tüketici yazıları.qxp - tüpadem - Hacettepe Üniversitesi

Türkiye’de ve AB Ülkelerinde Tüketici Eðitimi
Araþtýrma sonuçlarýna göre, çocuklarýn yaklaþýk olarak on iki yaþýndan sonra yetiþkin
kiþiliði biçimlenmeye baþlamakta, ilköðretim okulu tamamlandýðýnda ise kiþiliðin baskýn
özellikleri geliþmektedir. Bu nedenle, demokratik topluma etkin katýlýmý saðlamak için
ilköðretim döneminden yararlanarak çocuklarýn çeþitli tutumlarý, kiþilik özelliklerini,
deðer sistemlerini ve davranýþ kalýplarýný kazanmalarý saðlanmalýdýr (Kaltsounis,
1987:57).
Çocuklarýn tüketici olmayý öðrenmeleri süreci olarak adlandýrýlan “tüketici
sosyalizasyonu” da 4 yaþýndan önce baþlayýp ömür boyu devam etmektedir. Buna göre;
4-5 yaþlarýnda çocuk tüketici rolünü deneme aþamasýndadýr. 5-6 yaþlarýndaki çocuk
tüketici olarak ilk kez kendi baþýna hareket etmekte hiç kimsenin yardýmý olmaksýzýn
kendi alýþveriþini yapabilmektedir . 7-12 yaþlarýndaki tüketici, düzenli olarak ve sýk sýk
alýþveriþ yapmakta, tüketimi bir görev ya da bir ayrýcalýk olarak deðil, kendi yaþýndaki
ya da kendisinden büyük insanlarýn normal davranýþý olarak görmektedir. 12-15
yaþlarýnda ise tüketici olarak toplumdaki yerlerini almaktadýrlar (Mcneal, 1992:26;
Özgen ve Gönen, 1995; Volkenburg, 2001:66)
Tüketicinin sosyalleþmesi, tüketici olma sürecini ifade etmektedir. Çünkü birey
çevresindekileri izleyerek, gözlemleyerek tüketimle ilgili problemleri nasýl çözebileceðini
öðrenmekte ve bu çözümleri kararlarýna ve davranýþlarýna yansýtmaktadýr (Odabaþý ve
Barýþ,2002).
Sosyal öðrenme teorilerine göre sosyalleþmenin deðiþik sosyal ortamlarda bireyin aile,
arkadaþ, kitle iletiþim araçlarý, okul gibi deðiþik sosyalleþme ajanlarýyla etkileþimi
sonucunda ortaya çýktýðý kabul edilmektedir. Bu öðrenme süreçleri gözlemsel öðrenme,
pekiþtirme ve rol oynama olmak üzere 3 baþlýk altýnda toplanmaktadýr
(Dursun,1993:171).
Gözlemsel Öðrenme: Kiþinin diðer kiþilerin davranýþlarýný gözlemlemesi sonucu ortaya
çýkar. Gözlemsel öðrenmede birey gözlemlediði bireyin ayný þartlara sahip olduðunu
düþünür. Gözlemsel öðrenmenin gerçekleþtiðinin belirtisi ise gözlemcinin gözlemlediði
davranýþlarý taklit etmesidir. Taklit edilen birey ise model olarak adlandýrýlýr. Bu süreçte
ebeveynler, hareketleri ile rol modelleri gibi görev yaparak örnek oluþtururlar (Babaoðul
vd.,1999:46).
Pekiþtirme: Pekiþtirme ile oluþan öðrenme süreci, ödüllendirme (pozitif pekiþtirme) ya
da cezalandýrma (negatif pekiþtirme) mekanizmasýna dayandýrýlmaktadýr. Ebeveynlerin,
çocuklarýnýn yapmýþ olduklarý davranýþlarý desteklemeleri ergen için pozitif bir pekiþtirme
13