergi editörü veya yayın kurulununkaliteli yayın toplama konusunda yaşanmakta olan kısır döngüyü bozması mümküngörünmemektedir. Ancak sürece etki eden faktörler üzerinden dergisini cazibe merkezihaline getirmeye çalışılabilir. Yukarıdaki sıralanmış maddeler dikkate alındığında yazımızınbaşlığındaki sorunun da yanıtı kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Sonuç olarak kaliteli yayınistiyorsanız kaliteli dergi kapsamında belirlenmiş kıstaslar dışına çıkmadan ,müşterinizin,sesine kulak vermelisiniz.81

TÜRK TIP DİZİNİKaynaklar:1. http://journals.tubitak.gov.tr/kitap/maknasyaz/maknasyaz.pdf (Ulaşma tarihi 07.12.2011).2. http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/sempozyum5/page101-105.pdf (Ulaşma tarihi 07.12.2011).3. http://www.uak.gov.tr/4. http://www.uak.gov.tr/sinav/ykilavuz.pdf5. http://uvt.ulakbim.gov.tr/editorlere_notlar.uhtml (Ulaşma tarihi 07.12.2011).82

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011WEB OF SCIENCE KAPSAMINDAKİ TÜRK DERGİLERİNİN2010 YILI ETKİ FAKTÖRÜ (IMPACT FACTOR) VE DİĞERVERİLERİN ANALİZİAhmet ASANGirişEtki faktörü (Impact factor = IF), bir dergide çıkan yayınlarin başka eserlerde ne derecede kaynakgösterildiği ile ilgili bir kavramdır. Bu değer verilirken, hangi yıl ve yıllara ait olduğu mutlakabelirtilmelidir; çünkü bu değer, derginin son durumu hakkında fikir veren bir değerdir.Thomson Reuters Şirketi (önceki ismi Thomson ISI) tarafından ilk defa 1975 yılından itibarenJournal Citation Reports (= JCR) yıllık olarak yayınlanmaya başlamasına rağmen, bu konuylailgili fikirlerin tarihi 1920’li yıllara (Gross ve Gross, 1927) dayanmaktadır. Etki Faktörü kavramınınkullanımı ile ilgili ilk fikir 1955’de ISI’nin kurucusu Dr. Eugene GARFIELD tarafından ilerisürülmüş, ancak bu kavram 1960’lı yıllarda ISI tarafından geliştirilmiştir. IF değerinin hesaplanmamantığı basit olmasına rağmen, geliştirilmiş bir bilgisayar yazılım sisteminin olmasınıgerektirir. IF değeri genellikle 2 yıllık sonuçları verir ancak, 5 yıllık IF değerlerini kullanmakdaha sağlıklı sonuçlar verir. Bazen IF değeri bazı dergiler için reklam aracı olarak da kullanılabilir.IF değeri dergi, bilim adamı, bilimsel kurum, ülke vb. hakkında yayın bakımından değerlibilgiler vermesine rağmen, tartışma konusu olan bir kavramdır, her durumda kullanılamaz vebazı sınırlamalara sahiptir. Derleme (review) tipi yayınlar genellikle çok atıf alırlar; bu nedenlebu tip yayın yapan dergiler, eğer IF tek kriter olursa IF değerleri yüksek çıkar ve ilk sıralarda yeralırlar. Sanat alanında yayın yapan dergiler, özellikle dergiden çok sanat kitapları gibi dergi dışıeserleri atıf gösterdiğinden, Thomson Reuters Şirketi AHCI indeksi için JCR yayınlamaz. AHCIkapsamındaki dergilerin IF değerleri yayınlanmadığından, TÜBİTAK-ULAKBİM bu kapsamdakiTürk dergilerini, A grubunda göstermektedir.Tablo 1’de geçen kavramların açıklamaları ve etki faktörü değerinin nasıl hesaplandığı, Asan(2010a)’da verildiğinden, burada ayrıca değinilmemiştir.SCI-Expanded ve SSCI Kapsamındaki Türk Dergilerinin 2010 Yılı Etki Faktörü (ImpactFactor) Değerleriyle ilgili Veriler29 Kasım 2011 tarihi itibariyle, Türkiye’de yayınlanan bilimsel dergilerin 56 tanesi SCI-Expanded, 12 tanesi SSCI, 7 tanesi de AHCI kapsamındadır (toplam 75 adet). Türk Geriatri Dergisi-TurkishJournal of Geriatrics, hem SCI-Expanded hemde SSCI kapsamında göründüğünden,SSCI için sayı 13’dür.Prof. Dr. Ahmet ASANTrakya Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü - EDİRNEahmetasan84@yahoo.com83

