tüketici yazıları.qxp - tüpadem - Hacettepe Üniversitesi

21 www.ntvmsnbc.com
22 http://www.sanayi.gov.tr/webedit/gozlem.aspx?sayfaNo=4366, 05.07.2009.
Bilgi Toplumu ve Kamu Yönetimi Baðlamýnda Bireyin Yeri: Vatandaþý mý Tüketici mi?
1990’lý yýllarda internetin yaygýnlaþmasýyla tüm tüketim ve ticari iliþkilerde ciddi
deðiþiklikler gözlemlenmeye baþlanmýþtýr. Ýletiþim altyapýsýnýn güçlenmesi ve güvenlik
konusundaki endiþelerin büyük oranda ortadan kalkmasýný saðlayan güvenlik
teknolojilerinin geliþmesi ile tüketicilerin, internet ve benzeri teknolojileri kullanarak
yaptýklarý alýþveriþlerde ciddi artýþlar gözlemlenmiþtir. Aþaðýdaki tablo elektronik
ticaretin tüm dünyada hýzla yaygýnlaþtýðýný açýkça ortaya koymaktadýr 21.
Bilgi ve iletiþim teknolojilerinin yönetsel alanda yükseliþe geçirdiði yeni kavramlardan
biri bireydir. Teknoloji bireyi yüceltmiþ ve kolektif, örgütlenmiþ bireyi indirgemiþtir
(Preston 2003). Teknolojik üretimin özellikle mobil teknoloji üzerine yoðunlaþtýðý
görülmektedir. Cep telefonlarý; kiþiye özel telefon hatlarý, kiþisel dizüstü bilgisayarlar, ebankacýlýk,
e-alýþveriþ, e-rezervasyon, e-posta hizmetleri, kiþisel þifreleme hizmetleri,
kiþisel web sitesi tasarýmlarý, kiþiye özel geliþtirilmiþ teknolojik tasarýmlar; mp3 çalarlar
(sadece kiþinin duyabileceði ve müzik listesini de kendi oluþturabileceði müzik çalar
aparatlarý), kredi kartlarý, bilgisayar oyunlarý, internet üzerinden alýþveriþ hizmetleri gibi
her biri bireylerin tek baþlarýna, baþka kimse ile iletiþime geçmeden yapabilecekleri
faaliyetleri mümkün kýlan teknolojilerdir. Bu anlamda birey, teknolojik hizmetten
yararlanan ve onun karþýsýnda yalnýz olan, tek ve bireysel bir duruþ sergilemektedir.
Teknolojik bir ürünü reklamlarda görüp tüketici pazarýndan alan birey, ürünün
fonksiyonlarý ve yan etkileri teknik bilgi bilmeyi gerektirdiði için minimum bilgi sahibi
olarak ürünü kullanmaktadýr. Dolayýsýyla bu teknik ürünler karþýsýnda bilgisiz tüketici
yalnýzdýr. Bilgi toplumunda her vatandaþýn birer teknoloji tüketicisi olduðunu düþünürsek,
tüketici haklarý, vatandaþ haklarý anlamýna gelmektedir.
E-tüketicinin korunmasý ile ilgili son yýllarda birtakým hukuksal düzenlemelere
gidilmiþtir. Bir dönemin Sanayi ve Ticaret Bakaný Zafer Çaðlayan, tüketicinin korunmasý
ile ilgili çeþitli sivil toplum kuruluþlarýnýn katýldýðý bir toplantýda günümüz insanýnýn 4 ayrý
kimliði bulunduðunu belirtmiþtir (2009): 1. Yatýrýmcý, 2. Giriþimci, 3. Tüketici, 4.
Vatandaþ. Çaðlayan, bugüne kadar ayný insanýn yatýrýmcý kimliðiyle daha fazla getiri,
giriþimci kimliðiyle daha fazla kâr peþinde koþarken, tüketici olarak da en ucuza, en kaliteli
ürün ve hizmeti elde etmek istediðini söylemiþtir. Yine ayný kiþinin, vatandaþ olarak da
yüksek demokrasi, toplumsal eþitlik gibi ulvi deðerlere sahip olduðunu belirten Çaðlayan:
“Finansal krize kadar hepimiz bu 4 sanal elbisenin ayný gardýropta yan yana durmasýnýn ve
sýrasýyla ayný kiþi tarafýndan giyilip çýkarýlmasýnýn mantýklý olduðunu düþündük. Diðer 3 elbise o
kadar güzel ve kazançlýydý ki, vatandaþ kýyafetini sadece sandýða giderken giydik. 22”
39