Kasım Tınıstanov'dan kısa hikâyeler - Bizim Kulliye Dergisi

Hastalıkların tedavisinde bitkilerden veyahayvanların çeşitli mahsul ve kısımlarından faydalanılmaktadır.Söz gelimi “ang” (I/40) adlı kuşunyağından ilaç yapıldığı, bu ilacın avuç içinesürüldüğünde elin üst tarafına geçtiği; “Kunduzkayrı”nın (I/458, kunduz taşağı) ilaç olarak kullanıldığıbelirtilmekte, ancak bunların hangi hastalıklarıntedavisinde kullanıldığı belirtilmemektedir.“Közlük” (I/478) veya “közüldürük” (I/529),at kuyruğundan yapılan bir tür dokuma olup gözağrısına ve kamaşmasına karşı gözün üzerine konulmaktadır.Yoğurt ile sütün karıştırılması yoluylaelde edilen “iprük” (I/101), yemek yedikten sonramidesinde ekşime olan, midesinde katılık hissedenkişinin içini sürdürmek için kullanılır. Karın ağrısına“angduz” (I/115) kullanılmaktadır. Angduz,topraktan çıkarılan bir kök olup toz hâline getirilipatın burnuna üflendiğinde at karın ağrısından kurtulur.Karın ağrısını gidermede kullanılan başka birilaç da “egir”dir (I/53). Egir de topraktan çıkarılanbir köktür ve karnı ağrıyan kişi yerse, karın ağrısıgeçer. Divân’da “üzerlik” karşılığı olarak geçen“ilrük”ün (I/105) tohumu, safra ve balgam söktürücüolarak kullanılmaktadır. “Awılku” (I/489),kırmızı meyvelerinin suyu, göz ağrısına kullanılanbir bitkidir. “Çaxşu” (I/423) otu da göz ağrısı içinkullanılır. “Sıgun otu” (I/409), kökü insana benzeyenve cinsî gücü zayıflayanlar kullandığı bir ottur.Bu otun erkeği ve dişisi vardır. Erkeği erkeğe, dişisikadına verilir. “Topulgak” (I/502), yaraya konulanbir ottur. Fındık büyüklüğünde kırmızı meyveleriolan “yakrıkan” (III/56) adlı bitki, dudak çatlaklarınasürülür.Divân’da sihir ve büyüden tedavi yöntemi olaraksöz edilmektedir. Sihir ve büyü karşılığı olarak“yalwı” (III/33), büyücü karşılığı olarak da “yalwıçı”(III/33) sözleri kullanılmakta, büyücünün hastakişiye okuyup üflemesi ise, “sufşamak” (III/286)olarak adlandırılmaktadır. Bu yönde çeşitli uygulamalaryapılmaktadır. Söz gelimi, göz değen çocuğuntedavisinde, çocuğun yüzüne, safrana birtakımmaddelerin karıştırılmasıyla elde edilen ve adına“egit” (I/51) denilen ilaç sürülür. Çocuğu perilereve göz değmesine karşı afsunlarken çocuğun yüzünetütsü verilir ve bu arada “ısrık ısrık” denilir;ki bu sözle “Ey peri ısırılmış olasın” (I/99) denilmektedir.Divân’da dağlama, kan alma, yakı yakma gibiyöntemlerin de çeşitli hastalıkların tedavisinde uygulandığıbilgisi verilmektedir. Atın göğsünde çıkanve “çildek” (I/477) veya “çılday” (III/240) denilençıban, “tüknemek” (III/301, dağlamak) suretiyletedavi edilir. Yine atlarda görülen ve “etilgen”(I/158) denilen beze, yarılıp temizlenerek tedaviedilir. Yaraların üzerine “yakıg” (III/74, yakı, sargı)konularak yara iyileştirilir. “Kanagu” (I/477)adı verilen aletle kan alınarak da hasta tedavi edilir.Divânü Lügati’t-Türk’te Türkler arasında oynananoyunlardan, sporlardan da bahsedilmiştir.Çeşitli kelimelerin (“kapışdı” (II/88); “tanğuk”(III/365); “egişdi” (I/187) açıklanması sırasındaçevgenle oynanan ve günümüzde polo olarak bilinenoyuna benzer bir oyundan bahsedilmektedir.Bu oyun, topa veya topaca çevgenle vurularak oynanmaktadır.Divân’da bir yarışma olarak ok atışmaktan,at yarıştırmaktan ve güreşmekten bahsedilmiş;ancak nasıl yapıldıklarına dair yeterli bilgiverilmemiştir. Bunlarla ilgili kelimeler ve açıklamalarındaverilen cümle örnekleri:“Atışgan” (I/157), “Ol mening birle ok atışgan.”/“Onun benimle –yarışmak için- ok atışmakâdetidir.”. ““Atlaşu” (II/226), “Ol mening birle ot attıatlaşu”/”O, ortaya ödül olmak üzere at koyarak benimleok atıştı.”“Özüşdi” (I/184), “Ol mening birle at özüşdi.”/“O benimle at koşturmakta yarış etti.”“Yarışdı” (III/72), “Ol anıng birle at yarışdı.”/“O, onunla at yarışı yaptı.”“Çalış” (I/368), Çelme, güreş. “Bagdattı”(II/327), “Ol anıng adhakın bagdattı.”/ “O, Onunayağını güreşte sarmaya aldırdı.”“Münğüz münğüz” (III/363), Divân’daki açıklamasınagöre bir çocuk oyunudur ve şöyle oynanır:Çocuklar ırmağın kenarına diz çöküp otururlar.Bacaklarının arasına akıcı yaş kum doldururlar.Sonra elleriyle kuma vururlar. Onlardan birisi (ebe)“münğüz münğüz” der. Diğer çocuklar ona “nemünğüz” diye sorarlar. Ebe, boynuzlu hayvanlarıbirer birer saymaya başlar. Diğerleri de bunu tekrarederler. Bu arada ebe, deve ve eşek gibi boynuzsuzhayvanlardan birinin adını söylerse suya atılır.Çocukların oynadığı bir başka oyun da “köçürme”(I/491) oyunudur; ki “ondört” adıyla da bilinir.Yere kale gibi dört çizgi çizilir, sonra bu dört kaleyeon kapı yapılır. Fındık veya fındık gibi şeylerle bukapılar üzerinde oyun oynanır. Ceviz oyunu da çocuklarınoynadığı bir oyundur; ancak nasıl oynandığıhakkında bilgi verilmemiştir. “Atıç” (I/52) ve“eteçlik” (I/151) kelimeleri açıklanırken bu oyununoynanması için çukur açıldığı bilgisi verilmiştir.“Karagun” (III/243) kelimesinin açıklamasında78eylül-ekim-kasım2012