Yerel Yönetimlerde Cocuk Haklari Birimi - Gaziantep icin Ornek Uygulama Kilavuzu

Yerel YönetimlerdeÇocuk HaklarıBirimiGaziantep için Örnek Uygulama KılavuzuNisan 2009Uluslararası Çocuk MerkeziINTERNATIONALCHILDREN’S CENTER

Yerel YönetimlerdeÇocuk HaklarıBirimiGaziantep için Örnek Uygulama KılavuzuNisan 2009Uluslararası Çocuk Merkezi

Bu yayın Avrupa Birliği’nin mali katkısı ile hazırlanmıştır.Bu belgenin içeriğinden sadece Uluslararası ÇocukMerkezi sorumludur ve bu içerik hiçbir şekilde AvrupaBirliği’nin görüş ve tutumunu yansıtmaz.ISBN: 978-605-60398-1-2Basım Yeri:Meteksan Matbaacılık, Ankara TürkiyeTel: +90-312-290 19 09Basım Tarihi:Nisan 2009, Ankaraİsteme Adresi:Uluslararası Çocuk Merkezi (ICC), Bilkent Üniversitesi MerkezKampüs,Kütüphane Binası, 06800 Bilkent, Ankara, TÜRKİYETel: +90-312-290 23 66Faks: +90-312-266 69 29, +90-312-266 46 78E-postaicc@icc.org.tr

This work has copyright protection under a CreativeCommons Attribution-Non-Commercial-No Derivative Works3.0 International LicenceYürütücü KuruluşUluslararası Çocuk Merkezi (ICC)Uluslararası Çocuk Merkezi 1949 yılında Fransa’da, FransızHükümeti ve UNICEF’in girişimleriyle, gelişmekte olan ülkelerdekiçocuk hekimlerine eğitim ve destek sağlamak, çocuk sağlığı ile ilgiliönemli konularda öncülük yapmak için kurulmuştur. Çalışmalarını1999 yılına kadar Paris’te sürdüren Merkez, aynı yılın sonlarınadoğru Prof. Dr. İhsan Doğramacı’nın girşimi, Türkiye Hükümeti’nindesteği ve Birleşmiş Milletler kuruluşlarının katkıları ile BilkentÜniversitesi’nin Ankara’daki yerleşkesinde yeniden kurulmuştur.Merkez, 2004 yılının Aralık ayından itibaren Dernek statüsündeçalışmalarını sürdürmeye devam etmektedir.

Örnek Kılavuzun hazırlanışında aşağıdaki kaynaklardan geniş ölçüdeyararlanılmıştır: Çocuk Katılımı El Kitabı (Uluslararası Çocuk Merkezi, SHÇEKve UNICEF) Hükümet Dışı Kuruluşlar için Çocuk Haklarına dairSözleşme’nin Uygulanmasını İzleme ve Raporlama El Kitabı(Uluslararası Çocuk Merkezi, Ankara Barosu ve Gündem:Çocuk! Derneği) Child Friendly Cities Framework of Action/Çocuk DostuŞehirler Eylem için Çerçeve (UNICEF Innocenti) Creating Better Cities with Children and Youth: A Manual forParticipation/Çocuklar ve Gençlerle Daha İyi ŞehirlerYaratmak: Katılım için El Kitabı (UNESCO)TeşekkürBu projenin yürütülmesinde ve kılavuzun hazırlığında emeği geçenProjenin Koordinatörü Senem Bengü’ye, ICC Çocuk Hakları Politikave Savunuculuk Sorumlusu Adem Arkadaş’a, ICC İdari İşler veFinans Koordinatörü Defne Ağaoğlu Elbaşı’na, proje faaliyetlerindeemeği geçen ICC Çocuk Kadın ve Aile Sağlığı Program KoordinatörüDr. Dilek Haznedaroğlu’na, Eren Atak ve Işık Bayraktar’a, kılavuzunredaksiyonunda yardımlarından dolayı ICC Çocuk Hakları ProgramıKoordinatörü Gülgün Müftü’ye, proje faaliyetlerinin Gaziantep ilindebaşarı ile gerçekleştirilmesini sağlayan başta Sayın BüyükşehirBelediye Başkanı Dr. Asım Güzelbey olmak üzere, Kültür MüdürüSayın Sema Marangoz ve Sayın Hülya Yıldız’a ve tüm GaziantepBüyükşehir Belediyesi personeline teşekkür ederiz.

ÖnsözÇocuk Haklarına dair Sözleşme’nin ulusal hükümetler tarafından tamolarak uygulanması sürecinin yerel yönetimler düzeyinde desürdürülebilmesini sağlamak ve büyüklüğü ne olursa olsun, çocuklarınyaşadığı tüm topluluklarda çocuk haklarının gözetilmesini öngören birÇocuk Dostu Şehir tanımı ve yapı taşları, UNICEF tarafından geliştirilenbir çerçevede açıklanmıştır. Bu çerçeve, tüm yerel yönetimlerceçocukların öncelikli yararının gözönüne alındığı “temel taşları”içermekte, ve çocukları ilgilendiren tüm kararlarda çocuk haklarıperspektifinden bakmayı ve çocuk katılımını desteklemektedir.Merkezi Finans ve İhale Birimi ile Uluslararası Çocuk Merkezi arasındaKasım 2008 tarihinde imzalanan hibe sözleşmesi ile Avrupa Birliği’nindesteğini alan “Gaziantep Büyükşehir Belediyesi’nde Çocuk HaklarıBirimi Kurulması Projesi” ile, çocuk dostu şehirlerin 9 temel taşından biriolan Çocuk Hakları Birimi veya bir eşgüdüm mekanizması oluşturulmasıçalışmalarına Gaziantep Büyükşehir Belediyesi’nin iştirakindebaşlanmıştır.Proje, Türkiye Cumhuriyeti hükümeti ile UNICEF arasında 2006-2010dönemini kapsayan ülke eylem planı çerçevesinde Çocuk DostuŞehirler Projesinin hayata geçirilmesi kararlaştırılan 12 ilden biri olanGaziantep ilinde, çocuk hakları ve çocuk katılımı konularında yürütülenfaaliyetlere kurumsal bir yaklaşım kazandırmak, çocuk dostu şehirkriterlerinden olan çocuk katılımını Belediye çalışmalarında gözönündebulundurulması ve yaygınlaştırılması amacını taşımaktadır.Bu kılavuz, Gaziantep ilinde, Çocuk Hakları Birimi kurulmasıaşamasında belediye personeline çocuk dostu kavramı ve çocukkatılımı konularında bir rehber olması amacıyla hazırlanmıştır.Kılavuzdayer alan Ekler, proje kapsamında gerçekleştirilen personel eğitimi,semineri ve çocuklarla gerçekleştirilen çocuk hakları çalıştayı sırasındakatılımcılardan elde edilen geribildirimler doğrultusunda hazırlanmış;Gaziantep iline özel, örnek bir uygulama olmasına çalışılmıştır.Bu yayının çocuk dostu olmak isteyen diğer illerde de benzerçalışmalara örnek teşkil etmesi ve yerel yönetimlerin kurumsal yapılarıiçerisinde oluşturulacak Çocuk Hakları Birimleri kurulmasına öncülüketmesi dileğimizle...Uluslararası Çocuk Merkezi

TanımlarÇHS (UNCRC): Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına dair Sözleşme.Çocuk Hakları Komitesi/Komite: Birleşmiş Milletler (BM) adınaÇocuk Haklarına dair Sözleşme’nin uygulanmasına ilişkin raporlarınincelenmesi ile yükümlü, taraf Devletler tarafından atanan 18uzmandan oluşan bir gruptur.Hak: Tarafsız ve eşit, diğer bir deyişle adil bir şekilde sahip olunanözgürlük ve/veya yetki. Haklar özgürlüklerin korunması için bireylereanayasa ve kanunlar ile tanınmış yetkilerdir. Eğer bir kişinin, birkonuda hakkı var ise, devletten veya diğer kişilerden onun yerinegetirilmesini “isteme yetkisi”ne sahiptir demektir.Sivil Toplum Kuruluşu (Hükümet Dışı Kuruluşar): Hükümetin birparçası olmayan kuruluşlar. Örnek: Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı(TEGV), Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV), Çağdaş YaşamıDestekleme Derneği gibi.Hükümet: Kanun yapma ve yürürlüğe koyma yetkisine sahip olanorgan.İnsan Hakları: İnsanların evrensel hakları olması anlamına gelendüşünce.Katılım: Bu dökümanda katılım, kişinin kendisi ile ilgili alınacakkararlara dahil olma hakkının bulunması anlamına gelmektedir.Maddeler: Yasa, sözleşme, anlaşma gibi metinlerde, her biri başlıbaşına bir yargı getiren ve çoğu kez rakamlarla belirtilenbölümlerdir.Onay: Hukuki bir belgenin veya anlaşmanın kabul edilmesidir.Prensip/İlke: Ahlaki (etik) kural. Örnek: Prensiplerim gereği kağıt,elektrik ve su kullanımına dikkat ediyorum.71

Sonuç Gözlemleri: Komite, bir ülkenin raporunu inceledikten sonrao ülkenin hükümetinin çocuk haklarını hangi yollar ilegeliştirebileceği konusunda öneriler içeren bir rapor hazırlar. Burapora sonuç gözlemleri denir.Sorumluluk sahibi: Kişilerin insan haklarına saygı duyulmasını,haklarının korunmasını ve haklarının hayata geçirilmesini garantialtına almakla sorumlu kurum, kuruluş veya birey.Sözleşme: Devletler arasında hukuki olarak bağlayıcı olan anlaşma.Taraf Devlet: Bir sözleşmeyi onaylamış olan devlet, ülke.Temel Haklar/Maddeler: Çocuk Haklarına dair Sözleşme’nin 1 –41. maddeleri. Bu maddeler çocuklar için uygulanabilen tüm haklarıiçermektedir.KısaltmalarBMÇHSICCSHÇEKTBMMUNICEFUNESCOBirleşmiş MilletlerBirleşmiş Milletler Çocuk Haklarına dair SözleşmeUluslararası Çocuk MerkeziSosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme KurumuTürkiye Büyük Millet MeclisiBirleşmiş Milletler Çocuklara Yardım FonuBirleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu82

GirişÇocuk hakları her çocuğun onurlu, saygın, eşit ve adil bir yaşamsürmesini sağlayan, koruyan ve güvence altına alan insan haklarıdır.Çocuk hakları, çocukların gelişimlerinin özel bir evresinde olmaları,görüşlerinin nadiren dikkate alınması, çoğunun oy hakkınınbulunmaması, hükümetlerin insan hakları konusundaki tutumunubelirleyen siyasi süreçlerde anlamlı rol oynayamamaları, insanhakları ihlallerine daha açık olmaları ve hak ihlalleri durumundahukuki yollara başvurabilme ve adli sistemden yararlanabilmekonusunda önemli sorunlarla karşılaşmalarından dolayı, insanhakları bünyesinde özel olarak tanımlanmaktır.20 Kasım 1989 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda kabuledilen Çocuk Haklarına dair Sözleşme şu ana kadar en fazlaonaylanan insan hakları belgesidir.Türkiye Cumhuriyeti, Sözleşme’yi14 Eylül 1990 yılında imzalamış ve 1995 yılında onaylamıştır.Sözleşme, başta devlete, hükümetlere, yerel yönetim vebelediyelere çocuk haklarının korunması, saygı duyulması ve hayatageçirilmesi konusunda yasal yükümlülük, sonra da ailelere veçocuklara ilk elden bakan yetişkinlere, öğretmenlere, sağlıkçalışanlarına, hukukçulara, emniyet görevlilierine, ve sivil toplumkuruluşlarına, yani toplumun her kesimine sorumluluklar verir.Bu Kılavuz Kimin için Hazırlandı?Bu kılavuz Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Meclisinin 18.7.2008tarih ve 332 No’lu kararında oybirliği ile kabul edildiği üzere,Gaziantep Büyükşehir Belediyesi bünyesinde kurulacak olan ÇocukHakları Birimi’nde görev alacak olan personele bir rehber olmasıamacıyla hazırlanmıştır. Ancak, diğer belediyeler, yerel ve mahalliyetkililer, sivil toplum kuruluşları, ve ilgili herkes de bu kılavuzukullanabilir ve yaşadıkları yerlerde çocukların yönetime katılabilmesiiçin bu kılavuzda fikirler bulabilirler.Ayrıca, 12 yaşından büyük çocuklar da bu kılavuzu kullanabilir veyaşadıkları yerlerde yönetime katılmak, seslerini duyurmak için10 3

yaşadıkları yerlerdeki yerel yönetim birimlerinde çalışmak için bukılavuzdan faydalanabilirler.Bu Kılavuz Nasıl Kullanılmalı?Çocuk katılımı ve çocuk dostu yerleşim birimleri konusunda entemel bilgiler sunan ve Gaziantep Büyükşehir Belediye personeli ilegerçekleştirilen eğitim ve seminerlerde elde edilen geribildirimlerinyer aldığı bu kılavuz, temel kavramlara giriş niteliğindedeğerlendirilmeli ve Çocuk Hakları Birimi’nin temel işlev ve görevtanımları konusunda genel bilgiler elde etmek ve başlangıç için birçalışma programı hazırlamak amacıyla kullanılmalıdır.Kılavuzun sonunda yer alan Ekler, Belediye’de çocuk katılımı veçocuk hakları konularında yerleşik bir mekanizmanın oluşturulmasıile tekrar gözden geçirilerek, Gaziantep iline özel ihtiyaçlardoğrultusunda geliştirilmeli ve edinilen tecrübeler doğrultusundaetkin bir çocuk hakları birimi ve koordinasyon mekanizması olacakşekilde yeniden yapılandırılmalıdır.11 4

Çocuk Hakları ve Yerleşim YerleriYaşadığımız alanların nasıl oluşturulduğunu sadece bizi kötüetkilediğinde düşünürüz. Bu alanlar geliştirilirken bizi ne kadaretkileyeceklerini çoğunlukla düşünmez, neden bize sorulupsorulmadığını sorgulamayız, başımıza kötü birşey geldiğinde şikayetetmek için buralardan sorumlu yerel yönetim yetkililerine gider, birmektup gönderir ya da sadece yerel seçimlerde oy vermemizgerektiğinde katılırız yaşadığımız yerlerin yönetimine. Çocuklar sözkonusu olduğunda oy verme haklarının olmaması bir yana kolaycaulaşabilecekleri, onların gözünü korkutmayan büyüklükte,çocukların kolayca anlayacakları idari ve hukuki belgelerledonanmamış bir sistemin olmayışı, genelde yerel yönetimlerdeyaşayan insanların yarısına yakınını oluşturan çocuklar için daha dazordur. Oysa kendimizi ilgilendiren kararlara katılmak en temel insanhaklarımızdandır ve katılımcı demokrasinin de temelini oluşturur.İyi bir yerel yönetim, yaşadığımız alanları, bizim mutlu olacağımızşekilde, ancak bizlerin katılımı ile yaratabilir. Bu katılım, bir yerelyönetim kapsamında yaşayan tüm insanların, yani çocukların da,katılımı ve görüşlerini içerecek şekilde olmalıdır. Yerel yönetimlerdedeğişik birimler, insanların ancak genelde sadece yetişkinlerinihtiyaçları ve görüşleri üzerine hareket eder ve çocukların da oyerleşim yerinde yaşayan ve özel ihtiyaç ve hakları olan bireylerolduğunu unuturlar. Bir çok belediyenin çocuklarla ilgili bir birimibulunmazken, çocuklarla ilgili, çocukların hayatını fazlasıylaetkileyecek konular sadece sağlık ve eğitim birimlerininsorumluluğuna verilmiştir.Çocuğu, bir bütün olarak gören, tüm ihtiyaçlarını göz önündebulunduracak kurumsal bir birim olması gereklidir. Aksi takdirde,çocukların temel insan haklarının gerçekleşmesini desteklememişoluruz. Bu bütünsel bakışı çocukların medeni, siyasi, ekonomik,sosyal ve kültürel haklarının tümünü uluslararası hukuki bir çerçeveile garanti altına alan Çocuk Haklarına dair Sözleşme (bundan sonraÇHS ya da Sözleşme olarak kullanılacaktır) en iyi şekilde çizer.12 5

Çocuk HaklarıÇocuklar, tüm insanların doğuştan sahip olduğu temel hak veözgürlüklere sahiptirler. Çocukluğa mahsus özelliklere ve içindebulundukları fiziksel, ruhsal, zihinsel, manevi, duygusal, sosyalgelişim dönemlerine bağlı olarak da, çocukların özel ihtiyaçlarınacevap veren özel hakları vardır. Yani, sadece çocuk oldukları içinsahip oldukları haklardır; vatandaşlık, tabiyet, ırk, etnik kimlik, dil,cinsiyet, yetenekler ya da diğer özelliklere bakımından, ayrımolmaksızın sahip olduğu haklardır. Çocuk hakları diğer insanlara(çocuklar da dahil!) nasıl davrandığımız ile ilgilidir; kendimize nasıldavranılmasını istiyorsak öyle: insanlık onuruna yaraşır biçimde,saygı göstererek, eşit davranarak, adil davranarak.Sözleşme, çocukların ihtiyaçlarının karşılanması için gerekli çocukhaklarını korumak ve ilerletmek amacıyla taraf olan tüm devletleribağlayıcı, hukuki yükümlülük getirmiştir.Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 10 Kasım 1989’da Birleşmiş MilletlerÇocuk Haklarına dair Sözleşme’yi kabul etmiştir. Bu güne kadartoplam 193 ülke tarafından onaylanan Çocuk Haklarına dairSözleşme, tarihte en geniş kabul gören insan hakları belgesidir.Türkiye Cumhuriyeti Sözleşmeyi 14 Eylül 1990 tarihinde imzalamışve 1995 yılında onaylamıştır. Bu da Sözleşmeyi Türkiye Cumhuriyetiiç hukukunun bir parçası yapmaktadır.Çocuk haklarını anlamak için ilk önce hakkın ne olduğunu anlamakgereklidir.Hak ne demektir?Hak, tarafsız ve eşit, yani adil bir şekilde sahip olunan özgürlükve/veya yetkidir. Haklar, özgürlüklerin korunması için bireylereanayasa ve kanunlar ile tanınmış yetkilerdir. Eğer bir kişinin, birkonuda hakkı var ise, devletten veya diğer kişilerden onun yerinegetirilmesini “isteme yetkisi”ne sahiptir demektir.İnsan hakları insanların en iyi şekilde yaşaması ve gelişmesi için entemel değerdir. Bu haklar; yemek, barınak, eğitim, şiddettenkorunma ve hastayken bakımı içerir. Yaş, cinsiyet, dil, din, ırk13 6

ayırtetmeksizin tüm insanların hakları vardır. İnsan haklarınaherkesin saygılı olacağı bir ortam yaratmak Devletlerinsorumluluğudur.İhmal ve istismara karşı yetişkinlerden daha savunmasız birkonumda bulundukları için çocuklar ve ergenler özel haklara ihtiyaçduyarlar. ÇHS, çocukların insan haklarını uluslararası birsözleşmede biraraya getirmiştir.Devletin görevi, herkesin(ebeveynler, öğretmenler,çocuklar ve ergenler dahil olmaküzere) Çocuk Haklarına dairSözleşme’yi bilmesini veçocukların haklarına saygıgöstermesini sağlamaktır.Yandaki şema, sorumluluksahipleri ve hak sahipleriarasındaki ilişkinin anlaşılmasınayardımcı olabilir.Sorumluluk sahipleri devlet,hükümet, okullar ya daöğretmenler v.b. olabilir. Haksahibi de bir çocuk olabilir. Haksahipleri sorumluluk sahiplerinden hakları ile ilgili sorumluluklarınıyerine getirmelerini isterler ve sorumluluk sahipleri de haksahiplerinin haklarını hayata geçirmelerinde destek olurlar. Bazenbelirli hakları amaç olarak düşünebiliriz. Eğitimi örnek alırsak, eğeramaç/hak eğitimse çocuk bir kaç tane sorumluluk sahibinden haktalebinde bulunabilir.1. Devletin sorumluluğu çocuklar için yeterince okul sağlaması veders programlarının çocuklarla ve yaşamları ile ilgili olduğundanemin olmasıdır.2. Okulun sorumluluğu, çocukların eğitim ve öğrenim göreceğigüvenilir bir ortam ve olanak sağlamaktır.3. Ailenin sorumluluğu çocuğu, giyinmiş, yemeğini yemiş vederslerine hazır bir şekilde vaktinde okula göndermektir.4. Çocukların sorumlulukları da eğitim hakkını sonuna kadarkullanmaları; derslerine gereken özeni göstermeleridir.ÇHS’nde neler vardır?Sözleşme, 54 maddeden oluşmaktadır.14 7

1’den başlayarak 41 de dahil olmak üzere sıralanan maddeler hakmaddeleri olarak bilinirler. Bu maddeler, çocukların temelhaklarından bahseder. Bu haklar çocukların ulaşılabilecek en iyidüzeyde, hayatta kalmaları ve gelişmelerini sağlayacak ortamın nasılolması gerektiğini anlatır. Sözleşme’de 42. maddeden 54. maddeyekadar olanlar taraf Devletlerin Sözleşme’yi nasıl uygulayacağını,uygulamaları nasıl izleyeceğini ve raporlayacağını anlatır.Sözleşme’nin Yönlendirici İlkeleriÇHS’nin hak içeren maddeleri, Sözleşme’nin yönlendirici ilkeleridenilen dört ilke çerçevesinde uygulanmalıdır. Bu maddelerçocuklara gösterilecek olan saygının en temel değerleriniyansıtmaktadır.Bu ilkeler:Ayırımcılık gözetmeme(Madde 2) – Haklar,çocuklar arasında hiçbirayırım ve farkgözetmeksizinuygulanır.Çocuğun yüksek yararı(Madde 3) –Hükümetler, kurumlar,kuruluşlar ve bireyleryani herkes çocuk içinen iyi olanı, çocuğunyararını düşünmelidir.Yaşama ve gelişme (Madde 6) – Bütün çocukların yaşama hakkıvardır. Devlet/hükümetler, çocuğun hayatta kalması ve sağlıklıgelişebilmesi için mümkün olan çabayı göstermelidir.Katılım (Madde 12) – Çocuklar ve ergenler kendi hayatlarınıetkileyecek kararlar alınacağı zaman görüşlerini serbestçe ifadeetme ve düşüncelerine önem verilmesi hakkına sahiptir.Hak maddeleri ne içerir?Bu dört maddede temel ilkeleri açıklanmış olmasına rağmenSözleşme’de garanti altına alınan hakların tümü yansıtılmamaktadır.15 8

Bu sebepten Sözleşme’yi daha iyi anlayabilmek için bölümlereayırabiliriz.Sözleşmede yer alan 41 hak maddesi 3 katagoriye ayrılabilir;Hizmet, Koruma ve Katılım.Her bir kategori gündelik hayatın farklı alanlarında uygulanır; ev,okul, işyeri ve sosyal alan gibi.Hizmet Hakları; çocuklar için gereken yaşam standartını, sağlıkbakımını, ücretsiz eğitimi, yasal ve sosyal hizmetleri içerir.Koruma hakları; çocukların her türlü ayırımcılıktan, suistimalden,ihmalden, zorbalıktan, kaçırılmaktan korunmasını ve çocuk adaletsisteminde güvende olmalarını içerir.Katılım hakkı; çocukların düşüncelerini özgürce ifade etmelerini,demokratik karar alma süreçlerinin her düzeyinde (belediye alt yapıçalışmaları, valilik, kaymakamlık, köy, muhalle muhtarlığı, vb.)fikirlerinin değerlendirilmesini, bilgilendirilmeyi ve sosyal hayatakatılımı içerir.Bir Hak Olarak Çocuk KatılımıÇocuk Hakları Sözleşmesi’ne göre; kendilerini ilgilendiren konularsözkonusu olduğunda, çocukları dinlemeliyiz ve kendileri ile ilgilialınacak kararlarda onlarında görüşlerine başvurmalıyız. Katılımtemel bir haktır. Katılım hakkı, diğer haklarımızı kullanabilmemiz içingerekli bir temeldir. Katılım hakkı, çocukların kendi kapasiteleriölçüsünde, kendi hayatlarını ilgilendiren konularda kendi kararlarınıverme ve faaliyetle geçmeleri konusunda yetişkinlerin çocuklarıteşvik etmesi, saygı duyması ve koruması demektir.Son yıllarda katılımcı planlamanın popülaritesi, çeşitli uluslararasıajansların ve ulusal hükümetlerin, sivil toplum kuruluşlarının katkılarıile artmıştır. Daha önceleri radikal bir fikir olarak kabul edilen çocukve gençlerin katılımına destek artarak devam etmektedir.Buna karşın, çoğu zaman katılım sözü, özellikle de çocuk vegençlerin katılımı, farklı kavram ve yaklaşımları tanımlamak içinanlamı dışında da kullanılmaktadır. Buna bağlı olarak da, katılımınuygulanması da yanlış yönlendirilmiş olarak, uygun olmayan16 9

yollarda ya da toplumun çıkarları ile ters düşecek bir biçimde kontroledilerek ya da manipule edilerek kullanılmaktadır.Bu bölümde hem genel tanımı itibari ile hem de çocuk ve gençler ileilgili olarak “katılım” kavramı üzerinde durulacaktır. Katılımkavramının ne olup ne olmadığı katılımcı planlama programlarınında temelini oluşturacaktır.Katılım Nedir?Bu projede çocuk katılımı şu sekilde tanımlanmaktadır:çocukların değişik düzeylerde kendilerini etkileyen karar almasüreçlerine düzenli ve sürekli bir şekilde görüş bildirmesi vekatılmasıdır. Bu süreç aşağıda sıralanan koşulların yerinegetirilmesini gerektirir: Çocukların ve yetişkinlerin karşılıklı saygı ve güç paylaşımıesasına dayalı diyalog ve bilgi paylaşımı; Çocuklara hem süreci hem de sonuçları etkileyebileyebilmegücünü ve yetkisini verir;Çocukların gelişen kapasitelerine, tecrübelerine, ilgilerinesaygılıdır .11989 yılında ÇHS’nin kabul edilmesi ile “katılım hakkı” uluslararasıhukukun bir parçası olmuştur. Sözleşme’nin ülkeler tarafındanonaylanması ile çocuk hakları ulusal hukukta da yerini almıştır.Katılım hakkı Sözleşme’nin değişik yerlerinde güvence altına alınmışolmasına karşın, en açık olarak madde 12’de kendi başına bir hakolarak güvence altına alınmış ve altı çizilmiştir:Madde 12:1. Taraf Devleter, görüşlerini oluşturma yeteneğine sahip çocuğun,kendini ilgilendiren her konuda görüşlerini serbestçe ifade etmehakkını bu görüşlere çocuğun yaşı ve olgunluk derecesine uygunolarak, gereken özen gösterilmek suretiyle tanırlar.2. Bu amaçla, çocuğu etkileyen herhangi bir adli veya idarikovuşturmada çocuğun ya doğrudan doğruya veya bir temsilci yada uygun bir makam yoluyla dinlenmesi fırsatı, ulusal yasanın usuleilişkin kurallarına uygun olarak çocuğa, özellikle sağlanacaktır.1 UNICEF MENA Bölge Ofisi, 200817 10

