tüketici yazıları.qxp - tüpadem - Hacettepe Üniversitesi

Saðlýk Hizmetlerinde Tüketici Yanlýlýðý ve Tüketici(lik) Davranýþlarý: Genel Bir Çerçeve ve Türkiye’nin Durumu
Piyasa þeffaf olmadýðý gibi, piyasaya giriþ çýkýþlar da serbest deðildir. (9) Saðlýk
hizmetlerinde dýþsallýklar vardýr. Dolayýsýyla bazý saðlýk hizmetleri kamu malý
niteliðindedir. (10) Saðlýk hizmetleri alanýnda ölçek ekonomisi var olup, tekelcilik hakim
olabilmektedir. (11) Tüketici rasyonel davranamamakta ve egemen bir pozisyon ortaya
koyamamaktadýr. Belirtilen bu özelliklerinden dolayý saðlýk alanýnda tam rekabet
piyasasý koþullarý iþlememektedir. Bundan dolayý saðlýk alaný tam rekabet piyasasý
koþullarýna býrakýlamamakta, tüketici kanadýnýn korunmasý için devlet düzenleyici,
finansör veya hizmet sunucu olarak müdahale etmektedir. Piyasa baþarýsýzlýklarýnýn
olduðu bir ortamda, bireysel hastalarýn diðer mal ve hizmet piyasalarýnda olduðu gibi
tipik olarak tüketiciler gibi davranýþ gösteremeyeceklerini belirtmek gerekir (Maynard,
1991: 1297; Mills ve Gilson, 1988: 31-32; Pauly, 1993: 67).
Leavey vd.nin de (1989) belirttiði gibi, tüketicilik davranýþlarýnýn benimsenmesi
tüketicilerin beþ temel tutuma sahip olmalarý ile olanaklýdýr. Bunlar; (1) seçim yapma
motivasyonu, (2) aralarýnda seçim yapýlacak bir alternatifler dizisi, (3) bu alternatifler
hakkýnda yeterli bilgi, (4) rasyonel bir seçim yapmak için yeterlilik (yetenek) ve (5) seçimi
uygulamak için fýrsat. Bu beþ faktör belki de aðýrlýklý olarak saðlýk hizmetlerinde
tüketicilik davranýþý eksikliðinin açýklanmasýnda kullanýlabilecek en önemli faktörlerdir
(Barnett ve Kearns, 1996: 1056; Hibbard ve Weeks, 1987). Çünkü saðlýk alaný söz
konusu olduðunda bireyler bunlarýn hiçbirinde tam olarak yetkin ve yeterli
olamamaktadýr (Yýldýrým, 2004).
Hastalar, saðlýk problemini ve ihtiyacýný çoðunlukla bilemezler. Hastalar genellikle ne
tür bir saðlýk problemine sahip olduðunu ve saðlýk hizmetine ihtiyacý olduðunu
bilemezler. Çünkü saðlýk uzmanlýk gerektiren bir alandýr. Dolayýsýyla hasta ile hekim
arasýnda bilgi asimetrisi söz konusudur. Bu bilgi açýðý hasta ile hekim arasýnda vekilmüvekkil
iliþkisinin kurulmasý zorunluluðunu da beraberinde getirmektedir. Bu bilgi
açýðýndan dolayý hasta, seçme özgürlüðüne konu olan hedefi de (hekim veya saðlýk
kurumu) tanýma imkanýna sahip deðildir. Bir hasta, bulunduðu pozisyon açýsýndan
hekiminin týbbi niteliklerini tanýma, onun sahip olduðu bilgi, beceri ve yetenekleri
bilmeye yetkin deðildir (Yýldýrým 2004). Hasta tüketicilik rolünü benimsedikten sonra
rolün icrasýný olumsuz etkileyen (engelleyen) faktörler de söz konusudur. Bunlardan en
önemlisi hizmet sunucuyla (doktor) hizmet alýcý (hasta) arasýnda var olan bilgi
asimetrisidir. Hastalarýn saðlýk hizmetleri ihtiyaçlarý durumunda yapacaklarý alýþveriþ için
gerekli olan bilgi seviyesinin (örneðin; muayene, tetkik, tedavi ve yatak ücretleri,
hastanelerin performans göstergeleri, personel ve özellikleri v.b.) çok düþük olmasý
26 Ayrýntýlý bilgi için Erdem ve Yýldýrým’a (2003) baþvurulabilir.
237