tüketici yazıları.qxp - tüpadem - Hacettepe Üniversitesi

Yeni Teknolojiler ve Tüketici Etkileþimi
teknolojik ürünün kullanýmýnýn diðerine baðlý olmasý, tüketicide tüketim baðýmlýlýðý
yaratma, üretimin çeþitliliðini ve artýþýný mümkün kýlmaktadýr. Bilimsel bilgi ve
teknolojinin birbirleri üzerine yükselen ve destekleyen etkiden doðan imkânlar
doðrultusunda, küresel sanal alýþ veriþ yapmak, tüketime dahil olmak ve harcama
yapmak geçmiþten daha kolay olmaktadýr. Ýnternet gibi elektronik bir araçla, tüketiciye
nerdeyse sýnýrsýz seçme özgürlüðü, alternatifler sunmakla ve tüketiciyi popüler kültür
içinde kutsayarak ikonalaþtýrýlan imajlara yöneltmek kolayca gerçekleþmektedir (Dolgun,
2005b). Sanal aleme dalan tüketici , tüketim için özenle hazýrlanmýþ bir ortamda kendini
kaybetmektedir. Ortamýn kolay ulaþýmý, sunduðu imkân fazlalýðý ve albenisi tüketimin
artýrýlmasý veya tüketime þartlandýrýlmak için oldukça titiz düþünülmüþtür. Kataloglar,
zincir maðazalarý, bir ürünün binlerce çeþidinin bulunduðu süper maðazalar, spor
salonlarý, elektronik alýþ veriþ merkezleri, yolcu gemileri, indirim maðazalarý ve
kumarhanelerden oluþan yeni tüketim araçlarý yerinde bir benzetmesiyle “tüketim
katedralleri” ne dönüþmüþtür. Bu yeni tüketim araçlarý ve olanaklar dizisi, insanlara alýþ
veriþ yaparak mutlu, kutsal bir görevi yerine getiriyormuþ gibi rahatlama duygusu
vermektedir (Ritzer, 2000). Artan iletiþim, yoðunlaþan etkileþim, sýnýrsýz bilimsel ve
teknolojik geliþme, kendini artan tüketim baðýmlýlýðý, azalan insan yeteneði þeklinde
göstermektedir. Tüketici, tüm benliðini piyasanýn, yeni ekonomik düzenin, bilimsel ve
teknolojik ilerlemenin seyrine býrakmýþtýr. Artan bir þekilde insanlar, en basitinden en
karmaþýðýna kadar gündelik hayatýn sýradan iþlerini uzmanlara ve iþinde
profesyonelleþmiþ kiþilere, ilerlemiþ bilimsel bilgiye, geliþmiþ ve sürekli yenilenen
teknolojik araçlara havale ederek, onlara baðýmlý olarak yaþamaktadýr. Illich’in
“modernize olmuþ yokluk” ve “kabiliyetsizleþtirici piyasa baðýmlýlýðý” (Illich, 1990).
olarak ifade ettiði bir durumla günümüz tüketicisi, geçmiþle kýyaslanmayacak kadar iþleri
görme ve ihtiyaçlarýný giderme baðlamýnda yeteneklerini kaybetmekte ve buna baðlý
olarak tüketim baðýmlýlýðýný artýrmaktadýr. Öyle ki, modern insan, neye, ne kadar ve
nasýl ihtiyacý olduðunu bilmeyi bile becerememekte, bu konuda ona yardýmcý birimler
destek olmaktadýr. Günümüz cari tüketim araçlarý, insanlarý niyetlendiklerinden, ihtiyaç
hissettiklerinden hatta bütçeleri imkân verdiðinden deðil, sistem veya ekonomik iktidar
böyle istediði için harcama yapmak ve tüketmek zorundadýr býrakýlmýþtýr. Bunun için
kiþisel niyet, tercih ve beklide para söz konusu deðildir. Ýnsanlar, koþullandýklarý tüketimi
gerçekleþtirmek için gelirlerinden fazlasýný harcayabilmelidir. Bunun için düzenek kredi
kartýyla hazýrlanmýþ durumdadýr. Modern tüketici elde ettiði kredi kartý ile harcama
anlamýnda hem “denetlenmekte” hem de sömürülmektedir (Ritzer, 2000). Alýþveriþi
kolaylaþtýrmasý ve çabuklaþtýrmasýndan dolayý kredi kartlarý, tüketime büyük bir ivme
kazandýrmaktadýr. Kullanýmýnýn ve taþýnmasýnýn rahatlýðý, kredi kartlarýnýn alýþveriþlerde
daha tercih edilmesine yol açmýþtýr. Sahibine ileride beklenen gelirinin bugünden
harcanmasýna olanak saðlayan bir ödeme aracý olan kredi kartý, günümüz tüketim
109