18 11

Etkileşimlidir. Katılım; yerelde yaşayanların kendi sesleriniduyurabilmelerinin yanısıra, diğerlerinin seslerini de dinlemeleridemektir. Katılımcı süreci, tüm toplum düzeyinde bir diyaloğu,yetişkinlerle, çocuk ve gençlerin birlikte çalışmalarını öngörür. İhtiyaçlara cevap verir. Süreç yerel ihtiyaç ve koşullara uyguncevap verdiğinden, her süreç birbirinden farklıdır. Genel yaklaşımaçısından bir tutarlılık bulunsa da, süreç içerisindeki adımlarınsırası hiçbir zaman aynı değildir. Kolaylaştırıcıların esnek olmalarıve değişen ihtiyaç ve koşullara cevap verebilmek üzere,uygulanması gereken en iyi yol haritasını tayin ederek, öncedenbelirlenmiş katı kuralları takip etmeye çalışmamaları gerekir.Sponsor olan kuruluşların ve uzmanların, katılım süreci içingereken zamanı ayırmaları ve süreç içerisinde acele etmemelerigerekir. Herkesin fikrini ve görüşlerini belirtebileceği, başkalarınınfikirlerini dinleyebileceği, sorunların analiz edilip ve alternatifleriniaraştırılabileceği ve uygulama planlarının görüşülebileceği ortamsağlanmalı ve zaman ayrılmalıdır. İlgilidir. Katılım yerelde yaşayan insanların hayatlarını etkileyensorunlar ve olaylar hakkındaki bilgilerine dayanır. Çocukların vegençlerin, çoğu zaman yetişkinlerden farklı olan algılarını ve konuhakkındaki verilerini tanır ve değer verir. Katılım aynı zamanda,bilgilendirilmiş bir süreci takip etmek için, bölge dışından gelenuzmanların bilgi ve uzman becerilerini de biraraya getirir. Süreçiçersinde yeralan teknik terimler ve anlaşılması güç olankavramlar, çocukların ve gençlerin kolayca anlayabileceği birsadelikte açıklanır. Eğiticidir. Katılım süreci, proje sponsorları, yerel yönetimdekiyetkililer, projede yeralan uzmanlar ve her yaştan yerel nüfus dahilherkes için eğitici olan bir süreçtir. Katılımın başarılı olabilmesiiçin, herkesin öğrenmeye istekli, yeni anlayışlar geliştirmeyehevesli olması gerekir. Çocuklar ve gençler için katılım süreçlerikapasitelerini geliştirdilkeri, problem çözme ve demokratik kararsüreçlerine katılımı öğrendikileri bir araçtır. Yansıtıcıdır. Katılımcı gelişme kişisel ve grup olarak yansıtmanınrolünü kişisel ve grup öğrenme fırsatı olarak ele alır. Yansıtma ilekatılımcılar hem süreç hem de sonuçlar olarak neyin çalıştığını, iyiişlediğini hem de daha iyi bir sonuç ve süreç için neleringeliştirilmesi gerektiğini tanımlayabilirler. Bu da grubun, kendilerinietkileyebilecek, daha büyük sorunları tanımalarını, genel olarak19 12

farkındalıklarının artması ile yine grup olarak davranacakları yenifaaliyetlere yol açacaktır. Dönüşümcüdür. Katılımın süreçlerinin temel amacı, yerel toplumiçersinde bir çeşit dönüşüm, değişim meydana getirebilmektir. Budönüşüm sadece fiziki ve ekonomik değişimlerle sınırlı değil, yerelhalk ile toplum arasındaki, katılımcılar arasındaki ilişkilerdeki vebelki de en önemlisi olarak da tüm katılanların kişisel değer vealgılarındaki değişim ve dönüşümü kapsar. Çocuklar ve gençleraçısından bu dönüşüm oldukça etkilidir; kişisel değer yargılarınıgeliştirdikleri, toplumun bilgili, etkin ve sorumlu bir bireyi olmabecerilerini geliştirdikleri bir süreçtir. Sürdürülebilir. Yerel halk, fikirlerinin sorulup değer verildiği vekendi ihtiyaçlarına cevap verdiğini düşündüğü bir proje vefaaliyetin amacına erişebilmesi için uygulamaları destekleyecektir.Geniş ölçekte düşündüğümüzde, sürdürülebilir bir kalkınmaancak katılım ile mümkündür, çünkü katılım gerçekleştirilenfaaliyetler konusunda kişilerin sorumluluk hissetmelerini sağlar.Katılım sayesinde çocuklar ve gençler de dahil olmak üzere tümyerel halk, kendi çabalarının ya da tersi olarak ilgisizliklerinin uzunvadede etkilerinin neler olduğunun bilincine varır. Kişiseldir. Katılım insanlararası bir etkileşim sürecidir. Başarısıçoğunlukla kişilerin tutum, değer ve becerileri, katılan kişiler vekurumlarla ilgilidir. Gençler ve çocuklarla çalışan yetişkinler,katılım süreçlerinde kontrolü genç katılımcılara bırakabilmeli,onların ihtiyaç ve bakış açılarına karşı hassas, açık fikirli,dinlemeye ve onlardan öğrenmeye istekli ve şeffaf olmalıdırlar.Tüm bunlardan daha da önemlisi, çocuk ve gençlerin yararlarınakarşı ilgili ve onların hayatlarında olumlu değişikliklergerçekleştirilmesi yolunda çalışmaya istekli olmalıdırlar. Gönüllüdür. Katılım hiç bir zaman bir zorunluluk değildir. Kişilerkatılım süreçlerine, konun kendileri için önemli olduğunudüşündükleri, nasıl dahil olabileceklerini bildikleri ve katılımlarınınbir fark yaratacağını bildikleri için katılırlar.Çocukların ve Gençlerin Katılımının ÖnemiÇocuk ve gençlerin katılımı; katılımın ne olduğunu bilmenin yanısıra,potansiyel yararlarının ne olduğunun tüm katılanlar tarafındanbilinmesine dayanır.20 13

Çocuk ve Gençler için Katılımın Yararları: Yeni ve heyecanlı bir faaliyete dahil olurlar. Yaşadıkları toplum ve çevreye yeni bir bakış açısı ile bakarlar. Demokrasi ve toleransın ne olduğunu öğrenirler. Yeni arkadaşlar, rol modeller ve kendilerine kaynak olabilecekkişiler ile tanışırlar. Yeni bilgi ve beceriler kazanırlar. Yaşadıkları toplumda ve çevrede olumlu değişimlergerçekleşmesine yardımcı olurlar. Çevre bilinci ve sivil sorumlulukları gelişir. Kendi belirledikleri hedeflere erişebilme yolunda kendilerine olangüvenleri artar. Kendilerine güvenleri ve, kişilikleri gelişir; kendileri ile gurur duymahisleri kuvvetlenir.Çocuk ve Gençlerin Katılımının, Toplumun Diğer BireyleriAçısından Yararları: Çocuk ve gençler ile olumlu ve yapıcı ortamlarda etkileşimegirilmesi, nesiller arasında varolan yanlış anlama ve güvensizlikhislerinin üstesinden gelinebilmesine yardım eder. Çocukların ve gençlerin yaşadıkları toplum, dünya ve en önemlisionların kendilerini nasıl gördüklerinin yetişkinler tarafındananlaşılmasını sağlar. Çocukların ve gençlerin hayat kalitelerinin iyileştirilebilmesininyollarını tarif eder. Yaşanılan yerdeki toplum anlayışını kuvvetlendirir. Çocukların ve gençlerin fikir ve başarılarının kabul görmesini,tanınmasını sağlar. Toplumun geleceğine zaman ve para ayrılmasına yardımcı olur.Çocuk ve Gençlerin Katılımının, Yöneticiler için Yararları: Hizmet sundukları yerel halkın ihtiyaç ve sorunları hakkındakapsamlı bilgi sahibi olurlar. Daha bilgili planlama ve kalkıma kararları alırlar. Çocuk Haklarına dair Sözleşme’nin ruhunu ve yerel yönetimleringörevlerini daha iyi uygulamış olurlar.21 14

Çocuklar ve gençler sürüdürülebilir kalkınma hedeflerine dahiletmiş olurlar, böylelikle Gündem 21 ve Habitat Gündemininamaçlarına da erişmeyi kolaylaştırırlar. Daha çocuk dostu ve insancıl bir şehir ortamı yaratılmasınısağlamış olurlar.Çocuk ve Gençlerin Katılımı Hakkında Değişen TutumlarDünya yetişkinler tarafından yönetiliyor. Yetişkinler hangideğişikliklerin, nerede ve ne zaman yapılması gerektiğine kararveriyorlar.Anlamlı çocuk ve genç katılımı, değişimler gerçekleştirmeye gücüolan yetişkinlerden oluşan bir çalışma ile çocukları ve gençleri neleryapılması gerektiği konusunda fikirbirliğine erişme yolundaçocukların ve gençlerin de katılımı, artan gücü ve motive etmeyeistekli yetişkinlerin varlığı ile gerçekleşir. Bu saydığımız şartlarsonuçta bir başarıyı garanti etmese de (projelerin başarısınıetkileyen başka faktörler de vardır), bu şartlar olmadığı takdirdekatılım süreci bir sonuca ulaşmayacaktır.Pek çok yetişkin- aralarında çocukların savunuculuğunu yapanlar dadahil olmak üzere- çocuk ve gençlere karşı tavırlarından dolayı,çocuk ve gençlerin katılımına desteklerini tehlikeye atmaktadırlar.Örneğin, bunlar, çocukluk dönemini, tüm yetişkinlerin tasa veendişelerinden uzak geçirilmesi gereken, kutsal bir dönem olarakdeğerlendirebilirler. Ya da çocuk ve gençlerin katılımını, “kendileriniiyi hissetmelerine” yarayan ancak pratikte pek de yararı olmayan birsüreç gibi görüp, çalışanların işgücünün ve finansal kaynakların“daha verimli” işler için kullanılmasını tercih etmeleri gibi. Çoğuzaman, çocukların ve gençlerin yeterli bilgi ve becerilere sahipolmamasından dolayı, karar süreçlerine katılımlarının gereksizolduğu yönünde bir inanış hakimdir.Yetişkinlerin çocuk ve gençlerin katılımına karşı tavırlarını ve bakışaçısını değiştirmek, uygulanacak olan program ve projelerin debaşarısını etkileyecek önemli bir adımdır. Aşağıdaki tabloda çocukve gençlerin katılımı hakkında genel tutum ve engellere yerverilmiştir. Bu listede yer alan engeller belediye çalışanları, gençlik22 15

savunucuları ve proje yöneticilieri tarafından 1998 yılındadüzenlenen bir çalıştay sırasında ortaya çıkmıştır.Çocuk Dostu Yerleşim BirimleriBu bölümde, Çocuk Dostu Şehir uygulamaları kapsamında, çocukkatılımı konusunda Avrupa’da bazı şehir belediyeleri tarafındangerçekleştirilen projeler hakkında bilgiler verilmiştir. Örnekçalışmalar olarak farklı forumlarda paylaşılan bu projeler, şehirlerdeyaşayan çocukların ve gençlerin ihtiyaçları gözönüne alınarak başkayerel yönetim birimleri tarafından tekrarlanabilir.Proje Adı: Tilburg’da BüyümekÜlke: HollandaProjenin Yürütücüsü: Tilburg BelediyesiProjenin Odak noktaları:Odak alanları Düşük Orta YüksekDurum AnaliziXÇocuk veXGençlerin KatılımıSektörlerarasıXYaklaşımStratejik OrtaklıklarXDezavantajlıXGruplara verilenÖnemÇocuk DostuXŞehirler ile İletişimAğının KurulmasıSavunuculukXStratejileriKurumsal veXHukuki ReformlarKapasite GeliştirmeXİzleme veXDeğerlendirme23 16

Hedef Grubu: Tilburg’da yaşayan çocuklar ve gençlerTilburg, yaklaşık 200,000 nüfusu ile Holanda’nın altıncı büyükşehridir. Geçtiğimiz on yıl içinde Hollanda’nın pek çok şehrindenüfus patlaması gözlenmiştir. İnşa edilen binaların şehirmerkezindeki yoğunluğu, yeşil alanların azlığı ve artan trafik, şehirmerkezlerini çocuk ve genç dostu olmayan çevreleredönüştürmüştür. Yeni şehirleşme planları varolan şehir planlarınaentegre edilmemiş, çocukların ve gençlerin yaşam koşullarıgözönüne alınmamıştır.Çocuklar ve gençlerle yapılan görüşmelerde aşağıdaki kaygılarortaya çıkmıştır: Çocuklar ve gençler için oyun, eğlence ve spor olanakları özellikleyaşadıkları mahallelerde azalmıştır. Çocuklar ve gençler için varolan olanaklar ve hizmetler (oyunbahçeleri, basketbol alanları vb.) ihtiyaç ve talebikarşılayamamaktadır. Gençler, yetişkinler ve belediyedeki yetkililerin gözünde negatif birimaja sahiptirler. Gençler daha az iş imkanlarına sahip olmaları ve şehirmerkezlerinde kendilerini güvende hissetmedikleri için sorunlarlakarşı karşıya kalmaktadırlar.Hollanda’nın büyük şehirlerinde göçmen ailelerin sayıları gittikçeartmaktadır. Politik kurumlar, geçen on yıl içerisinde çok kültürlü birtoplum kavramını benimsemişlerdir. Bu kavram, göçmen gruplarınkendi kültürlerini devam ettirirken, nesiler içerisinde yavaş yavaşHollanda kültürüne uyum sağlamaları beklentisini taşıyordu. Ancak,bu beklenti her zaman doğru çıkmadı; pek çok göçmen ailenin ikincihatta üçüncü nesil çocukları Hollanda kültürüne entegre olmaktançok uzak olarak yetiştiler ve gitgide artan sayıda genç okulu yarıdabırakmak, suç işlemek gibi sorunsal davranışlar göstermeyebaşladılar. Buna “karşı bir tepki” olarak, pek çok belediye buproblemlere pozitif davranışları desteklemek yerine negatifdavranışlara karşı “sıfır tolerans” politikası ile karşılık verdiler.Tilburg’de yaşanan tecrübeler göstermiştir ki, pek çok sorun daha24 17

yapıcı ve önleyici stratejiler ve genç insanları daha ciddiye alarak vesosyal katılımlarını harekete geçirerek önlenebilir.Politik Çerçeve Tilburg şehrinde yeni yönetim modeli 1985 yılından itibarenuygulanmaya başlandı. Amacı, kötüleşen finansal durum ve bilgipaylaşımının azalması gibi, şehirde karşılaşılan daha pek çoksorunun çözülmesi idi. Şehir için yeni bir vizyon başlatıldı: ModernEndüstriyel bir Şehir. Bunu gerçekleştirebilmek yolunda, kamuidaresini ve sunduğu hizmetleri daha etkin hale getirebilmekamacıyla iş idaresi metodları ve teknikleri kullanılmaya başlandı.Bu sayede belediye taleplere daha rahat cevap verebilen, müşteriodaklı ve saydam oldu.Bunlar gerçekleştirilirken: Açık standartları, yönergeleri ve tedbirleri ile bir çerçeve yaratıldı. Farklı birimler, departmanlar arasında koordinasyon güçlendirildi. Kontrol ve planlama araçları geliştirildi. Birimlerin performansı üzerindeki kontrol güçlendirildi.Bu yeni modelin benimsenmesi, tüm paydaşlar açısından işlerin vesorumlulukların tamamı ile yeniden yapılandırılmasını gerektiriyordu.Bu da vatandaşların şehirlerini geliştirmek açısından daha fazlahaklar elde etmenin yanısıra, daha fazla sorumluluk üstlenmeleridemekti. Yeni model büyük bir başarıya erişti: finansal tablo olumluyönde değişti, Tilburg’de yaşayanlar yaşadıkları çevre vebelediyelerinin çalışmalarından daha memnun oldular.Yeni model, Tilburg Belediyesi’nin ortaya çıkan sorunlara dahaesnek bir şekilde cevap vermesini kolaylaştırdı. Bu sorunlardan biride, özellikle göçmen ailelerin çocukları arasında, okulu terkoranlarında meydana gelen artma idi. Yaygın olarak görülen busoruna cevap olarak, 1990’ların sonunda gençler için olan politikalaranaliz edilmeye başlandı. Bu araştırmalar gösterdi ki, bu sorununçözümünde sorumlu olması gerekenler, pek çok farklı kurumayayılmıştı ve sorunların nedeni açık olarak bilinmiyordu.Özel bir gençlik tedbiri olarak “Tilburg’de Büyümek” tümpaydaşların yeni ve açık roller ve sorumluluklar almaları için yeni birçerçeve geliştirilmesi amacını taşıyordu. Gençlerin katılımı butedbirin en temel öğesi idi. Gençler girişimlerde bulunarak, karar25 18

süreçlerine katılarak ve kendilerini de ilgilendiren konular hakkındafikirlerini açıklayarak topluma olumlu şekilde katkıdabulunabilirler.Tilburg şehri, tüm Hollanda’da gençleri politikaoluşturma sürecine dahil eden ilk belediye olarak, yerel gençlikstratejilerinin oluşturulması konusunda da bir örnek teşkiletmektedir. Etkinliğinin bir göstergesi olarak da Hollanda Prensi vePrensesinin 2001 yılında Tilburg şehirini ziyaretleri gösterilebilir. Butür üst düzey ziyaretler söz konusu olduğunda, ziyaretorganizasyonları yerel yönetimlerin üst düzey yöneticilerindenoluşan bir protokol tarafından organize edilir. Tilburg Belediyesi iseziyaretleri sırasında şehirin Kraliyet mensuplarına tanıtımını gençlerebırakmışlar, tamamen gençler tarafından organize edilen birprogram takip edilmiştir.Girişimin TanıtımıAmaç: Girişimin temel amacı, çocuklar ve gençlerin toplumabağımsız kişiler olarak katılımlarının sağlanmasıdır. Bunu sağlamakiçin aile yaşamı, okul, eğlence ve istihdam vb. sosyal sistemleriçerisine gençlerin tam anlamı ile katılmaları için fırsatlarsunulmalıdır.Tilburg Belediyesi bunu belediye ile gençler arasında,sorumlulukların ve hakların açık şekilde tanımlanması ilegerçekleştirmeyi amaçlamaktadır.Girişimin Amaçları:Aşağıda yer alan amaçlar tanımlanmıştır: Çocukların ve gençlerin sosyal olarak bağımsız olmalarınınsağlanması: Toplum içerisindeki yerinizin bilinmesi ve gençlerhakkında alınan kararlara nasıl katılınacağının bilinmesi Çocukların ve gençlerin kendi kendilerine bakabilmesininsağlanması: Önce kendinize sonra da başkalarına bakabilme Gençler arasında duygusal dengenin sağlanması: Dış baskılarakarşıkoyabilme ve kendine güveni geliştirme Çocukların ve gençlerin gelecekteki finansal bağımsızlığınıngaranti edilmesi: Doğru tutumların öğrenilmesi, finansal olarakkendi kendine yetebilmek ve bir işe sahip olmak için kapasiteyeve bakış açısına sahip olunması.Çocuklar için Şehirler Forumu26 19

Türkiye’den sadece Gaziantep Büyükşehir Belediyesi’nin üye olarakçalışmalarına katıldığı, 2007 yılında Stturgart’ta 25 Avrupaülkesinden 50’yi aşkın belediyenin katılımı ile kurulan Çocuklar içinŞehirler Forumu (Cities for Children Forum), 5 tematik alanda(eğitim, uygun barınma koşulları ve açık alanların bulunması, sağlık,iş hayatı–özel hayat dengesinin kurulabilmesi, çocuk ve gençlerinkatılımı, trafik ve güvenlik) Avrupa şehirlerinin çocuklar ve gençleriçin daha yaşanılır, güvenli yerleşim birimleri olmalarını sağlamayıamaçlayan bir oluşumdur. Bu Forum’un çalışma amaçlarına uygunolarak, yukarıda bahsedilen 5 tematik alanda yapılan örnekçalışmaların ve projelerin paylaşıldığı çalıştaylargerçekleştirilmektedir. Aşağıda, Çocuklar için Şehirler Forum’unaüye Belediyelerin çocuk katılımı konularında yaptıkları örnekçalışmalardan özetler bulabilirsiniz.Tartu Şehrinde Gençlik ParlamentosuYürütücü Kuruluş: Tartu Şehir Yönetimi Gençlik Politikaları veHizmetleri BölümüKuruluşun yapısı: Yerel Belediye (Tartu/ Finlandiya)Projenin özeti: Bu proje yerel yöneticiler ile şehirde yaşayançocuklar ve gençler arasında var olan iletişim kopukluğuna birçözüm bulabilmek, çocuk ve gençler için zamanlarını faydalı birşekilde geçirebilecekleri bir faaliyet yaratmak ve çocuk ve gençlerinsosyal refah ve yerel politikalar konusunda daha ilgili, bilgi sahibikişiler olmaları için bir fırsat yaratmayı amaçlamaktadır. Proje, Tartuşehrinde yaşayan çocuklar ve gençlerin Şehir Konseyi ve ŞehirYönetimi içerisinde temsil edilmelerini sağlamak ve aynı zamandakurulan Gençlik Parlamentosu için üyeler yetiştirmeye çalışmıştır.Bu proje kapsamına, Gençlik Parlamentosunda görev alan 23 üyeçocuk ve genç temsilci, Tartu şehrinde yaşayan 350 çocuk ve genceçeşitli faaliyetlerle ulaşmışlardır. Seçilen temsilciler çocuk vegençlerin katılımı hakkında okullarda seminerler düzenlemişler,şehirde yaşayan çocukların ve gençlerin sorunları ve ihtiyaçlarıhakkında yine çocuk ve gençlerle görüş alışverişinde bulunarak, busorunların ve ihtiyaçların şehir yönetim politikaları içerisindeyeralarak, çözüme ulaştırılması konusunda çalışmışlardır.27 20

Çalışma Programı: Gençlik Parlementosunun çalışma metodları çokçeşitli şekillerde olsa da, Parlamento temsilcileri ayda iki kereyapılan düzenli toplantılara katılmışlar, okullardan yetkililer ileöğrencilerin yeraldığı yuvarlak masa toplantıları düzenleyerek,çocuklar ve gençlerden olduğu kadar okul yöneticilerinden deşehirde yaşayan çocukların ve gençlerin sorunları ve ihtiyaçlarıkonularında geribildirimler toplamışlardır. Yuvarlak masatoplantılarında tartışılan sorunlar hakkında, yerel yönetim yetkileri iletoplantılar düzenlemişlerdir. Yapılması planlanan faaliyetlerarasında, Tartu şehrinde yaşayan çocuk ve gençler için bir ankethazırlanarak, okullarda dağıtılmasıyla çocuk ve gençlerin sorunlarıhakkında daha kapsamlı bilgiler elde edilmesi amaçlanmaktadır.Bunun yanısıra, yerel yönetim yetkililerinin çocukların ve gençlerinsorularını cevaplayacakları tartışma toplantıları düzenlenecektir.Yürütülen tüm bu faaliyetler, dayanağını Gençlik Parlamentosundagönüllü olarak görev alan çocuklar ve gençlerden ve onların şehiryönetimi ve şehir yaşamına katılma ve katkıda bulunma isteğindenalmaktadır.Bu faaliyetler için şehir yönetimi Gençlik Parlamentosuna yıllık 1600Euro tutarında bir bütçe ayırmışlardır. Gerçekleştirilen faaliyetlerinmasrafları bu bütçeden karşılanmaktadır.Bu projenin sonuçları gözönüne alındığında, oluşturulan GençlikParlamentosu ile yerel yönetim birimleri arasında yeralmışsa da,şehir yönetimi kurumsal yapısı içerisinde tanınması ve Tartuşehrinde yaşayan çocuklar ve gençlerin Gençlik Parlamentosu veişlevleri hakkında kapsamlı bilgi sahibi olmaları devam eden birsüreçtir. Proje başarısını, Gençlik Parlamentosunda temsilci olarakbulunan çocukların ve gençlerin motivasyonundan almakta, yerelyönetimin sağladığı imkan ve destekle de proje başarıya doğruilerlemektedir.Bu proje kapsamında karşılaşılan sorunların başında, ilk aşamada,Gençlik Parlamentosunun yerel yönetimin tüm birimleri tarafındantanınmaması, iletişimdeki zorluklar yer almıştır. Bazı şehir yönetimiyetkililerinin Gençlik Parlamentosu temsilcilerini ve çalışmalarınıtanımaması, gençlerin motivasyonunda bir düşüşe de sebepolmuştur. Şehir yönetiminin Gençlik Parlamentosunun faaliyetleri28 21

için ayırdığı bütçe de, yapılması planlanan faaliyetler gözönünealındığında azdır.Gençlik Parlamentosu hakkında, Tartu şehrinde çocukların vegençlerin yaptığı bazı yorumlardan şunları örnek verebiliriz:“Gençlik Parlamentosu, çocukların ve gençlerin şehir yöneticileri ilebiraraya gelerek, şehirde yaşayan çocukların ve gençlerinsorunlarını tartışabildikleri, çözüm aradıkları ender bir fırsattır.” –Gençlik Parlamentosu temsilcisi“Gençlik Parlamentosunun en önemli etkisi, temsilcilerekazandırdığı öz güven ve kişisel gelişimdir. GençlikParlamentosunun faaliyetleri sırasında kazandığımız tecrübe vebeceriler, gelecekte bizler için mükemmel kazanımlardır.” – GençlikParlamentosu BaşkanıProjenin Adı: Offenbach Çocuk Odaklı Haritası: Çocuklar içinçocuklar tarafından yapılan bir haritaYürütücü Kuruluşlar: Bu proje, Offenbach şehiri Çocuk ve GençlikParlementosu ile Çocuk ve Gençlik Sosyal Yardım Bürosuişbirliğinde gerçekleştirilmiştir.Kuruluşun yapısı: Yerel belediyeOffenbach şehirinde belediyenin kurumsal yapısı içinde yer alanÇocuk ve Gençlik Parlementosu 1998 yılında oluşturulmuş, siyasipartilerden bağımsız olarak çocukların ve gençlerin siyasi temsilinisağlayan ve onların çıkarlarını savunan bir mekanizmadır. OffenbachBelediyesi, Gençlik Parlementosunun çalışmalarını sürdürmesi içinyıllık 5000 Euro tutarında bir bütçe ayırmıştır.Bu proje, Çocuk ve Gençlik Parlementosunun temsilcileri tarafından,Offenbach şehrinde yaşayan çocukların ve gençlerin şehirde güvenlibir şekilde hareket edebilmelerini sağlayacak bir çözüm olarakortaya çıkmıştır. Çocuk odaklı olarak hazırlanan şehir haritasının ilk10.000 kopyası Ekim 2007 tarihinde hazırlanarak okullaradağıtılmıştır. Çocuklar tarafından değerlendirilen haritalar üzerindeönerilen değişiklikler tamamlanma ve tekrar basım sürecinegelinmiştir.29 22