TÜRK TIP DİZİNİTablo 1. Türkiye’de yayınlanan, SCI-Expanded ve SSCI kapsamındaki dergilerin 2010 yılı EtkiFaktörü (IF) değerleri ve diğer veriler*Dergi Adı AS IF 5-YIF Aİ YS AYO EFS AISSCI-ExpandedACTA ORTHOP TRAUMATO 265 0.309 - 0.038 79 5.5 0.00068 -ANADOLU KARDIYOL DER 266 0.407 - 0.191 110 3.6 0.00086 -ANADOLU PSIKIYATR DE 106 0.310 - 0.037 54 4.8 0.00010 -ANKARA UNIV VET FAK DERG 159 0.176 - 0.057 53 >10.0 0.00012 -DIAGN INTERV RADIOL 272 0.712 - 0.047 64 3.8 0.00143 -EKLEM HAST CERRAHISI 48 0.404 - 0.103 29 - 0.00005 -EKOLOJI 159 0.775 - 0.145 62 3.9 0.00013 -ENERGY EDUC SCI TECH 555 9.333 - 3.206 34 1.5 0.00084EXP CLIN TRANSPLANT 199 0.832 - 0.088 57 3.4 0.00095 -HACET J MATH STAT 36 0.385 - 0.082 61 - 0.00021 -ISI BILIM TEK DERG 11 0.179 - 0.083 24 - 0.00005 -J ENTOMOL RES SOC 29 0.200 - 0.033 30 - 0.00006 -J FAC ENG ARCHIT GAZ 62 0.136 - 0.021 94 - 0.00008 -J INT ADV OTOL 2 0.027 0.027 0.000 74 - 0.00000 0.000J NEUROL SCI-TURK 25 0.071 - 0.031 65 - 0.00006 -J SPORT SCI MED 558 0.676 0.982 0.111 81 4.0 0.00184 0.214KAFKAS UNIV VET FAK 135 0.243 - 0.051 236 4.6 0.00005 -KLIN PSIKOFARMAKOL B 135 0.273 - 0.100 40 5.4 0.00011 -MEDITERR J OTOL 20 0.108 0.308 - 0 - 0.00004 0.034MIKROBIYOL BUL 200 0.354 0.338 0.025 79 4.1 0.00050 0.070NEUROQUANTOLOGY 161 0.697 - 0.772 57 2.0 0.00015 -NOBEL MED 7 0.056 - 0.000 59 - 0.00001 -REC NAT PROD 51 0.891 0.904 0.129 31 - 0.00014 0.136ROMATIZMA 16 0.108 0.270 - 0 - 0.00004 0.053TARIM BILIM DERG 76 0.204 - 0.000 24 - 0.00016 -TEK DERGI 3 0.030 - 0.071 14 - 0.00001 -TEKST KONFEKSIYON 53 0.245 - 0.000 38 - 0.00007 -TRAK UNIV TIP FAK DE 26 0.093 - 0.010 98 - 0.00004 -TURK J AGRIC FOR 570 0.675 0.948 0.089 56 6.4 0.00107 0.205TURK J BIOCHEM 70 0.229 - 0.052 58 - 0.00011 -TURK J BIOL 389 0.857 - 0.132 53 5.3 0.00065 -TURK J CHEM 858 0.756 0.894 0.098 92 6.6 0.00140 0.181TURK J EARTH SCI 366 1.031 1.405 0.486 37 6.0 0.00106 0.468TURK J LELECTR ENG CO 79 0.286 - 0.041 74 0.00019 -TURK J FIELD CROPS 25 0.259 - 0.053 38 - 0.00001 -TURK J FISH AQUAT SC 132 0.591 - 0.014 74 3.5 0.00045 -TURK J GASTROENTEROL 313 0.642 - 0.013 76 5.0 0.00096 -TURK J GERIATR 117 0.052 - 0.018 57 6.7 0.00007 -TURK J MATH 167 0.467 - 0.140 50 6.9 0.00084 -TURK J MED SCI 257 0.210 - 0.007 136 7.4 0.00035 -TURK J RHEUMATOL 8 0.043 0.130 0.047 43 - 0.00001 0.007TURK J VET ANIM SCI 830 0.276 0.592 0.000 82 6.9 0.00119 0.115TURK J ZOOL 489 0.647 - 0.149 67 7.7 0.00072TURK KLIN TIP BILIM 70 0.082 - 0.006 317 - 0.00011 -TURK NEUROSURG 149 0.473 - 0.099 91 2.7 0.00058 -TURKDERM-ARCH TURK D 37 0.130 - 0.000 58 - 0.00004 -TURKISH J PEDIATR 539 0.340 0.481 0.016 124 6.7 0.00114 0.118UHOD-ULUSLAR HEMATOL 17 0.101 - 0.109 46 - 0.00003 -ULUS TRAVMA ACIL CER 159 0.211 - 0.017 120 4.8 0.00033 -Ortalama 189.31 0.732 0.606 0.149 72.25 5.16 0.00052 0.133Uç değer olan 9.333 IF değeri dikkate alınmazsa, ortalama 0.553 çıkar.Uç değer olan 3.206 AI değeri dikkate alınmazsa, ortalama 0.083 çıkar.SSCIAMME IDARESI DERG 36 0.000 0.000 0.000 26 - 0.00001 -84

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011BILIG 33 0.174 - 0.042 48 - 0.00001 -EGIT ARAST 167 0.559 - 0.275 51 3.7 0.00020 -EGIT BILIM 65 0.117 - 0.034 59 - 0.00007 -HACET U EGITIM FAK 267 0.235 - 0.000 60 7.1 0.00016 -KURAM UYGULAMA EGI 94 0.259 - 0.043 46 - 0.00015 -NEW PERSPEC TURK 53 0.645 - 0.000 15 - 0.00041 -TURK J GERIATR 117 0.052 - 0.018 57 6.7 0.00007 -TURK ONLINE J EDUC T 194 1.016 - 0.259 81 3.7 0.00016 -TURK PSIKIYATR DERG 298 0.471 0.688 0.061 33 6.6 0.00046 0.123TURK PSIKOL DERG 132 0.056 0.339 0.000 14 >10.0 0.00007 0.061ULUSLAR ILISKILER 25 0.224 - 0.000 23 - 0.00002 -Ortalama 123.42 0.317 0.342 0.061 42.75 6.3 0.00016 0.092Kısaltmaların Açıklaması: AS: Atıf sayısı, IF: Etki Faktörü (Impact factor), Aİ: Acil indeks (Immediacy index), YS: Yayın sayısı, AYO: Atıf yarı ömrü, 5YIF: 5 yıllık etkifaktörü, EFS: Eigenfactor score, AIS: Article influence score.*IF değeri 1’in üzerinde olan dergiler koyu renkle gösterilmiştir.Kaynak: Online olarak kişisel başvuru sonucunda, TÜBİTAK-ULAKBİM aracılığıyla Thomson Reuters JCR 2010 (TÜBİTAK-ULAKBİM’den 29 Haziran 2011, 30 Haziran2011 ve 1 Temmuz 2011 tarihinde alınan ve Thomson Reuters JCR kaynaklı e-mail yazıları, http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/yayin/sci1_10.pdf, http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/yayin/sci2_10.pdf, http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/yayin/sci3_10.pdf, http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/yayin/ssci1_10.pdfEldeki kayıtlara göre, belirtilen indekslere giren ilk Türk Dergisi Hacettepe Bulletin of Social Sciencesand Humanities’dir; 1970 yılında taranmaya başlamış, ancak maalesef 1973 yılı başındanitibaren taranması durdurulmuştur. 1970-1984 yılları arasında bu veritabanlarında maalesefherhangi bir Türk dergisi yer almamıştır. Sonra 1985 yılında Turkish Journal of Pediatrics SCI-Expanded kapsamına alınmıştır. 10 yıl sonra, 1995’de Turkish Journal of Chemistry bu veritabanında,Turk Psikoloji Dergisi-Turkish Journal of Psychology ise SSCI’de yer almaya başlamış,1997’de Turkish Journal of Veterinary & Animal Sciences ve 2004’de Turkish Journal of Earth Sciencesve Journal of Sports Science and Medicine aynı veritabanı tarafından taramaya alınmıştır.2005’de Turk Psikiyatri Dergisi-Turkish Journal of Psychiatry SSCI’ye yer almaya başlamıştır.AHCI kapsamına alınan ilk Türk dergisi Adalya ‘dır ve 2005 yılında taranmaya başlamıştır; budergiyi 2007’de METU Journal of The Faculty of Architecture ve TUBA-AR- Turkish Academy ofSciences Journal of Archaeology takip etmiştir. AHCI kapsamına daha sonraki yıllarda 4 dergidaha katılmıştır. 2006’dan sonra Türkiye kaynaklı dergilerin sayısında hızlı bir artış görülmüş2011’de toplam sayı 75 olmuştur. Web of Science kapsamındaki Türkiye kaynaklı yayınlarözellikle 2007’den itibaren yıllık 20,000 değerini aşmaya başladığından [WOS kapsamındakidergilerde 2007 Türkiye kaynaklı yayın sayısı 21,392’dir (tam makale sayısı ise, 14,906’dır) (Asan,2010b)] ve bu değer gittikçe arttığından, WOS kapsamındaki Türkiye kaynaklı dergi sayısının75’den daha fazla olması gerektiğine inanıyorum [2008 yılı: 27,273 (tam makale: 19430), 2009yılı: 26,887 (tam makale: 20,723), 2010 yılı: 28,288 (21,291)] (Asan 2010b, Thomson Reuters Webof Science Veritabanı).SCI-Expanded ve SSCI kapsamındaki Türk dergilerin 2010 yılı Etki Faktörü (Impact Factor = IF)değerleri ve bu değerle birlikte verilen diğer bilgiler Tablo 1’de verilmiştir. Dergi isimleri JCR’dayazıldığı şekliyle ve alfabetik sırada dizilmişdir. Tablo 1’de yer alan kavramlar, Asan (2010a)’daaçıkladığından, burada ayrıca yer verilmemiştir.Dergilerle İlgili Verilerin YorumuWOS kapsamındaki Türk Dergileri’nin 1989-2010 yılları arasındaki IF değeri 0.013 - 9.333 arasındadeğişiklik göstermiştir. Tablo 1 ve Tablo 2’de verilen IF değerleri biribirinden farklı olabilir,çünkü hesaplanma şekilleri farklıdır. Tablo 1’de verilen IF değerleri şöyle hesaplanmıştır:Tabloda verilen dergilerde, 2008 ve 2009 yıllarında çıkan makalelerin 2010 yılında aldıkları85

