tüketici yazıları.qxp - tüpadem - Hacettepe Üniversitesi

228 Tüketici Yazýlarý II
maliyet kontrolü saðlýk hizmet kullanýcýlarýnýn aktif ve karar sahibi tüketiciler olduðunu
kabul etmektedir. Saðlýk hizmetlerinde tüketici rolü geleneksel hasta rolünü reddeden bir
roldür. Buna göre tüketici oryantasyonlu bir saðlýk hizmetleri etkileþimi yapýsý, saðlýk
hizmeti kullanýcýlarýnýn saðlýk hizmetlerinin alternatif maliyetlerini ve kalitesini
deðerlendirebilecek ve bunlarý özendirecek ekonomik yapýlarýn oluþturulmasý ve
tüketicilere saðlýk hizmetleri alternatifleri arasýnda bilgilendirilmiþ seçim yapma þansýnýn
verilmesi konularý üzerine inþa edilmiþtir. Geleneksel görüþe göre, kiþi hastalandýðý
zaman saðlýk hizmetlerini kullanýr. Bu ise sadece doktorun hastaya hasta olup olmadýðýný
söylediði zaman gerçekleþir. Bu noktada saðlýk hizmetleri tüketimi gerçekleþir. Böylece
saðlýk ortamýnda saðlýk hizmetlerini arz edenler talebin belirleyicisi olmaktadýr (arzýn
talep yaratmasý) (Thomas, 1993: 1). Tüketicilik rolü benimseyen birey saðlýk hizmeti
aradýðýnda; pazarlýk gücüne, seçme özgürlüðüne, kendisine en uygun olan saðlýk
hizmetleri seçeneðini seçmek için gerekli bilgi ve motivasyona ve týbbi güce karþý meydan
okumak için gerekli güce sahip olur (Lupton vd., 1991: 559).
Yüzyýllarca doktor-hasta iliþkisinde paternalizm veya uzmanýn egemenliði hüküm
sürerken günümüzde artýk tüketicinin özerkliði ön plana çýkmýþtýr (Jensen ve Mooney,
1990: 3). Bu geliþmelerle birlikte doktorlarýn kendileri de artan bir þekilde hasta
etkileþimlerinde deðiþen modelleri kabullenmektedirler. Sonuç olarak, hasta-doktor
etkileþimlerinde hasta kanadýnda tüketicilik bakýþ açýsýnýn hakim olmasý diðer taraftan
doktor kanadýnda da bu bakýþ açýsýnýn kabullenilmesi hasta-doktor iliþkisinin deðiþtiðini
göstermektedir (Haug ve Lavin, 1981: 214).
Bir hastanýn potansiyel olarak tüketicilik davranýþý gösterip göstermeyeceði þu
özelliklerle belli olur. Eðer hasta doktora gitmeden önce doktor hakkýnda bilgi edinmeye
çalýþýyorsa veya doktora ilk göründükten sonra onun hizmetlerini deðerlendirmeye tabi
tutuyorsa ve bununla iliþkili olarak bu deðerlendirmeler sonucu o doktora tekrar gidip
gitmeme veya baþka doktora baþvurma konusunda karar verebiliyorsa bu kiþi saðlýk
hizmetleri konusunda davranýþ gösterirken tüketicilik rolü sergiliyor demektir (Lupton
vd., 1991: 559). Dolayýsý ile tüketicilik davranýþý gösteren hasta; iþlemleri sorgulayan,
doktorun öðütlerini kabul edip etmemede baðýmsýz kararlar alma isteðinde olan ve
alternatif bilgi kaynaklarý arama kapasitesine sahip ve aktif birey olmasýna karþýlýk,
normal hasta (týbbi görüþ burada aðýr basmaktadýr) þikayet etmeyen, itimat eden, uysal,
güvenen, memnun olan anlamýna gelmektedir (Hibbard ve Weeks, 1987: 1020; 1989:
1173). Piyasa yönelimli saðlýk politikalarý kural olarak hastalarýn gerçekte iyi tüketiciler
olabileceklerini belirtmektedir. Ýyi tüketiciler, saðlýk hizmetlerinin kalitesi hakkýnda
karar sahibi olabilen ve bununla birlikte alýþveriþ için fikir edinme yeteneðine ve isteðine
sahip olan ve bunlarý kullanarak kendisi ve/veya ailesi için kalite ve maliyet baðlamýnda