Projenin sonuçları şu şekilde özetlenebilir: Bu harita çocuklara vegençlere güvenli ulaşım alternatiflerini göstererek, şehir içinde rahathareket edebilmelerini sağlamıştır. Ayrıca, çocuklara ve annebabalaratatil günleri için geziler, faaliyetler planlayabilmeleri için birbaşvuru kaynağı olmuştur.Proje, Çocukların ve gençlerin çevrelerini keşfetmelerini destekleyenbir faaliyet olarak, şehirdeki ilginç ve bilgilendirici yerler hakkındayetişkinlerle etkileşime girecekleri iyi bir çocuk katılımı örneğiolmuştur. Çocuk ve gençlerin yaşadıkları çevreyi ve şehiritanımalarına fırsat veren, çevrelerini tanırken, bir yerden bir yerehareket serbestisi hakkında düşündüren ve bunu yaparken şehirdeyaşayan yetişkinlerle etkileşime girdikleri, sosyal becerilerinigeliştirdikleri bir faaliyet olmuştur.Bu proje kapsamında Offenbach şehrinde yaşayan 10.000 çocuk vegence ulaşılmıştır.Çocuk odaklı şehir haritasının hazırlanmasının farklı aşamalarındafarklı metodlar kullanılmıştır. Bilgi toplama ve planlama aşaması,değerlendirme aşaması ve marketing aşaması olarakayırabileceğimiz bu aşamalarını ilki olan bilgi toplama ve planmaaşamasında; farklı kurumlarda (anaokulları, yuvalar, gençlikmerkezleri ve ilköğretim okulları) bulunan çocuklarla yapılangörüşmeler ve onlardan alınan bilgiler doğrultusunda, şehirdeçocukların ilginç bulduğu tüm yerlerinin işaret edildiği ilk çizimleryapılmıştır. Daha sonra toplanan tüm bilgiler, çocukların ihtiyaçlarıdoğrultusunda tekrar gözden geçirilerek bu yerlere çocuklar için engüvenli ulaşım yolları gösterilmiştir. (Otobüs yolları, bisiklet ilegidilebilen yollar vb.) Son olarak pazarlama aşamasında, projeninçıktılarının belediye yetkililerine ve okullarda çocuklarla paylaşımıgerçekleştirilmiştir.Araştırma, tasarım, haritanın çizmi ve en son olarak da haritanıntanıtımı aşamalarında 500’e yakın çocuğa ulaşılmıştır. Buçocuklardan 20’si projenin en başından itibaren projeniyürütülmesinden sorumlu olmuşlardır. Bu 20 çocuk 1 belediyeçalışanı ve 1 Çocuk Sosyal Yarım Bürosu temsilcisinden destek vetavsiye alarak çalışmışlardır. Belediyede görevli bir başka yetkili de30 23

haritanın dizaynı aşamasında teknik detaylar konusunda çocuklaradestek vermiştir.Çocuk odaklı haritanın hazırlanması yaklaşık 3.500 Euro’yamalolmuştur. Bu harcamanın büyük bir kısmını basım masraflarıoluşturmaktadır.Proje başarı ile gerçekleştirilmiş, bir sonraki aşamalarındaçocuklardan gelecek geri bildirimler doğrultusunda haritanıngeliştirilmesi mümkün olacaktır. Onsekiz ay süren bu projenin başarıile gerçekleştirilmesindeki temel sebeplerden biri, Offenbahşehrinde yaşayan çocuklar ve gençlerin yerel yönetim yetkilileri ilemükemmel bir işbirliği içinde büyük bir motivasyon ile çalışmalarıdır.Projenin uygulanması sırasında karşılaşılan zorlukların biri, bilgitoplama ve planma aşamasında, çocukların bulunduğu kurumlarınziyaret edilerek, çocuklar yapılan görüşmelerin uzun zamanalmasıydı. Bu sebeple, proje bir sene yerine 18 ay sürmüştür.Bu projeye ek olarak Offenbach Belediyesi çocukların katılımınıdestekleyen başka fikirleri de dahil ederek, hazırlanan çocuk odaklıharitanın çocuklardan gelecek geribildirimler doğrultusundageliştirilmesini destekleyecektir.Projenin Adı: “Belediye Okulu”Yürütücü Kuruluşlar: Cologne Belediyesi Aile ve Çocuk HizmetleriBölümü tarafından yürütülmüştür.Kuruluşun Türü: BelediyeCologne şehir Belediyesi, Aile ve Çocuk Hizmetleri Bölümü’nüngirişimi ile yürütülen bu projenin amacı, gençlerin sosyal gelişimininilerletilmesi ve şehirde yaşayan gençlerin politik konulardaolgunluğa erişmiş vatandaşlar olarak yetişmelerinin sağlanmasıdır.Bu proje ile “Belediye Okulu” olarak adlandırılan ve gençlerin yerelyönetimdeki yetkililer ve politikacılar ile biraraya gelmelerine olanakveren ve böylelikle gençlerin şehir yönetimi ve idari yetkilerhakkında kapsamlı bilgi sahibi olmalarını sağlayan bir mekanizmakurulmuştur. Bu girişim, gençlerin şehir yönetiminde kararsüreçlerine aktif katılımlarını özendirmeyi amaçlamıştır. Belediyeokulu, şehirdeki okullar, çocukların ve gençlerin yeraldığı diğerkurumlarla çalışmaktadır. Bu okul, şehir konseyi ve idari kadro ve31 24

hedeflenmiş ve Riga şehrinde bulunan Çocuk Hastanesin’de kankanseri tedavisi gören çocuklarla çalışılmıştır.Bu proje ile yaklaşık 300 çocuk ve gence ulaşılmış, ve Riga ÇocukHastanesi’nde yatarak kan kanseri tedavisi gören çocuklar için,tedavi masraflarını karşılanması ve hastaneye bağış sağlanması içinfikirler üretmeleri istenmiştir.Çocuklar ve gençler ilk önce gruplar oluşturarak bağış toplamak içinfarklı fikirleri değerlendirmişler, yerel sponsorlar bulunması, gönüllümüzisyenlerin bulunması, hastane yetkilileri ile ve yerel medya ileçalışılarak halkın bu konu üzerine dikkatinin çekilmesi üzerindeçalışmışlardır. Çocuklar ve gençler bu proje kapsamında kendifikirlerini yaratıp, tüm faaliyetleri kendi başlarına uygulamayaçalışmışlardır. Yetişkinler çocuklar ve gençlere sadece desteksağlamışlardır.Çocuk Dostu Yerleşim Yerleri OluşturulmasıMüdahele ÇerçevesiBu doküman Çocuk Dostu Şehirlerin tanımlanması ve geliştirilmesiüzerine bir çerçeve sunmaktadır. Çocuk haklarının uygulanmasıamacıyla yerel yönetişim sisteminin basamaklarını tanımlamaktadır.Taraf Devletlerin Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’ninyerel yönetimlerce de uygulanması sürecine gerekli olan çerçeveyitanımlamaktadır.Çocuk Dostu Şehirler kavramı; büyük, küçük, kentsel ya da kırsalolsun, çocukların dahil olduğu her türlü toplum yönetimine dahiledilebilecek bir kavramdır. Bu çerçeve her boyuttan yönetimeadapte edilebilecek bir yapıdadır.Çocuk Dostu Şehirler girişimi; küresel olarak toplumların hızlıtransformasyonu ve şehirleşmesi, merkezi olmayan bir yapıkapsamında yerel belediyelerin nüfus üzerinde artan sorumlulukları,bunun bir sonucu olarak ulusal politik ve ekonomik sistemlerdeşehir ve ilçelerin artan önemi gibi bir dizi akımın sonucunda ortayaçıkmıştır. Çocuk Dostu Şehirler girişimi Çocuk Haklarına dairSözleşme’nin çocuklarının hayatlarını doğrudan etkileyecekalanlarda uygulanmasını teşvik etmektedir. Tüm vatandaşlar için enyüksek hayat kalitesine erişmeyi teşvik eden bir stratejidir.33 26

Çocuk Dostu olan bir şehir, Çocuk Haklarına dair Sözleşme’nin enkapsamlı şekilde uygulanmasını taahhüt etmiş demektir. Busebeple, Çocuk Dostu Şehir her genç insanın aşağıda sıralananhaklarını garanti etmeyi taahhüt etmektedir: Çocukların yönetime aktif katılımının sağlanması Şehirleri ile ilgili olarak isteklerini açıklayabilecekleri bir ortamhazırlanması Aile, topluluk ve sosyal hayata katılım Temel hizmetlere (eğitim, sağlık gibi) ulaşabilme Sağlıklı içme suyu ve hijyenin sağlanması İstismar, şiddet ve kötü muameleden korunma Güvenli sokak ve caddeler Arkadaşları ile oynayabilecekleri güvenli oyun alanları Yeşil alan ve hayvanlarla iç içe bir yaşam Temiz hava ve temiz çevre Kültürel ve sosyal olaylarda aktif olarak yer alma Etnik, cinsiyet, dinsel, yoksulluk/zenginlik, engellilik gibi alanlardaayrımcılığın ortadan kaldırılmasıÇocukları ve yaşadığımız şehirleri göz öünde bulundurabilirsek,Çocuk Dostu Şehirler yaratmak için bir vizyon geliştirebiliriz.Bir Yerleşim Yerini Çocuklar ve Gençler için Daha İyi YapanNedir?Bir şehrin insanın gelişimini destekleyip, desteklemediğine nasılkarar verebiliriz? Bir şehri büyümek için çok uygun bir yer yapanşey nedir? Aşağıda belirtilen ve çocuklar tarafından tanımlanan iyibir çevre ve ortam özelliklerini gözden geçirerek bu sorularıncevabını düşünebiliriz.Sosyal Entegrasyon. Çocuklar ve gençler şehrin genelinde hoşkarşılanırlar ve diğer yaş gruplarından kişiler ile kamu alanlarındaetkileşime geçerler. Parçası oldukları topluma ait olduklarınıhisseder ve değer verildiklerini bilirler.Çeşitli faaliyet alanlarının bulunması. Çocuklar ve gençler içinarkadaşları ile biraraya gelebilecekleri, oyun oynayıp,konuşabilecekleri, spor yapabilecekleri, toplumsal çalışmaları34 27

sürdürebilecekleri, alışveriş yapabilecekleri, yetişkinlerin gözetiminegerek olmaksızın, tek başlarına olabilecekleri, kamu alanlarında yada caddelerde olanları gözleyebilecekleri çok farklı alanlar vardır.Güvenlik ve hareket serbestisi. Çocuklar ve gençler yerel bölgeve bu bölgede yaşayanlar hakkında bilgi sahibidirler ve bu kişiler ileetkileşim içindediriler. Suç olayları olmasına karşın genel birgüvenlik hissi vardır, ve arkadaşları ile bir araya gelirler.Akranların biraraya geldiği yerler. Çocuklar ve gençler, sokakbaşları, yerel bir parkın bir köşesi, bir cafe ya da oyun alanı, toplummerkezi ya da boş bir arsa gibi, kendilerinin olarak sahiplenip oyunoynayabildikleri, sosyalleştikleri bir alana sahiptirler.Kaynaştırıcı bir toplum kimliğine sahip olma. Çocuklar ve gençleryaşadıkları yere ait tarihi bilir ve geçmişte yaşanan başarılardankıvanç duyarlar. Yerel kültüre ait faaliyetlere etkin olarak katılırlar.Yeşil alanlar. Çocukların ve gençlerin yeşil parklar, yeşil sporsahaları, ağaçların bulunduğu yeşil yürüyüş parkları ya da kendileriiçin güvenli korular ya da orman gibi alanlara erişebilmeleridemektir.Olumsuz ÖzelliklerSpektrumun diğer ucunda ise çocukların ve gençlerin şehir vetoplum hayatından uzaklaşmalarına, yabancılaşmalarına sebep olanbazı olumsuz özellikler sıralanmaktadır.Stigma ve sosyal dışlanma. Çocukların ve gençlerin kendilerinitoplumun istenmeyen bireyleri olarak hissetmeleridir. Diğer yaşgrupları ile toplum hayatına karışamaz, kamu alanlarında pekgörülmez, akranları ile bir araya gelmelerine resmi ya da resmiolmayan bazı politikalar sebebi ile izin verilmez. Yerel medyadaçocuklar ve gençler hakkında çıkan haberler genelde “gençliksorunları” üzerinedir, yetişkinler arasında çocuk ve gençlere karşı birgüvensizlik ve kuşku mevcuttur.Can sıkıntısı. Kendileri için ayrılan alanlar genellikle çok steril,hiçbir özelliği olmayan ya da çöple kirlenmiş alanlardır bu sebepleçocuklar ve gençler bu alanlarda vakit geçirmekten kaçınırlar.Taciz ve suç kaygısı. Çocuklar ve gençler şehirlerin belirlibölümlerinden ya da tümünden suç ve şiddet kaygıları ile kaçınırlar.Bu sebeple, gençler ve çocuklar açısından pek çok ilginç yerbulunsa da, bu alanlar kendileri için erişilebilir değildir.35 28

Irk ve etnik kökene bağlı gerginlik. Çocuklar ve gençler ırk ve etnikkökenlerinden dolayı toplumsal dışlanma ve bir korku hissederler.Yoğun trafik. Sokakların ve diğer kamusal alanların büyük birbölümü hareket eden ya da park edilmiş arabalar tarafından işgaledilmiştir. İnsanlar için çok az bir alan kalmıştır. Yoğun ve hızlı akantrafik, caddelere yakın yerlerde bulunan park ve yaşam alanlarını datehlikeli kılmakta, çocukların hareket serbestisini önemli ölçüdekısıtlamaktadır.Toplanmayan çöpler ve etrafa atılan çöpler. Çocuklar ve gençlerpark ve sokaklardaki çöp yığınlarını ve yere atılan çöpleri gördükçekendilerine önem verilmediğini düşünürler.Temel hizmetlerin yokluğu. Su, kanalizasyon ve çöp toplanmasıgibi temel hizmetlerin yokuğu, çocuk ve gençlerin sağlıklarınıetkileyecek olumsuz sonuçlar doğurmaktadır.Çaresizlik hissi. Çocuklar ve gençler genellikle kendi fikir vedüşüncelerinin yetişkinler tarafından ciddiye alınıp alınmadığıkonusunda kuşku duyarlar. Bu duygular genellikle toplumdakiduygulara da yansır ve olumlu değişimler gerçekleştirebilmekonusunda duyulan kuşkular, politikacılara duyulan kuşku ve şüpheile ortaya çıkar.Yaşadığım Şehir Çocuklar ve Gençler için İyi bir Yer mi?Şehrimdeki çocuklar ve gençler yaşadıkları bu şehir hakkında nelerhissediyorlar? Toplumun bir bireyi olarak saygı görüyorlar mı?Arkadaşları ile bir araya gelebilecekleri yerler var mı? Toplumfaaliyetlerine katılıyorlar mı? Kendilerini güvende hissediyorlar mı?Yaşadığım şehir büyümek için iyi bir yer mi?Bu bilgileri okurken aklınıza ilk gelen sorular bunlar olabilir. Ve dahasonra gelen soru da “Yaşadığım şehrin çocukların büyümesi için iyibir yer olması için ben ne yapabilirim?” Bu sorulara geleneksel biryaklaşım ile, çocukların yaşam kalitesi, bebek ölüm hızı, okuryazarlık oranı, gelir düzeyi, barınma imkanları, trafik yoğunluğu vesuç istatistikleri gibi nicel ölçüm yöntemleri ile cevap aranmıştır. Buölçümler önemli istatistik göstergeler sağlayarak, şehirlerin birbirleriile karşılaştırılması ve zaman içerisinde gelişmelerin izlenebilmesineyardımcı olmuştur. Ancak bu tür istatistikler bize çocukların büyüyüp36 29

gelişerek tüm potansiyellerine erişebilecekleri bir yer olup olmadığıkonusunda bir şey söyleyebilir mi?Çocukların ve gençlerin hayatlarını tüm yönleri ile anlayabilmek için,istatistiklerin de ötesine geçilmelidir. Çocukların ve gençlerin kendiperspektiflerini dile getirme, fikir ve düşüncelerini olumludeğişimlere dönüştürebilecek fırsatlara ihtiyaç duyarlar.Şehrinizin Çocuk ve Gençler için bir Ortam Olup OlmamasıÜzerine Öz EleştiriSizce, yaşadığınız şehir çocukların ve gençlerin büyümesi için iyi biryer mi? Çocukların ve gençlerin bakış açısı ile şehrinizin en olumluözelliğinin ne olduğunu düşünüyorsunuz?Sizin bakış açınız ile, çocukların ve gençlerin bakış açısınıkarşılaştırabilmek için sayfanın devamında yer alan başlangıçdeğerlendirmesini tamamlamanızı yararlı olacaktır. Daha sonra,çocuk ve gençlerin gözü ile şehrinizin durumunu değerlendirirken,Onlardan aldığınız geri bildirimleri, kendi değerlendirmeleriniz ilekarşılaştırma imkanı bulabilirsiniz. Çocuklar ve gençler tarafındandeğinilen ancak sizin listenizde yer almayan konular nelerdir? Siziniçin önemli olmayan konular üzerinde özellikle durdular mı? Sizinlistenizde yer alıp da, çocukların ve gençlerin bahsetmediği konularoldu mu?Bu değerledirmelerinizi, çocuk hakları birimi kurulması kapsamındailerleyen zamanlarda tekrar gözden geçirerek, görüş vedüşüncelerinizi çocuk ve gençlerle olan etkileşimler sonucundadeğişip değişmediğini de tayin edebilirsiniz. (bakınız Ek 3)Çocuk Dostu Bir Dünya YaratılmasıÇocuk Haklarına dair Sözleşmenin Uygulanması SüreciÇocuk Hakları Komitesi, Çocuk Haklarına dair Sözleşme’ninuygulanmasını denetlemekte ve Sözleşme’nin “genel uygulamaesasları” nı da tanımlamaktadır. Taraf Devletler, Sözleşme’nin tamuygulanmasını düzenli olarak raporlandırmak zorundadırlar. GenelTedbirler olarak da bilinen bu ilk grup, Komite’nin raporlandırmarehberinde yer alan sekiz başlıktan biridir. Bu Genel Tedbirler-37 30

hukuki, idari ve diğerleri- Çocuk Dostu Şehir anlayışının temeltaşlarını oluşturmaktadır. Komite’ye rapor hazırlanırken, hükümetler,pek çoğu için yeni bir süreç olan kanunların durumu, çocuklarıetkileyen mevcut politika ve uygulamalar ve çocukların durumuhakkında bilgi toplamaya başlarlar. Bunu gerçekleştirirken pek çokTaraf Devlet, sadece yeni kanunlar ve politiklar değil aynı zamandaçocukların hükümet yapısı içinde görürülüğünü arttırmak, toplumgenelinde ve hükümet yapısı içerisinde çocuklara yönelik dahaolumlu yaklaşımlar ve öncelikler belirlemek üzere yeni hükümetyapıları ve faaliyetlerine ihtiyaç olduğunu görmüşlerdir.Çocuk Dostu Şehir vizyonunun gerçekleştirilmesi, Çocuk Haklarınadair Sözleşme’nin yerel yönetimler tarafından uygulanması sürecidir.Temel amaç; çocuk haklarının tanınması ve gerçekleştirilmesi ileçocuklarının hayatlarının şimdi iyileştirilmesi ve bu sayede daha iyibir toplum dönüşümünün hem bugün hem de gelecekteyaratılmasıdır. Çocuk Dostu Şehirler, çocukların aktif olarakkatılımlarını gerektiren pratik bir süreçtir.Çocuk Haklarına dair Sözleşme’ye taraf olan ülkelerde yerelyönetimler de dahil olmak üzere, hükümet bu sürece liderliketmelidir. Ancak, Çocuk Dostu Şehirler, sadece hükümetlerin çabasıile gerçekleştirilemez. Çocukların kendileri, aileleri ve çocuklarınhayatlarını etkileyen kişilerle ortaklıklar gereklidir.Bu dokümanın amacı gerçek anlamda bir Çocuk Dostu Şehiroluşturulması stratejisini tanımlamaktır. Anlatılmalar arasında gerçekşehirlerden örnekler de sunulmuştur.Tecrübeler göstermiştir ki; bu süreç çok çeşitli yollardanbaşlayabilir; tepeden inme- örneğin Vali’nin isteği doğrultusundayerel yönetimin kararı ile şehrin her köşesindeki idari birimlereerişilerek ya da tabandan tavana – çocukların oyun oynama haklarıve şehir içerisinde rahatça gezebilme haklarını elde edebilmeleriiçin, bir mahalle girişimi - olarak başlayabilir. Süreç çoğunlukla, farklıyaklaşımların birleşimi ile başlamaktadır.Çocuk Dostu Şehirler Oluşumu diğer çocuk dostu girişimlerdendoğabilir ya da bu gibi girişimleri başlatabilir: çocuk dostuhastaneler ve okullar, çocukların temiz içme suyu ve hijyenekavuşmalarını sağlayan çevre projeleri, diğer insan hakları38 31

kuruluşları ve sivil toplum kuruluşları ya da çocuk ombudsmanlığı birkampanya girişimini başlatabilir.Çocuk Dostu Şehir kavramı ideal bir devlet ya da standart birmodele dayanmaz. Bu, her şehrin yönetişim, çevre ve sunulanhizmetler açısından her alanda daha çocuk dostu olmasına yardımcıolan bir çerçevedir.Bu dokümanda Çocuk Dostu Şehrin “temel blokları” nın yaniçocukların aktif katılımları için hükümetlerin faaliyetleri, çocuk haklarıperspektifinde tüm karar alma ve temel hizmetlere eşit erişimhakları konularında hükümetlerin faaliyetlerini ve yapılarının altınıçizmektedir. Çocuk Dostu bir şehir oluşturmak temelde politik birkararlılığın yanısıra, hükümet birimleri arasında uyumlu birkoordinasyon gerektirir.Çocuk Dostu Şehir oluşturulması süreci, Çocuk Haklarına dairSözleşme’nin yerel yönetişim ortamında uygulanması ile eş anlamlıdeğerlendirilebilir:1.Çocukların Katılımı: çocukların kendilerini ilgilendiren konularaaktif katılımları; görüşlerinin alınması ve karar verme sürecinde bugörüşlerine yer verilmesi.2.Çocuk dostu bir hukuki çerçeve: yasama, hukuki çerçeve veusul hukukunda çocukların haklarının sürekli olarak ilerletilmesi vekorunması.3.Şehir kapsamında Çocuk Hakları Stratejisi: Çocuk Dostu birşehir oluşturulması amacıyla Çocuk Haklarına dair Sözleşmedoğrultusunda detaylı ve kapsamlı olarak hazırlanmış strateji yada gündem geliştirilmesi.4.Çocuk Hakları Birimi ya da Koordinasyon MerkeziOluşturulması: Yerel yönetimler kapsamında, çocuklarınperspektifini öncelikli olarak yansıtacak kalıcı yapılanmalaroluşturulması.5.Çocuk Etki Değerlendirmesi: Hukuki, politik ve uygulamalarınçocuklar üzerindeki etkilerinin sistematik olarak izlenmesi vedeğerlendirilmesi.6.Çocuk Bütçesi: Çocuklar için yeterli kaynak taahhütünün vebütçe analizinin yapılmasının sağlanması.39 32

7.Çocukların Durumuna İlişkin, Düzenli Hazırlanan Raporlar:Çocuk haklarının uygulanması ve ilde çocukların durumlarıkonusunda yeterli veri toplanması.8.Çocuk Haklarının Bilinmesi: Yetişkinler ve çocuklar arasındaçocuk haklarının anlaşılması ve farkındalığın arttırılmasıkonusunda çalışmalar yapılması.9.Çocuklar için Bağımsız Savunuculuk Çalışmaları: çocukhaklarının ilerletilmesi ve savunuculuğu amacıyla sivil toplumkuruluşlarının, bağımsız insan hakları kuruluşlarının, çocukombusmanlarının ya da çocuk komiserliğinin desteklenmesi.Politik kararlılık gösterildikten ve politikacılar Çocuk Dostu Şehirleroluşturulmasının Çocuk Haklarına dair Sözleşme kapsamında birzorunluluk olduğunu kabul ettiklerinde ve bunun sadece çocuklariçin değil tüm vatandaşların çıkarına olduğunu kabul ettiklerinde, bufaaliyetler ve yapılanmalar sistematik olarak çoğalacaktır.Ancak şu anda, çok az sayıda devlet, bölge, şehir ve hatta mahalleçocuklara kesin bir öncelik vermeyi politika olarakbenimsemişlerdir. Çocukları politik gündeme yerleştirmek ve onlarınönceliklerini zamanla daha görünür kılmak her zaman zorlu birçabadır- bir sebebi de çocukların oy verme yetkilerininolmamasından kaynaklanmaktadır.Çocukları aktif olarak toplum ilerleme ve gelişimine dahil edilmesininönemini ve olumlu etkilerini göstermek, çocuk dostu politikalarınakarşı sempatiyi attırmaktadır. Bu tür örnekler çoğunlukla yerel ya damahalli yönetimler düzeyinde başlamaktadır: çocuklar içindüzenlenmiş oyun alanlarının yapılması, yeni binaların çocuk dostuolarak planlanması, temiz içme suyu ve sanitasyon hizmetlerininsağlanması, trafik ve ulaşım programlarının çocukların ihtiyaçlarınacevap verecek şekilde düzenlenmesi, okullarda müfredat ve okul içidavranışları belirleyen politikalar konusunda çocuklara danışılmasıgibi.Yerel yönetimler kendi istekleri doğrultusunda açık ve kesin birÇocuk Dostu Şehir stratejisi geliştirinceye kadar, yöneticileri,politikacıları ve hükümet organlarını bu yolda etkilemek üzeresavunuculuk yapması gereken kişilere ihtiyaç duyulacaktır. Üstdüzey yöneticiler arasında politik istek varolsa dahi, ek bir baskıya40 33

ihtiyaç duyulacaktır- çocukların kendilerinden ve sivil toplumkuruluşlarından gelen baskı.Yerel yönetimlerin tam anlamıyla destek vermediği durumlarda, siviltoplum kuruluşlarının da yapması gereken çok şey vardır.Yapılabilecek şeylerden biri de, yerel yönetim birimlerinin ya dakamu kuruluşlarının çocuk dostu yaklaşıma duyarlılığının gözdengeçirilmesi ve çocuk dostu göstergelerin belirlenmesini sağlamakve başarılı okullar, kütüphanler, müze ve parklara ödüller verilmesiolabilir. Böyle bir yaklaşım hem politikacıların hem de medyanındikkatini çekecektir.Çocuk Dostu Şehirlerin gerçekleştirilmesinde çocukların anlamlıkatılımı bir zorunluluktur. Çocukların seslerini duyurma ve kararverme süreçlerine katılım hakları vardır. Elbette çocuk katılımınınnasıl gerçekleştirildiği ve seslerini nasıl duyurdukları önemlidir.Çocuklara danışmak kozmetik olabileceği gibi küçük çocuklar vebebekler de kendi ihtiyaç ve haklarını etkili bir şekilde dilegetiremeyebilirler. Buna karşın, çocuk haklarının uygulanması veçocukların hayatlarında gerçek gelişmelerin olması için süreç devametmelidir.Çocuk Odaklı bir Şehir Neden Önemlidir?Bir şehrin çocukları neden bir öncelik yapmak ister? İlk önce, hukukizorunluluk için: Çocuk Haklarına dair Sözleşme’ye göre, TarafDevletler uluslararası hukuk çerçevesinde çocukları da ilgilendirenher konuda çocukların yüksek yararını sağlamak zorunluluğundadır.Sözleşme’ye Taraf Devletler için çocukların diğer haklarını tanımakve gerçekleştirmek de bir zorunluluktur. Ancak, hukukisorumluluklar dışında çocukları şehirlerde yaşayan diğer insanlarınyararından daha fazla korumak konusunda başka önemli sebeplerde vardır: Çocukların herbiri bireydir ve yetişkinlerle eşit haklara sahiptirler.Çocuklar ailelerinin, anne ve babalarının malı, Devletin bir ürünü,ya da insan olmaya başlayan bir varlık değildir. Çocukların sağlıklı gelişimi ve etkin katılımı bir toplumun ya da birşehrin geleceği için son derece önemlidir. Çocuklar tamamen başkalarının bakımına muhtaç olarak doğarlar.Ancak yetişkinlerin yardımı ile bağımsız birer birey olurlar.41 34