TÜRK TIP DİZİNİTablo 2. Türkiye’de yayınlanan ve SCI-Expanded, SSCI ve AHCI (Web of Science = WOS) kapsamınaalındıktan sonra, Ocak 2011’e kadar alınan atıf sayıları ve ortalama etki faktörü değerleriDergi Adı YS AS IF Ort. VT(AS/YS)Acta Orthopaedica et Traumatologica Turcica 221 53 0,24 SCIEAdalya 99 46 0,46 AHCIAmme İdaresi Dergisi 97 7 0,07 SSCIAnkara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi 187 39 0,21 SCIEAnadolu Kardiyoloji Dergisi-The Anatolian Journal of Cardiology 737 377 0,51 SCIEAnadolu Psikiyatri Dergisi-Anatolian Journal of Psychiatry 144 33 0,23 SCIEBilig 139 1 0,01 SSCIDiagnostic and Interventional Radiology 220 235 1,07 SCIEEğitim Araştırmaları-Eurasian Journal of Educational Research 185 3 0,02 SSCIEğitim ve Bilim-Education and Science 185 24 0,13 SSCIEklem Hastalıkları ve Cerrahisi-Joint Diseases and Related Surgery 101 21 0,21 SCIEEkoloji 158 82 0,52 SCIEEnergy Education Science and TechnologyPart A - Energy Science and Research 69 812 11,77 SCIEEnergy Education Science and Technology Part B - Social andEducational Studies 56 645 11,52 SCIEExperimental and Clinical Transplantation 186 151 0,81 SCIEHacettepe Journal of Mathematics and Statistics 120 29 0,24 SCIEHacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi-Hacettepe University Journal of Education 195 53 0,27 SSCIIsı Bilimi ve Tekniği Dergisi-Journal of Thermal Scienceand Technology 72 14 0,19 SCIEİktisat İşletme ve Finans 86 11 0,13 SSCIJournal of International Advanced Otology(E.A. Mediterranean Journal of Otology) 199 13 0,07 SCIEJournal of Neurological Sciences-Turkish 186 10 0,05 SCIEJournal of Sports Science and Medicine 602 1074 1,78 SCIEJournal of the Entomological Research Society 62 17 0,27 SCIEJournal of the Faculty of Engineering and Architecture ofGazi University 205 34 0,17 SCIEKafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi 488 562 1,15 SCIEKlinik Psikofarmakoloji Bülteni-Bulletin of Clinical Psychopharmacology 154 40 0,26 SCIEKuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 180 24 0,13 SSCIMathematical & Computational Applications 74 9 0,12 SCIEMETU Journal of the Faculty of Architecture 97 4 0,04 AHCIMikrobiyoloji Bulteni 351 157 0,45 SCIEMilli Folklor 268 5 0,02 AHCINeuroQuantology 156 124 0,79 SCIENew Perspectives on Turkey 86 7 0,08 SSCINobel Medicus 135 6 0,04 SCIENöropsikiyatri Arşivi-Archives of Neuropsychiatry 99 5 0,05 SCIEOlba 32 3 0,09 AHCIRecords of Natural Products 86 57 0,66 SCIETarım Bilimleri Dergisi 187 41 0,22 SCIETeknik Dergi 70 6 0,09 SCIETekstil ve Konfeksiyon 168 35 0,21 SCIETrakya Üniversitesi Tip Fakültesi Dergisi 244 30 0,12 SCIETUBA-AR-Turkish Academy of Sciences Journal of Archaeology 30 6 0,20 AHCITurkish Journal of Agriculture and Forestry 224 189 0,84 SCIETurkish Journal of Biochemistry-Türk Biyokimya Dergisi 154 53 0,34 SCIETurkish Journal of Biology 138 239 1,72 SCIETurkish Journal of Botany 101 107 1,06 SCIETurkish Journal of Chemistry 1146 4087 3,57 SCIETurkish Journal of Earth Sciences 178 671 3,77 SCIE86

