tüketici yazıları.qxp - tüpadem - Hacettepe Üniversitesi

Saðlýk Hizmetlerinde Tüketici Yanlýlýðý ve Tüketici(lik) Davranýþlarý: Genel Bir Çerçeve ve Türkiye’nin Durumu
Baþka bir tanýma göre, saðlýk hizmeti saðlayýcýlarý ile karþýlaþmalarda bireylerin kendi
çýkarlarýný maksimize etmek için göstermiþ olduðu özel davranýþlar tüketici(lik)
davranýþlarý olarak tanýmlanmaktadýr (Pruitt, 1987: 28).
Tüketici egemenliði (consumer sovereignty); hiç kimsenin en iyi tüketim biçimini
(miktarý, kalitesi, cinsi, fiyatý gibi kriterler baðlamýnda) seçme konusunda, baþka bir
ifadeyle tüketicinin kendi faydasýnýn maksimizasyonunu saðlama konusunda, en iyi
hüküm sahibi olduðu ve çýkarýný maksimize edecek tüketicinin yerini tutamayacaðý
varsayýmýndan hareket etmektedir (Shackley ve Ryan, 1994: 522). Buna göre tüketici
egemenliðinden söz edebilmek için dört koþulun var olmasý gerekmektedir. Bunlar; (1)
tüketici talebi, mallarýn üretimini ve hizmetlerin saðlanmasýný belirlemeli, (2) tüketiciler,
ürünlerin güvenliði, kullanýmý ve kalitesi konusunda karar sahibi olabilmek için gerekli
bilgiye sahip olmalý, (3) tüketiciler, en düþük maliyetle en yüksek faydayý saðlayacak mal
ve hizmetleri seçmeli ve (4) hem tüketiciler hem de mal ve hizmet saðlayýcýlarý serbest bir
þekilde piyasaya girebilmelidirler.
3. Saðlýk Hizmetlerinde Tüketicilik Yaklaþýmýnýn Doðasý ve Ýþlevi
Temellerini bir ideoloji olarak tam rekabet piyasasýnýn mantýðýndaki ekonomik iliþkilerin
yapýsýndan alan tüketicilik yaklaþýmýnýn (Barnett ve Kearns, 1996), saðlýk sisteminin
doðasýnda var olan problemlerin azaltýlmasý için etkili bir araç olarak kullanýlabileceði
fikri çeþitli otoriteler tarafýndan desteklenmektedir (Pruitt, 1987: 6). Hastalarýn
tüketiciler olarak düþünen, sorgulayan öðeler olarak ele alýnmasý daha çok tüketici
davranýþlarýnýn neoklasik modellerinden ve psikolojiden etkilenmiþtir. Klasik ekonomi
teorisine göre, tüketiciler rasyonel karar vericiler olarak kendi faydalarýný maksimize
etmek için kaynaklarý nasýl kullanacaklarý kararý üzerinde tam olarak egemen
durumdadýrlar ve bu kaynaklarý nasýl kullanacaklarýný en iyi þekilde bilen kiþilerdir.
Ýdealize edilen bu tüketici/hasta tipolojisinin tam karþýtý ise “pasif ” veya “baðýmlý” hasta
tipolojisidir (Lupton, 1997a: 374; O’Rourke, 1988; Solomon, 1992: 4-5).
Hasta rolü pasif, baðýmlý ve güvenen þeklinde; tüketici rolü ise kararlý, baðýmsýz ve
sorgulayan þeklinde karakterize edilmektedir (Hibbard ve Weeks, 1988: 234-235).
Saðlýk hizmetleri sunumunda geleneksel kullanýcýlarýn rolü pasif hasta rolüdür. Tarihsel
olarak hastalar saðlýk hizmeti etkileþimlerinde pasif olarak saðlýk hizmeti sunucularýna
baðlý birer müþteri olarak ele alýnmýþlardýr. Bu role göre hastalar, hizmet saðlayýcýlarýnýn
otonomisine inanýrlar ve hizmet saðlayýcýlarý da hasta adýna karar verirler (Thomas,
1993:1). Ancak saðlýk hizmetlerinde son zamanlarda temel deðerler deðiþmeye
baþlamýþtýr. Geçmiþteki tüketici hareketi ile birlikte saðlýk planlamasýnda tüketici
katýlýmý giderek artmýþtýr (Rudd ve Glanz, 1989: 266). Maliyet paylaþýmý yaklaþýmý ve
227