Yetişkinlere bağımlı olmalarından dolayı çocuklar özellikle dahakırılgan bir durumdadırlar. Yaşadıkları koşullardan, yoksulluk,yetersiz barınma imkanları, çevre kirliliği gibi durumlardanyetişkinlerden daha fazla etkilenirler. Buna ek olarak, çocuklar hükümetlerin yaptıklarından veyapmadıklarından diğer gruplardan daha fazla etkilenirler.Doğrudan ya da dolaylı olarak, hemen her alandaki hükümetpolitikaları çocukların durumunu etkilemektedir. Çocuklarındurumu sosyal, çevresel, ekonomik ve diğer sebeplere çokduyarlı bir şekilde değişim göstermektedir. Çocukların oy kullanma hakkı olmadığı için politik sistemiçerisinde önemli bir rol oynayamazlar. Eğer özel düzenlemeleryapılmaz ise, kendi hayatları üzerinde çok büyük etkileri olanhükümet politikaları üzerindeki etkileri çok az olacaktır. Durumlarından dolayı, çocuklar çoğu zaman çiğnenen haklarınaçare aradıklarında ciddi sorunlarla karşılaşabilmektedirler. Son olarak, çocuklara yeterli özeni göstermemenin bedeliniödemekten kaçınmak için çocukların tek “öncelik” olduğunubilmeli ve uygulamalıyız. Artık biliniyor ki, çocukların küçükyaşlarda yaşadıkları çevre, aldıkları bakım ileriki yıllarda gelişim vebüyümelerini pozitif ya da negatif olarak ciddi şekildeetkilemektedir.Çocuk Dostu Şehirler Oluşturulmasının TemeliÇocuk Dostu Şehir oluşturulmasında temel olan, Çocuk Haklarınadair Sözleşme’nin dört ana prensibidir:Ayrımcılık Gözetilmemesi (Madde 2): Çocuk Dostu Şehir herçocuğu içine alan yapıdadır. Bu anlamda haklarına erişimde zorluklaya da ayrımcılıkla karşılaşan her çocuğa özel bir önem verilmiştir.Ayrımcılık çocukları pek çok farklı şekilde etkiler- sokakta yaşayanve çalışan çocuklar, azınlık gurubu çocukları, engelli çocuklar gibi.Çocuğun Yüksek Yararını Gözetme (Madde 3): Çocuk Dostu birŞehir “çocukları ilgilendiren her durumda” çocuğun yüksek yararınınöncelikle ele alınmasını sağlar. “Çocuklar önce gelir” sözü, çocukdostu yaklaşımı en iyi ifade eden sözlerden biridir. Hükümetlerinverdiği pek çok karar, çocukları doğrudan ya da dolaylı olaraketkilemektedir, bu bakımdan yönetimler varolan ya da yeni42 35

politikalarının çocuklar üzerindeki etkilerinin ne olacağı konusundahassas olmalılardır.Yaşama ve Gelişme Hakkı (Madde 6): Çocuk Dostu bir şehir,içerisinde yaşayan çocukların, yaşam ve gelişimlerini en üstdüzeyde destekleyerek, çocukluklarını yaşayacakları optimalkoşulların temin edilmesi için şimdi çaba harcar. Çocuk Haklarınadair Sözleşme’de adı geçen gelişim, fiziksel, zihinsel, ahlaki,manevi, psikolojik ve sosyal gelişimi kapsamaktadır.Çocukların Görüşlerine Saygı (Madde 12): Bir çocuk dostuşehirde çocuklar görülürler ve duyulurlar. Şehirde yaşayan birvatandaş ve hak sahibi kişi olarak, aile içinde, okulda,mahallelerinde kendilerini de ilgilendiren konular hakkındaçocukların fikirleri sorulur ve ciddiye alınırlar. Çocuk Dostu Şehiroluşumunda çocukların etkin ve bilgilendirilmiş katılımcılar olmalarıson derece önemlidir.Çocuk Dostu Gaziantep için bir ÇerçeveÇocuk Dostu Şehir sistemi Çocuk Haklarına dair Sözleşme’nin tamanlamı ile uygulanması amacıyla iyi bir yerel yönetişim sistemidir.Çocuk Dostu Şehirler girişimi dünyanın çeşitli ülkelerinde ve küreselolarak yaygınlaşmaktadır. Şehir yönetişim sistemleri çocuk haklarınıele almak üzere bir dönüşüm süreci içindedir.Çocuklar, Avrupa’da iyi yönetişim ve insan hakları gündemininmerkezinde yer almaktadırlar. Avrupa’da ve Akdeniz bölgesindeÇocuk Dostu Şehirler giderek artmaktadır ve Türkiye bu süreçtenönemli dersler çıkarabilir.Çocuk Hakları birimi belediye içerisindeki çalışmalarda çocuklarınönecikli yüksek yararını gözeterek ilde çocukların durumunun dahada iyileştirilmesini amaçlamaktadır.Çocuk Dostu Şehir Girişimde aday 12 il arasında bulunan Gaziantepde Büyükşehir Belediyesi bünyesinde çocukların öncelikliyararlarını gözetecek bir Çocuk Hakları Birimi kurulması, Türkiyedebelediyeler arasında bir ilk olacak, bedeliyenin diğer birimleriarasında da çocuk hakları konusunda koordinasyonu sağlayacakolan bir mekanizma oluşturulması, ilde çocuk katılımını ve çocuk43 36

haklarını yaygınlaştırılması açısından da çok önemli bir örnekolacaktır.Merkezi Finans ve İhale Birimi ile Uluslararası Çocuk Merkeziarasında Kasım 2008 tarihinde imzalanan hibe sözleşmesi veAvrupa Birliğinin mali katkısı ile sürdürülen “Gaziantep BüyükşehirBelediyesi’nde Çocuk Hakları Birimi Kurulması Projesi”, Türkiye’deyerel yönetimlerin faaliyet, program ve projelerinde çocuk haklarıperspektifini benimsemelerine ve çocuk dostu şehirler yaratılmasıçerçevesinde, çocukların öncelikli menfaatlerinin belediyeçalışmalarında gözetilmesi konularında Gaziantep BüyükşehirBelediyesi personelinin kapasitesinin geliştirilmesini amaçlamıştır.Bu proje ile, Uluslararası Çocuk Merkezi’nin Gaziantep BüyükşehirBelediyesinin iştiraki ile Gaziantep Büyükşehir Belediyesibünyesinde bir çocuk hakları birimi oluşturulması ve bu birimdegörev alacak belediye personeline çocuk hakları ve çocuk katılımıkonusunda eğitim ve seminer verilerek, çocuk dostu il çalışmalarınınkurumsal bir temele oturtulmasını sağlamaya çalışılmıştır.Altı ay süren proje uygulaması süresinde, Büyükşehir Belediyesibünyesinde bir Çocuk Hakları Birimi kurulması amaçlanmış, budoğrultuda birimde çalışmak üzere görevlendirilen personele çocukhakları, çocuk katılımı ve çocuk hakları biriminin görevleri ve işleyişikonusunda kapasite geliştirme eğitimi verilmiş, bilgilendirmesemineri ile belediye personeli birimin çalışmaları hakkında bilgisahibi olmuş ve ilköğretim öğrencilerinin katıldığı bir çocuk haklarıçalıştayı düzenlenmiş, ilde tüm çocukların katılımına açık olarakGaziantep: Çocuk Dostu Şehri amblemi yarışması düzenlenmiştir.Çocuk katılımın bir örneği olarak da, çocuk hakları çalışayına katılançocuklar tarafından Gaziantep ilinde geçmişten beri oynanan çocukoyunları derlemesi hazırlanmıştır.Gaziantep Büyükşehir Belediyesinde bu proje kapsamındasürdürülen faaliyetler hakkında özet bilgileri ve faaliyetler sırasındaedinilen geribildirimleri bu aşağıda bulabilirsiniz. Yerel yönetimbünyesinde kurulması amaçlanan çocuk hakları birimi konusundabir örnek teşkil edeceğini düşündüğümüz bu faaliyetler, dahakapsamlı ve uzun süreli projelerle farklı illerde de uygulanabilir.Çocuk katılımını teşvik eden faaliyetler ve ildeki sivil toplumkuruluşları ile ortaklıklar ile birlikte kapsamı genişletilebilir, yerel44 37

yönetimler içerisinde çocuk hakları perspektifinde kurumsal biryapılanmayı amaçlayan proje ve programlar yapılabilir.Bu kılavuzun kapsamı olarak, aşağıda sunulan bilgiler sadeceGaziantep ilinde yapılan çalışma ve geribildirimleri içermektedir.Gaziantep ili, Türkiye Cumhuriyeti hükümeti ile UNICEF arasında2006-2010 dönemini kapsayan ülke eylem planı çerçevesindeÇocuk Dostu Şehirler Projesinin hayata geçirilmesi kararlaştırılan 12ilden birdir. Gaziantep ili, çocuk ve bebek sağlığı, eğitim ve çevrekonularında sürdürdüğü çalışmalar ile çocuk dostu şehirler projesikapsamında adından başarı ile sözetirmiştir. Özellikle, GaziantepBüyükşehir Belediyesi, çocuk dostu şehirler kapsamında AvrupaBirliği üye ülkelerinden yerel yönetimlerin ve belediyelerin üyeolduğu Cities for Children Forum (Çocuklar için Şehirler Forumu)’naTürkiye’den üye olan tek belediye olarak dikkat çekmiştir.Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, çocuk hakları konusundaduyarlılığı ve kurumsal yapısı içerisinde çocuk hakları perspektifiniyaygınlaştırma konusundaki kararlılığını çok net bir şekildegöstererek, 18 Temmuz 2008 tarihli ve 332 No’lu Belediye MeclisKararı ile Uluslararası Çocuk Merkezi tarafından Merkezi Finans veİhale Birimine sunulan proje önerisinin kabul edilmesi halinde, projekabul tarihini takip eden 6 ay içerisinde Gaziantep BüyükşehirBelediyesi bünyesinde Çocuk Hakları Birimi kurulmasının 5393 sayılıBelediye Kanunun 48. maddesi gereğince kabülüne, katılan üyelerinoybirliği ile karar vererek göstermiştir. Büyükşehir Belediye BaşkanıSayın Dr. Asım Güzelbey, projenin başarıya ulaşması için Belediyeolarak gereken tüm yardımları sağlayacaklarını ifade etmişlerdir.Faaliyetler ve Eğitimler19-20 Şubat 2009 Çocuk Hakları Birimi Personeli EğitimiProje faaliyetleri kapsamında, Gaziantep Büyükşehir Belediyesindekurulacak olan Çocuk Hakları Biriminde görev alacak olan 11personele, 19 -20 Şubat 2009 tarihinde, çocuk hakları birimininyapısı, görevleri ve işleyişi, çocuk hakları, çocuk katılımı ve çocukdostu yerleşim birimleri konusunda 2 günlük kapasite geliştirmeeğitimi sunulmuştur.45 38

Eğitim gündeminde yeralan konular şunlardır:1.Çocuk hakları ve Çocuk Haklarına dair Sözleşme,2.Yaşama, Gelişme için İstek, İhtiyaç ve Haklar3.Çocuk Hakları ve Yerel Yönetimler4.Çocukların Demokratik Karar Süreçlerine Katılımı5.Çocuk Dostu Yerleşim Yerleri6.Çocuk Dostu Gaziantep Büyükşehir Belediyesi için Çocuk HaklarıBirimi Yerel Yönetimlerde Çocuk Hakları Biriminin Görevleri Çalışma Esasları Çocuk Hakları Biriminde Görev Tanımının Belirlenmesi7.Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Çocuk Hakları Birimi FaaliyetPlanı Stratejik Faaliyet PlanıEğitime katılan belediye personeli çocukların kendilerini deilgilendiren kararlara katılımının yararlarını ve zorluklarını yapılangrup tartışmalarında şu şekilde belirtmişlerdir:Çocuk Katılımının Yetişkinler için Yararları: Yapılan proje, faaliyet ve uygulamalarda başarılı sonuca ulaşmaoranını arttırır. Tahminler yerine çocuklar ile ilgili somut veriler alınmasınayardımcı olur Faaliyet ve projeler süreci sonucunda ortaya çıkabilece sorunlarıaza indirmeyi kolaylaştırır. Çocuklarlar çalışmak, onların görüşlerini almak bakış açımızızenginleştirir, yaratıcılığımızı arttırır.Çocuk Katılımının Yetişkinler açısından Zor Yanları: Farklı yaş gruplarından çocuklar ile çalışmak masraflı, meşakkatlive zaman harcatan bir süreç olabilir. Çocuklar ile çalışırken yetişkinlerin baskın egosu yaralayıcı olabilir. Çocukların beklentilerini gerçekleştirememenin sıkıntısı, yetişkinleriçin bir baskı unsuru olabilir.Çocuk Katılımının Çocuklar için Yararları:46 39

Katılım süreçlere çocuklara öz güven kazandırır. Çocuklar toplumun bir bireyi olduklarını ve önemsendiklerinihissederler. Mutlu olurlar. Yaratıcılıkları gelişir. Katımının çocukların kişilik gelişimlerine olumlu katkısı vardır. Gizli yetenekleri ortaya çıkar. Değerli olduklarını hissederler. Yetişkinlere güvenmeye başlarlar. Topluma faydalı birey olurlar. Doğru davranış şekilleri öğrenirler (sana yapılmasını istemediğinşeyi başkasına yapma gibi) Gelecekleri ile ilgili daha sağlıklı karar verebilmeyi öğrenirler. Sorumluluk bilinci ve sahiplenme duyguları artar. Duyarlılıkları artar. Araştırmacı olurlar. Daha sağlıklı bireyler olurlar.Çocuk Katılımının Çocuklar için Zor Yanları: Fikirlerin kabul ettirebilme becerisi gerekli Kendini ifade edebilen çocuklar için Değer verilmez ise, güvensizlik duygusu olabilir Katılım çocukların erken sorumluluk yüklenmeleridir. Beklentileri gerçekleşmediği durumlarda hayal kırılığıyaşayabilirler.Çocuk hakları biriminde görev alacak olan personelin iki gün süreneğitimi sırasında yapılan grup çalışmalarında, Gaziantep ilindeçocuk dostu yerleşim yerleri ve özellikleri gözönündebulundurulduğunda, ildeki olumlu ve olmusuz özellikler katılımcılartarafından şu şekilde ifade edilmiştir:İlde yaşayan çocukların durumu konusunda olumlu özellikler: Çocuklar için oyun alanların ve çocuklar katılımı için etkinliklerinsayısı fazladır. Eğitim sürecinde çocuklara sunulan imkanlar vardır. Sayısı az olsa da, çocukların bir araya gelerek faaliyetleryapabilecekleri ortamlar bulunmaktadır.47 40

Gaziantep ilinde çocukların güvenlikleri konusunda kaygı ve korkuduymalarını gerektirecek durumlar yoktur. İlde çocukların doğaya erişim imkankarı çoktur. (HayvanatBahçesi, Erikçe Parkı, Kavaklık, Özel bağ evleri parklar açısındanzengin) Hafta sonları ailelerin sahre tutkusu. İlde çocukların Gaziantep’in tarihi ve yerel kültür konusundafikirleri var, düzenlenen etkinliklerle yerel kültür unsurları canlıtutuluyor ve yeni nesile aktarılıyor. İlde hanelerin temiz içme suyu, yiyeceğe erişim imkanları var.Sağlık bakımı açısında sunulan hizmetler yerel halkın rahatçaerişebileceği yerlerdedir. Gaziantep ilinde yerel halk kendi geleceği hakkında kontrolesahip, çocukların hayalleri var.İlde yaşayan çocukların durumu konusunda olumsuz özellikler: Kendilerini ilgilendiren konularda çocukların fikirlerine danışmıyor,ne düşündükleri sorulmuyor İlde sokak çocuklarının rehabilitasyonuna yönelik çok olumluçalışmalar sürdürülüyor ancak, sokakta yaşayan ve çalışançocuklara karşı toplumda bir önyargı ve dışlanma var. İlde yaşayan engelli çocukların süreçlere dahil edilmesi çok sınırlı Sosyo ekonomik düzeyi düşük olan ailelerin çocuklarının okulaentegrasyonunda zorluklar yaşanıyor. Yetişkinlerin güvenlik konusunda kaygıları oluyor, bu da çocuklarayansıyor. Yeşil parklar mevcut ancak bu alanlarda faaliyetlerin arttırılması,oyun alanları olarak fonksiyon kazandırılması gerekiyor. Annebabalar tarafından parklarda güvenlik konusunda tereddütlerinolmaması bu alanların kullanımı için çok önemli. Yiyeceğe erişim imkanları sınırlı olan ailelerimiz mevcut Tarih ve kültür kimliğine yönelik bilgi eksikliği yetişkinlerde de var Yiyeceğe erişim imkanlarından faydalanamayanlar var. Çocukların karar süreçlerinde etkisi yok, hayal kırıklığı yaşıyorlar.Eğitime katılan personel grup çalışması ile Gaziantep BüyükşehirBelediyesi Çocuk Hakları Birimi çalışma alanları ve görevlerikonusunda Ek 4.’de sunulan Belediye Çocuk Birimi için ÖrnekGörev Tanımını oluşturmuşlardır. Grup çalışması sırasında yeni48 41

oluşturulacak olan Çocuk Hakları Biriminin ilk faaliyetleri ve çalışmaplanı için de aşağıdaki önerileri sunmuşlardır:Çocuk Hakları Biriminin Faaliyetleri: Çocuk Hakları Birimi Yönetmeliğinin hazırlanması (Görev tanımı veyürütülebilirlik) Belediye personeline Çocuk Hakları Birimi hakkında bilgilendirmetoplantıları düzenlenemesi Daire Başkanlıklarına ve Yönetime çocuk hakları eğitimi verilmesi Çocuk Meclisinin oluşturulmasıo Veri toplanması (TÜİK)ooİlan verilmesi (poster ve resmi yazıyla)Diğer resmi kurumlar ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği(Baro – SHÇEK – MEB – TEGV vs.) Çalışılacak personelin eğitilmesi Çocuk Meclisinin gerekli eğitimden geçirilmesi Yapım aşamasındaki bir projenin Çocuk Meclisinde görüşülerekonaylarının alınması Çocuk Festivali hazırlanırken çocukların katılımının sağlanması Belediyenin hazırladıkları projeyi (çocuklarla ilgili) çocukların dahiledilerek fikirlerinin alınması (anket, yarışma vs.)Eğitimin nihai amacı söz konusu olduğunda, bu eğitim sonundakatılımcılardan beklentiler şu şekilde sıralanabilir:Eğitimle katılanlar; Çocuk kimdir? Çocukluk nedir? Tanımını yapabilmeli, Çocuk haklarının neler olduğunu açıklayabilirler Çocuk haklarının 4 temel prensibini (ayrım gözetmeme, çocuğunöncelikli oluşu, çocuğun yaşama ve gelişme hakkı ve çocuğundüşünce ve görüşlerine saygı duyulması) tanımlayabilmeli, Çocuk katılımının tanımını yapabilmeli, Çocuk Katılımının standart ve ilkelerini sıralayabilmeli, Çocuk Katılımının türlerini söyleyebilmeli, İstek, ihtiyaçlar ve haklar arasındaki ilişkiyi açıklayabilmeli, Çocuğun yaşama ve gelişimi için olmazsa olmazlarısıralayabilmeli,49 42

Yerel yönetimlerin çocukların gelişimlerinde (fiziksel, bilişsel,duygusal, sosyal) ve hayatlarındaki yeri ve önemini tarifedebilimeli, Çocuk dostu şehir denince açıklayabilmeli, Çocuk Dostu şehirlerin yapı taşlarının ne olduğunu sayabilmeli, Yerel yönetimlerde çocuk katılımı ile ne gibi faydalar sağlandığınısöyleyebilmeli, Çocuk katılımının yerel yönetimlere katkıları, ve önündeki engellerive zorlukları sıralayabilmeli, Bir yerleşim birimini çocuk dostu yapan etkenleri açıklayabilmeli, Yerel yönetimlerde çocuk hakları neden gerekli açıklayabilmeli, Yerel yönetimlerde çocuk hakları birimi ne yapar açıklayabilmeli, Gazinatep Çocuk Hakları Biriminin görev tanımını, amacınıaçıklayabilmeli23 Mart 2009 Çocuk Hakları ÇalıştayıProje kapsamında Gaziantep ili merkezde sosyo-ekonomik yapılarıolarak farklı bölgelerinde yer alan 5 ilköğretim okulundan toplam 50öğrencinin katılımı ile Çocuk Hakları Çalıştayı düzenlenmiştir.Gönüllük temelinde çocuk katılımının amaçlandığı bu Çalıştay için,seçilen ilköğretim okulları müdürlerine bu konuda bilgi verilerek,çocukların katılımını özendirici borşürlerin okul panosuna asılmasıve her okuldan 10 ilköğretim öğrencisinin katılımı sağlanmıştır.Çocukların gönüllü olarak katıldığı bu Çalıştay için, Çocuk Haklarınadair Sözleşme’nin Ayrımcılık Gözetilmemesi (Madde 2) ilkesigözönünde tutularak, engelli ve dezavantajlı gruplarda bulunangönüllü öğrencilere öncelik verilmesi ve/veya katılımlarınınözendirilmesine açlışılmıştır. Aynı zamanda toplumsal cinsiyeteşitliğini desteklemek ve Çalıştaya’da tüm çocukların temsiledilmesini sağlayabilmek amacıyla, kız ve erkek öğrencilerinsayılarının eşit olmasına özen gösterilmiştir.Çalıştay öncesinde, katılmaya gönüllü öğrencilerin ailelerinden yazılıolarak onay alınması istenmiş, ve çocukların Gaziantep BüyükşehirBelediye binasında yapılacak olan toplantıya katılımları sağlanmıştır.Elli ilköğretim öğrencisinin katıldığı bir günlük çalıştay, çocuklar yaşgruplarına göre 3 gruba ayrılarak gerçekleştirilmiş, çocuklara çocuk50 43

hakları ve çocuk katılımı, çocuk haklarına dair sözleşme, çocukdostu belediye ve çocuk katılımı konularında bilgiler oyunlareşliğinde, etkileşimlik bir eğitim metodolojisi kullanılarakaktarılmıştır. Katılan çocukların “eğlendirici”, “bilgilendirici” olarakdeğerlendiridikleri bu çalıştayda, çocuklar çocuk katılımının neolduğu ve çocuk dostu şehirden ne anladıkları konularında grupçalışmaları yapmışlardır.13 çocuk ilköğretim 2 ve 3. Sınıflardangeldikleri için yaş grupları dikkate alınarak drama, resim veoyunların yer aldığı ayrı bir program uygulandıGrup çalışmaları sonucunda eğitim, sağlık, çevre, kültür konularınayöneltilen sorulara çocuklar tarafından verilen cevaplardan bazılarınıaşağıda bulabilirsiniz:Eğitim konusunda sorular sorular arasında, okullarına kolay erişimolanakları ve çocukların karşılaştıkları sorunlar hakkında sorularsorulmuş, Belediyenin bu konuda neler yapabileceği konusundaçocukların fikirleri alındı. Çocukların büyük çoğunluğu okullarınçevresinde kaldırımların düzgün olmadığından, yağmur yağdığındaçamur olduğundan yakınıp, okula yürürken zorluk çektiklerindensöz etmiştir. Okulun uzak olmasından dolayı ulaşımda zorluklaryaşadıklarını ifade eden çocuklar, Belediyenin, okula yakın yollarıasfalt yapıtırarak, yaya geçitlerini ve okul çevresinde trafiklambalarının sayısını arttırarak ve okul çevresinde çocuklarıngüvenliğini sağlayacak tedbirler alması ile okullarına daha güvenliolarak erişeceklerini belirtmişlerdir.Temel hizmetler konusunda çocuklara evlerinde temiz su ve yeterlialt yapı hizmetinin olup olmadığı sorulmuştur. Bu soruya cevapveren çocuklar arasında, evlerindeki musluklardan bazen kirli ya daçamurlu su aktığını söyleyenler olmuştur.Çevre ile ilgili olarak oyun alanları, çocukların koşup oynayacağıalanların olup olmadığı sorulmuştur. Çocuklar oyun için parklarınbulunduğunu, buralarda daha rahat oymak için güvenliğin daha iyiolması gerektiğini belirtmişlerdir. Yanlarında yetişkinler bulunmadansokaklarda yürümekten çekindiklerini belirten çocuklar, en çokkapkaççılar, uyuşturucu satıcıları ve organ mafyasından korktuklarınısöylüyorlar. Kendilerini sokak ve caddelerde yürürken daha51 44

güvende hissedebilmek için, Belediye’nin ışıklandırma ve güvenliğiarttırıcı diğer tedbirleri almalarını istiyorlar.Çocukların bir bölümü, oyun oynayabilecekleri park ve bahçelere,açık alanlara rahatça eriştiklerini söylerken, bir kısmı da yeşilalanlara ulaşımın kendileri için zor olduğunu dile getirerek,Belediye’nin park ve bahçalere toplu taşıma araçları ile erişimindaha kolaylaştırmasını istemişlerdir.İllerine ait kültürel zenginlikler ve ilin tarihi hakkında bilgi seviyelerinideğerlendirmeleri istendiğinde, yaşadıkları şehir ve kültürelzenginlikleri hakkında çok yeterli bilgilere sahip olmadıklarını ifadeetmişler, çocuklar için hazırlanak ve tarihi bilgileri kapsayacak tiyatrooyunları, ören yerlerine geziler ve müzelerde çocuklar için özelgünler düzenlenerek kendilerine ilin tarihi hakkında daha çok bilgiverilmesini istemişlerdir.Kendilerini ilgilendiren konularda, çocukların fikirlerinin alınmasıhakkında görüşleri sorulduğunda, çocuklar özellikle oyun alanlarınındüzenlenmesi, oyun alanları çevresine trafik levhalarının konması,park ve bahçelerin yapımında ve özellikle okulların çevresinde üstgeçitlerin nerelere yapılması konusunda kendilerinin fikirlerininalınmasını istemişlerdir.Yetişkinlerin, çocukları da ilgilendiren konularda çocukların fikirlerinisormalarının, görülerini almalarının çocukların özgüvenini arttırdığını,ve onları mutlu ettiğini belirtmişlerdir.24 Mart 2009 Gaziantep Büyükşehir Belediyesi PersoneliSemineriBüyükşehir Belediyesinde çalışan 70 personele, çocuk hakları,çocuk dostu şehir kavramı ve yerel yönetimler, çocuk katılımı, çocukhakları biriminin görev ve çalışma alanları konusunda bir çalıştayıiçeren bir seminer verilmiştir.Sabah ve öğeleden sonra olarak iki ayrı gruba verilen seminerinsonunda, personel bir grup çalışması yapmış ve Çocuk DostuGaziantep Büyükşehri Belediyesi üzerine bir öz eleştiri de52 45

sayılabilecek bir grup çalışması yapmıştır. Gaziantep ilinde eğitim vekültür, sağlık, temel hizmetler, çevre ve altyapı konu başlıkları altında“müdahele alanları” olarak adlandırılan bir bazı konu başlıklarıüzerine Büyükşehir Belediyesinin ne gibi çalışmalar yapabileceği veÇocuk Hakları Biriminin neler yapabileceği konusunda düşünmefırsatı veren bu grup çalışması sonucunda ortaya çıkan fikirler veöneriler aşağıda sunulmuştur:Eğitim ve KültürMüdaheleAlanlarıOkullara fiziki ulaşımOkul öncesi eğitimSekiz yaş altıçocuklar için eğitimve oyun alanlarıKültürel etkinliklerinulaşılabilirliği vedeğişik yaşgruplarına uygunluğuBelediyeYapabilir?NelerUlaşım imkanı olmayanöğrencilere parayverilmesi ya da ücertsizulaşım sağlanması, İhtiyaçalanlarına göre okulalanlarının belirlenmesi,okulların yakınlarına üstgeçit yada alt geçitleryapılmasıErken çocukluk eğitimikonusunda bilinçlendirmeyapmak, okul öncesiçocukların görüşlerinin dealınması birime destekvermek, İhtiyaçı olanmahallelere ücretsizolarak kreş ve anaokuluaçabilir.Hayvanat bahçesi ve oyunalanlarına ücretsizulaşımın sağlanması,Çocuklara hitap edenparkların ve oyunalanlarının sayısı vekullanımını arttırabilirGezici kütüphanelerarttırılabilirÇocuklara yönelik tiyatrogösterilerinin sayısıarttırılabilirÇocuk Hakları BirimNeler Yapabilir?Okullara giden yolların veokul çevrelerini güvenliği içinbirimleri harekete geçirebilir(Emniyet Müdürlüğü de dahil)Fiziki ulaşımda zorlukyaşayan okullarınbelirlenmesi için çocuklarınkatılımı ile araştırmalaryapmak.Okul öncesi eğitime katılımıarttırıcı faaliyetleri koordineedebilir,Seminerler düzenlenmesiOyun alanlarının daha güvenliolmasına çalışabilir veçocuklartarafındankullanılması için etkinliklerdüzenlenebilir.Çocukların isteklerininbelirlenmesi için çalışmalaryapılabilir.Çocuklar için genel kültüryarışmaları düzenleyebilir.(mahalleler arası yarışmalar)Yerel kanalda çocuklarayönelik temel bilgilerverilebilir.53 46