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011Turkish Journal of Electrical Engineering and Computer Sciences 113 21 0,19 SCIETurkish Journal of Field Crops 47 5 0,11 SCIETurkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 131 51 0,39 SCIETurkish Journal of Gastroenterology 154 122 0,79 SCIETurkish Journal of Geriatrics/Türk Geriatri Dergisi 107 4 0,04 SCIE,SSCITurkish Journal of Hematology 115 23 0,20 SCIETurkish Journal of Mathematics 177 50 0,28 SCIETurkish Journal of Medical Sciences 450 100 0,22 SCIETurkish Journal of Pediatrics 1890 3717 1,97 SCIETurkish Journal of Rheumatology 85 1 0,01 SCIETurkish Journal of Veterinary & Animal Sciences 1791 3333 1,86 SCIETurkish Journal of Zoology 187 84 0,45 SCIETurkish Online Journal of Educational Technology 150 64 0,43 SSCITurkish Neurosurgery 321 160 0,50 SCIETürk Göğüs Kalp Damar Cerrahisi Dergisi-Turkish Journal ofThoracic and Cardiovascular Surgery 146 1 0,01 SCIETürk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 179 0 0 AHCITürk Pediatri Arşivi-Turkish Archives of Pediatrics 138 4 0,03 SCIETürk Psikiyatri Dergisi 254 314 1,24 SSCITürk Psikoloji Dergisi 186 428 2,30 SSCITürkderm 173 10 0,06 SCIETürkiye Entomoloji Dergisi-Turkish Journal of Entomology 57 7 0,12 SCIETürkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi-Turkish Journal ofPhysical Medicine and Rehabilitation 118 3 0,03 SCIETürkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi 957 135 0,14 SCIEUHOD-Uluslararası Hematoloji-Onkoloji Dergisi 119 8 0,07 SCIEUlusal Travma ve Acil Cerrahi Dergisi-Turkish Journal ofTrauma & Emergency Surgery 367 107 0,29 SCIEUluslararası İlişkiler-International Relations 80 12 0,15 SSCIKısaltmaların Açıklaması: YS: yayın Sayısı, AS: Atıf sayısı, IF: Etki Faktörü (Impact factor), VT: Veritabanı*IF değeri 1’in üzerinde olan dergiler koyu renkle gösterilmiştir.Kaynak: http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/yayin/tr-yayin.pdf)atıflar dikkate alınmıştır; halbuki Tablo 2’de, dergilerin WOS’a kabul edildikten sonra, Ocak2011’e kadar olan veriler dikkate alınmıştır. IF değerleri için Tablo 1 dikkate alınmalıdır.Turk J Pediatr: 1985 yılında SCI-Expanded kapsamına alınmış, ilk IF değeri 1989 yılında 0.013olarak verilmiş, 1995 yılına kadar IF değeri hesaplanan tek dergimiz olmuştur. 1989’dan sonraki2 yıl, IF değerinde artış olmuş, 1992-1994 arasında düşüş, 1995’den sonra ise artış eğiliminegirmiştir. 2000 yılında bir düşüş görülmesine rağmen, 2001’den sonra artış olmuş,2002’de 0.340 (artış var) olduktan sonra, 2005’e kadar IF değeri 0.340’ın altında gerçekleşmiştir.2005’den sonra tekrar yükseliş görüyoruz; bu yükseliş sonucu derginin 2008’deki IF değerişimdiye kadar ulaşılan en yüksek değere ulaşmış (0.442), ancak 2009’da bu değerin altındakalmış, (0.333), 2010’da ise hafif artarak 0.340 olmuştur.Turk J Chem: Derginin sadece 1 sayısının (16/4: 246-251) 1992 yılında WOS kapsamında olduğugörülüyor; 1993 ve 1994 yıllarına ait yayın yok. Ancak dergide yer alan yayınlar düzenliolarak 1995 yılından itibaren WOS veritabanında yer almaya başlamıştır. Dergiye ait ilk verilenIF değerinin 1996’da yayınlandığını görüyoruz: 0.161. Başlangıç için iyi bir değer. 1997’de hafifbir düşüş var (0.135), 1998’deki artıştan sonra (0.198), 1999 ve 2000’de azalma, 2001’de yenidenartış ve bu artış 2002’ye kadar devam ediyor. 2003’de bir düşüş görülmesine rağmen,2004’de bir önceki yıla göre 2.18 kat artış görülüyor (0.579). 2005, 2006 ve 2007’de istikrarınıkoruyan dergi, 2008’de yeni artışla IF değerini O.727’ye, 2009’da ise kendisi için en yüksek87

