DÜNYA MİRAS LİSTESİ Dünya Miras Listesi - Unesco

UNESCO Türkiye Millî Komisyonu4. Türksoy Üye Devletleri UNESCOMillî Komisyonları Toplantısı2. Kültürel ve Doğal Miras Semineri

DÜNYA MİRASI KAVRAMIDünya Mirası, geçmişimizden bizekalan, günümüzde onunla birliktevar olduğumuz ve gelecek nesillerebırakacağımız mirasımızdır.Kültürel ve doğal mirasımızın herbiri, yeri doldurulamaz hayat veilham kaynaklarıdır. Mısır’dakiPiramitler’den, İstanbul’dakiAyasofya’ya ve Özbekistan’dakiSemerkant’a kadar uzanan eşsiz vefarklı alanlar dünyamızın mirasınıoluşturmaktadır.

Dünya Mirasını eşsiz kılan unsur, evrensel uygulanma özelliğidir. Dünyamiras alanları, yalnızca bulundukları alanlarda yaşayan halkların değil,tüm insanlığın mirası olup, tüm insanlığın sorumluluğundadır.Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu, insanlık için üstünevrensel değere sahip olan kültürel ve doğal mirasların belirlenmesini vekorunmasını hedeflemekte ve teşvik etmektedir.Bu amaçlar doğrultusunda, UNESCO tarafından 1972 yılındabenimsenen Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına DairSözleşme adı altında bir uluslararası anlaşma hazırlanmıştır.

UNESCO’NUN DÜNYA MİRASI MİSYONU:• Doğal ve kültürel miraslarının korunma altına alınmasınısağlamak ve ülkelerin Dünya Miras Sözleşmesi’ne taraf olmalarını teşviketmek;• Sözleşmeye Taraf Ülkeleri, kendi toprakları içerisinde yer alan alanları, DünyaMiras Listesi’ne kaydedilmek üzere aday göstermeleri yönünde teşvik etmek;• Sözleşmeye Taraf Ülkeleri, kendi toprakları içerisinde yer alan Dünya Mirasıalanları için yönetim planları ve muhafaza durumlarını değerlendirmek üzereraporlama sitemleri geliştirmeleri yönünde teşvik etmek;• Taraf Ülkelerin Dünya Miras alanlarının korunmasına, teknik yardım veprofesyonel eğitim sağlayarak katkıda bulunmak;• Tehlike altındaki Dünya Miras alanları için acil yardım sağlamak;• Taraf Ülkeleri, Dünya Miras alanlarının muhafaza edilmesinin gerekliliğihususunda toplumda farkındalık yaratmaları konusunda desteklemek;• Kültürel ve doğal miraslarının muhafaza edilmesinde, yerel halkların dakatılımının sağlanmasını teşvik etmek;• Dünya kültürel ve doğal mirasının korunması hedefi doğrultusunda, uluslararasıişbirliğini teşvik etmek.

DÜNYA DOĞAL VE KÜLTÜRELMİRASI SÖZLEŞMESİDünya mirasını korumaya yönelik uluslararası bir hareket oluşturulma fikri, I.Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya çıkmıştır. 1972 tarihli Dünya Doğal ve KültürelMirasının Korunmasına Dair Sözleşme, ilki kültürel alanların, diğeriyle doğalalanların korunmasına odaklanan iki farklı hareketin bir araya getirilmesiyleoluşturulmuştur.1972 tarihli sözleşmenin en belirgin özelliği, kültürel ve doğal varlıklarınkorunmalarına dair hedef ve kavramları tek bir başlık altına toplamış olmasıdır.Bu bağlamda Sözleşme, insanoğlunun doğayla bir arada var olduğunu ve ikisiarasında sürdürülebilir bir denge sağlanmasının temel bir ihtiyaç olduğunu kabuletmektedir.

KÜLTÜREL VE DOĞAL MİRASIN KORUNMASININBİRBİRİYLE İLİŞKİLENDİRİLMESİKültürel ve doğal alanların muhafaza edilmesinin birbiriyle ilişkilendirme fikri,1965 yılında gerçekleştirilen bir konferansta doğmuş, «dünyada yer alanolağanüstü doğal, görsel ve tarihi alanların, tüm dünyanın yaşadığı çağ vegelecek nesilleri için korunması amacıyla uluslararası işbirliklerinin kurulmasınıteşvik edecek» bir Dünya Miras Fonu kurulması gündeme getirilmiştir. 1968yılına gelindiğinde, Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) kendi üyeleri içinbenzer öneriler sunmuştur. Söz konusu öneriler, 1972 yılında Stokholm’degerçekleştirilen Birleşmiş Milletler konferansında sunulmuştur.Bu gelişmeleri takiben, tüm taraf ülkeler tarafından fikir birliğine varılarak tekbir metin oluşturulmuş, böylelikle 16 Kasım 1972 tarihinde gerçekleştirilenUNESCO Genel Konferansı’nda, Dünya Kültürel ve Doğal MirasınınKorunmasına Dair Sözleşme kabul edilmiştir.Yine aynı Genel Konferans’ta, Kültürel ve Doğal Mirasın Ulusal SeviyedeKorunmasına Dair Tavsiye Kararı’da kabul edilmiştir.