SağlıkMüdaheleAlanlarıBelediye çocuksağlığı hizmetleriningeliştirilmesiBelediyepolikliniklerindeçocuklara verilenhizmetleringeliştirilmesiSokakta çocuksağlığınıetkileyebilecekdurumlar (temizlik,güvenlik, vb)İçme suyuGıda güvenliğiTemiz hava ve çevreSes kirliliğiBelediyeYapabilir?NelerSağlık personelinin sayısıarttırılabilir. Gezici sağlıkekipleri ücretsiz sağlıktaraması yapabilirBelediye poliklinikleri,ücretsiz sunulan sağlıkhizmetleri kapsamıarttırılabilir. Bebeğinidüzenli olarak aşılatmayagetiren annelere ödülverilebilir. Sağlıkseminerleri düzenlenebilirÇöplerin çok düzenliolarak toplanması,logarların açık olmasınaözen göstermek ve caddeüzerine olan okullarınyanına üst geçitleryapılmasıIçme suyunun kalitesiniarttırılması çalışmaları.Daha sık olarak suörneklerialıpdeğerlendirilmeli.Zabıta ile ortak çalışmayaparak okul önlerindeaçıkta satılan yiyeceklerönlenmeliApartman bacalarınıntemizliği ve kirli yakıtdenetimiDenetimlerinisıklaştırılmasıÇocuk Hakları BirimNeler Yapabilir?Gönüllü sağlık personeli,anne-babalara eğitimlerverilmek üzere organizeedilebilir. Bebeği olanannelere, çocuk sağlığıüzerine temel bilgilersunulması için girişmlerdebulunabilir. Çocuk sağlığıkonusunda ailelerinbilinçlendirilmesi çalışmalarıyapılabilir.Polikliniklerde çalışanpersoneli bilinçlendirmeküzere çalışmalar yapabilir. İlSağlık Müdürlüğü ile diyaloğgeçerek eğitim seminerlerive okul taramaları yapılabilir.Geri dönüşümler ilgili olarak,okullarda bilgi arttırıcıfaaliyetler, belediyepersonelini bilgilendirmekKuyu suyunun içilmemesigerektiği konusundabilgilendirme çalışmalarıGıda güvenliği konusundailgili birimleri bilgilendirilmesi54 47

Sosyal HizmetlerMüdaheleAlanlarıÇocuk İşçiliğininengellenmesiKanunla ihtifalfadüşmüş çocuk sayısıve oranınınazaltılmasıYasal bildirimsürecide çocuklarınnüfusa kayıtlarınınarttırılmasıMadde bağımlısıçocukların sayısı veoranının azaltılması18 yaş altı erkenevlilik oranlarınınazaltılmasıSokakta yaşayanve/veya çalışançocukların durumukonusundaBelediyeYapabilir?NelerÇocuk işçiliğininönlenebilmesi için dahasık denetimler yapılabilir.Çocuk işçiliğini önlemekonusunda zabıtabilgilendirilebilir. İhtiyaçiçinde bulunan ailelereyardım vermekÇocukları suça itensebeplerin araştırılması veçocuklara boş zamanlarınıspor ile geçirebileceklerialanların ve imkanlarınsunulması. İhtiyacı olançocuklara psikolojikdestek verilmesi.Belediye ve NüfusMüdürlüklerinin ortaklaşakuracağı bir ekiple, sağlıkve doğum merkezlerindedoğumların kayıt altınaalınmasının sağlanmasıÇocukları maddebağımlılığına iten sebeplerikonusunda sahaçalışmaları, aile danışmave rehberlik hizmetlerisunulması. Maddebağlımısı çocuklar içinrehabilitasyonhizmetlerinin geliştirilmesiKüçük yaşta evlilik vesakıncaları konusundahalkı bilinçlendireceketkinliklerSokakta yaşan ve çalışançocukların durumlarınıiyileştirmekverehabilitasyon sağlamakamacıyla çalışmalararttırılabilir. Eğitim, spor vemeslek edindirme ve ailebilinçlendirme konularındaalt yapının oluşturulmasıÇocuk Hakları BirimNeler Yapabilir?Çocuk işçiliğini çocukhaklarına aykırı olduğunuvurgulayacak etkinlikleryapılabilir. Baro ile ortakçalışmalar yapılabilir. Ailelerinbilinçlendirilmesi konusundaçalışmalar yapmak.Suça itilmiş çocuklarınrehabilitasyonu ve toplumayeniden kazandırılmasıkonusunda belediye birimleriarasında koordinasyonukuvvetlendirmek, suça itilmişçocukların eğitimlerine devamedebilmeleri yolundaçalışmalar yapmakMadde bağımlısı çocuklarınrehabilitasyon sonrasıeğitimlerinedevamedebilmeleri için imkanlarıseferber etmek, maddebağımlılığının belirtilerikonusunda anne-babalarıbilgilerdirecek çalışamlaryapılmasını teşvik etmek18 yaşına kadar olan herinsanın çocuk kabul edildiğibilincinin yaygınlaştırmaküzere faaliyetlerSokakta yaşayan ve çalışançocukların sayısı ve aldıklarısosyal yardım ve hizmetlerkonusunda daha kapsamlı birvery tabanı oluşturulabilir55 48

Altyapı ve ÇevreMüdaheleAlanlarıSağlıklı suyaulaşamayan hanesayısının azaltılmasıBelediyeYapabilir?NelerOluşturulacak bir ekip,mahalle taramaları yapılarakve, sağlıklı suya kavuşmakiçin ilaçlama yönetemleriÇöpdepolomamerkezlerinin sayısınınarttırılması, çöp toplamaYeterliatıksistemineulaşamayan hanesayısının azaltılması konteynerlerinin sayısınınarttırılması, katı ve sıvıatıkların sınıflandırılmasıParklar Kırsal kesimlerdeki parksayılarının arttırılması, çocukoyun alanlarının sayısının veçeşitliliğinin arttırılmasıÇevre temizliği Öncelikle halkınDoğal alanlarınçocuklaraulaşılabilir olmasıbilinçlendirilmesi, bukonuda medya dan yardımalınabilirBelediye Park ve BahçelerMdürülüğü desteği ileçocuklaraçevreyiyeşillendirme konusundafırsat sağlanması, kendioyunalanlarınıoluşturulmasında çocuklarınfikirlerine danışılmasıÇocuk Hakları BirimNeler Yapabilir?56 49

EklerEk1. Çocuk Dostu Şehirler Yapı TaşlarıAşağıda söz edilen ve birbirine bağlı olan dokuz yapı taşı ya daesasların hepsi de çocukların gerçek hayatlarının iyileştirmekamacına odaklanmıştır. İlk yapı taşı olan, çocukların sürece dahiledilmeleri ve görüşlerinin dikkate alınması, hem sürecin hem dedaha sonra gelen diğer yapı taşlarının temelini oluşturmaktadır.Çocukların Katılımı:Kendilerini etkileyen meselelerde çocukların aktif katılımınınsağlanması, görüşlerinin dinlenmesi, karar verme süreçlerinde bugörüşlerin dikkate alınmasıdır.Çocukların katılımı, çocuklarla dost kentlerin ve topluluklarınoluşturulması sürecinin tam da özünü teşkil eder. Çocuklarınfikirlerinin alınması, onların bir ortak ve eşit haklara sahip kişilerolarak görülmesi çok önemlidir. Hükümet ile ilgili bilgileri, toplantılarıya da yapılanmaları çocuklara açmak elbette yeterli değildir.Çocuklarla bir etkileşim içine girmek önemli ve süregelen birdeğişimi gerektirir.Çocuk Haklarına dair Sözleşme’nin on yıl gibi kısa bir süredeneredeyse küresel boyutta kabul edilmiş olması, pek çok ülkedeçocuklara bakışı önemli ölçüde etkilemiştir. Sözleşmenin 12.Maddesinde de hukuki bir zorunluluk olarak yer alan çocuklarıngörüşlerinin ve fikir ve düşüncelerinin ciddiye alınması, kurumlarınve sunulan hizmetlerin daha çocuk dostu olması yönünde birdeğişim başlatmıştır.Şu anda pek çok şehirde ve ülkede bu yönde bir hareketbaşlamıştır. Kanunlar, özellikle de 12. Madde, çocuklara karşı bugüne kadar geleneksel olarak süregelen “görünen ancakdinlenmeyen” tutumu değiştirmekte, anne-babalara, öğretmenlere,çocuğun bakımını üstelenen tüm yetişkinlere, çocukların fikirlerinidinleyip gereken önemi vermeleri konusunda sorumlulukyüklemiştir. Hükümetler çocuklarla özel danışma toplantıları57 50

yapmaya ve hatta gündelik uygulamalarında çocukların fikirlerinialmaya özen göstermektedirler.Çocuk Dostu Şehir oluşturulması süreci içerisinde yer alan kişiler,önlerinde son derece pozitif çocuk katılımı örnekleri bulacaklar, aynızamanda çocukların katılımını sağlayacakları daha pek çok alanolduğunu da farkedeceklerdir.Denetim Listesi:Çocuk Haklarına dair Sözleşme’nin 12. Maddesi şehir yönetimininher kademesinde dikkate alınıyor mu? Çocukların görüşlerine saygılı olunması ilkesi kamuoyuna veözellikle de anne-babalara anlatılıyor mu? Çocukların görüşlerine saygı, çocuklarla birlikte ve onlar içinçalışan meslek gruplarının başlangıç ve hizmet içi eğitimlerineyerleştiriliyor mu? Kendilerini etkileyen bütün konularda çocukların görüşlerine ayrımgözetmeksizin ve makul biçimde başvuruluyor mu? “Özel” konularda, “özel” konumdaki çocuk gruplarının görüşlerinebaşvurup katılımları sağlanıyor mu? (örneğin kurum bakımı altındaolanlar veya kanunla ihtilafa düşmüş olan çocuklar gibi) Bebeklerin ve çok küçük yaşlardaki çocukların duyarlılıklarının dadikkate alınmasını sağlayacak düzenlemeler var mı? Kendilerini etkileyecek idari ve adli süreçlerde çocuklarıngörüşlerini ifade etme hakları var mı?Çocuk Dostu Bir Hukuksal ÇerçeveBütün çocukların haklarını koruyacak ve yaygınlaştıracak yasaldüzenlemelerin, yönetmeliklerin ve usullerin belirlenmesidir.Yerel yetkililer, kendi denetimleri altında bulunan tüm yasal çerçevekapsamında çocuklarının haklarının korunup gözetildiğini sağlamakzorundadırlar. Kendi kontrolleri dışında bulunan ulusal ve bölgeselyasama organları kapsamında da, tüm çocukların haklarınınkorunması için savunuculuk rolünü üstlenmelidirler.Çocuk Haklarına dair Sözleşmeye dayanan, açık ve prensipleredayalı bir yasal çerçeve oluşturulmadan, çocuklar açısından olumlupolitika ve uygulamaların geliştirilmesine imkan olmayacaktır. Diğer58 51

yandan, güçlü bir hukuki çerçeve, bilinç arttırma ve eğitimler yardımıile tam anlamı ile uygulanmadığı ve bilinmediği zaman çocuklarayardımı olamamaktadır.Yerel yetkililer, Belediye tarafından geliştirilen politikaların veprogramlarının Sözleşme’nin esas alınmasını sağlamalı, bu politikave programların ayrımcı özellikler taşıması önlenmelidir.Yukarıda bahsedilen şekli ile Sözleşme’nin bu temel prensibiyasama organları tarafından da benimsenmeli ve yasalarayansımalıdır. Sözleşmenin 12. Maddesi, çocuklara kendilerinietkileyen konular hakkında danışılması ve görüşlerinin alınmasızorunluluğu, politika ve uygulamalar olduğu kadar aynı zamandayasama kapsamına giren bir konudur.Yasaların gözden geçirilerek çocuk haklarını daha etkili biçimdekoruyup yaygınlaştıracak duruma getirilmesi, yönetimlerin yanı sıra,bağımsız ve uzman kesimlerinde yer alacakları bir süreç olmalıdır.Bazı konularda çocukların kendileri uzmanlardır: aile içinde, okuldayada mahalledeki katılım haklarına saygı gösterilip gösterilmediğiniçocuklardan daha gerçekçi biçimde başka kim karar verebilir ki?Denetim Listesi: Çocuk Haklarına dair Sözleşmeye uygun olması amacıyla, mevcutyasal düzenlemeler üzerinde detaylı bir değerlendirme çalışmasıyapıldı mı? Ülke ölçeğindeki yasal düzenlemelerin çocukları nasıl etkilediğinedair yerel düzeyde detaylı bir çalışma yapıldı mı? Yerel yetkililer kendi yetki alanlarındaki bütün yasal düzenlemeleriÇocuk Haklarına dair Sözleşme’ye uygunluk açısından gözdengeçirdiler mi? Bu değerlendirmelerde bağımsız gözlemcilere de yer verildi mi?Çocuklar da bu sürece dahil edilip görüşleri alındı mı? Şehirdeki çocukları etkileyen yasal düzenlemelere bakıldığında,bu düzenlemeler Çocuk Haklarına dair Sözleşme’nin özellikleaşağıdaki dört ilkesini yansıtıyor mu?o Hangi temelde olursa olsun herhangi bir ayrım gözetmeksizinbütün çocuklar belirtilen haklara sahiptirler (dezavantajlıçocuklar için ayrımcılığa karşı yasal düzenlemeler ve pozitifgirişimler saklı kalmak üzere);59 52

o Çocukları ilgilendiren tüm girişimlerde çocuğun yüksekyararının en başta gözetilmesi;o Yaşam, yaşama ve mümkün olan en ileri düzeyde gelişmehakkı;o Çocukları etkileyen idari ve adli takibatları çocukların seslerinekulak verilmesi de dahil olmak üzere, çocukların fikir vegörüşlerine saygı gösterilmesi. Zor durumda bulunan çocuklar da dahil olmak üzere, tüm şehirkapsamında çocuk haklarının suistimal edilmesi durumunda,tavsiye, savunuculuk ve şikayet usullerine erişimleri sağlanabilmişmidir?Çocuklar için Kent Düzeyinde bir Çocuk Hakları StratejisiGeliştirilmesiÇocuk Haklarına dair Sözleşme’ye uygun olarak, Çocuk Dostu Şehiroluşturulmaya yönelik ayrıntılı ve kapsamlı bir strateji veya gündemgeliştirilmesi demektir.1990 Dünya Çocuk Zirvesi ve 2002 Birleşmiş Milletler Çocuk ÖzelOturumu’nda Taraf Devletler çocuklar için, Çocuk Haklarına dairSözleşme’nin prensiplerine dayanan ulusal eylem planlarıhazırlamaya teşvik edilmişlerdir. Sözleşme, Taraf Devletleri,Sözleşmede yer alan tüm maddeleri kapsayacak bütünlüklüstratejiler ya da gündemler hazırlamayı tavsiye eder. Yerel ölçektekiÇocuk Hakları Stratejilerinin de, bu tür ulusal süreçlerle akılcıbiçimde ilişkilendirilmesi gerekmektedir. Bu yerel ölçekli stratejilerveya eylem planlarıi, Sözleşme’yi çocuklar için bir gerçeklik halinegetirmek üzere, ulusal planlama ile şehir düzeyi süreçler arasındabir köprü işlevi görebilir.Çocuklar İçin Uygun Bir Dünya, 2002 yılında yapılan BirleşmişMilletler Çocuk Özel Oturumu’nun bir çıktısı olarak, hükümetlerinözellikle de yerel yönetimler ve otoriteler ile ortaklıklara girerek“çocukların, gelişim gündeminin merkezi olmalarını” sağlamayayardımcı olacaklardır. “Çocuk Dostu topluluklar ve gecekondulardanarınmış şehirler gibi devam eden girişimler ile, valiler ve yerel liderleçocukların hayatlarını belirgin bir düzeyde iyileştirebilirler.” (paragraf31(iii)).60 53

Şehir düzeyinde çocuklara sunulan hizmetlerin hak bazlı biryaklaşım ile sunulması, temelini Sözleşme’den alan prensiplerin veamaç ve hedefleri bulunan birleştirilmiş bir Çocuk HaklarıStratejisi’nin geliştirilmesi ile mümkün olacaktır. Farklı pek çokhizmet ve hükümet departmanları çocukları doğrudan ve dolaylıolarak etkilediği için, birimler ve hizmetler arasında koordinasyonkurulması esastır. Eğer Strateji oluşturulması, birden çok hükümetbirimi kapsayacak şekilde oluşturulmuş ise, süreç içerisindekoordinasyonun gerekliliği kendini belli edecektir. Strateji dahasonra ortak bir odak sağlayacak ve koordinasyonun amacını datanımlayacaktır. Bu koordinasyonu gerçekleştimek amacıyla,yönetimin merkezinde bir koordinasyon mekanizması kurulmasıgerekliliği ortaya çıkacaktır.Çocuk Dostu bir Şehir oluşturulması amacıyla bir Stratejigeliştirilmesi tüm vatandaşları ve çocukları bu sürece dahil etmeyiamaçlamalıdır. Yerel düzeydeki süreçler, ulusal planlamayabağlanmalı aynı zamanda yerel ve mahalli yönetimlere deyansıtılmalıdır. Çocuk Dostu Stratejisi geliştirilmesi, çocuklar içindaha iyiye gidilmesi amacıyla, yerel yönetimler içinde en üstdüzeyde politik bir kararlılık gerektirir.Politika ve prensiplerde yer alan ifadelerin de ötesinde gidebilmesiiçin, geliştirilen Stratejinin çocukların ekonomik, sosyal, kültürel, sivilve politik hakları bakımından erişilebilir ve gerçek hedefleribulunması gerekir. İsteklerin dışında, şehirdeki tüm çocuklar içinuygulama süreçlerini tanımlaması gereklidir. Stratejinin temel amacı,Sözleşme’nin ayrımcılık gözetilmemesi ilkesini yerine getirmektir.Etkili olabilmesi için, Strateji kabul edildikten sonra belediye vemahalli yönetimlerde bulunan tüm görevliler tarafından iyi bilinmesive anlaşılması gereklidir. Çocukların anlayabileceği sade bir dilleçocuklara, çocuklar için ve çocuklarla çalışan yetişkinlereaktarılmalıdır.Çocuk Hakları Stratejisinin geliştirilmesi önemli ölçüde bir çabagerektirir ve bir seferde gerçekleşen bir süreç değildir. Stratejideyer alan hedef ve amaçlar güncellenmeli, izlem ve değerlendirmeyeait koşullar dahil edilmelidir. Stratejinin çocukların gerçek hayatları61 54

üzerindeki etkileri değerlendirilmelidir ki bu da doğrudan çocuklarınkatılımının ne denli önemli olduğunun altını çizmektedir.Denetim Listesi: Çocuk Haklarına dair Sözleşme’nin tamamının uygulanmasınıteşvik eden ülke düzeyinde bir Strateji mevcut mu? Çocuklar İçin Uygun Bir Dünya belgesinde yer aldığı şekli ile,Ulusal Eylem Planı geliştirilmiş mi? Yerel yönetimdeki yetkililer, Çocuk Dostu Şehir oluşturulmasınaodaklı bir çocuk hakları stratejisi geliştirmişler mi? Stratejinin hazırlanması aşamasında çocukların, gençlerin veçocuklar için ya da çocuklar ile çalışan sivil toplum kuruluşlarınageniş ölçüde danışılmış mıdır? Strateji , Çocuk Haklarına dair Sözleşmenin bütününe uygunolarak, çocukların ekonomik, sosyal ve kültürel hakları yanı sırasivil ve politik haklarını da kapsıyor mu? Strateji, sosyal olarak dışlanan çocuklar da dahil olmak üzere,şehirde yaşayan tüm çocukları kapsıyor mu? Yerel yönetim yetkilileri, geliştirme süreci de dahil olmak üzereStratejiye öncelik veriyorlar mı? Örneğin; Vali ya da BelediyeMeclisi tarafından benimsenip, destekleniyor mu? Strateji, diğer çocuk hakları stratejileri de dahil olmak üzere yerelve ulusal planlama mekanizmaları ile bütünleştirilmiş midir? Startejinin şehirde yaşayan tüm çocukların hayatlarının her yönüile ilgili belirli öncelikleri ve zamanla sınırlı amaçları var mı? Strateji uygulanması için merkezi olmayan bir süreç miöngörüyor? Yerel yönetişimin her düzeyinde, çocuklar, aileler ve çocuklar ileve çocuklar için çalışanlar arasından Stratejinin hazırlık süreci vekendisi hakkında yeterince bilgi dağıtılmış mıdır? Strateji yeterli ölçüde gözden geçiriliyor mu?Çocuk Hakları Birimi ve Koordinasyon MekanizmasıÇocukların perspektifinin öncelikle gözetilmesini sağlamak için yerelyönetimde kalıcı yapılar oluşturulması demektir.Yerel yönetimlerin işleyiş mekanizması ülkeden ülkeye olduğu kadarşehirden şehire de farklılıklar göstermektedir. Nerede olursa olsun,Çocuk Dostu Şehir oluşturulması, yerel yönetimlerin merkezindeçocukların oldukça görünür olması demektir. Buna erişmenin bir62 55

yolu, çocuk hakları stratejisini uygulamak, koordine etmek vedeğerlendirmek üzere Belediye bünyesinde profili yüksek birkurumsal mekanizma oluşturulmasıdır. Yerel yönetimlerdeki ÇocukHakları Birimi, politik düzeyde yüksek bir otoriteye sahip olarak,Çocuk Stratejisinin uygulanmasını, koordinasyon, izlem vedeğerlendirmesini gerçekleştirecek bir birimdir. Bu birim yerelyönetimdeki diğer birimlerin çocuklarla ilgili fonksiyonlarınıüstlenmek değil, çocuk haklarının tüm birimlerin işleyişinde biröncelik olarak yeralması ve çocukların perspektiflerinin yansıtılmasıamacını taşıyacaktır. Bahsedilen ve çocukların yaşamlarının büyükoranda etkileyecek Çocuk Hakları Stratejileri ve koordinasyonbiriminin yokluğunda, Çocuk Dostu Şehir oluşumu eksik kalacaktır.Çocukların yararlarının çeşitli yönetim birimleri arasında gözdenkarçırılmaması için merkez, yerel ve mahalle yönetimleri arasındaeşgüdüm sağlanması gereklidir. Çocukların menfaatleri yönetimbirimleri arasında sıklıkla yitip gitmektedir ve çocukları ilgilendirenzorlu sorunlardan pek azı sadece bir birimin girişimi ileçözülebilmektedir.Buna ek olarak, çocuk perspektifinin sağlanması vegeliştirilmesinden sorumlu danışılacak kişi ya da yetkililerin bilinmesiönemlidir. Bu hem yönetim birimlerinin iç koordinasyonu açısındanhem de çocuklar ve haklarından sorumlu olan yetkililerin dışarıdansoranlar tarafından da bilinmesi bakımından önem taşımaktadır.Yerel yönetimler içinde çocuklardan sorumlu olacak yetkili, ÇocukHaklarına dair Sözleşme’nin 12. Maddesini uygulamaya koyabilmekve günlük çalışmalara yansıtabilmek amacıyla, çocuk ve gençlerleortak çalışmalar yürütebilecek bir kişi olmalıdır.Denetim Listesi: Aşağıda sıralanan yönleri ile, Şehir yönetimi içerisinde birkoordinasyon birimi ya da mekanizması var mı?o Çocuk Dostu Şehir oluşumunu teşvik etme konusundao Çocukları etkiyen politikaların koordinasyonu konusundao Çocuk Stratejisinin hazırlanması ve takip edilmesi konusunda Bu birime Vali ya da Belediye Başkanı tarafından yetki verildi mi? Bu birim çocuklarla doğrudan bir diyalog sürdürerek, çocuklarıngörüşlerinin hükümetin tüm şehir kapsamındaki çalışmalarınayansıtılmasını sağlıyor mu?63 56

Çocuk Politikaları Etki DeğerlendirmesiYasaların, politikaların ve uygulamaların çocuklar üzerindeyaratacağı/yarattığı etkilerin önceden, uygulama sırasında vesonrasında değerlendirilmesini sağlayacak sistematik bir süreçtir.Çocuk Haklarına dair Sözleşme kapsamında, şehir yönetimleri dedahil olmak üzere her düzeyden yönetimlerce, çocuğun yüksekyararının çocukları ilgilendiren bütün meselelerde en baştagözetilmesinin sağlanması gerektiği vurgulanmaktadır. Hiç biryönetim, hukuk, politika ve uygulamaların çocuklar açısındanetkilerini titizlikle değerlendirmeden, bu prensibin tam anlamı ileuygulanıp uygulanmadığını bilemez.Çocuk Hakları Komitesi bu amaçla ulusal düzeyde çocuk etkideğerlendirmesi adı verilen bir kavram ortaya koymuştur. Bu kavramüzerinde ulusal ve uluslararası pek çok görüşmeler olsa da,gerçekleştiren ülke sayısı sınırlı olarak kalmıştır. Elbette bunugerçekleştirmek kolay değildir. Ayrımcılık gözetilmemesi süreci,kanun ve politikaların tüm çocuklar üzerindeki etkilerinindeğerlendirilmesi ve özellikle dışlanan çocuk grupları üzerindekietkilerine özel önem verilmesi demektir. Bazı kanun maddeleri vepolitikalar bazı çocuk gruplarını ya da yaş gruplarını diğerlerindendaha fazla etkileyebilir. Kanunlar ve politikalar uygulanmayabaşlamadan önce potansiyel etkileri bakımından incelenmelidir. Buinceleme, karar verme sürecini etkileyebilmek için, politikalarbiçimlendirilme aşamasında iken, olabildiğince erken yapılmalıdır.Pek çok ülkede şehir yönetimlerinde çevre etki değerlendirmesi vecinsiyet eşitiliği etki değerlendirmesi alanlarında yapılmış iyi örneklerbulunmaktadır.Politikalar ve kanunlar uygulanmaya başladığında, çocuklarüzerindeki etkileri açısından sürekli olarak etki değerlendirmesiyapılması gerekmektedir. Şehir yönetimleri bu süreci politikageliştirme sürecine entegre etmeleri gerektiği gibi, sivil toplumkuruluşları, çocuklar için bağımsız insan hakları kuruluşlarıtarafından da bağımsız çocuk etki değerlendirmesi yapılmasıönemlidir. Çoğu durumda politika ve kanunların kendi hayatlarıüzerindeki etkilerini en açık şekilde ifade edecek olanlar yineçocuklar olduğu için, etki değerlendirme sürecine çocukların dadoğrudan katılımı daha da önem kazanmaktadır.64 57