TÜRK TIP DİZİNİdeğer olan 0.758’e ulaşmıştır. Derginin 2009’da aldığı atıf sayısı ise yine kendisi için en yükseksayı olan 828 olmuştur. 5 yıllık IF değerleri dikkate alındığında sayılar daha yüksek çıkmaktadır.Derginin 2010 IF değeri ise 0.756’dır. Bu değer, 2009 ile benzerdir.Turkish Journal of Veterinary & Animal Sciences: 1997’de SCI-Expanded kapsamına alınmış,ilk IF değeri ise 1999’da verilmiştir: 0.048. Bu değer 2000 ve 2001 yıllarında düşmüş, ancak2002 yılında ciddi bir artış göstermiştir. 2002 yılındaki 0.146 IF değeri, 2001 yılına göre 3.40 katdaha fazladır. 2003 ve 2004’de azalma görülmesine rağmen, 2005’den itibaren bir artış eğilimigörülmüş ve 2009’da 725 atıfla kendisi için en yüksek değer olan 0.342’ye ulaşmış, ancak2010’da biraz düşerek 0.276 olmuştur.Journal of Sports Science and Medicine: Dergi 2002’de yayın hayatına başlamış, 2004’deönemli bir başarı göstererek SCI-Expanded kapsamına alınmış, aynı yıl IF değeri 0.269 olmuştur.2005 ve 2006 yıllarında artış görülmesine rağmen, 2007’de bir düşüş olmuştur. DergininIF değeri 2008’de bir önceki yıla göre 1.94 kat artış göstererek 0.564 olmuş, 2009’da ise 382atıfla kendisi için en yüksek değer olan 0.815’e ulaşmış, ancak bu yükseliş 2010’da durmuş veIF değeri 0.676 olmuştur.Turk Psikol Derg: 1995’de SSCI kapsamına alındı. İlk olarak 2005’de bu derginin IF değerineulaşılabildi: 71 atıfla 0.222. 2006’da bir azalma görülmekle beraber, 2007’de artış olmuştur.2008’deki azalmadan sonra, 2009’da derginin IF değeri yeniden artmıştır (0.263). Ancak2010’da hızlı bir düşüş göstermiş ve IF değeri 0.056 olmuştur.Turk Psikiyatri Dergisi: 2005’de SSCI kapsamına alındı. İlk IF değeri 2007’de verildi: 127 atıfla0.547. İyi bir değer. 2008’de hafif bir düşüş görülmekle birlikte, 2009’da yeniden artmıştır(0.576). 2010’da hafif düşüş göstererek 0.471 olmuştur.Turkish Journal of Earth Sciences: Dergi 2004 yılında SCI-Expanded kapsamına alınmış, ilkIF değeri ise 2006 yılında verilmiştir: 170 atıfla 2.536. Bu değer, 2009 yılına kadar WOS kapsamındakitüm dergilerimiz içinde ulaşılabilen en yüksek değerdir. Ancak dergi bu yüksek IFdeğerini koruyamamış, 2007’de 2.481’e, 2008’de 1.000’e düşmüş, 2009’da ise 1.607 olmuştur(Bknz Tablo 4-6). Derginin 2010 yılı IF değeri ise 2009’a göre biraz düşerek 1.031 olmuştur.Mikrobiyoloji Bülteni: Dergi 2007 yılında SCI-Expanded kapsamına alınmış, ilk IF değeri iseyine 2007 yılında verilmiştir: 93 atıfla 0.209. Derginin IF değeri 2008’de artmış, ancak 2009’datekrar azalmış (0.286), 2010 yılında ise artarak 0.354 olmuştur.Turkish Journal of Agriculture and Forestry: Dergi 2007 yılında SCI-Expanded kapsamınaalınmış, ilk IF değeri ise yine 2007 yılında verilmiştir: 202 atıfla 0.422. 2008 ve 2009’da (0.648)ise artış devam etmiştir. 2010’da ise hafif bir artış göstererek 0.675 olmuştur.Klinik Psikofarmakoloji Bülteni-Bulletin of Clinical Psychopharmacology: 2008’de WOSkapsamına alındı. İlk IF değeri de aynı yıl verildi: 17 atıfla 0.197. Bu değer 2009’da artarak 46atıfla 0.271 olmuş, 2010’da artış devam etmiştir (0.273).88

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011Mediterr J Otol: 2007’de SCI-Exp’a kabul edildikten sonra 2009’da adı değişmiştir (yeni ismi:Journal of International Advanced Otology); bu nedenle 2009 yılında eski ismiyle verilen yayınsayısı doğal olarak 0 çıkmıştır. Yeni isim 2009’dan itibaren geçerli olduğundan, bu dergininyeni ismiyle IF değeri 2010’da çıkmış ve 0.108 olmuştur.Energy Educ Sci Tech: Bu derginin IF değeri ilk defa 2010’da yayınlanmış ve IF değeri şimdiyekadarki Türkiye kaynaklı dergiler içinde en yüksek değer olan 9.333 olmuştur. Bundan öncekien yüksek değer, Turk J Earth Sci’ın 2006 yılı IF değeridir ve o yıl için 2.536 olmuştur. Bu yüksekbaşarıda katkısı olan tüm dergi yöneticilerine tebrikler.Bazı dergilerimizin ise (Anadolu Kardiyol Derg, Diagn Interv Radiol, Exp Clin Transplant, Rec NatProd), IF değeri bakımından iyi bir başlangıç yaptıklarını da belirtmek mümkündür. Bu dergilerin2010 yılı IF değerleri genellikle artarak devam etmiştir (Tablo 1). Turk Botanik Dergisi’nin IFdeğeri 2010 yılı için JCR’de yer almamasına rağmen dergi internet sitesinde derginin 2010 yılıIF değerinin 0.779 olduğu belirtilmiştir. Bu değer, başlangıç için iyi bir değerdir.Uluslararası Bazı Dergilerin DurumuWeb of Science kapsamındaki Türk Dergileri’nin ulaşabildiği en yüksek etki faktörü değeri,2009 yılına kadar 2.536 idi. 2010’da ise en yüksek IF değeri 9.333 ile Energy Educ Sci Techolmuştur. Bu değer, diğer Türk Dergileri içinde düşündüğümüzde oldukça yüksektir. Ancak9.333 IF değerini diğer önemli bazı uluslararası dergilerle kıyasladığımız da, ulusal ölçektedaha fazla çaba göstermemiz gereği de ortadadır (Tablo 3).Örneğin WOS kapsamındaki tüm dergiler içinde 2008 ve 2009 yıllarında IF değeri bakımındanilk sırada yer alan Ca-Cancer J Clin’in 2008 IF değeri 74.57, 2009 değeri ise çok yüksek birTablo 3. 2010 Yılı verilerine göre, WOS Kapsamındaki bazı uluslararası dergilerin Etki Faktörü(Impact Factor = IF), 5 Yıllık IF, Acil İndeks ve diğer değerleriDergi Adı A IF 5-YIF Aİ Y AYO EFS AISCa-Cancer J Clin 9801 94.262 70.216 8.667 18 3.8 0.04923 24.782New Eng J Med 227674 53.484 52.362 10.675 345 7.5 0.69167 21.366Ann Rev Immunol 16100 49.271 46.688 7.682 22 7.6 0.06278 25.179Nat Rev Cancer 26727 37.178 37.878 6.423 71 5.3 0.13056 16.970Nature 511145 36.101 35.241 8.791 862 9.1 1.74466 19.334Lancet 155734 33.633 32.498 10.852 271 8.7 0.38031 12.720Cell 167587 32.401 34.929 6.661 319 8.5 0.70472 20.639Science 469704 31.364 31.769 6.789 862 9.0 1.46485 16.859Ann Rev Biochem 18621 29.742 34.471 5.464 28 >10.0 0.06141 20.080Physiol Rev 20265 28.417 37.047 3.914 35 8.9 0.04866 14.695P NATL ACAD SCI USA 482679 9.771 10.591 1.874 3764 7.7 1.66833 4.959PHYS REV LETT 335409 7.621 7.154 1.836 3118 7.6 1.24359 3.486ASTROPHYS J 198611 7.436 6.175 2.289 2501 7.1 0.40276 1.575J Biol Chem 412003 5.328 5.498 0.945 4208 8.8 0.88585 2.191APPL PHYS LETT 197445 3.820 3.845 0.664 4459 5.6 0.72217 1.399PHYS REV B 268704 3.772 3.362 0.954 5991 8.6 0.78330 1.389A: Atıf sayısı; IF: Etki faktörü, 5-YIF: 5 yıllık IF, Aİ: Acil indeks, Y: Yayın Sayısı, AYO: Atıf yarı ömrü, EFS: Eigenfactor score, AIS: ArticleInfluence scoreKaynak: TÜBİTAK-ULAKBİM aracılığıyla Thomson Reuters, JCR 2010). (Sıralama IF değerine göre yapılmıştır89