SÖZLEŞMEYE TARAF OLMAKDünya Mirası Sözleşmesini tasdik etmenin en önemli faydalarından biri, tümdünya için üstün evrensel değer taşıyan, kültürel farklılık ve doğal zenginliğineşsiz örnekleri olan varlıkların oluşturduğu bir dünya için sorumluluk ve takdirduygusuyla hareket eden uluslararası bir topluluğun parçası olmaktır.Sözleşme’nin Taraf Ülkeleri, bir araya gelerek, dünyanın doğal ve kültürelmiraslarını korumayı hedeflemekte, gelecek nesillere bırakacağımız mirasımızınkorunması gerekliliğine dair kararlılıklarını ifade etmektedir.Sözleşmeye Taraf Ülke olmak ve Dünya Miras Listesinde kayıtlı varlıklara sahipolmak, çoğu zaman söz konusu miras alanlarının korunması için gerekli olanfarkındalık yaratma eylemine katkıda bulunmaktadır.

DÜNYA MİRAS LİSTESİDünya Miras Listesi, Dünya Mirası Komitesi’nin üstün evrensel değere sahipolduğunu onayladığı kültürel ve doğal miras alanları içermekte olup, güncelmiras varlığı sayısı 981’dir.Söz konusu miraslar, toplamda 160 Taraf Ülkeye ait olup, 759’u kültürel, 193’üdoğal ve 29’u karma varlıklar şeklindedir.Eylül 2012 tarihi itibariyle, 190 ülke Dünya Mirası Sözleşmesi’ne taraf olmuştur.Türkiye’nin bu listede 9’i kültürel, 2’si karma olmak üzere 11 mirasıbulunmaktadır.Komite tarafından Dünya Miras Listesi’ne alınan bu mirasların yanı sıra bir debu listeye önerilmesi öngörülen ancak henüz adaylık süreçleri tamamlanmayanmiraslardan oluşan Geçici Liste bulunmaktadır. Türkiye’nin bu listede 38kültürel, 2 karma ve 1 doğal olmak üzere toplam 41 mirası bulunmaktadır.

DÜNYA MİRAS LİSTESİSEÇİM KRİTERLERİDünya Mirası Listesi’ne dâhil olabilmek için, söz konusu alanların üstünevrensel değer sahibi olması ve belirtilen on adet seçim kriterlerinden en azbir tanesini yerine getirmesi gerekmektedir:1. İnsanoğlunun yaratıcı dehasını gösteren bir başyapıt olması;2. Şehir planlaması veya peyzaj düzenlemesi, anıtsal sanatlar, mimari veyateknoloji alanlarındaki gelişmeler üzerinde, dünyanın belli bir kültür alanı veyazaman dilimi içerisinde, kayda değer bir insani değer etkileşimi sergilemesi;3. Yaşayan veya yok olmuş bir medeniyete ya da bir kültürel geleneğe ait eşsizveya üstün bir tanıklık teşkil etmesi;4. İnsanlık tarihinin belli dönemi veya dönemlerini gösteren, üstün bir binaçeşidi, mimari veya teknolojik bütün veya tabiat örneği olması;5. Geleneksel insan yerleşiminin, bir kültür veya kültürlere has kara veya denizkullanımına veya özellikle de geri döndürülemez değişimlerin etkisi altındasavunmasız hale gelen doğayla insan etkileşimine üstün bir örnek olması;

DÜNYA MİRAS LİSTESİSEÇİM KRİTERLERİBelirtilen kriterler arasında ilk 4Kriter Doğal Miras, 5-10. KriterlerKültürel Miras, hem doğal hem dekültürel özellik taşıyan miraslarKarma Miras olarakdeğerlendirilmektedir.Dünya Miras Listesine an itibariylekayıtlı 29 adet karma mirasbulunmaktadır.

Seri adaylıklar, Dünya Mirası’nın geliştirilmesi içinuygun mekanizmalardırÜstün evrensel değerin, tek bir varlık ölçütünde değerlendirilemeyeceğiadaylıklar için geçerli olan seri adaylıklar, aşağıdaki durumlarda sunulabilir:a) Tek bir Taraf Ülke’nin topraklarında yer alan, seri ulusal varlıklar şeklinde;veyab) Farklı Taraf Ülkelerin topraklarında yer alan ve tüm Taraf Ülkelerin fikirbirliğiyle sunduğu, seri sınırötesi varlıklar şeklindedir.

