tüketici yazıları.qxp - tüpadem - Hacettepe Üniversitesi

236 Tüketici Yazýlarý II
üstlenirken, diðer taraftan saðlýk hizmetleri alanýnda tüketicilik davranýþlarýnýn saðlýklý
bir þekilde sergilenmesini engelleyen bir olgu olarak ortaya çýkmaktadýr. Bugün bile
saðlýk hizmetlerinde gerek hizmet saðlayýcýlarý, gerekse de tüketiciler kanadýnda tüketici
yanlýlýðýnýn veya tüketicilik davranýþlarýnýn hala tam anlamý ile kabul edilmediði
görülmektedir. Bunun nedenleri aþaðýdaki bölümde kýsaca ele alýnmaktadýr.
5. Saðlýk Hizmetlerinde Tüketicilik Davranýþlarýna Engeller:
Piyasa, Saðlýk Hizmetleri ve Piyasa Baþarýsýzlýklarý
Mal ve hizmetlerin tahsisatýnýn en genel yöntemi piyasadýr (Normand, 1991: 1572-
1573; Van De Ven vd., 1994: 1405). Bir piyasa basit bir þekilde, tüketiciler ve üreticiler
arasýnda kamu müdahalesine ihtiyaç duyulmadan mal ve hizmetlerin deðiþimine fiyat
aracýný kullanarak izin veren, arz ve talep baðlamýnda kabul edilen bir mekanizmadýr
(Donaldson ve Gerard, 1994: 13; Roberts, 1998: 186). Tüketicilerden üreticilere ve
üreticilerden de tüketicilere doðru çift yönlü olarak iþleyen “piyasa iþaretleri (market
signals)” (miktar, kalite ve fiyat baðlamýnda) piyasa dengesinin oluþmasýný saðlamaktadýr.
Bu denge durumu piyasa taraflarýnca arzulanan bir durumdur. Çünkü; (1) insanlar kendi
seçimlerini yaparlar, (2) sadece insanlarýn talep ettiði mal ve hizmetler üretileceðinden
kaynaklar israf edilmeyecektir, (3) denge noktasýnda insanlar daha fazla alýþveriþ
yapmayacaklarý için var olan kaynaklar çerçevesinde düþünüldüðünde ekonomik
kaynaklar ile mümkün olan maksimum faydaya ulaþmýþ olunacaktýr (Rice, 1997: 385-
387). Fiyat mekanizmasýnýn tam olarak iþleyebilmesi teorik bazda idealize edilen ve tam
rekabet koþullarý olarak bilinen ortamýn varlýðýna baðlýdýr (Donaldson ve Gerard, 1994;
Mills ve Gilson, 1988: 30-31; Shackley ve Ryan; 1994: 522). Ancak bazý mal ve
hizmetler var ki, tam rekabet piyasasý koþullarý kapsamýnda iþlememektedir. Bunlar
arasýnda ilk göze çarpan saðlýk alanýdýr. Saðlýk alaný diðer mal ve hizmet piyasalarýndan
farklýlaþmaktadýr. Saðlýk hizmetleri piyasasýnýn ayýrt edici özellikleri þu þekilde
özetlenebilir: (1) Risk ve belirsizlik vardýr. Ýhtiyacýn ne zaman, nerede, nasýl ortaya
çýkacaðý belli deðildir. Ýhtiyaç ortaya çýktýðýnda da genellikle maliyetler oldukça yüksek
olmaktadýr. (2) Hizmet sunucu ile hizmet alýcý arasýnda bilgi asimetrisi vardýr. Bilgi
asimetrisinin varlýðý doktor ile hasta arasýnda vekalet iliþkisi doðurmaktadýr. Hekim
vekil, hasta da müvekkil olmaktadýr. Dolayýsýyla hasta adýna genellikle hekim karar
vermektedir. (3) Genellikle üretim ve tüketim süreci ayný anda gerçekleþmektedir. (4)
Hastalar saðlýk hizmetlerinin tüketiminde olduðu kadar saðlýk hizmetlerinin üretim
sürecine de doðrudan katýlmaktadýrlar. (5) Saðlýk hizmetleri yaþam ve ölümle ilgili bir
olgudur. (6) Saðlýk hizmetlerinin bir çoðu sürekli tüketime hazýr olarak bulundurulmasý
gereken hizmetlerdir. (7) Saðlýk hizmetlerinde talep esnekliði genellikle katýdýr. (8)
25 Ayrýntýlý bilgi için Yýldýrým’a (1999) baþvurulabilir.