TÜRK TIP DİZİNİsayı olan 87.92’ye çıkmıştır. 2010’da ise daha da yükselerek 94.26’ya yükselmiştir. Bu sayınınanlamı şudur: Bu dergide 2008 ve 2009 yıllarında çıkan her makale, 2010’da ortalama olarak94.26 atıf almıştır. Çok önemli bir tıp dergisi olan New Eng J Med’nin 2008 yılı IF değeri 205750atıfla 50.01, 2009 yılı IF değeri ise 216752 atıfla 47.05 olmuş, 2010’da ise 227674 atıf alarak53.48’e ulaşmıştır. Nature dergisinin 2008 yılı IF değeri 443967 atıfla 31.43, 2009 yılı IF değeriise 483039 atıfla 34.48 olmuştur. 2010’da ise 36.101 olmuştur. 2009 yılında IF değeri 5.33 olanJ Biol Chem, 406606 atıf almıştır. 2010’da ise, 412003 atıfla 5.328 olmuştur. Bu derginin bukadar çok atıf almasına rağmen IF değerinin düşük çıkmasının nedeni, 1 yılda çok fazla makaleyayınlanmasından kaynaklanmaktadır; örneğin bu dergide 2009’da çıkan makale sayısı3686’dır (2010: 4459 makale). Bu paragragda ve Tablo 3’de sözü edilen dergiler uluslararasıüst düzey dergilerdir. WOS kapsamındaki Türk Dergileri’ni bu dergilerden ziyade kendi kategorisindekidergilerle kıyaslamak daha doğrudur. Ülkemiz dergilerinin IF değerlerinin artmasıiçin, bu dergilerde yayınlanan makaleleri gerektiğinde kaynak göstermeli, dergilerimizde atıfalma potansiyeli yüksek olan kaliteli çalışmaların yayınlanmasını sağlamalı, dergilerimizin hedefokuyucuya ulaşması için gerekenleri yapmalıyız. Makale değerlendirme süreci kurallarauygun olarak yapılmalı, tamamen bilimsel ölçütler kullanılarak makale elemeleri yapılmalıdır.Dergilerimizde bazen, uzmanı tarafından yazılmış, geniş okuyucu kitlesine hitap eden derlememakaleler ve metodla ilgili bazı önemli çalışmalar da yayınlanmalıdır; çünkü bu tip çalışmalarınatıf alma potansiyelleri oldukça yüksektir. Ancak bu tip makalelerin oranı oldukçadüşük tutulmalıdır.TeşekkürTÜBİTAK-ULAKBİM tarafından her yıl organize edilen “Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık” sempozyumlarınabeni davet ederek, burada sunduğum çalışmaları hazırlamamı teşvik eden, Türk TıpDizin Kurul Başkanı Sn. Doç. Dr. Orhan YILMAZ’a ve 2010 yılı etki faktörü ve diğer bilgileri e-postaile bana gönderen TÜBİTAK-ULAKBİM yetkililerine teşekkürlerimi sunarım.Kaynaklar:1. Asan A. Web of Science kapsamındaki Türk Dergilerinin etki faktörü (Impact Factor) değerleri. İçinde:Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık - 2010 Ed: Yılmaz O. Open Ajans 2010. Ankara; s. 49-58.2. Asan A. SCI, İmpakt Faktör, Sitasyon Sayısı. Bilimsel Yayınlar Kitabı (416 Sayfa) içinde. Editör: HamdiAKAN. Sayfa: 285-408. Bilimsel Tıp yayınevi, Ankara, 2010b.3. Asan A. ISI’nin kullandığı indeksler: SCI-Expanded, SSCI ve AHCI: Tarihsel gelişim, bugünkü durum ve etkifaktörü (IF). OrLab Online Mikrobiyol Derg 2 (5): 1-21, 2004.4. Asan A. SCI-Expanded, SSCI, AHCI ve Etki Faktörü (=Impact Factor). Sağlık Bilimlerinde SüreliYayıncılık-2005. Ed: Yılmaz O. Baskı Matbaası 2005. s. 221-63.5. Asan A. SCI-Expanded, SSCI, AHCI kapsamındaki Türk Dergileri. İçinde: Sağlık Bilimlerinde SüreliYayıncılık-2006. Ed: Yılmaz O. Open Ajans Ankara 2006. s. 86-92.6. an A. SCI, İmpakt Faktör, Sitasyon Sayısı. Bilimsel Yayınlar Kitabı (416 Sayfa) içinde. Editör: Hamdi AKAN.Sayfa: 285-408. Bilimsel Tıp yayınevi, Ankara, 2010.7. Baysal B. Türkiye’de bilimsel dergiler. 21. Yüzyılda bilimsel yayıncılık: Hedefler ve YaklaşımlarSempozyumu Kitabı. S. 6-15, 2002. TÜBİTAK Yay., Ankara.8. Brodman E. Methods of choosing physiology journals. Bull Med Libr Assn. 32: 479-483, 1944.9. Fersht A. The most influential journals: Impact Factor and Eigenfactor. Proc Natl Acad Sci U S A. 106 (17):6883-6884, 2009. doi: 10.1073/pnas.090330710610. Gross PLK, Gross EM. College libraries and chemical education. Science. 66: 385-389, 1927.90

