Kasım Tınıstanov'dan kısa hikâyeler - Bizim Kulliye Dergisi

sunarak dil için durmadan çalışmıştır. Toplantılardayabancı kelimelerin Kırgız diline etkisi hakkındada fikirlerini belirtiyordu. O, ölümüne kadar Kırgızdiliyle ilgili bilimsel çalışmaların devam ettirmiştir.Söz üreticiKasım’ın dilin gelişmesi için binlerce kelimetopladığına dair söylentiler vardır. Bazı uzmanlaronun derlediği kelimelerin altmış bine ulaştığını belirtiyorlar.Şimdi Sanat Müzesi’nin bulunduğu arazideeskiden Kasım’ın evi vardı. Oradan Kasım’ıhapse götürdükleri zaman üzeri örtülü siyah arabayaonun çalışmalarını da yükleyerek götürürler.Bundan sonra Kasım’ın götürülen çalışmaları bulunmaz.Kasım Tınıstanov bir dönemde üniversiteöğretim görevlileri ve öğrenciler için ders programlarınıve birçok terim geliştirmiş, ekonomik, teknikve zooloji terimlerini Kırgızca’ya çevirmiştir.Bunların hepsi muhafaza edilmemiştir. Kasım,Kırgız diline birçok yeni kelime katmıştır. Bununlailgili Salican Cigitov şunları söylemiştir: “Elbette,bazı gelişmiş dillerin hazinesine bir iki kelime kazandırmak,bazen büyük üstatların da elinden gelmeyebilir.Örneğin, Lev Tolstoy, yüzden fazla büyük eserbıraksa da Rus diline bir tane bile kelime kazandırmamıştır.Fedor Dostoyevski ise eserlerinde birçokyeni kelimeyi kullansa da onlardan sadece üç tanesiRusça’ya mal olmuştur. Büyük yazar, Rus diline üçkelime kattığı için çok övünür, gururlanırmış. Bu örneklerlekıyasladığımız zaman, Kasım’ın büyük işlerbaşardığını görebiliriz; o, Kırgız diline iki üç değil,onlarca yeni kelime kazandırdı. Bunların tamamı özKırgız kelimesi gibi benimsendi.” Bu değerlendirmelerebakarak Kasım Tınıstanov’un dahi olduğunu söylemekmümkündür.Kasım Tınıstanov ee (özne), bayandooç (yüklem),etiş (fiil), süylöm (cümle), atooç (isim), müçö(ek), tamga (harf), barış (-e hali), catış (-de hali), çıgış(-den hali), kiriş söz (ön söz), kirindi söz (arasöz), tire(uzun çizgi), ütür (virgül), ilep belgisi (ünlem işareti)gibi birçok kelimeyi bizim lügatimize katmıştır. SalicanCigitov bununla ilgili düşüncesini şöyle belirtir:“Bunların tamamı düşünce sonucu ortaya çıkanyeni kelimeler olsa bile, denilmesi kolay, doğal vekulağa hoş gelen, en önemlisi halk tarafından çabukbenimsenen terimlerdi. Tabî, böyle terimler ordusunusadece konuya hâkim, dilin inceliklerini iyibilen, dilin sesini duyabilen şair yapabilirdi.”Salican Cigitov, Kasım Tınıstanov’un söz üretmeyöntemlerini sonraki bilim adamlarının çalışmaları,ders kitapları, makaleleri ve çevirileriylekıyasladıktan sonra çok üzülür. Bundan dolayı o,şimdiki durgun yazılı dilden kurtulmak için, KasımTınıstanov’un başlattığı yola adım atmamız veonun tecrübesine dayanarak çalışmalar yapmamızındoğru olacağını söylemiştir.Asra bedel çalışmalarKasım Tınıstanov Arapça, Rusça, Kazakça veÖzbekçe okuyup yazabilir, Latin, Uygur, Azeri,Dungan dillerini çok iyi anlayıp okuyabilirdi. Ben,Kasım Tınıstanov’un 37 yıllık kısa ömrünün on dokuzyıllık zaman diliminde Kırgızlar için asra bedelhizmetler yaptığının farkına vardım. Bu on dokuzyıl içerisinde nasıl çalışmalar ortaya çıkardığınıözel sistem çerçevesine alarak inceledim. O, sadeceyazar, şair, dram yazarı, gazeteci değildi. O, bireğitmen, Kırgız dil biliminin kurucusu, Kırgız alfabesinioluşturan, terimler üzerinde çalışan, kültüradamı, Manas araştırmacısı, tarihçi, tercüman vebesteci de olmuştur. O, acımasızca öldürülmeseydi,Kırgızlar için daha birçok çalışma meydana getirirve miras olarak bırakırdı.Ailesi ve çocuklarıKasım’ın babası Tınıstan kısa boylu, sağlam vücutlu,esmer bir adamdı. Annesi Arpabek çok güzel,emçilik yaparak bitkilerle hastaları iyileştirebilenbir kadındı. Tınıstan ile Arpabek’in Kasım, Batmakan,Botalı adlı üç çocuğu olur. Kasım’ın kız kardeşiBatmakan, Keminli Sulaymankul adlı delikanlıylaevlenir ve altı oğlan çocuğu doğurur. Onların enküçüğü Kimya anabilim dalında doktor olan KakinSulaymankulov’dur. Tınıstan’ın Kasım’dan sonrakioğlu Botaalı Frunze’deki Pedagoji Teknik Okulu’undaeğitim görür. Tınıstan’ın Botaalıdan sonrakievladı, kendisinin küçük kardeşi Mukanbet’inoğlu Ormon’dur. Kasım ile Turdubübü annenin üççocuğu olur. En büyüğü Tendik savaşta şehit olmuş,dolayısıyla evlenememiştir. Ortancası Birdik’in kocasıünlü bir toplum eylemcisi Emil Abakirov’dur.Üçüncü çocuğu Erkin, uzun yıllar cerrah olarak çalışmıştır.Birdik Tınıstanova’nın Marat ve Elmiraadında iki çocuğu, Erkin Tınıstanov’un Stella, İndira,Laura ve Tendik olmak üzere dört çocuğu vardır.Kasım’ın bu torunları şimdi Bişkek’te yaşıyor.■19eylül-ekim-kasım2012