Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

44ARUS YUMULalmamışlardı: ‘Yolda, otobüste, durakta tuhaf bir şekilde itişip’ (Ardıç, 1989:68);‘Auschwitz toplama kampına giden Yahudi vagonu gibi pislik içinde, üst üste,ter kokulu ve trahom yuvası belediye otobüslerinde elalemin karısının, kızınınbaldırını’ sıkıştırıyorlardı (Ardıç, 1989:67). Kokuya karşı duyarlılık geliştirmemişlerdi‘Hala Türk’tüler, bıyıklıydılar, ter kokuluydular’ (Ceyhun, 1992: 210).Medeni beden aynı zamanda örtünmüş bedendir (Elias, 1978: 163-66). Çıplaklık,toplumsal kurallarla belirlenmiş durumlar dışında utanç kaynağıdır. Aynı zamandagem vurulmamış bir cinselliği çağrıştırır. Bu yüzden bedenin stratejik birbiçimde örtünmesi gereklidir. Oysa medyanın temsil yoluyla kurguladığı beden‘açık’ bir bedendir. 1 Açık göğüslerden kara kıllar fışkırır. Yazarlar ve karikatüristlertarafından yaratılan bir tip olan ‘maganda’ denince akla ‘iri yapılı, kıllı, kaçınılmazolarak bıyıklı, gömleğinin üstten üç-dört düğmesini açık bırakan, yere tükürüpsokakta gördüğü kadınlara kötü Türkçesiyle laf atan bir erkek geliyor. Elinde birazpara olanların göğüslerinde madalyon, parmaklarında yüzük, bileklerinde künyegörmek olası’ (Gürsoy, 1999). Geçtiğimiz yıl televizyonlarda gösterilen Audi markaarabanın reklamı yumurta topuklu ayakkabılarına basan, beyaz çorap giyinen,kıllı göğsünde altın zincir takan, tespihli yüzü gösterilmeyen bir erkeği ‘Audi’deasla bulamayacağınız aksesuarlar’ spotuyla veriyordu. Reklamın ayrımcılık yaptığı,dışlayıcı ve ırkçı olduğu yönündeki suçlamalara karşı, reklamı hazırlayan MarkaReklam Ajansı Başkanı, ‘Siyah Türkler’den rahatsız olan ‘Türk insanının “medenikesiminin” hislerine tercüman olduğunu’ vurguladığı reklamı şu sözlerle savunuyordu:‘Burada kıllar kötülenmiyor, köyden gelenler aşağılanmıyor, ya da etnikayırımcılık yapılmıyor... Kıllar fizyolojiktir. Aksesuarlar ise bilinçli seçimlerdir,onların ne anlama geldiğini bilirsiniz’ (aktaran Gürsoy, 1999). Beden süslemesi(kozmetik, koku, aksesuar, saç, bıyık vs.) de kişi ile sosyal beden arasındaki ilişkiyeait bir beden tekniğidir (Craik, 1994: bl.7). Batılı toplumlar genel olarak bedensüslemesini bireyselliğin dışa vurumu olarak algılarken, Batı-dışı toplumlarda bireyselkimliğin yansıması olmaktan ziyade, grup kimliğinin bir parçası olarak yorumlanmakta,T. Turner’ın sözleriyle ‘kültürel olarak standardize edilmiş örüntülerinikinci bir sosyal ten olarak [eskisini ikame etmeden] yüklenmesini’ (aktaranCraik, 1994: 154) içermektedir. Batılı toplumlarda beden süslemesi kamusal ‘dışbenliği’ yansıtmak için ‘iç benliği’ gizlerken, Batı-dışı toplumlarda ‘iç’ ve ‘dış’ benliklerarasında bir karşıtlık değil bir süreklilik olduğu varsayılmaktadır (Strahtern’denaktaran Craik, 1994: 155). Bıyık, hacıyağı, altın zincir, tespih gibi beden1‘Örtünme’ ile ‘açılma’ Türk medenileştirme projesinde gerilimli bir ilişki içindedir. ‘Örtünme’ Türkmodernleşmesi nezdinde medenileşmenin karşıtıdır. Bu yüzden örtünme belirli şekillerde olmalı,İslami, etnik sembolleri çağrıştırmamalıdır. Şanlıurfa, Siverek’de muhtar seçilen adayların şalvarve potu giymemeleri, cumhuriyet rejimine yakışır giysilerle vatandaşın önüne çıkmaları konularındauyarılmaları bu konuda verilebilecek bir örnektir. (Bu örneğe Kenan Çayır dikkatimi çekti.)Aynı şekilde örtünme stratejik bir şekilde gerçekleştirilmeli, ‘duruma uygun’ örtünülmelidir, aksitakdirde ‘uzun paçalı donuyla’ denize giren ‘gayrı medeni beden’ kategorisine girer. Örtünme ileaçılmanın medenileşme süreci bağlamındaki gergin ilişkiye Serdar Katipoğlu dikkatimi çekti.