tüketici yazıları.qxp - tüpadem - Hacettepe Üniversitesi

Saðlýk Hizmetlerinde Tüketici Yanlýlýðý ve Tüketici(lik) Davranýþlarý: Genel Bir Çerçeve ve Türkiye’nin Durumu
1980’lerin baþýndan bu yana giderek artan bir þekilde týbbi özerklik ve uzmanlýk
sorgulanmaya baþlanmýþtýr (Lupton, 1997b: 480-481). Son yirmi-otuz yýldýr sosyoloji
literatüründe, týp mesleðini icra edenlerin giderek profesyonel olmaktan uzaklaþtýklarý
(deprofessionalised) veya iþçileþtikleri (proletarianised) tartýþmalarý yer almýþ ve bu
nedenle önceki sosyal statülerini ve politik güçlerini kaybettikleri dile getirilmektedir.
Son yirmi yýldýr týp mesleðinin prestij ve hastalarýnýn güvenini kaybetmesi ve normal
insanlarýn týpla ilgili sorunlarý anlamaya çalýþmalarý, bilgilenmeleri ve ayný zamanda
doktorlarýn otoritesine karþý koyma konusunda istekli olmalarýndan dolayý týp mesleðinin
baskýnlýðý azalma eðilimine girmiþtir (Leavey vd., 1989: 737). Bu geliþmeler ýþýðýnda
hastanýn karar verme gücü artmaya baþlamýþtýr. Ýyi eðitilmiþ tüketiciler düþündükleri
sorularý sormaya baþlanmýþ ve tedavi sürecine katýlmak için istekte bulunmuþlardýr.
Tüketiciler sigorta uygulamalarý, prosedürleri, hizmet vericilerin özellikleri konusunda ve
ücretler konusunda daha fazla bilgi sahibi olmak için istekte bulunmuþlardýr. Bütün
bunlara ek olarak saðlýk hizmeti tüketicileri artýk bir saðlýk hizmeti alýrlarken söz konusu
hizmetin deðeri, hizmetin verildiði yer ve konfor koþullarý, uygunluðu ve sürecin
kontrolü ile ilgilenmeye baþlamýþlardýr (Thomas, 1993: 71-73). Lupton (1997b: 480)
Haug, McKinlay ve Arches, ve MacKinlay ve Stoeckle gibi çeþitli yazarlarýn, toplumdaki
alt uzmanlýk dallarýnýn çoðalmasý sonucu týp mesleðinin fragmantasyonunun artmasý,
artan bürokratik örgüt yapýsýnýn doktorlarýn özerkliðini sýnýrlamasý gibi nedenlerden
dolayý doktorlarýn becerilerinin azaldýðý yönünde bir eðilim olduðunu tartýþtýklarýný
belirtmektedir. Bu faktörlerle birlikte, týp mesleðindeki kiþi sayýsýnýn aþýrý bir þekilde
artmasý, hasta tüketicilik hareketinin meydana gelmesi, normal bireyler arasýnda eðitim
kalitesinin yükselmesi gibi faktörler doktorlarýn geleneksel gücünün erozyona
uðramasýna katkýda bulunmuþtur. Kamuoyundaki eðitim seviyesinin yükselmesi, daha
iyi eðitim, kitle iletiþim araçlarýnýn saðlýk eðitimine verdikleri önemin gittikçe artmasý ve
medyanýn yanlýþ týbbi uygulamalar (malpractice) konularýna eðilmesi beraberinde
tüketici yanlýlýðýný getirmiþtir.
Deðiþen bu saðlýk hizmeti ortamýnda tüketiciler kanadýnda da daha kaliteli ve tatmin
edici saðlýk hizmetlerine olan talebin artmasý yönünde deðiþimler olmuþtur. Saðlýk
hizmetleri saðlayýcýlarý kanadý ise (doktorlar, hastaneler vb.) giderek daha piyasa
yönelimli (tüketici odaklý) hizmet vermeye baþlamýþlardýr. Bu geliþmelerle birlikte
tüketici tercihini, tüketici egemenliðini ön plana çýkaran tüketici yanlýlýðý fikrini
gündeme getirmiþtir. Saðlýk hizmetlerinde tüketici yanlýlýðý konusundaki geliþmeler
hastalarý daha kaliteli ve verimli saðlýk hizmeti satýn alma konusunda motive etmiþtir
(Gehrt ve Pinto, 1993: 244; Rosenstein,1986: 13). Saðlýk hizmetlerinde tüketicilik
yaklaþýmý açýsýndan “piyasa” olgusu ikircikli bir yapýya sahiptir. “Piyasa” dinamikleri bir
taraftan tüketicilik yaklaþýmýnýn saðlýk alanýna eklemlenmesine dair bir fonksiyon
235