Ulusal ve Sınır ötesi Seri Adaylıkların ÖzellikleriSeri adaylıklar, aşağıdaki özelliklere sahip olan varlıklar için geçerlidir:a) Aynı tarihi ve kültürel gruba ait varlıklar,b) Bir coğrafi bölgenin karakteristik özelliklerini taşıyan aynı türdeki varlıklar,c) Aynı jeolojik, jeomorfolojik formasyona sahip, aynı biyocoğrafik bölgedeyer alan veya aynı ekosisteme tabi olan; tek başına değil, bir bütün olarak üstünevrensel değere sahip olduğu kabul edilen varlıklar.

Mevcut seri adaylıkların artışı karşısında göz önündebulundurulması gereken bazı hususlar şu şekildedir:a) Büyük ölçekli seri adaylıkların tüm Taraf Ülkelerin kaynaklarını bir araya getirerekhazırlaması gerektiğinden, söz konusu süreç uzun yıllar alabilmektedir.b) Büyük ve karmaşık nitelikteki seri adaylıkları değerlendirmek için ihtiyaç duyulanekstra kaynaklar nasıl temin edilebilir?c) Seri adaylıkların bir çok dönemde sunulması halinde, adaylığın içinde yer alan varlıkveya varlıkların mevcut listede yer aldıkları durumlarda, tüm serinin listeye kabuledilebilmesi için ne gibi kriterler oluşturulmalıdır?d) Seri adaylıkları oluşturan varlıkların içerisinde yer alan ana varlığın üstün evrenseldeğere sahip olması ve diğer varlıkların bu koşulu karşılamaması durumlarında, serivarlıkların ek alanlarının, üstün evrensel değer kavramıyla uyumlu bir şekilde gereklikoşulları yerine getirebilmesi için aranacak değerler ne olmalıdır?e) Geçici Liste’ye kayıt edilmeleri için sunulacak seri adaylıkların sunulması için gereklisüreç nasıl olmalıdır?

MEVCUT SINIR ÖTESİ ADAYLIKPROJELERİ ÖRNEKLERİÇin, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan,Türkmenistanİpek YoluÖnemli tarihi ve barındırdığı bir çok tarihi ve kültürelalana rağmen, Orta Asya ve Batı Çin, Dünya MirasıListesi’nde en az temsil edilen bölgeler olmaya devametmektedir. Bu bölgede yer alan ülkelerden bazılarının,Dünya Miras Listesi’ne kayıtlı hiçbir kültürel ve doğalmirası bulunmamaktadır.Dünya Miras Merkezi ve ICOMOS, Taraf Ülkelerefinansal destek sağlamakta ve bu yolla, İpek Yolu’nunseri ve/veya sınır ötesi olarak Dünya Mirası Listesi’neadaylığının sunulmasını teşvik etmektedir.İpek Yolu, Doğu ve Batı arasında bir çok bağlantıoluşturmuş, iki bin yılı aşkın süredir medeniyetlerarasındaki ortak refaha büyük ölçüde katkı sağlayarak,bir diyalog köprüsü görevi görmüştür.Fakat, söz konusu yolun farklı yasal ve idari sistemleretabi birden çok ülkenin toprakları içerisinde yer alıyorolması, gelecek nesiller için muhafaza edilmesinibüyük ölçüde zorlaştırmaktadır.

MEVCUT SINIR ÖTESİ ADAYLIKPROJELERİ ÖRNEKLERİTANRI DAĞLARI(Kazakistan, Kırgızistan,Özbekistan)Orta Asya’da yer alan Tanrı Dağları’nın Sınırötesi Doğal Miras olarak aday gösterilmesine dair,18-19 Temmuz 2007 tarihinde Kazakistan’ınAlmatı kentinde düzenlenen toplantıda, aralarındaKazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’ın bilim vekamu kuruluşlarından farklı yetkililer veuzmanların da olduğu 23 katılımcı yer almıştır.Bu toplantıdan sonra, Özbekistan, Ocak 2008tarihinde, bu sınır ötesi adaylığı da ulusal geçicilistesine ekleyerek güncellemiştir.

4. TÜRKSOY ÜYE DEVLETLERİ UNESCO MİLLÎKOMİSYONLARI TOPLANTISI2. KÜLTÜREL VE DOĞAL MİRAS SEMİNERİHEDEFBu toplantı ile; TÜRKSOY Üyesi Ülkeler ile çokuluslu sınır ötesi adaylıklara yönelikbir çalışma başlatılması öngörülmektedir.