Denetim Listesi: Şehirde yeni kanun, politika ve uygulamalarının çocukların geneli,ya da belirli bir grup çocuk üzerindeki etkilerini değerlendirecekbir süreç mevcut mudur? Çocuk etki analizi, karar mekanizmasını etkileyebilecek şekilde,önceden yapılıyor mu? Şehir yönetiminin çocukların hayatları üzerindeki gerçek etkilerinideğerlendirecek düzenli bir çocuk etki değerlendirmesi mevcutmu? Yapılan etki analizi ve değerlendirmeleri, dezavantajlı durumdaolan ve dışlanan çocuk grupları da dahil olmak üzere, tümçocukların durumunu değerlendirmekte mi? Bu süreçlere çocuklar dahil ediliyor mu? Bunlara ek etki analiz ve değerlendirme süreçleri mevcut mu?Çocuk BütçesiÇocuklar için bütçelerden yeterli kaynak ayrılması ve bütçe analizleriyapılması demektir.Bütçeler, yerel yönetimlerin çocukların hayatlarını etkiledikleriyollardan biri olarak, bütçe analizleri çocuk etki değerlendirmelerininönemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Çocuk Haklarına dairSözleşme Taraf Devletleri çocukların ekonomik, sosyal ve kültürelhaklarını, “eldeki kaynakların olanak tanıdığı azami ölçülerdeyaşama geçirmesi” ile yükümlü kılmıştır. Hiç bir ülke ya da şehirdetaylı ve doğru bir bütçe analizi yapmadan, bütçe harcamalarınınçocuklar üzerindeki etki değerlendirmesini gerçekleştirmeden, buyükümlülüğü ne oranda yerine getirdiğine kesin olarak kararveremez.Çocuk Dostu Şehir oluşumunun tüm yapı taşları gibi, çocukbütçesinin amacı, diğer hükümet faaliyetlerinde olduğu gibibütçelemede de çocukları görünür kılmaktır. Bu görünürlükgerçekleştirilemez ise, çocukların hakları olan payı elde etmelerimümkün değildir.Ulusal hukuk çerçevesinde çocukların savunuculuğunu yapmasıgereken şehir yönetimleri, ulusal bütçelendirmede aynı göreviüstlenmeli ve özellikle dezavantajlı grupta bulunan çocuklar olmak65 58

üzere tüm çocukların kaynaklardan hakkaniyet ölçüleri içinde“azami” payı almalarını sağlamalıdır. Eğitim ve sağlık gibi yereldençok ulusal düzeyde kaynak ayrılan temel hizmetler için de, kaynakdağılımının adaletsizliği ya da kaynak kullanımında karşılaşılabilecekayrımcılığı düzeltmek amacı ile neler yapabileceğini gözönünealmalıdır.Bütçeleme süreci açık olmalı, tüm vatandaşlar ve çocuklar açısındanerişilebilir olmalı ve bu süreç içerisinde de çocuklara ve gençleredanışılmalıdır.Denetim Listesi: Şehir yönetimi, dağılımın ulusal boyutta yapıldığı hizmetlerde,çocukların kaynaklardan hak ettikleri payı alıp almadıklarınıgörebilir mi? Genel olarak şehir bütçesi ve kalemleri çocuklar için harcananoranı doğru olarak yansıtıyor mu? Şehir bütçesi çocuklara danışmayı kapsıyor mu ve yeterince şeffafmı? Şehir yönetiminin çocuklar için vaat ettiği kaynakları içeren ÇocukBütçesi hazırlanıp dağıtılıyor mu?Şehirde Yaşayan Çocukların Durumu RaporuÇocukların durumu ve hakları ile ilgili yeterli izleme ve veri toplamayapılmasının sağlanmasıdır.Çocuk Dostu Şehirler çocukların durumlarını devamlı olarak kontrolederler. Doğumdan 18 yaşa kadar tüm çocuklar hakkında istatistikve bilgilerin sistematik olarak toplanması, çocuk odaklı bir politikageliştirilmesinin de temelidir.Toplanan istatistiklerin yaş grupları,cinsiyet ve engellilik durumu ve etnik kökene vb. göre ayrıştırılması,ayrımcılık olup olmadığını görmek açısından önem taşımaktadır.Çocuk Haklarına dair Sözleşme, ayrıştırılmış verilerin (toplananistatistiklerin yaş grupları, cinsiyet engellik durumu vb. göreayrıştırılması) Sözleşme’nin genel tedbirlerinin uygulanmasıaçısından son derece önem taşıdığını belirtmektedir. Bağımsızhükümet birimlerinin ve ulusal istatistik ve araştırma bürolarının,66 59

ulusal bir “çocukların durumu raporu” oluşturulması aşamasınakatılımları ümit edilmiştir. Şehir düzeyinde çocukların durumunundaha detaylı olarak değerlendirilmesi ve özellikle ayrımcılığa maruzkalan çocukların hayatlarına daha dikkatli olarak bakmak mümkünolacaktır.Çocukların Durumu Raporu hazırlanırken, çocukların sivil ve politikhaklarına verilen değeri doğru olarak değerlendirmesi bekleniyorise, çocukların bu konuda en doğru bilgiyi sunacak ve doğrudeğerlendirmeleri yapacak olan uzmanlar olarak kabul edilmeleri birzorunluluktur. Çocukların araştırmanın öznesi olmalarının yanı sırarapor hazırlanırken, ekipte çocuk araştırmacıların da bulunmasıgereklidir. Çocuklar raporun hazırlanma sürecinde,değerlendirmelerin yapılması, ihtiyaçların analizi ve çözümlerüretilmesi süreçlerine dahil edilmelidirler.Elde edilen bilgiler ve istatistikler analiz edilecek ve bir arayatoplanarak yayınlanarak Çocuk Dostu Şehir oluşumundakullanılmak üzere dağıtılacaktır. Hazırlanan rapor sadecepolitikacıların ya da toplum liderlerin değil aynı zamanda halkın veçocukların erişimine açık olmalıdır. Bu konuda internet kullanımıuygun olduğu durumlarda yararlı olacaktır. Raporun sonuçlarıhakkında politikacılar ve uzmanların katılacağı tartışma vegörüşmeler düzenlenmelidir.Denetim Listesi: Çocuk Dostu Şehir oluşumuna doğru gelişimi analiz edecekşekilde çocuklar hakkında toplanan istatistik ve diğer bilgileryeterli midir? “Şehirdeki Çocukların Durumu Raporu” mevcut mudur? Eğer böyle bir rapor mevcut ise;o Bu rapor doğumdan 18 yaşa kadar olan çocukların durumunubelgeliyor mu?o Bu rapor için toplanan veriler, belirli gruplarda ki çocuklara karşıyapılan ayrımcılığı ortaya çıkarmak üzere ayrıştırılmış mı?o Rapor aşağıdakiler gibi, belirli grupları bilgilendirmek üzereçoğaltılıp dağıtıldı mı: Yönetimdeki politikacıları67 60

Çocukları ve çocuklar için ya da çocuklar ile çalışanyetişkinlerio Rapor elde edilen istatistik ve bilgilerde yer alan boşluklarıyansıtıyor mu?o Rapor politika geliştirilmesi aşamasında etkin bir şekildekullanıldı mı?Çocuk Haklarının Bilinmesinin SağlanmasıYetişkinler ve çocuklarların çocuk hakları konusundabilinçlendirilmesinin sağlanmasıdır.Yararlı olabilmeleri için, çocuk hakları da dahil olmak üzere insanhaklarının bilinmesi çok önemlidir. Çocuk Dostu Şehir kavramında,çocukların eşit haklara sahip kişiler oldukları, çocuklarla ve çocuklariçin çalışan tüm kişilere anlatılmalıdır. Çocuk Haklarına dairSözleşme’ye göre “Taraf Devletler, Sözleşme ilke ve hükümlerininuygun ve etkili araçlarla yetişkinler kadar çocuklar tarafından dayaygın biçimde öğrenilmesini sağlamayı taahhüt eder.”Sözleşmenin 29. Maddesi eğitimin hedeflerini sıralamakta vediğerlerinin arasında “insan haklarına ve temel özgürlüklere saygınıngeliştirilmesi” amacına yer vermektedir. Eğer bir ülke ya da şehirinsan hakları kültürü yaratmaya kararlı ise, bu sürecin çocuklara özelbir önem vermesi gayet mantıklıdır. Bu yolda, insan hakları veÇocuk Haklarına dair Sözleşme’nin okulların müfredatına alınmasıönemli bir adım olacaktır. Derslerin içeriğinin yanısıra, okullarındüzeni ve karakteri de Sözleşme’nin ruhunu yansıtmalıdır.Bu sürecin bir parçası olarak, politikacılar ve hükümet yöneticileri dedahil olmak üzere, çocuklar için ve çocuklarla birlikte çalışanlaraçocukların insan haklarına saygı gösterilmesi ve bilinmesi amacıylabaşlangıç ve hizmet içi eğitimleri düzenlenmelidir.Şehir yönetiminde bulunanlar, çocuk haklarını çocuklar arasında,anne-babalara ve diğer kişilere aktarmanın en etkili araçlarıhakkında çocuklardan tavsiyeler almalılardır. Sivil toplum kuruluşları,gençlik grupları ve medya ile ortaklıklar, iletişim ve bilgi aktarımda kirolleri bakımından oldukça önemlidir.Çocuk hakları hakkında bilgi edinilmesi ve bu bilgilerin aktarılmasıbitmeyen bir süreçtir.68 61

Denetim Listesi: Şehir yönetimi, çocukların çocuk haklarına dair çocuklar veyetişkinler tarafından bilgi sahibi olunması ve saygı gösterilmesikonusunda bir strateji geliştirmiş mi? Şehirdeki liderler, politikacılar ve üst düzey yetkililer çocuklarıninsan hakları konusunda bir eğitim aldılar mı? İnsan hakları ve Çocuk Haklarına dair Sözleşme’nin öğretilmesi,okulların müfredatından yer alıyor mu? Çocuklar için ya da çocuklar ile birlikte çalışanlara verilenbaşlangıç ve hizmet içi eğitimler insan hakları ve çocuk haklarınasaygı, öğretilen konular arasında yer alıyor mu? Yetişkinler ve çocuklar arasında çocuk hakları bilgi durumuhakkında düzenli olarak yapılan değerlendirmeler var mı?Çocuk Hakları için Bağımsız bir SavunmanlıkÇocuk haklarının savunuculuğu için, sivil toplum kuruluşlarının,bağımsız insan hakları kuruluşlarının, çocuk ombudsmanlığının veçocuk komiserliğinin teşvik edilip, desteklenmesidir.Çocuk Dostu Şehir oluşturulmasına çalışan bir yönetim, çocuklarıngördüğü muamele konusunda sorumluluk yüklenme cesaretigöstermiş demektir. Pek çok ülkede sivil toplum kuruluşları,çocukların hayatlarını iyileştirme konusunda büyük rol almaktadırlar.Sözleşme’nin kabul edilmesinden bu yana, çocuk haklarınınizlenmesi, teşvik edilmesi ve korunması amacıyla pek çok siviltoplum kuruluşu kurulmuştur. Pek çok ülkede çocuk odaklı çalışansivil toplum kuruluşları, Sözleşme’nin tam anlamı ile uygulanmasıamacıyla anlaşma ve koalisyon içerisinde çalışmaktadır. Sivil toplumkuruluşu terimi pek çok farklı grubu kapsayabilir: özellikle insanhaklarını teşvik etmek üzere çalışanlar, çocuk koruma ile ilgili olarakçalışan gruplar, profesyonel organizsayonlar, ticaret birlikleri, inançgrupları gibi. Bu grupların arasına gittikçe artan sayıda çocuk vegençler tarafından liderlik edilen organizasyonlarda eklenmektedir.Bu gruplar insan hakları savunuculuğu faaliyetlerin sürdürürkenyetişkinlerin devamlı olan ancak kontrol edici olmayan desteğineihtiyaç duyabilirler.69 62

Sivil toplum kuruluşları şehir yönetimleri ile Çocuk Dostu Şehirleroluşturulmasında ortak olarak etkili çalışmalar sürdürebilirler.Uluslararası düzeyde, Birleşmiş Milletler sistemi, insan haklarınınizlenmesi, teşvik edilip korunması amacıyla ulusal düzeyde insanhakları kuruluşlarının oluşturulmasının önemine değinmiştir. ÇocukHakları Komitesi’de çocuklar için bağımsız insan haklarıkuruluşlarının oluşturulmasını teşvik etmektedir. Pek çok ülkede artıkya çocuk ombudsmanlığı, ya çocuk hakları komiserliği, ya da ulusalinsan hakları kuruluşunda çocuklar için bir başvuru merciibulunmaktadır. Bu tür kurumların bölge veya şehir ölçeğinde de varoldukları örnekler azdır. Çocukların bulundukları yerlerde bu türkurumlara ulaşabilmelerinin sağlanması büyük önem taşımaktadır.Bütün bu kurumların fiilen etkili olmaları, çocukların gözeticileri vesavunucuları olarak gerçekleştirecekleri etkinliklerde bağımsızdavranabilmeleri ile mümkündür. Söz konusu kurumları ÇocukHakları Sözleşmesi ile ilişkilendirecek uygun yasal yetkiler vegörevler, bu yetkinin getirdiği nüfuzla birlikte onları sivil toplumkuruluşlarının tamamlayıcıları konumuna getirecektir. Bir şehiryönetiminin çocuk ombudsmanlığı oluşturmak üzere yasal yetkileriolmayabilir; ancak şehir yönetimi, merkezi yönetim nezdinde buyönde girişimlerde bulunabilir.Denetim Listesi: Şehir yönetimi geniş ve uygun bir yelpazeden sivil toplumkuruluşları ile ortaklıklar kurmuş mudur? Sivil toplum kuruluşlarına karar alma mekanizmalarına etkilierişimleri için dış kontrol olmayan bir destek verilmiş midir? Çocuklar ve gençler tarafından organize edilen sivil toplumkuruluşları desteklenerek teşvik ediliyor mu?Şehir yönetimi çocuklara yönelik bağımsız bir insan hakları kurumuçocukombudsmanlığı veya çocuk hakları komiserliği gibi- oluşturdumu/böyle kurumlar için lobi çalışmaları yaptı mı?70 63

Ek2. Örnek Eğitim ProgramıProgram – BİRİNCİ GÜN Süre Amaç ve anlatılacak temel konular Gerekli MalzemelerAçılış, tanışma, beklentilerinalınması, eğitimin amacıÖn/son değerlendirmeÇH ve ÇHS konusunda genelbilgi“Yeni bir yere yolculuk –gemiden ne atabilirsiniz?”oyunu (iki grup)Yerleşim yerleri ile çocukhaklarının ilgisiProgram – İKİNİCİ GÜN Süre Amaç ve anlatılacak temel konular Gerekli MalzemelerÖnceki günün gözdengeçirilmesiÇocuk dostu GaziantepBelediyesi için ÇocukHakları Birimi (ortak ve ikigrup)Gaziantep Belediyesi ÇocukHakları Birimi Faaliyet Planı(ortak ve iki grup)15’9:0030’9:1545’9:4515’ + 45’11:00Yerel yönetimde çocuk katılımı 30’13:00Nerede duruyorsun oyunu 30’13:30Gaziantep belediyesi içinçocuk katılımı (iki grup)Çocuk dostu yerel yönetim içinbir adım–Gaziantep BelediyesiÇocuk Hakları Birimi (iki grup)45’14:0060’15:00Birinci günün kapanışı 30’16:0015’9:0015’ + 30’9:1560’11:00 Tanışma Eğitimin amacı Değerlendirme Çocuk kimdir? Çocukluk nedir? Her çocuğun bir birey olduğu, eşit yurttaşlar olarak yönetime katılmaları gerekliliği Her çocuğun farklı çocukluk yaşadığı, hepsinin aynı olmadığı, milyonlarca çocuğun zorlu şartlarda yaşamaları Sözleşme’yi nasıl aktarabilirim – iletişim (kafa, kalp, eller metaforu) Sözleşme’ye nasıl gelindi, sağladığı korumanın uluslarası doğası Sözleşme’nin özü (masa ve çiçekler metaforu)*Ayrım gözetmeksizin tüm çocukların eşit olduğu* Çocuğun öncelikli oluşu (yüksek yararı)* Çocuğun yaşama ve gelişme haklarının birlikte ele alındığında sağlıklı olacağı* Düşüncesini söylemesi (kendisi ile ilgili konu ve kararlarda) ve dikkate alınması Yaşama ve gelişmenin olmazsa olmazları İstek, ihtiyaç ve haklar arasındaki ilişki Çocukların ihtiyaçları ile hakları arasında ilişki kurma Önceki günün gözden geçirilmesi Isınma10:30 – 11:00 – ARA Örümcek ağı (belediye bölümleri ve çocuk hakları ile ilgileri) Yerel yönetimlerin çocukların gelişimlerinde (fiziksel, bilişsel, duygusal, sosyal) ve hayatlarındaki yeri ve önemi Çocuk hakları ve yerel yönetimler Çocuk dostu şehirler girişimi ve temel taşları Çocuk katılımı nedir ne değildir? Önemi nedir? Yöntemleri nedir? Çocuk dostu yerel yönetim için bir standart Katılımın ne olduğunu daha iyi anlama Karşıdakini dinleme ve anlamaya çalışma Katılımı savunma Yönetime ne katar? Faydaları nelerdir? Önündeki engeller ve zoruluklar nelerdir? Bir yerleşim yerini neler çocuk dostu yapar? Durum analizi Sunum Günün değerlendirilmesi Neler öğrendik Yarın neler yapacağız...12:00 - Öğle Yemeği14:45 – 15:00 – ARA Yerel yönetimlerde çocuk hakları birimleri neden gerekli? Yerel yönetimlerde çocuk hakları birimleri neler yapar? Ülke örnekleri Gaziantep Çocuk Hakları Birimi’nin görev tanımının belirlenmesi10:30 – 11:00 – ARA Stratejik faaliyet planı yaparken nelere dikkat etmeli Ölçülebilir, gerçekçi, gerçekleştirilebilir... hedef, amaçlar, faaliyetler... Stratejik faaliyet plan formatıSunumÇHS, Oyun kağıtları, YapışkanA3 ya da flipchart kağıdı, Renkli kalemler (boardmarkers), Yapışkan bantSunumÖrümcek ağı oyunu – Flipchart ve kağıtlarıRenkli kalemler (board markers)Renkli post-it’lerSunumKatılım ile ilgili sorularFlipchart ve kağıtlarıRenkli kalemler (board markers)kağıt yapışkan bantFlipchartRenkli kalemler (board markers)Yapışkan bantDurum analizi tablosu ve sorularıFlipchart, Renkli kalemler (board markers)Yapışkan bantFlipchartRenkli kalemler (board markers)Yapışkan bantSunumÇocuk hakları birimi tartışma sorularıFlipchart, Renkli kalem (board marker)Yapışkan bantFlipchartRenkli kalem (board marker)Yapışkan bantEğitimi sonlandırma 30’ Faaliyet planının gözden geçirilmesiProgram – İKİNİCİ GÜN Süre Amaç ve anlatılacak temel konular Gerekli Malzemeler12:0012:30 – Kapanış70 64

Ek 3. Yerleşim Yerinizin Çocuk ve Gençler için Nasılbir Çevre Olduğu Konusunda Öz EleştiriSosyal EntegrasyonÇocuklar ve gençler şehrin genelinde hoş karşılanıp vediğer yaş gruplarından kişiler ile kamu alanlarındaetkileşime giriyorlar mı? Parçası oldukları topluma aitolduklarını hissederek, değer verildiklerinidüşünüyorlar mı?Toplanma Alanları ve Faaliyet OrtamlarıÇocuklar ve gençler için arkadaşları ile birarayagelebilecekleri, oyun oynayıp, konuşabilecekleri, sporyapabilecekleri, toplumsal çalışamlarısürdürebilecekleri, alışveriş yapabilecekleri,yetşkinlerin gözetimine gerek olmaksızın, tek başlarınaolabilecekleri, kamu alanlarında ya da caddelerdeolanı biteni gözleyebilecekleri çok farklı alanlar var mı?Güvenlik ve Hareket SerbestisiGenel olarak bir güven hissi mevcut mu? Çocuklar vegençler yaşadıkları yer hakkında bilgiye sahipler mi?Güvenlik kaygısı ve korkusu olmadan, kendi başlarınatoplum içinde hareket edebiliyorlar mı?Doğaya ErişimÇocuklar ve gençlerin doğaya erişim imkanları var mı?Etrafta tırmanacakları ağaçlar var mı? Organize sporlariçin yeşil alanlar, parklar ve oyun alanları mevcut mu?Toplum İmajı ve KimlikŞehirde yaşayanların ve özellikle çocukların vegençlerin yaşadıkları şehir hakkında görüşleri olumlumu? Şehrin tarihi hakkında bilgilier var mı, geçmiştekibaşarıları ile gurur duyuyorlar mı?OlumluÖzelliklerOlumsuzÖzelliklerTemel HizmetlerŞehirde yaşayanların temiz içme suyu, barınma veyiyeceğe erişim imkanları var mı?Yerel Güç ve KontrolYerel halk kendi geleceği hakkında bir kontrole sahipmi? Yerel karar verme mekanizmalarında ve politiksonuçlarında herhangi bir söz hakkına sahipler mi?Çocukların ve gençlerin karar süreçlerine etkileri varmıdır? Çocukların ve gençlerin geleceğe dair ümitlerivar mı?70 65

Ek 4. Belediye Çocuk Hakları Birimi için Örnek GörevTanımıYetki: Büyükşehir Belediye Başkanı ve Belediye MeclisiYönetim: Kültür ve Sosyal Hizmetler Daire Başkanlığında ÇocukHakları Şube MüdürlüğüYürütme Kurulu: Her birimden bir yetkiliYetki Alanı: Çocuk hakları ile ilgili ve çocukları etkileyecek tümkonularda belediyenin hizmet alanları için görüş ve olurununalınmasıAmacı: Çocuk Haklarına dair Sözleşme doğrultusunda çocukhaklarına ve katılımına saygılı çocuk dostu bir kent oluşturmakGörevleri: Farkındalık, toplum bilinçlenmesi ve görünülürlük sağlanması Çocuk etki analizi raporu ve gerekçe raporu Tüm daire başkanlarını bilgi almaya çağırmak Çocuk meclisini toplayıp görüşlerinin alınıp bunun hizmetlereetkilerini tartışmak Üç ayda bir sivil toplum kuruluşlarını toplantıya çağırmak vehizmetler hakkında bilgiler vermek İlde yaşayan çocuklarla doğrudan bir diyalog sürdürülerek,çocukların görüşlerinin Belediye’nin tüm şehir kapsamındakiçalışmalarına yansıtılması Çocuk dostu belediye oluşumunu diğer belediyelerde teşviketmek Çocukları etkileyen politikaların belediye içerisindekoordinasyonunu sağlamak Çocuk stratejisinin hazırlanması ve takip edilmesi Çocukların durumu raporunun hazırlanması Çıkan kararların çocuk etki analizinin yapılması İzleme ve denetleme Fiziksel ceza, ihmal ve istismar konularında farkındalık vebilinçlendirme Uluslararası işbirliği Çocukların topluma kazandırılması çalışmalarını hızlandırmak İl düzeyinde koordinasyonu sağlamakKimlere Rapor Sunulacak: Belediye Meclisi, Belediye Başkanı veçocuklar75 66

Ek 5. Belediye Çocuk Hakları Birimi için Örnek ÇocukKoruma Politikası(Bu politika metni International Save the Children tarafındangeliştirilmiştir.)Taraf Devletler, çocuğu, her tür fiziksel veya zihinselşiddetten, zarardan, suiistimalden, ihmal veya ihmalkarmuameleden, cinsel nitelikte olanlar da dahil her türistismardan koruyacaklardır. (BM Çocuk Haklarına dairSözleşme (1989), Madde 19)..... Belediyesinin çocuk istismarının önlenmesi ve çocuklarınkorunması konusunda taahhütleri vardır.Çocukların suiistimali ve istismarı tüm dünyada, bütün ülkeler vetoplumlarda görülen bir olgudur.Burada dile getirilen politik ilkeler belgesi, ortak değerleri, ilkeleri veinançları ortaya koymakta ve çocukları koruma taahhüdümüzünyerine getirilmesi açısından atılacak adımları anlatmaktadır.Bu belge, ..........Belediyesi üyelerinin ................ tarihinde yaptıklarıüyeler toplantısında benimsenmiştir.Çocukları Koruma TaahhüdümüzDeğerlerimiz, ilkelerimiz ve inançlarımız Her tür çocuk istismarı, aynı zamanda çocuk hakları ihlalidir. Suiistimal ve istismardan korunma açısından bütün çocuklar eşithaklara sahiptir. Bütün çocukların durumu, BM Çocuk Haklarına dair Sözleşme’deyer alan hakların geliştirilmesiyle iyileştirilmelidir. Bunların arasındasuiistimal ve istismardan korunma hakkı da yer alır. Çocuk istismarı hiçbir şekilde kabul edilemez.76 67

Birlikte/kendileri için çalıştığımız çocukları korumak görevimizidir. Ortak olarak diğer kuruluşlarla birlikte çalıştığımız durumlarda,ortaklarımızın da kendi programlarında çocukların korunmasıylailgili asgari standartları gözetmesi gerekir.YapacaklarımızÇocukları istismardan koruma taahhüdümüzü aşağıdaki yollarlayerine getireceğiz:Bilinç ve duyarlılık geliştirme: İlgili bütün personelimizin veçalıştığımız diğer kişilerin, çocuk istismarı ve bunun çocuklarayönelik risklerinin bir sorun olduğunu bilmelerini sağlayacağız.Önleme: Bilinç ve duyarlılık geliştirerek ve örnek uygulamalarlapersonelimizin ve çalıştığımız diğer kişilerin çocuklara yönelik riskleriasgari düzeyde tutmalarını sağlayacağız.Raporlama: Çocukların güvenliğine ilişkin kaygılar ortaya çıktığındapersonelimizin ve çalıştığımız diğer kişilerin hangi adımları atmalarıgerektiğini bilmesini sağlayacağız.Yanıt verme: Olası bir istismar durumuna ilişkin kaygılar belirdiğindeçocukları korumak ve desteklemek üzere gerekli girişimlerdebulunulmasını sağlayacağız.Yukarıda belirtilen raporlama ve yanıt vermestandartlarının yaşama geçirilmesi açısından ise;Belediyesi’nin üyeleri ve çalışanları ayrıca aşağıdakileri de sağlamakiçin ortaklaşa çalışacaktır: dile getirilen kaygıları ciddiye alacak, kaygı konusu olan çocukların korunması için olumlu adımlarıatacak, kaygıları dile getiren veya kendileri kaygı konusu olan çocukları,personeli veya diğer yetişkinleri destekleyecek,77 68

kaygılar sonucu yapılan raporlama sonrası gerçekleştirileceksoruşturma sürecinin başlatılmasında ya da bu süreçte gerekliişbirliklerine gidilmesinde uygun ve etkili biçimde hareket edecek, “çocuğun öncelikli yararı” ilkesini çocuk koruma sürecinde temelalacak, çocukların görüşlerini ve dileklerini dinleyecek ve bunları ciddiyealacak, çocukların korunmasını sağlamak üzere ana babalar/bakıcılarve/veya diğer profesyonellerle de çalışmalar yapılacaktır.Yukarıdaki taahhütlerin yerine gelmesini nasıl sağlayacağız Belediyede çalışan ve çalışacak bütün görevlileri aşağıda yer alandavranış kurallarına uymayı yazılı olarak taahhüt edeceklerdir Ortak çalışılan bütün kuruluşlar davranış kurallarına uymayı yazılıolarak taahhüt edeceklerdir Bütün personelimiz ve gönüllülerimiz Çocuk Koruma Politikası’nınbir kopyasına ulaşıp bundan haberdar olacaklardır İşe almalar sırasında, başvuranların gençlerle çalışabilmeyetenekleri sınanacaktır İşe başlayanlara çocuk koruma konularında bilgi verilecektir Kurumda çalışılan her yerde, olası çocuk istismarı durumlarındaraporlama yapılacak yerin (örneğin çocuk hakları birimi) iletişimdetayları herkesin görebileceği bir yerde sergilenecek ve bubilgiler bütün personelde bulunacaktır Her üye kuruluş, bildirilen olası çocuk istismarı olaylarınısoruşturacağı ve bu konuda gerekli önlemleri alacağı sistemleroluşturacaktır Uygun olduğunda belediye encümen üyeleri ve çalışanları butaahhütlerin yerine getirilmesi için gerekli eğitim ve öğrenmefırsatları ile desteği sağlayacaktır.Davranış Kuralları..... Belediyesi’nin bütün görevlileri bu Davranış Kuralları’na uymayıyazılı olarak taahhüt edeceklerdir.Personelimiz ve çalıştığımız diğer kişiler şunları hiçbir zamanyapmamalıdır:78 69

