Reseda lutea L. - Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi

Muhabbet Çiçeğinin (Reseda lutea L.) Boyama Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışmaboya maddelerin tekstil boyalarının % 15’inioluşturacağı belirtilmektedir (Tansı, 1999).Muhabbet çiçeği en fazla bilenenboya bitkilerinden biridir ve antik dönemdeboyama amaçlı kullanılmıştır. Kimyasalaçıdan luteolin (C 15 H 10 O 6 ) boya maddesiiçermekte, bu madde özellikle çiçeklenmedöneminde yüksektir (Anonim, 1991).Ülkemizde el sanatlarında kullanılanboya bitkilerinin birçoğu doğadantoplamalar şeklinde karşılanmaktadır. Budurum standart bir ürün ihtiyacınıkarşılayamamaktadır. Bitkisel boyamacılıktaboyama metodu yanında kullanılacakbitkinin ne zaman toplanacağı en önemliaşamalardan biridir. Bununla birlikte diğerkültürel (ekim zamanı, gübreleme vb.)işlemler de boyamalarda kullanılan bitkininboya madde içeriği ve boyama kalitesinietkileyebilmektedir.Bu çalışma ile Güneydoğu AnadoluFlorasından toplanan ve Dicle ÜniversitesiZiraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü çeşitbahçesinde kültüre alınan muhabbet çiçeğiile farklı mordanlama ve mordansız boyamayöntemleri ile boyamalar yapılarak, ışık,sürtünme ve su damlası (yaş ve kuru)haslıklarının belirlenmesi amaçlanmıştır.2. Materyal ve YöntemMuhabbet çiçeği (Reseda lutea L.)bitkisine ait tohumlar Diyarbakır ili Eğililçesi florasından toplanmış ve DicleÜniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla BitkileriBölümünde, 2002-2003 yetiştirmedöneminde kültüre alınmıştır. Seraortamında tüpler içine ekilen tohumlardanyetiştirilen fideler 10 cm boylandığındakoleksiyon bahçesine 45 x 20 cm dikimsıklığında şaşırtılmıştır (Nisan 2003). Bitkiboyu, bitki başına dal sayısı, bitkide kapsülsayısı gözlemleri tesadüfi olarak seçilen 10bitkiden, kapsülde tohum sayısı ise 10 adetkapsülde ölçülerek, ortalamaları alınmıştır(Çizelge 1). Boyamalarda muhabbet çiçeğibitkisine ait toprak üstü materyalkullanılmıştır. Bu amaçla % 50 çiçeklenmedöneminde toprak üstü aksamı biçilenbitkiler gölgeli ve havadar bir yerde bir haftasüre ile kurutulmuştur.Boyamalarda 2.5 Nm beyaz (boyasız)yün halı ipliği ve alüminyum şapı, bakırsülfat, çinko klorür, potasyum bikromat,sodyum klorür, sodyum sülfat, sodyum sülfitve demir sülfat olmak üzere 8 adet kimyasalmadde (mordan) kullanılmıştır. Muhabbetçiçeğinin kurutulmuş kısımlarının % 100 ve% 3 oranında kullanılan 8 mordanla, ön,birlikte, son mordanlama ve mordansızolmak üzere toplam 25 adet boyamayapılmıştır.2.1. Ön MordanlamaYün ağırlığına göre % 3 oranındaalınan mordanlar 1/50 oranında ılık suiçerisinde eritilmiş, önceden nemlendirilmişyün ipliği bu mordanlı suya konulmuş ve birsaat kaynatılmıştır. Bu sürenin sonundadışarıya alınan yün ipliği sıkılarakboyanmaya hazır hale getirilmiştir.2.2. Son MordanlamaYün iplikleri mordansız boyamayöntemindeki gibi boyanmıştır. Daha sonraboyanacak yünün ağırlığına göremordanların % 3 yine yün ağırlığına göre1/50 oranında su içine konulmuş ve bir saatkaynatılmıştır. Böylece son mordanlamayapılmış ve bu süre sonunda kendi halindesoğutulmaya bırakılarak, bol soğuk su iledurulanıp gölge ve havadar bir yerdekurutulmuştur.2.3. Birlikte MordanlamaElde edilmiş ekstrakt içerisine yünkonularak önceden belirlenmiş olan mordaneklenerek yün ipliği hem boyanmış ve hemde mordanlanmıştır.Bir saat kaynatıldıktan sonra yünsoğumaya bırakılmış ve soğuduktan sonrasoğuk suyla durulanarak az ışıklı ve havadarbir yerde kurutulmuştur.2.4. Mordansız BoyamaHazırlanan ekstrakt içine dahaönceden ıslatılıp nemlendirilmiş olan yüniplik konulmuş, bir saat süreyle kaynatılıp,kaynama esnasında eksilen su ilaveedilmiştir. Bu süre sonunda kendi halindesoğutulmaya bırakılarak, bol soğuk su iledurulanıp gölge ve havadar bir yerdekurutulmuştur.196