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 201111. Yurtsever E, Gülgöz S, Yedekçioğlu ÖA, Tonta M. Sosyal bilimler atıf dizininde (SSCI) Türkiye: 1970-1999.142 S. TUBA Yayınları. 2001,12. http://journals.tubitak.gov.tr/veterinary/abs.htm13. http://www.ulakbim.gov.tr/14. http://scientific.thomson.com15. http://www.jssm.org16. http://en.wikipedia.org/wiki/Impact_factor17. http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/yayin/sci1_10.pdf18. http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/yayin/sci2_10.pdf19. http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/yayin/sci3_10.pdf20. http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/yayin/ssci1_10.pdf21. http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/yayin/tr-yayin.pdf91

TÜRK TIP DİZİNİEK 1;92Sağlık bilimleri kapsamındaki süreli yayınlarda, yazarlardanaraştırma ve yayın etiğine uyumlu olunması istenmektedir.İnsanlarda veya hayvanlarda gerçekleştirilen araştırmalariçin öneriler aşağıda dikkatinize sunulmaktadır..........................Dergisi, yazarlardan araştırma ve yayın etiğine uyumlu olunmasını istemektedir.İnsanlarda veya hayvanlarda gerçekleştirilen araştırmalarda ulusal ve uluslar arası etikkılavuzlara uyum ve ilgili etik kurullardan izin esastır. Alınan .Etik Kurul Onayı. onlineolarak, www.. adresine gönderilmelidir. Makalelerin etik kurallara uygunluğu yazarlarınsorumluluğundadır.İnsanlar üzerinde yapılan araştırmalar: Dergi, “İnsan” öğesinin içinde bulunduğu tümçalışmalarda “Helsinki Bildirgesi”, “İyi Klinik Uygulamalar Kılavuzu” ve “İyi LaboratuvarUygulamaları Kılavuzu”’nda belirtilen esaslara ve T.C. Sağlık Bakanlığının ilgili yönetmeliklerineuygunluk ilkesini kabul eder. İnsanlar üzerinde yapılan araştırmalarda, “Klinik AraştırmalarEtik Kurul’undan izin alınması ve ilgili belgenin dergiye gönderilmesi zorunludur. Yazarlar,makalenin GEREÇ VE YÖNTEM bölümünde ilgili etik kuruldan ve çalışmaya katılmışinsanlardan imzalı “Bilgilendirilmiş gönüllü olur” (informed consent) belgesini aldıklarınıbelirtmek zorundadır. Etik Kurul onayının bir kopyasının dergiye gönderilmemesi durumundayazı yayınlanmayacaktır.Olgu sunumlarında hastanın kimliğinin ortaya çıkmasına bakılmaksızın hastalardan veyagereği durumunda yasal temsilcisinden “Bilgilendirilmiş gönüllü olur” (informed consent)belgesi alınmalı ve makalenin olgu sunumu başlığı altında yazılı olarak ifade edilmelidir.Hastadan veya yasal temsilcisinden alınan “Bilgilendirilmiş gönüllü olur” belgesi dergiyeyollanmalıdır.Hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalar: Hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalarda,“Deney Hayvanları Etik Kurul”undan izin alınması ve ilgili belgenin bir kopyasının dergiyegönderilmesi zorunludur. Araştırmanın GEREÇ VE YÖNTEM bölümünde, deneysel çalışmalardatüm hayvanların “Laboratuar Hayvanlarının Bakım ve Kullanımı Kılavuzu”na (Guide for the Careand Use of Laboratory Animals, www.nap.edu/catalog/5140.html) uygun olarak insancıl birmuameleye tabi tutulduğu ve Deney Hayvanları Etik Kurul onay raporu alındığı belirtilmelidir.Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalarda ağrı, acı ve rahatsızlık verilmemesi için neler yapıldığıaçık bir şekilde belirtilmelidir. Etik Kurul onayının bir kopyasının dergiye gönderilmemesidurumunda yazı yayınlanmayacaktır.Çıkar Çatışmaları: Yazarlar, makaleleriyle ilgili çıkar çatışmalarını (varsa) bildirmelidirler. Eğermakalede dolaylı veya dolaysız ticari bağlantı (istihdam edilme, doğrudan ödemeler, hissesenedine sahip olma, firma danışmanlığı, patent lisans ayarlamaları, veya hizmet bedeli gibi)veya çalışma için maddi destek veren kurum mevcut ise yazarlar; kullanılan ticari ürün, ilaç,

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011firma v.b ile ticari hiçbir ilişkisinin olmadığını ve varsa nasıl bir ilişkisinin olduğunu, editöresunum sayfasında ve ayrıca makalede kaynaklar bölümünden önce “Çıkar çatışması” başlığıaltında bildirmek zorundadır.Yazarlık Katkısı: Çok yazarlı makalelerde yazarların araştırmaya katkıları (fikir oluşturma,çalışma tasarımı, deneysel uygulamalar, istatistik, makalenin yazımı, vb.) açıklanmalı ve imzalıolarak editöre (yayın hakkı devir formu kapsamı içinde) sunulmalıdır. Yazarlık katkısı bilgisi,kaynaklar bölümünden önce makalede bildirilmek zorundadır.Maddi destek: Araştırma için alınmış finansal destek, bağış ve diğer bütün editöryal(istatistiksel analiz, İngilizce/Türkçe değerlendirme) ve/veya teknik yardım varsa açıkçamakalenin kaynaklar bölümünden önce bildirilmek zorundadır. Ayrıca yazarlar aşağıdabelirtilen alanlarda, varsa çalışmaya sponsorluk edenlerin rollerini beyan etmelidirler: (1)Çalışmanın tasarımı, (2) Veri toplanması, analizi ve sonuçların yorumlanması, (3) Raporunyazılması, (4) Yayın için gönderilmesine karar verilmesi.93