çocuklara vurmak, fiziksel anlamda saldırmak ya da istismaretmek çocuklarla fiziksel/cinsel ilişkilere girmek çocuklarla şu veya bu biçimde istismarcı veya suiistimalci olaraknitelenebilecek ilişkiler geliştirmek istismara yol açabilecek veya çocuğu istismara maruz kalma riskialtında bırakabilecek şekillerde hareket etmek uygunsuz, saldırgan veya istismara yol açan dil kullanmak, önerive tavsiyelerde bulunmak fiziksel olarak, uygunsuz veya cinsel açıdan tahrik edicidavranışlarda bulunmak birlikte çalışılan çocuğu/çocukları başlarında başka kimseolmadan gece kalmak üzere eve götürmek birlikte çalışılan çocukla gece aynı odayı veya yatağı paylaşmak çocukların kendi yapabilecekleri birtakım kişisel nitelikteki işlerionlar adına yapmak çocukların yasa dışı, güvensiz veya istismara yol açandavranışlarına göz yummak veya bunlara katılmak çocukları utandırma, aşağılama, küçültme ve küçümseme niyetitaşıyan davranışlarda bulunmak ya da hangi türde olursa olsunduygusal istismarı sürdürmek çocuklara karşı ayrımcılık yapmak, farklı muamelelerde bulunmakveya diğerleri pahasına belirli çocukları el üstünde tutmak Bu, her tür olasılığı içeren tüm bir liste değildir. Asıl ilke,personelin, olumsuz uygulamadan veya potansiyel olarak istismarriski içeren eylem ve davranışlardan kaçınmasıdır.Çocuklarla teması olan personelimizin ve çalıştığımız diğer kişilerinaşağıdakileri gözetmesi önemlidir: riskli durumlar karşısında duyarlı olmak ve böyle durumlarda neyapılabileceğini bilmek çalışmayı ve çalışılan yeri riskleri asgaride tutacak biçimdedüzenlemek çocuklarla çalışırken mümkün olduğunca görünür olmak herhangi bir konunun veya kaygının dillendirilip tartışılmasınısağlayacak bir açıklık kültürü oluşturmak79 70

personel içinde bir hesap verebilirlik duygusunun yerleşmesini,böylece olumsuz uygulamaların ve istismara yol açandavranışların sessizce geçiştirilmesini önlemek personel ve diğerleriyle ilişkileri konusunda çocuklarla konuşmakve kaygıları varsa bunu dile getirmeleri için çocukları özendirmek Çocukları güçlendirmek – onlarla haklarını, neyin kabul edilebilirneyin edilemez olduğunu ve ortaya bir sorun çıkarsa yapılabilecekşeyleri konuşmak.Genel olarak, aşağıdaki durumlar uygunsuzdur: başkalarından ayrı, çocuklarla uzun zaman yalnız kalmak; özellikle sizinle yalnız kalacakları durumlarda çocukları evegötürmek.80 71

Ek 6. Belediye Çocuk Hakları Birimi için Örnek ÇocukKatılım PolitikasıÇocukları Paydaş Gören Kurumsal Politik İlkeler 21. Giriş..... Belediyesi çocukların yaşadığı alanları Çocuk Haklarına dairSözleşme çerçevesinde çocuklar için kalıcı iyileşmeler sağlamayaçalışmaktadır. .... Belediyesi sınırlarındaki dezavantajlı ve dışlanmışçocuklara yardım eden belediye, çocukların, uygulanan yardımprogramlarının edilgen alıcıları değil kendi gelişimlerinin aktifözneleri olduğuna inanmakta ve çocukların kendilerini etkileyecekkararlarda söz sahibi olmaları gerektiğini savunmaktadır. Bu,çocukların kendileriyle doğrudan ilgili işler olarak Belediye’nin kendiçalışmalarının etkilenmesini ve biçimlenmesini de kapsamaktadır.... Belediyesi, çalışmalara çocukları da dahil etmenin, çocuklarayönelik daha iyi programlar sunmada kuruluşa yardımcı olduğunubilmektedir. Çocuklar kendilerini nelerin ilgilendirdiğini daha iyibelirleyebilecek konumdadırlar ve sorunlarının çoğuna yenilikçiçözümler getirebilmektedirler; akranlarına daha kolay ulaşabilmekte,gerek kendilerinin gerekse dezavantajlı diğer çocuklarınsavunusunu güçlü biçimde yapabilmektedirler.Çocuklar, beceri ve özgüvenlerini geliştirerek kendi katılımlarındanyarar sağlamışlar, yurttaş olarak katılma ve katılımcı davranmafırsatlarını kullanmışlardır.... Belediyesi, çalışmalarında çocukların katılımını güçlendirmekamacıyla, çalışmalarının yöneldiği çocuklara karşı daha hesapverebilir duruma gelme, bu kesimlerin katkılarını dikkate alma veona göre hareket etme niyetindedir.2 Bu örnek politika belgesi Uluslararası Save the Children tarafindan hazırlanmış,Ankara Çocuk Hakları Platformu oluşturma çalışmaları çerçevesinde Sivil ToplumGeliştirme Merkezi (STGM) tarafından Türkçe’ye çevrilmiş ve redaksiyonuUluslararası Çocuk Merkezi (ICC) tarafından gerçekleştirilmiştir.81 72

2. Kurumsal politik ilkeler beyanı... Belediyesi, kendi çalışmalarından doğrudan veya dolaylı biçimdeyararlanmalarını istediği çocuklara karşı daha sorumlu ve hesapverebilir olma niyetindedir. Bunun için, bu çocuklar, kendiyaşamlarını ilgilendiren konulardaki program, politika ve tanıtımsavunuçalışmalarına başlıca paydaşlar olarak katılacaklardır.... Belediyesi, paydaşlar olarak bu çocuklarla, yaşamlarıyla ilgili,ilgilerini çeken ve çocukların daha fazla yarar sağlayabilmeleri içinbelediye servisleri ile çocukların birlikte çalışabilecekleri konulardaaçık ve saydam diyalog içine girecektir.3. Kapsam... Belediyesi işe, program ve proje çalışmalarında çocuklara yönelikhesap verebilirliğini güçlendirerek başlayacak, bunlarınuygulamasını ve etkisini sınamak için çocukları diğer alanlara dadahil edecektir (örneğin çocukların politikaların geliştirilmesine veçocuklarla en doğrudan biçimde çalışan personelin seçiminekatılmaları).Bu politikanın kapsamı gelişmelere bağlıdır. Çocukların kuruluşunpolitikalarını biçimlendirmedeki rolleri, daha çok şey öğrenildikçeartacaktır. Çocukların, personel ve diğer paydaşlar (topluluklar,ortaklar, hibe veren kuruluşlar, destekleyiciler, düzenleyiciler vemütevelli heyetleri) kuruluşun çalışmalarında ne kadar daha fazlaetkili olunabildiğini değerlendireceklerdir.Politika, kuruluşla anlamlı bir diyaloğa girebilecek yaştaki çocuklariçin uygundur. Bu politikanın yaşama geçirilmesinde, çocuklarıngelişmekte olan kapasitelerine uygun mekanizmalarbenimsenecektir. Kızların ve erkeklerin, daha büyük ve küçükçocukların ve özellikle dezavantajlı konumdaki çocuk gruplarınınkatılımı sağlanarak belediyenin ulaşmak istediği çeşitlilik için özelçabalar harcanacaktır. Çocuklarla, güvenliklerini ve yararlarınıgözetecek tarzda ilişki kurulmasına özen gösterilecektir.33 Belediye’nin çocuk koruma politikası uygulamaları ve çocuk katılımı alanındakipratiği bu bağlamda anlamlıdır.82 73

Belediye, çocukların görüşlerini ve tavsiyelerini alma açısından,projelerinde, programlarında ve politika geliştirmemekanizmalarında yöneldiği çocukların temsiline ilişkin yöntemleribelirleyecektir. Söz konusu çocuklar seçme ölçütlerininbelirlenmesine katılmalı ve kendi temsilcilerini kendilerinin seçmesiiçin mümkün olduğu ölçüde desteklenmelidirler.4. Başlıca girişimlerProje düzeyinde1.Çocukların yaşamlarını en doğrudan etkileyecek projelerintasarımında, geliştirilmesinde, uygulanmasında vedeğerlendirilmesinde çocukların görüşlerinin alınması ve bugörüşlerin nasıl dikkate alındığı konusunda çocuklara geri bildirimsağlanması.2.Olağanüstü durum hazırlık planlarının geliştirilmesinde, pratik veuygun görülürse acil müdahalelerin hazırlanmasında çocuklarıngörüşlerinin alınması ve bu doğrultuda hareket edilmesi.3.Çocuklara kuruluşu sorgulayabilme fırsatları tanıyacakmekanizmaların bulunması ve yaşama geçirilmesi. Örneğin, etkideğerlendirme ve genel değerlendirme gibi çalışmalardaçocuklara da yer verilmesi gibi.4.Çocuklarla yapılan görüşmelerden elde edilen sonuçların projeraporlarına, değerlendirmelere ve/veya paydaş toplantılarınayansıtılması.5.Çocukların, öncelikli sorunlarını ele alan projeleringeliştirilmesinde ve yönetilmesinde sorumluluk almalarını veçocuktan-çocuğa akran eğitimi yaklaşımından yararlanmalarınısağlayacak fırsatların belirlenmesi ve bunun için gereklimekanların yaratılması. Kuruluş, bu tür projelerin başını çekençocuklara eğitim ve destek sağlayacak, katkılarını kabul edecektir.6.Yerel düzeyde, çocukların kendilerinin ve temsil ettikleri kesimlerinyaşamlarında değişiklik yaratmaya yönelik tanıtım-savunumesajlarının hazırlanmasında ve hedef kesimlere ulaştırılmasındaçocukları destekleyecek fırsatların ve mekanların belirlenmesi.7.Belirli bir projeden yararlandırılması düşünülen çocukların,kendileriyle doğrudan çalışacak personelin seçimiyle ilgiliölçütlerin belirlenmesine dahil edilmeleri ve bunun kendileri içinyararlı olacağı durumlarda çocukların seçme sürecinin belirlievrelerine katılmaları.83 74

8.Yukarıdakilerin (1’den 7’ye kadar) gerçekleşmesi için proje ortağıdiğer kuruluşlarla birlikte çalışma ve onları destekleme.Program ve tanıtım/savunu düzeyinde1.Çocukların kendi deneyimleriyle en doğrudan ilişkili alanlardaTematik Program Planları geliştirilirken çocukların görüşlerininalınıp bu doğrultuda hareket edilmesi ve görüşlerinin nasıl dikkatealındığı konusunda çocuklara geri bildirim sağlanması.2.Programların uygulanmasının ve değerlendirilmesinin akrandeğerlendirmeleri dahil çeşitli mekanizmalar aracılığıylaetkilenebilmesi için Belediye’nin öncelikleri konusunda deneyimliçocuk kuruluşlarının ve çocukların kurduğu organizasyonların(klup, okul grubu, vb) görüşlerinin alınması.3.Tematik Program Planı ile ilgili olarak çocuklarla yapılangörüşmelerin sonuçlarının Tematik Program PlanDeğerlendirmeleriyle veya paydaş toplantıları aracılığıyla çevreyeduyurulması.4.Ulusal, bölgesel ve uluslararası düzeylerde olmak üzere, uygunstratejik fırsatların belirlenmesi ve çocukların kendilerinin ve temsilettikleri kesimlerin yaşamlarında değişiklik yaratmaya yöneliktanıtım-savunu mesajlarının hazırlanmasında ve hedef kesimlereulaştırılmasında çocukları destekleyecek fırsatların ve mekanlarınyaratılması.Politika geliştirmedePolitika geliştirip belirlerken, ilgili politikanın veya konumunyaşamlarını doğrudan etkileyeceği çocukların görüşlerinin alınması,bunların değerlendirilmesi ve buna göre hareket edilmesi vesağladıkları katkının politikayı/konumu ne yönde etkilediği veyaneden etkilemediği konusunda çocuklara geri bildirim sunulması.84 75

Ek 7. Çocuk ve Gençlerin Katılımına Neden KarşıÇıkılıyor? Neden Karşı Çıkılmamalı?Katılıma NedenNeden Karşı Çıkılmamalı?Karşı Çıkılıyor?Yetişkinlere, çocuk vegençlere bakmaksorumluğu verilmiştir.Çocukların ve gençlerinbizim sorumluluğumuzuüstlenmesini bekleyemeyiz.Bir proje bir program ya daalınması gereken kararlarkapsamında çocuk vegençlerin katılımınısağlamak uzun süren vekolay olmayan bir süreçtir.Çocuklar ve gençlere pekgüvenilmez, sık sık fikirlerinideğiştirirler. Kararverebilmek için henüz çoktoy ve saftırlar. Çocuk ve gençlerin katılımı, yetişkinlerin katılımı ilebirlikte gerçekleştirilmelidir- Bu yer değiştirmeolarak algılanmamalıdır. Yetişkinler, çocuk ve gençlerin katılımı ilesorumluluklarını bırakmış olmazlar, aksinesorumluluklarını daha da ciddiye almış olurlartoplumdaneyin gerçekten çocuk larınve gençlerinyüksek yararına olduğunu bulmaya çalışırlar. Kendilerini ilgilendiren konurlarda çocukların vegençlerin fikirleri kritik öneme sahiptir. Onlardangelen önerilerle, onların ihtiyaç ve önceliklerineuygun planlama yapılması ve karar alınmasınaimkan verir. Katılım çocukların ve gençlerin kendine güven veyeterliliklerini arttır. Aynı zamanda çevre, toplumfarkındalıklarını arttırır, hayat boyu sürecek sivilkatılım ve sorumluluk duygularını kuvvetlendirir.Bunlar lüks değil, gerekliliklerdir. Katılım yaratıcılığı motive eder. Katılım sorumluluk duygularını, başkanlarına saygıyı,grup olarak ortak çalışma becerilerini geliştirir,çcoukların ve gençlerin demokrasiyi anlamalarınayardımcı olur. Çocuk ve gençlerden gelen veriler olmazsa, kaynaklaryanlış yerlere kullanılarak israf olabilir- gerçekhayatta pek de önemli olmayan konularaharcanabilir. Bunu yapmak başlangıçta zaman ve kaynakgerektiren bir süreç olabilir ancak daha etkili vesürdürülebilir program ve projelere imkan tanıdığıiçin uzun vadede para tasarrufu sağlar. Çocuklar ve gençlere yapılan yatırımlar, ileriye dönükolarak yapabileceğimiz en iyi yatırımlardır. Çocuklar ve gençlerle çalışmak, katılan herkes içinzevkli bir süreçtir. Farklı beceri ve olgunluk düzeyinde olan çocuklarınkatılımını sağlamak için farklı yöntemler vardır. Çocuk ve gençlerde görülebilecek sınırlılıklara,yetişkinlerde de rastlanır. Çocuklar ve gençler ile çalışan pek çok yetişkin,onların ne kadar yaratıcı, olgun ve bilgiliolduklarını görüp, şaşırmaktadırlar. Çocuklar ve gençlerin katılımına karşı yapılan bu tür85 76

Katılıma NedenKarşı Çıkılıyor?Çocuklar ve gençler,verdikleri kararların uzunvadede etkilerinidüşünemezlerÇocukların ve gençlerinteknik bilgileri yoktur.Çocuklar ve gençler hatayaparlar.Bırakın çocuklarçocukluklarını yaşasınlaronlarayetişkinlerin kaygı vesorumluluklarınıyüklemeyin.“Ben de bir zamanlarçocuktum/gençtim, Onlarınne istediğini çok iyibiliyorum”. Yetişkinuzmanlar çocuklar için eniyinin ne olduğunuherkesten daha iyi bilirler.Neden Karşı Çıkılmamalı?yorumlar, yıllar önce kadınların katılımı konusundada yapılmıştı. Bazı yetişkinler de verdikleri kararların uzun vadedeetkilerini düşünemezler. Eğitim katılım sürecinin önemli bir bölümünüoluşturur. Çocuklar ve gençler, verdikleri kararlarınve yaptıklarının uzun vadede potansiyelsonuçlarını anlayabilmek üzere bilgilendirilirler. Geleceğe dönük olarak herkesten çok kaygı duymasıgereken birileri varsa, onlar da çocuklar vegençlerdir. Projelere katılan pek çok yetişkinin de teknik bilgisiyoktur Katılım, çocuk ve gençlere beceri ve anlayışkazandırmak için bir fırsat olarakdeğerlendirilebilir. Yetişkinler de hata yaparlar. Hata yapmak, öğrenim sürecinin bir parçasıdır. Çocukların çocukluk dönemleri, kendileri için önemliolan mahallelerin ve, oyun alanlarının alınankararlar ile giderek kötüleşmesi nedeni ilezedeleniyor. Onların katılım sürecine katılımıyla,kendileri için önemli olan bu alanları korumalarıbelki de mümkün olacak. Pek çok çocuğun küçük yaşta çalışarak parakazanması bekleniyor. Oysa, kendilerini etkileyenkararlar konusunda da fikirlerini dile getirmehakları olmalıdır. Çocukluktan yetişkinliğe geçiş bir gecede olan birolay değildir. Katılım ile çocuklar ve gençlerkendilerini yetişkin hayatına hazırlarlar. Katılım gönüllülük esasına dayanır. Çocukların vegençlerin çok büyük bir zamanını almaz. Eğer katılım süreçlerine dahil olmak istemeyençocuklar ve gençler varsa, bırakın bu kararı onlarversinler. Siz onların yerine karar vermeyin. Katılım çocuklar ve gençler açısından eğlenceli birsüreçtir. Birisinin kendilerini gerçekten dinlediğinibilmek onları mutlu eder. Sizin çocuk/genç olduğunuz yıllardan beri pek çokşey değişti. Bu gün çocuk/genç olmanın neolduğunu, şimdi çocuk ve genç olanlardan dahaiyi kimse bilemez. Çocuklar ve gençler kendi hayatlarının uzmanlarıdır. Yetişkin uzmanlar, kolaylaştırıcı olarak yer almalı,demokratik sürece hakim olmaya çalışmamalıdır.86 77

Ek 8. Çocuk ve Gençlerin Gerçek Katılımının SağlanmasıÇocuk ve gençlerin gerçek katılımının sağlanması değişimlerigerçekleştirmeye gücü olan yetişkinlerin desteğinin ve değişimsürecine çocuk ve gençlerin anlamlı katılımının sağlanmasınıgerektirir.Ancak, bu temel şartlar gerçekleştirilmiş olsa da, gerçek anlamdakatılımı sağlamak bazen gerçekleşemez. Çoğu zaman çocuk vegençlerin katılımının sağlandığını idda eden projeler ve programlar,aslında yetişkinler tarafından kontrol edilen ve çocukların vegençlerin gerçek anlamda katılmadığı süreçler olmaktadır. Geneldebu tür projeler iyi niyetli yetişkinler tarafından başlatılmakta, projeyekatılan çocuk ve gençlerin yapmaları gerekenler yetişkinlertarafından kendilerine söylenmekte, onlardan yalnızca yetişkinlertarafından başlatılan girişimleri desteklemeleri beklenmektedir.Değişimlere yol açacak karar alma yetkisiAşağıdaki şekilde çocuk ve gençlerin katılımı konusunda kavramsalbir çerçeve sunulmuştur. Bu şemada görüldüğü gibi çocuk vegençlerin katılımı iki boyutta değerlendirilmektedir; birincisi çocuk vegençlerin karar verebilme ve dolayısı ile değişimleri etkileyebilmeyetkisi, ikincisi de, çocuk ve gençlerin toplumdaki diğer bireyler ileetkileşime ve işbirliğine girebilmesidir.Çocuk ve Genç Katılımının Boyutları:Çocuklar ve gençler veişbaşındagençlerDanışmaDekoratifkatılımGöstermelikkatılımkkatılımKatılım VarKatılım VarKandırmaKandırma vemanipulasyon veKarar almaKarar almasüreçlerindesüreçlerindpaylaşımSosyalSeferberlikSeferberlikKatılım YokToplumdaki diğer bireylerle artan etkileşim87 78

Değişimleri etkileyecek kararlar alabilme yetkisi en önemli boyutolmakla birlikte, toplumun diğer bireyleri ile etkileşim ve işbirliği deönemlidir. Gerçek katılım hem yetki hem de etkileşim gerektirir.Çocuk ve Gençlerin Katılım ÇeşitleriŞekilde gösterildiği gibi, “katılım var” ve “katılım yok” olan bölümlerçocuklar ve gençler ile yetişkinlerin farklı etkileşimleri ile daha iyianlaşılacaktır.Gerçek katılımın Olmadığı SüreçlerKandırma ve Manipülasyon yetişkinlerin, kendi amaçlarına erişmekamacıyla, çocuklara hiçbir bilgi vermeden ve nedeni ve niçiniaçıklamadan, çocuk ve gençleri bilinçli olarak kullanmalarıdır.Manipulasyonda çocuk ve gençler çoğu zaman katılım gibi oldukçaetkileşimli ve işbirliği yapılıyormuş gibi görünen bir süreçtengeçerler, ancak gerçekte, verilen kararlarda ya hiç, ya da çok azetkileri olur. Çoğu kez kendi fikir ve düşüncelerini ifade etme fırsatıbile verilmez kendilerine. Kandırma ya da aldatma, çocuk vegençlerin çok az ya da hiçbir katılımları yokken, yetişkinlerinçocukların katılımları hakkında iddialarda bulunmalarıdır.Dekoratif katılım, çocuk ve gençlerin ne yaptıklarını, nedenyaptıklarını bilmedikleri halde, yetişkinlerin belirlediği bazı fikirleridesteklemek üzere kullanılmalarıdır. Bu tür dekoratif katılımlarda,işbirliği ya hiç yok ya da çok azdır, çocukların kendilerini etkileyenkararlara katılımı ise neredeyse hiç yoktur. Dekoratif katılıma birörnek olarak şunu gösterebiliriz: Çocuklar kürsüye çıkarılır veyetişkin olan asıl konuşmacının arkasında sıralanırlar. Bu arada,çocuklar da konuşmacıyı destekliyorlarmış gibi bir hava yaratılmayaçalışılır, ancak gerçekte çocuklar kürsüde neden ve niçinbulundukları, ve konuşmacının bahsettiği şeyler hakkında hiçbir bilgive fikirleri yoktur.Göstermelik Katılım, çocuk ve gençlerin katılıyormuş gibi gösterilipaslında konu ve katılım süreci hakkında pek az bilgiye sahip olmalarıdurumudur. Göstermelik katılımlarda üst düzey etkileşim ve kararverme yetkisi varmış gibi görünür ancak gerçekte anlamlı bir katılımyoktur. Göstermelik katılıma örnek olarak, yetişkinler tarafındanseçilen bir çocuk ya da gencin, “çocukların ya da gençlerin sesi”88 79

olarak bir panele ya da toplantıya katılmasıdır. Göstermelik olan butür bir katılımda, çocuk ya da genç kendi akranları tarafındanseçilmemiştir, Onlara danışılmamıştır.Gerçek Katılım ÇeşitleriDanışma, bir yetişkinin çocuk ve gençlere konu ile ilgili fikir vedüşüncelerini sorması ve bu ifade edilen fikir ve düşüncelere, kararverme süreçlerinde gereken önemi vermesidir. Danışma, anlamlı birkatılım çeşitidir. Ancak, gençler ve çocuklar kendi fikirlerine değerverilmediğini düşündüklerinde, bu danışma süreci de çok kolaylıklagerçek katılımın olmadığı bir sürece dönüşebilir. Danışmadaçocuk ve gençler katılıp katılmama konusunda serbest olduklarınıbilirler ve sürecin sonucu hakkında bilgilendirilirler. Danışma yaörnek olarak, şehride bulunan bir park konusunda çocukların vegençlerin görüşlerinin bir anket yolu ile sorulmasını verebiliriz.Sosyal Seferberlik, ilk başta yetişkinler tarafından kararlarştırılan birprogram ya da projenin çocuklar ve gençler tarafındangerçekleştirilmesidir. Sosyal seferberlik de nasıl uygulandığına bağlıolarak, gerçek anlamda katılımın olmadığı süreçlere dönüşebilir.Eğer çocuk ve gençler proje ya da program kapsamında neyi neiçin yaptıkları konusunda bilgilendirilmemişler ise, proje sürecini yada proje çıktılarını etkileme konusunda yetkiye sahip değiller ise, butam bir katılım sayılmaz. Sosyal seferberlik, danışmadan daha fazlabir etkileşim faktörüne sahiptir ancak, karar verme sürecinietkilemek için daha az fırsat vardır. Sosyal seferberlik, çocuk vegençlerin katılımı gönüllü ise, yapılacaklar hakkında bilgilendirilmişise ve fikirleri, görüşleri projenin kararları ve çıktıları içerisindegözönünde tutuldu ise, gerçek bir katılım olarak sayılır. Sosyalseferberliğe bir örnek olarak, çocuk ve gençlerin toplum eğitimkampanyalarında yer almaları sayılabilir.Çocuklar İşbaşında, çocuklar ya da gençlerin bir faaliyetibaşlatarak, kararları vermeleri ve sonuçları değerlendirmelerinikapsayan katılımdır. Toplumdaki diğer bireyler ile etkileşimin veişbirliğinin az olmasına karşın, karar verme yetkisinin en üstdüzeyde olduğu katılım süreçleridir. Değişimlerde etkili olabilmek,yetişkinlerin desteğini gerektirebilir. Bu tür katılımlar, çocukların vegençlerin demokratik karar verme süreçlerine katılımları, akranları ilebirlikte bir grup olarak çalışarak hayatlarında olumlu değişimler89 80

yaratmaya çalıştıkları önemli tecrübelerdir. Bunun bir örneği olarak,boş bir alanda çocuklar tarafından kurulmuş olan bir kulüp evi örnekolarak gösterilebilir.Karar alma süreçlerinde paylaşım, toplumun herkesimindenkişilerin, hiçbir ayrım gözetmeksizin, karar süreçlerine katılmalarınafırsat veren bir katılım çeşitidir. Hangi grup tarafından başlatılmışolursa olsun, toplumdaki diğer tüm grupların planlama ve kararsüreçlerinde katılımını destekleyen, işbirliği ve etkileşime önemveren bir katılımdır. Yetişkinler süreç içersindeki rollerini vesorumluluklarını bilir, çocuk ve gençlerin fikirlerine ve düşüncelerinekarşı özenli olurlar ve grup toplantılarında ve danışmalarındahakimiyeti tamamen ele almaya çalışmaz ve toplantıları kendiçıkarları doğrultusunda yönlendirmeye uğraşmazlar. Bu tür katılımörnekleri, herkesin ihtiyaçlarına cevap veren güçlü bir demokrasinintemel taşlarından birini oluşturur.En İyi Katılım Türü Hangisidir?Çocuk ve gençlerin değer verilen ortaklar olarak görüldüğü,değişimi etkileme yolunda karar verme yetkilerinigüçlendirebildikleri, toplumdaki diğer kişiler ile etkileşim veişbirliğine girebildikleri katılım çeşiti olan karar alma süreçlerindepaylaşım, katılımcı toplumsal kalkınmanın nihai amacıdır. Ancakfarklı durumlarda, başka çeşit katılımların daha değerli ve ilgiliolduğu durumlar olacaktır. Aslında, pek çok proje, süreçlerin farklıkısımlarında farklı katılım çeşitlerini daha öne çıkarmaktadır. Hangitür katılımın daha uygun olduğu, projenin özel durumları ile dahailgilidir. Ancak en önemli olan, sürecin gerçek katılım tanımınauygun olarak devam etmesini sağlamaktır.90 81

