tüketici yazıları.qxp - tüpadem - Hacettepe Üniversitesi

Bilgi Toplumu ve Kamu Yönetimi Baðlamýnda Bireyin Yeri: Vatandaþý mý Tüketici mi?
plastik kart teknolojisinin, görüntülü ve sesli iletiþimi mümkün kýlan telefonlarýn ve
etkileþimli (interactive) televizyonlarýn, taþýnabilir ve kiþiye özel mobil iletiþim araçlarýnýn
ekonomik pazarlara ve toplumsal alana eriþmesinden sonra kamu sektörü, bu teknolojiler
karþýsýnda nasýl bir duruþ sergilemesi ve kendini nasýl konumlandýrmasý gerektiðini
sorgulamaya baþlamýþtýr (Bellamy 2003: 113-127 ). Bilgi ve iletiþim teknolojilerindeki
deðiþim, kamu yönetiminin yapýsýný ve iþleyiþini etkileyen çevresel faktörler sýnýfýna dâhil
edilebilir. Kamu yönetimini etkileyen çevresel faktörler; ekonomi, toplum, siyaset, ideoloji ve
bilim olarak sýnýflandýrýlabilir (Al: 2002). Çevresel faktörlerin deðiþimi ile birlikte
yönetim yapý ve iþleyiþinde belirli bir deðiþimin olmasý doðaldýr. Yönetimin yapýsý ve
iþleyiþi ile çevresel faktörler arasýndaki iliþkiye ilk dikkat çeken yazarlardan birisi ünlü
sosyolog Max Weber’dir. Weber, yönetim yaklaþýmýnda, genel olarak tarým toplumu
yönetim anlayýþýný patrimonyal, sanayi toplumu yönetim anlayýþýný ise hukuki-rasyonel
olarak kavramlaþtýrmýþtýr. Sanayi Devrimi kendi toplumsal yapýsýný (sanayi
toplumu/modern toplum), devlet yapýsýný (modern-ulus-devlet) ve yönetim yapýsýný
(Weberyan bürokratik yönetim) ortaya çýkarmýþtýr (Al: 2002). Sanayi ötesi toplum ya da
bilgi toplumu da kendi yönetim yapýsýný ortaya çýkarabilir. Bilgi ve iletiþim
teknolojilerinin yarattýðý önemli deðiþim; kiþilerin, devletlerin ve kurumlarýn iletiþiminin
çok hýzlý bir þekilde gerçekleþebilmesidir. Böylelikle, uluslararasý elektronik ticaret,
mallarýn, hizmetlerin ve paranýn hýzlý dolaþýmý mümkün olmuþ, sanal borsalar ve para
hareketleri oluþmuþ, klasik liberalizmin idealize ettiði serbest piyasa ekonomisinin
iþlerliði hýz kazanmýþ 8, ekonomik bütünleþme süreci yaþanmaya baþlamýþtýr. Bunun siyaset
alanýna yansýmasý ise 1960’larda baþlayan ve 1980’lerde yükselen küreselleþme
tartýþmalarý ile olmuþtur. Aslýnda, ortaçað deniz ticaret yollarý sayesinde de varlýðý bilinen
“küreselleþme” olgusu, son yýllarda geleneksel kamu yönetimi anlayýþýný önemli ölçüde
etkilemiþtir. Daha önce akademik çalýþmalarda pek kullanýlmayan bu kavram,
günümüzde baþta ekonomi ve siyaset alanlarýnda olmak üzere çokça kullanýlan
kavramlardan birisi hâline gelmiþtir. Yeni teknolojilerin sunduðu imkânlar devletler ve
kiþiler arasýndaki iletiþimi güçlendirmiþ, bilgisayarlar üzerinden elektronik ortamda
gerçekleþen iletiþim aðýyla, kamu yönetimi de birçok yönüyle küresel arenada etkileþime
baþlamýþtýr.
Küresel ekonomik hareketlerin iplerini elinde tuttuðu varsayýlan güçlü ülkelerin izlediði
siyaset ve kamu politikalarýndan az geliþmiþ ve geliþmekte olan ülkelerin de
etkilenebileceði analiz edilirse; ekonomik liberalizasyonun önünü açan yönetsel
8 Örneðin, tüketicilerin almak istedikleri ürün, hizmet ya da firmalar tarafýndan sunulan kampanyalarý sunan bir web portalý, yine
bir özel þirket tarafýndan iþletilmekte, buradan, tüketiciler alýþveriþe çýkmadan önce, indirimli özel fiyatlarý öðrenebilmektedir (PCnet
2009: 21).
29