TÜRK TIP DİZİNİEK 2;94Süreli Yayınların Türk Tıp Dizinine Kabul EdilmeKoşulları - 2011• Dergiler yıl içinde düzenli aralıklarla yayımlanmalı, derginin her sayısından 2 adet, yayınlanmasıgereken tarihten itibaren en geç 3 ay içerisinde “TÜBİTAK-ULAKBİM UlusalVeri Tabanları Ofisi YÖK Binası B-5 Blok 06539 Bilkent-ANKARA” adresine ulaştırılmalıdır.Ayrıca derginin her sayısına ait elektronik kopyalar pdf dosyası halinde, zamanında vedüzenli olarak Online Dergi İzleme Sistemi (ODİS)’ne yüklenmelidir. Gecikmeler dergi/yayınevi sorumluluğundadır.• Dergi künyesinde dergilerin tam adı, kısaltılmış adı, açık adresi, editörün ve kurumsalolarak derginin e-posta dahil, güncel adresleri belirtilmelidir. Kapakta ve/veya iç kapaksayfasında derginin yayın aralığı ve yayınlanması gereken tarih (yıl ve ay olarak) belirtilmelidir.• Dergiler bir yılda en az 3 sayı basılmalı, birleşik sayı basılmamalıdır. Özel sayı ya da ek sayıniteliğindeki dergiler değerlendirilmeyecektir. Eklere sayı ve devam eden sayfa numaralarıverilmemelidir.• Bir yıl içindeki toplam bilimsel araştırma yazısı 12’den az olmamalı ve toplam bilimselyazı sayısının (araştırma, olgu sunumu, derleme) en az %50’sini oluşturmalıdır.• Dergilerde danışman (hakem) değerlendirme sistemi bulunmalıdır. Danışman sayısı herbilimsel yazı için en az iki olmalıdır. Danışman değerlendirme raporları, Türk Tıp DiziniKomitesi’nin incelemesine olanak verebilecek şekilde yayın tarihinden sonra en az beşyıl süreyle saklanmalı ve istenildiğinde birer kopyaları Türk Tıp Dizini Komitesi’ne ulaştırılmalıdır.• Bilimsel yazılarda; Türkçe ve İngilizce başlık, yapılandırılmış öz ve yeterli sayıda “IndexMedicus: Medical Subject Headings” standartlarına uygun anahtar sözcük bulunmalıdır.• Bilimsel yazıların ilk sayfasında, yazıların gönderim/kabul tarihleri belirtilmeli, yazarlarınkurumları ve iletişim kurulacak yazarın adres bilgilerine yer verilmelidir.• Kaynakların doğruluğu, ulaşılabilirliği ve uluslararası kaynak yazım şekline uygunluğunaözen gösterilmelidir.• Dergiler elektronik ortamda da tam metin olarak bulunmalıdır. Basılı olarak yayınlanandergiler her yayın yılı sonunda yıllık konu ve yazar dizinlerini yayınlamalıdır. Sadeceelektronik olarak yayınlanan dergilerde bu koşul aranmaz, ancak bu dergilerde aramamotoru bulunmalıdır.• Kültür Bakanlığı’ndan ISSN (Uluslararası Standart Süreli Yayın Numarası) alınmalıdır. ISSNderginin dış kapak sağ üst köşesinde ve künye sayfasında yer almalıdır. Elektronik ortamdada yayımlanıyor ise e-ISSN de yer almalıdır.• Etik kurul kararı gerektiren klinik ve deneysel hayvan çalışmaları için ayrı ayrı etik kurulonayı alınmış olmalı ve belgelendirilmelidir. Ulusal ve uluslararası geçerli etik kurallarauyulmalıdır. Dergilerin yazım kuralları içerisinde araştırma ve yayın etiğine uyum gerekliliğiaçık olarak belirtilmelidir.• Dergide yayınlanan bilimsel yazılar, türlerine göre sınıflandırılarak (araştırma, olgu sunumu,derleme) içindekiler bölümünde ve bilimsel yazının ilk sayfasında belirtilmelidir.

SAĞLIK BİLİMLERİNDE SÜRELİ YAYINCILIK - 2011Araştırma, olgu sunumu, derleme, kaynak içeren editöre mektup, kısa rapor, teknik raporgibi bilimsel içerikli yazılar dışındakiler dizinlenmemektedir. Bu nedenle sayfa numarasıverilmemelidir.• Bilimsel yazıların bütünlüğünü bozmamak açısından, reklam ve benzeri tanıtılar bilimselyazı içinde yer almamalı ve bunlara sayfa numarası verilmemelidir.• Süreli yayınlara gönderilecek bilimsel yazılarda Dünya Tıp Dergileri Editörler Kurulu’nun(ICMJE Türkçe Çevirisi)(http://www.icmje.org/) “Biyomedikal dergilere gönderilecek yazılardaaranan ortak kurallarının güncel sürümü dikkate alınmalıdır.#Ulusal yayıncılığın gelişimi açısından, editörler ulusal dergilerimizin kaynak gösterilmesiniözendirmelidir.Elektronik Dergilerin Kabul Edilme KoşullarıBasılı süreli yayınların Türk Tıp Dizinine kabul edilme koşulları ve önerileri elektronik dergileriçin de geçerlidir. Elektronik ortamla ilgili, komite tarafından istenilen koşullar ayrıca aşağıdabelirtilmiştir.• Dergiler yıl içinde düzenli aralıklarla yayınlanmalı, derginin her sayısı için, yayınlanmasıgereken tarihte elektronik posta aracılığı ile TÜBİTAK-ULAKBİM Türk Tıp DiziniKomitesi’ne (tip@ulakbim.gov.tr) yayınlandı bilgisini iletmesi gerekmektedir.• Dergilerin tam adı, kısaltılmış adı, açık adresi, editörün ve kurumsal olarak derginine-posta dahil güncel adresleri, her bir sayının yayınlanacağı tarih ve yayın aralığı dergiana sayfasında belirtilmelidir.• Derginin içeriğini oluşturan yazılar, makale tiplerine göre sınıflandırılarak yayınlanmalıdır.• Yazıların Türkçe ve İngilizce başlık ve özleri ücretsiz olarak erişilebilir şekilde yayınlanmalıdır.• Tüm yazıların tam metinleri en azından PDF formatında olacak şekilde erişilebilir olmalıdır.• Konu ve yazar taraması yapabilmek amacıyla uygun arama motoru bulunmalıdır.• Kültür Bakanlığı’ndan ISSN (Uluslararası Standart Süreli Yayın Numarası) alınmalı, dergininana sayfasında, dergi adı ile birlikte mutlaka belirtilmelidir.95

TÜRK TIP DİZİNİ96SSBHS-

ISBN: 978-975-403-648-0Sempozyum Başkanı: Orhan YILMAZSempozyum Düzenleme KuruluTÜRK TIP DİZİNİ KOMİTESİSemih BASKANGülfem Elif ÇELİKDeniz ERBAŞYeşim GÖKÇE KUTSALÖmer UĞURCanan ULUOĞLUA. Tulga ULUSTayfun UZBAYTÜBİTAK ULAKBİMCem SARAÇMehmet BOZSibel TABANLIOĞLUEbru SOYUYÜCE AYDIN