Çocuk Hakları Çocuk Çalıştayı23 Mart 2009Çalıştayda çocuklarla oynanan aşağıdaki iki oyun “Compasito: Manual on HumanRights Education for Children, Editted and Co-written by Nancy Flowers, Council ofEurope, Directorate of Youth and Sport, Nov 2007 “ kitabının 152 ve 192.sayfalarından alınmıştır.Yeni bir Ülkeye Yelken AçmakGemiden neyi atacaksın?Süre:15 – 20 dakikaKatılımcı Sayısı: 10 – 100+Malzemeler:Zarflarİstekler ve İhtiyaçlar kartlarıYapışkan bant, yapştırıcı ve kağıtAmaçları: Yaşam ve gelişim için nelerin vazgeçilmez olduğunundeğerlendirilmesi, istekler ve ihtiyaçların neler olduğunun bilinmesi,insanların ihtiyaçları ile insan hakları arasındaki ilişkinin anlaşılması.Etkinlik Nasıl Yürütülür?Çocuklar sayısına göre her grupta 5-6 kişi olacak şekilde 2 ya da 3gruba ayrılır.Her grup için ihtiyaçlar ve istekler kartları kesilip, zarflara yerleştirilir.(Kartlar önceden de hazır hale getirilebilir.)Çocuklardan yeni bir ülkeye doğru yelken açtıklarını hayal etmelerive ihtiyaç duymadıkları şeyleri gemiden denize atmaları istenir.Ellerindeki kartları önem sırasına göre düzenlemeleri ve neden onlarıseçtikleriyle ilgili tartışmaları sağlanır. Ellerinde 6 kart kalıncayakadar denize kartlarda yazanları atmaya devam etmeleri söylenir.Etkinliğin sonunda, en son ellerinde kalan kartların neden önemliolduğu konusunda tartışmaları ve ihtiyaçlar ile haklar arasındakibağlantıyı anlamaları sağlanır.92 82

İçinde…Çocuk HaklarıAdem ArkadaşUluslararası Çocuk Merkezi (ICC)Gaziantep Büyükşehir Belediyesinde Çocuk HaklarıBirimi Kurulması ProjesiBölüm 1 : Çocukluk nedir?Bölüm 2 : İnsan ve Çocuk HaklarıBölüm 3 : Tartışma19-20 Şubat 2009Gaziantep“Gaziantep Büyükşehir Belediyesinde Çocuk Hakları Birimi Kurulması Projesi” Avrupa Komisyonu tarafından desteklenmektedir. Bu belgenin içeriğinden sadece Uluslararası ÇocukMerkezi sorumludur ve bu içerik herhangi bir şekilde Avrupa Birliği’nin görüş veya tutumunu yansıtmaz.Çocukluk Nedir? Çocuklar neden önemli? Çocuk toplumun neresinde? Her çocuk aynı çocukluğu muyaşıyor?Çocuklar neden bukadar önemli?• dünyadaki yoksul nüfusun40%’dan fazlası 15 yaşınınaltındaki çocuklar• mutlak yoksulluk içindeyaşayan çocuk sayısı -en az600 milyonÇocuklar neden bukadar önemli?• çocuk ve yetişkinlerin ihtiyaçları aynımı?• yoksulluğun çocuğa ve çocukluğa etkisine?Bölüm 2İnsan ve ÇocukHakları• çocukluk ve şiddet?• çocukları yetişkinlerden ayrı mıdüşünmeliyiz?94 85

Çocuk hakları1. İnsan hakları nedir?2. İhtiyaçlar ve haklararasındaki fark?3. Çocuk hakları nedir?4. BM Cocuk Haklarına dairSözlesme (ÇHS)İnsan hakları nedir?İnsan hakları sadece insan oldugumuziçin sahip olduğumuz haklardır,vatandaşlık, tabiyet, ırk, etnik kimlik,dil, cinsiyet, yetenekler ya da diğerözellikler bakımından ayrımolmaksızın.insan hakları diğer insanlara (çocuklarda dahil!) nasıl davrandığımız ileilgilidir; kendimize nasıldavranılmasını istiyorsak öyle: insanlıkonuruna yaraşır biçimde, saygıgöstererek, eşit davranarak, adildavranarakİhtiyaçlar ve haklararasındaki fark?HAKLAREvrensel; herkes içinYasal yükümlülük ve sorumluluklarıiçerirTalep edilebilen yasal haklardırİHTİYAÇLAREvrensel değilYükümlülük ve sorumluluk yokTalep edilemezler“İnsan hakları düşüncesinin merkezinde hak sahibive yükümlülük sahipleri arasındaki ilişki vardır.Yükümlülük sahipleri (hükümetler, kurumar vebireyler) insanların haklarına saygı göstermek,haklarını korumak ve hayata geçirmek ileyükümlüdürler. Hak sahipleri kendi haklarınıyükümlülük sahiplerinden talep etme hakkınasahiptirler, ancak başkalarının insan haklarına dasaygı göstermek zorundadır.” [1][1] Theis, J., Rights-based Monitoring and Evaluation: A Discussion Paper, Save the Children, April 2003.Çocuk hakları nedir?• Tüm insan hakları tüm insanlar için,yaş farkı gözetmeksizin• Ek olarak, içinde bulundukları özelgelişim döneminden dolayıçocukların özel hakları var• Çocuk hakları BM Çocuk Haklarınadair Sözleme’de yer alan haklardır –tüm 18 yaş altı bireylerÇHS: 5 semsiye hak1. yaşama, hayatta kalma vegelişim hakkı (Madde 6)2. çocuğun yüksek yararı (Madde 3.1)3. ayrım gözetmeme (Madde 2)4. katılım (Madde 12)5. uygulama (kaynakların sonunakadar kullanılması) (Madde 4)Bölüm 3Tartışma…94 86

Çocuk HaklarıAnlatımıAdem ArkadaşGaziantep Büyükşehir Belediyesinde Çocuk HaklarıBirimi Kurulması Projesi19-20 Şubat 2009Gaziantepİçinde…Bölüm 1: Etkili iletişimBölüm 2: Çocuk haklarını anlatmak:araçlarve fikirlerBölüm 3: Kaynaklar ve tartışma“Gaziantep Büyükşehir Belediyesinde Çocuk Hakları Birimi Kurulması Projesi” Avrupa Komisyonu tarafından desteklenmektedir. Bu belgenin içeriğinden sadece Uluslararası ÇocukMerkezi sorumludur ve bu içerik herhangi bir şekilde Avrupa Birliği’nin görüş veya tutumunu yansıtmaz.Bölüm 1:Etkili iletişimEtkili iletişim•Açık ve anlaşılır•Kısa•İnandırıcı•HatırlanabilirMetod• İnsanlar– tecrübeden öğrenirler– akranlarından öğrenirler– işlerine yarayanı/onlarla ilgili olanı öğrenirler– saygı duyulduğunda öğrenirler– tartışarak öğrenirler– keşfederek öğrenirlerİnsanlar ne kadar hatırlarlar:• okuduklarının10%• duyduklarının 20%• gördüklerinin 30%• gördükleri ve duyduklarının 50%• söylediklerinin 80%• Söyleyip yaptıklarının 90%94 87

Bölüm 2:Çocuk Haklarınıanlatmak: araçlar vefikirler1. Ilımlı bir başlangıç: çocuğun toplumdakiyeri2. Değişik yaklaşımlar3. Çocuk Haklarına giriş: insan haklarınedir? ihtiyaçlar ve haklar arasındaki farknedir? İnsan hakları ve çocuk haklarınınfarkı? ÇHS4. Pratikte çocuk hakları temelli yaklaşım:masa ve çiçeklerÇocuklar neden bu kadar önemli?• Dünyadaki yoksul nüfusun 40%’dan fazlası 15yaşının altındaki çocuklar.• Mutlak yoksulluk içinde yaşayan çocuklarınsayısı - en az 600 milyon - kabul edilemez.• Yoksulluğun maliyetini oransız bir şekilde çocuklarödüyor: okullarından oluyorlar, sağlıkları vebeslenmeleri ihmal ediliyor ve para karşılığı ya dakölelik koşullarında çalışıyorlar.• Çocukluğa mahsus özellikler fiziksel, ruhsal, zihinsel,manevi, duygusal, sosyal büyüme ve gelişim dönemiçocukları yoksulluk ve şiddet gibi olgulara özellikleincinebilir kılıyor, etkiler tüm hayat boyu hissediliyor.Neden çocukları yetişkinlerden ayrı ele almalıyız?Çocuk ve yetişkinlerin ihtiyaçları aynı değil:• Kız ve erkek çocukların ihtiyaçları aynı evde ya datoplumda yaşayan yetişkinlerle aynı değil.• Artan sayıda çocuk, yardım edilen geleneksel aile yapısıdışında yaşıyor• Yetişkinler (kadınlar da dahil) çocukların ihtiyaçlarını vemenfaatlerini yeterince ve doğru olarak anlayıpyansıtamaz.ÇocuğugörmezdengelenDeğişik YaklaşımlarÇocukMerkezliÇocukÇocuk haklarıTemelli yaklaşımİnsanhaklarıtemelliyaklaşım94 88

Çocuk Hakları1. İnsan Hakları nedir?2. İhtiyaçlar ve haklar arasındakifark?3. Çocuk hakları nedir?4. BM Çocuk Haklarına dair Sözleşme(ÇHS)İnsan Hakları nedir?İnsan hakları sadece insan olduğumuz için sahipolduğumuz haklardır; vatandaşlık, tabiyet, ırk, etnikkimlik, dil, cinsiyet, cinsel tercih, yetenekler ya dadiğer özellikler bakımında ayrım olmaksızın.insan hakları diğer insanlara (çocuklar da dahil!)nasıl davrandığımız ile ilgilidir; kendimize nasıldavranılmasını istiyorsak öyle: insanlık onurunayakışır biçimde, saygı göstererek, eşit davranarak,adil davranarak.İhtiyaçlar ve haklar arasındaki fark?HAKLAREvrensel; herkes içinYasal yukümlülük ve sorumluluklarıiçerirTalep edilebilen yasal haklardırİHTİYAÇLAREvrensel değilYükümlülük ve sorumluluk yokTalep edilemezler“İnsan hakları düşüncesinin merkezinde hak sahibive yükümlülük sahipleri arasındaki ilişki vardır.Yükümlülük sahipleri (hükümetler kurumlar vebireyler) insanlarin haklarına saygı göstermek,haklarını korumak ve hayata geçirmek ileyükümlüdürler. Hak sahipleri kendi haklarınıyükümlülük sahiplerinden talep etme hakkınasahiptirler, ancak başkalarının insan haklarına dasaygı göstermek zorundadiı.” [1][1] Theis, J., Rights-based Monitoring and Evaluation: A Discussion Paper, Save the Children, April 2003.Çocuk hakları nedir?• Tüm insan hakları tüm insanlar için, yaş farkıgözetmeksizin• Ek olarak, içinde bulundukları özel gelişimdöneminden dolayı çocukların özel hakları var• Çocuk hakları BM Çocuk Haklarına dairSözleşme’de yer alan haklardır – tüm 18 yaşaltı bireylerÇocuk hakları temelli yaklaşım: ÇHS‘alişverişlistesi’ değil• Amaç olarak çocuk hakları: ÇHS’dekigibi hayata geçirme• Süreç olarak çocuk hakları:süreçsonuç kadar önemli; kazanmak kadaroyunu nasıl oynadığımız da önemli!!!Çocuk hakları temelli yaklaşım• Her çocuk eşit değerde insandır• Her çocuğun potansiyeline ulaşmak içinyaşama, hayatta kalma ve gelişme hakkivardir• Her çocuk kendi duıumunu anlar ve bizetecrübelerini sunabilir• Çocuklar yeterli kaynak ayrılarak önceliklimenfaatlerinin karşılanmasını hak eder94 89

3 Yükümlülük• Servis sağlamak, sistem kurmak• Korumak• Katılımı sağlamakÇHS: 5 şemsiye hak1. yaşama, hayatta kalma ve gelişim hakkı(Madde 6)2. çocuğun yüksek yararı (Madde 3.1)3. ayrım gözetmeme (Madde 2)4. katılım (Madde 12)5. uygulama (kaynakların sonuna kadarkullanılması) (Madde 4)Çocuğunöncelikli yararıMASA AYAKLARI TESTİYaşama, hayatta kalmave gelişim hakkıAyrımgözetmemeKatılımMasanın ayaklarından biri olmaz ise,programımız yürümez.Uygulamakaynaklar3 eylem alanı:aynı anda ve dengeli1. Özel ve uygulanabilir eylemler (ÇHSyi uygulamak icin doğrudanihlalleri hedef alan ve hizmet sunumundaki açıkları kapatmak içinfaaliyetler)2. Çocukların haklarını geliştirmek ve korumak için yapıları vemekanizmaları güçlendirmek (örnek: yasal, siyasi, kamu vetoplumun yapısı, uygulamalar ve mekanizmalar, ÇHS’nin ulusalyasal sistemin bir parçası haline gelmesi, gelişmenin izlenmesi,hesapverebilirliği sağlamak ve zorlukların üstesinden gelmek)3. Çocuk hakları için Farkındalık arttırma / destek verecek gruplaryaratma (hükümetteki bireyler, uzmanlar, medya, özel sektör,kamuoyu & sivil toplum)1. Uygulanabilireylemler2. MekanizmalarıgüçlendirmekBölüm 3:Kaynaklar ve tartışma3. Farkındalıkarttırma / destekverecek gruplaryaratma94 90

BU SUNUMDAÇOCUK KATILIMIAdem ArkadaşUluslararası Çocuk Merkezi (ICC)Gaziantep Büyükşehir Belediyesinde ÇocukHakları Birimi Kurulması Projesi19-20 Şubat 2009Gaziantep“Gaziantep Büyükşehir Belediyesinde Çocuk Hakları Birimi Kurulması Projesi” Avrupa Komisyonu tarafından desteklenmektedir. Bu belgenin içeriğinden sadece Uluslararası ÇocukMerkezi sorumludur ve bu içerik herhangi bir şekilde Avrupa Birliği’nin görüş veya tutumunu yansıtmaz.• Çocuk Katılımının Ne Olduğu• Çocuk Katılımının Ne Olmadığı• Çocukların Demokratik Karar Süreçlerine Katılımı• Katılımın çocuklara ve yetişkinlere olan yararları vezararları?• Yetişkinler katılımı nasıl desteklemelidirler?• Katılımı gerçekleştiren adımlar nelerdir?• Uygulama Standartları Nedir?• Çocuk Katılımında Uygulama Standartları• Türkiye’de Çocuk Katılımı PolitikasıÇOCUK KATILIMI NEDİR?• Çocuk Katılımı, demokratik karar alma süreçlerinde:• Çocukların ve yetişkinlerin ortak çalışması• Eşitlik prensibi temelinde hareket edilmesi• Çocukların fikirlerinin dikkatle dinlemesi.• Çocukların görüşlerine saygı duyarak, bu görüşlerparalelinde faaliyetler gerçekleştirmektir.Etkili iletişim•Açık ve anlaşılır•Kısa•İnandırıcı•HatırlanabilirÇocukların Demokratik Karar SüreçlerineKatılımıKatılımın Çocuklara ve Yetişkinlere OlanYararları• 1989 yılında ÇHS’nin kabul edilmesi ile “katılım hakkı”uluslararası hukukun bir parçası olmuştur.Sözleşme’nin ülkeler tarafından onaylanması ile çocukhakları ulusal hukukta da yerini almıştır.• Katılım hakkı Sözleşme’nin değişik yerlerinde güvencealtına alınmış olmasına karşın, en açık olarak madde12’de kendi başına bir hak olarak güvence altına alınmışve altı çizilmiştir.• Bu hak UNICEF tarafından şöyle yorumlanmaktadır:Yetişkinler kendileri ile ilgili karar alırken,çocuklar düşündüklerini söyleme özgürlüğüneve fikirlerine önem verilmesi hakkınasahiptirler.Yetişkinler için faydaları‣ Çalışmayı kolaylaştırır‣ Aile içi iletişimi güçlendirir‣ Sorumluluklar paylaşılır‣ Ailenin ikinci çocuğununyönlendirilmesi konusunda yol göstericiolur‣ Çocuklardan yorumlar alınırÇocuklar için faydaları‣ “Demokrasi” kavramının ve saygınınöğrenilmesini sağlar‣ Farklı kültürlerden gelen ve farklı fikirleriolan çocukların katılımı sağlanır.‣Kardeşlerin yakınlaşmasını ve ikinciçocuğun yönlendirilmesine yardımcı olur.‣Çocuklar kararlara dahil olurlarsa alınankarara adapte olmaları kolaylaşır‣Katılımcı motive olur ve Güven kazanır‣Onları yetiştirenler bilgilendirilir‣Birey olurlar94 91

Katılımın Çocuklara ve Yetişkinlere OlanYararlarıKatılımın Çocuklara ve Yetişkinlere OlanZor YanlarıYetişkinler için faydalarıÇocuklar için faydalarıYetişkinler için zor yönleriÇocuklar için zor yönleri‣ Onları tanımaya, ihtiyaçlarının veisteklerinin anlaşılmasına yardımcıolur.‣ Çözümler için çalışılır‣ Çocukların bakışı anlaşılır‣ Çocuklara ve kapasitelerine saygıgösterilir‣ Demokrasi kavramını öğrenip,Problemlerine çözüm bulurlar‣Toplum sorunlarına çözüm bulurlar‣Aktif vatandaş nasıl olunur öğrenirler‣Hak ve sorumluluklarının farkına varırlar‣Toplumun bir parçası olurlar‣Fazla sorumluluk çocukları zorlayabilir ve baskıyapabilir.‣Eğitimsiz ebeveynler bir zorluk çıkarabilir.‣Eğitim programlarında aksamalar vedeğişikliklere yol açabilir.‣ Ebeveynler ve çocuklar arası yaş farkı‣ Sorumlulukları paylaşmak daha az güce sahipolmak‣Yüksek katılım çocukların birbirini dinlemesindebir engel olabilir‣ Demokrasi kavramını öğrenmek ve bunu gerçekhayatlarında uygulamak‣Kendini diğerlerinden farklı görmek ve çok fazlagüven sahibi olmak‣Bazı çocuklar utangaç olabilirler‣ Yanlış etkiye sebebiyet verebilir‣ Sorumluluklarını bilen çocuklaryetişkinlere yardımcı olabilir‣ Toplumun sorunlarına daha duyarlı olurlar‣ Empati kurarlar – sorunlar için çözümararken daha geniş açıdan bakmayı öğrenirler‣ Zaman ve kaynak gerektirir‣ Düşük/hemen görünmeyen getiri (etkileri ancakyıllar sonra görünüyor)‣Yeteri kadar fiziksel ve ruhsal korumaya sahipolamayabilirler‣ Fazla sorumluluk yüklemekUygulama Standartları Nedir?• Uyguluma standartları beklene n belirli birperformans düzeyini anlatan ifadelerdir.• Uygulama standartları çocukların ve çocuklarlaçalışan yetişkinlerin neler bekleyebileceklerini veneler yapmaları gerektiğini göstermektedir.Çocuk Katılımında Uygulama StandartlarıStandart 1• Etik bir yaklaşım: saydamlık, dürüstlük ve hesap verebilirlikStandart 2• Çocuklarınkatılımının uygun ve gönüllülük temelinde olmasıStandart 3• Çocuk dostu, elverişli bir ortamStandart 4• Adil fırsat eşitliğiStandart 5• Personelin etkili ve kendine güvenli olmasıStandart 6• Katılımınçocuklarıngüvenliğini ve korunmasını artırmasıStandart 7• Takip ve değerlendirmenin sağlanmasıTürkiye’de Çocuk Katılımı Politikası• Türkiye çok uzun yıllardır katıldığı değişikuluslararası ve ulusal toplantılarda,kurumlararası anlaşmalarda, uluslararası veulusal yasal mevzuatta yazılı olarakBirleşmiş Milletler Çocuk Haklarına dairSözleşme’nin ruhuna ve ilkelerini hayatageçirmeye ilişkin kararlılığını defalarcagöstermiştir.Faaliyet İzleme ve DeğerlendirmeÇocuk Katılımı GöstergeleriAdem ArkadaşUluslararası Çocuk Merkezi (ICC)Gaziantep Büyükşehir Belediyesinde Çocuk HaklarıBirimi Kurulması Projesi19-20 Şubat 2009Gaziantep“Gaziantep Büyükşehir Belediyesinde Çocuk Hakları Birimi Kurulması Projesi” Avrupa Komisyonu tarafından desteklenmektedir. Bu belgenin içeriğinden sadece Uluslararası Çocuk Merkezisorumludur ve bu içerik herhangi bir şekilde Avrupa Birliği’nin görüş veya tutumunu yansıtmaz.94 92

Sunum amacı ve içindekilerPlanlama ve uygulama İzleme nedir?• Yapılacak bir işi belli plana göre düzenlemektir. Değerlendirme nedir? Raporlama nedir? Neden izleme, değerlendirme ve raporlama yapmalıyız? İzleme ve değerlendirme aracı: Gösterge Çocuk katılımı göstergeleriYapacaklarımız/Yapmamız gerekli işler Ne zamana Kim Nasılkadar? yapacak? kaynaklarHedefimizFaaliyetlergerekli?Engelli çocukların 1. İlde kaç engelli 1. Nisan 1. Ahmet 1. Araştırmil altyapısı ile ilgili çocuk olduğunun sonuna 2. Nihal a nasılkararlaraaraştırılmasıkadar 3. …yapılırkatılımını 2. İldeki2. Martkonusundarttırmakbelediyeler ile ortasına bilgiligörüşmea kadarbir3. …3. …uzman2. Yolparası3. Kağıtkalem4. …Tablodangördüğünüz gibi:izleme,değerlendirme veraporlamayaptığımızişinayrılmaz birparçasıdırFaaliyet izleme nedir?• Bir faaliyeti/projeyi uygularken, faaliyetin/projeninhedefine ulaşmasını sağlamak için bir araçtır.Faaliyetimizi etkileyebilecek tahmin edebilecegimizya da beklenmedik olaylara hazırlıklı olmamız içinyapmamız gereken süreç raporlamasıdır.• İzleme süreci = Öğrenme süreci• Örnek: günlük tutma, kayıt tutma, düzenlitoplantılar, faaliyet ortakları ile görüşmeler, ilerlemeraporları yazmak…Faaliyet değerlendirmesi nedir?• Bir faaliyet bittiğinde izleme kayıtları ışığındauygulanmış faaliyetin amaçına ulaşıp ulaşmadığını,eldeki mali ve ayni kaynakların iyi kullanılıpkullanılmadığını, beklentilerimiz ile faaliyetsonucunu karşılaştırmak ve bundan ders almayadenir.Faaliyet raporlama nedir?• Yaptığımız izleme ve değerlendirmelerin yazıyadökerek, şekillendirerek, resimlendirerek komiteüyeleri, kurumsal ve kişisel ortaklarımız ilepaylaşmaktır.Neden izleme, değerlendirme ve raporlamayapmalıyız?• Başardıklarımızı daha iyi görebilmek için• Başarılı olamadığımız konularda ne yapmamızgerektiğini anlatır• Sonuçları göremezsek/gösteremezsek başarılarımızıdevam ettiremeyiz• Sonra gerçekleştirmek isteğimiz faaliyetleri daha iyiplanlar ve uygulayabiliriz• Faaliyetimizin bizi ve başkalarını ne kadar etkilediğini,değişiklik yarattığını anlamamızı sağlar• Elimizde yaptığımız işlere dair yazılı bir kanıt bırakmak• Bizden sonra gelecek komite üyeleri için yazılı kaynakoluşturmak94 93

İzleme ve değerlendirme aracı: GöstergeKomiteler için Çocuk Katılımı Göstergeleri• İzleme ve değerlendirme yaparkenkullanabileceğimiz, değişimi görmemizi kolaylaştıransorular ya da cümlelerdir.Çocuk katılımı göstergeleri,• çocukların kendi hazırlamaları/parçası olmalarıgereken proje süreçlerine katılımı• yetişkinlerin çocuklar ile katılımcı yöntemlerikullanıp kullanmadıklarını,• çocuk ve yetiskinlerin hayatlarında yaratmakistediğimiz pozitif/olumlu değişikliğianlamak için çocuklarla beraber hazırlandı.Komiteler için Çocuk Katılımı GöstergeleriKomiteler için Çocuk Katılımı Göstergeleri• Çocuk hakları komitelerinde çocuk katılımınıpekiştiren girdileri izleme göstergeleri◦ Katılımcı yöntemler ile yapılan faaliyetler için ayrılan zaman(proje uygulama zamanı ve bunun dışında)◦ Çocuk katılımını güçlendirmek için bir faaliyet planı◦ Çocuk katılımı yöntemlerini kullanan pratikler◦ Çocuk sorumlularının katılımcı yöntem kullanma istekliliği• Çocuk katılımı süreci ile ilgili göstergeler◦ Çocuklar ile iletişimde genel tavır◦ Her hangi bir konu/sorun alanı◦ Bu sorun alanını etraflıca anlamak icin katılımcı arastırma◦ Faaliyet planlaması ve iş bölümü◦ Faaliyetler gerçekleştirilirken çocuklar hangi aşamalarınakatılıyor?◦ Bir sorun ile karşılaşıldığında katılımcı bir ortamda tartışılıp,soruna ortak çözüm94

94 95

94 96

94 97

• • • • 94 98

94 99

• • • • • • • •• ••••• • • • • • • • • • • • • • • 100 94

• • • • • • • • • • • 101 94

• • • • • • • 102 94

103 94

• • • • • • • • • • • • • • • • • • 104 94

• • • • • • • • • 105 94

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 106 94

NOTLAR

NOTLAR

NOTLAR

NOTLAR

NOTLAR

NOTLAR