tüketici yazıları.qxp - tüpadem - Hacettepe Üniversitesi

372 Tüketici Yazýlarý II
Bu sýnýrlýlýklara baðlý olarak, iþyerinde tüketim kooperatifi açýlmasý iþçi-iþveren arasýnda
yapýlan toplu görüþmelerde de pazarlýk konusu olabilmekte ve toplu iþ sözleþmelerinde
iþyerinde tüketim kooperatifi kurulmasýna iliþkin hükümlerin yer aldýðý görülmektedir.
Türkiye’de sendikacýlýðýn yapýsal özellikleri, toplu pazarlýk aþamasýnda konunun
baðlanmasýnda belirleyici olmaktadýr. Kamu sektöründe toplu pazarlýk süreci, iþçi
sendikalarý için daha kolay geçmekte ve isteklerini daha büyük ölçüde kabul ettirdikleri
görülmektedir. Buna karþýlýk, özel sektörde faaliyette bulunan sendikalar için toplu
görüþme süreci daha zorlu olmaktadýr. Bu nedenle özel sektörde yapýlan toplu pazarlýk
görüþmelerinde, iþyerinde tüketim kooperatifi, açýlmasýna iliþkin toplu iþ sözleþmelerine
hüküm konulmasý olasýlýðý daha azdýr.
2.1.4. Ekonominin Ölçek Büyüklüðü
Ekonominin ölçek büyüklüðü, iþçilerin tüketici olarak korunmalarýnda, iþyeri tüketim
kooperatifçiliðinin etkinliðini belirleyen diðer bir etkendir. Türkiye’de küçük ve orta
ölçekli iþletmeler, toplam iþyeri ve toplam istihdam içindeki paylarý nedeniyle ekonomi
içinde belli bir aðýrlýða sahiptirler. Küçük ve orta ölçekli iþletmelerin, aðýlýklý payý,
Türkiye’de ekonominin yapýsal özellikleri arasýnda sayýlmaktadýr (Bulutay, 1995:65).
Genel bir yaklaþým olarak, iþletmelerin büyüklük itibariyle sýnýflandýrýlmasýnda istihdam
edilen iþçi sayýsý esas alýnmaktadýr. Avrupa Birliði’nin belirlemesine göre 1-9 iþçinin
istihdam edildiði iþletmeler mikro iþletme, 10-49 iþçinin istihdam edildiði iþletmeler
küçük iþletme ve 50-249 iþçinin istihdam edildiði iþletmeler orta ölçekli iþletme olarak
belirlenmiþ bulunmaktadýr (European Commision, 2005:5). Türkiye’de de iþverene
getirilen iþçiyi koruyucu yükümlülüklerin belirlenmesinde, iþyerinde istihdam edilen iþçi
sayýsý, kriter olarak kabul edilmiþ bulunmaktadýr. Diðer taraftan, Türkiye aday ülke
olarak, Avrupa Birliðinde küçük ve orta ölçekli iþletmelerin belirlenmesinde esas alýnan
iþçi sayýsýna dayalý ölçeði, 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere kabul
etmiþ bulunmaktadýr (http://www.hazine.gov.tr/mevzuat/Kobi_Destek_Sistemi_pdf).
Küçük ve orta ölçekli iþletmelerin ulusal düzeyde ve kentsel yerleþim yerleri dýþýnda
önemli bir paya sahiptir (Çakar, 2006:9). Yine bu ölçekteki iþletmelerin çoðu, kayýt dýþý
faaliyette bulunmaktadýr. Bu nedenle, 4857 sayýlý Ýþ Kanunu’nun 115. Maddesi hükmü
ve toplu pazarlýk kuramýnýn veya sendikalaþmanýn kayýt dýþý faaliyette bulunan bu
ölçekteki iþletmeler için söz konusu olduðunu söylemek mümkün deðildir. Diðer bir
deðiþle, kayýt dýþý faaliyette bulunan iþletmelerde iþyeri tüketim kooperatiflerinin
oluþturulmasýndan ve istihdam edilen iþçilerin, tüketici olarak iþyeri tüketim
kooperatiflerinden yararlanmalarý söz konusu deðildir. Küçük ölçekli iþletmelerde
istihdam edilen iþçilerin, iþçilik haklarýný savunamadýklarý ifade edilmektedir (Öke, 2006:
4).