Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

30SELÇUK ESENBELdevrinin Batı tipi yaşam için, Japonlar arasında ortak olarak paylaşılacak birçağdaş selam usulüdür. Gene çağdaş Japon kavramı, çağdaş kendi ve çağdaşBatı için ayrı çağdaş adab-ı muaşeret kurallarının icadından oluşan bir olgudur.Ve ayrı iki dünyadır. Bu iki dünya arasında geçiş ise ancak etnik bir ayırıma göremümkündür. Meici döneminde, biraz kinaye ve şaka ile Batılılar’ın fark ettiğibazı çelişkili, biraz da komik, durumlar yaratabilmektedir. Örneğin, Meici beyi,hanımı kimono ile giyimli iken onun önünde “Şarklı” bir erkek gibi yürürken,hanımı Avrupai giyimli ise “Avrupai” bir erkek gibi yanında ve kol kola yürümektedir.Öte yandan, Meici adab-ı muaşeret kitapları, Japon adab-ı muaşeretinintemelindeki kilit kavram olan muaşeret, insanlar arasındaki erdemli ilişkilerinyani ahlâkın görünüşüdür öğretisine sadık kalırken, aynı kitaplar, Avrupaadab-ı muaşeretini tanıtırken, bunları ahlâk dünyasından ayrı yeni davranış biçimleriolarak ele almakta, Batı insanı ile olan adab-ı muaşeret ilişkisini genellikleçağdaş dünyanın gereği, rekabet için gerekli vesaire gibi, faydacı bir yaklaşımlameşru kılmaktadır.Osmanlı Türkiyesi’nde adab-ı muaşeretJaponya örneğinde görüldüğü gibi Osmanlı Türkleri’nin 19. yüzyılda geliştirdikleriçağdaş Osmanlı görgü anlayışı da kendine özgü bir ikilemi yansıtmaktadır.Osmanlı görgü kuralları hakkında, reigi’nin Çin ve Japon geleneğinde sahipolduğu hacimli literatür mevcut değildir. Ancak Osmanlı dünyasında da din veUzakdoğu’da olduğu gibi adap, İslam geleneğine uygun bir şekilde, sadece iyidavranışı tanımlamakla kalmayan, kültürlü, iyi yetiştirilmiş, ahlâklı ve nazik anlamlarınıiçeren, etik boyutu zengin bir kavramdı. Osmanlı adabı, otoriteyi temsileden büyüklere, yaşlılara hürmeti emrediyordu. Bir kişi otorite sahiplerinearkasını dönemezdi. Osmanlı selamı, üst konumdaki kişilere gösterilecek temennaidi. Yaşlıların elini öpmek, üst konumdaki kişiler veya mahremiyet gereğikadınlarla konuşurken yüze bakmamak, el ve ayakların görüşten uzak tutulması,adab-ı muaşeretin gereği addediliyordu. Geleneksel ev adabı, sedirlerüzerinde oturmak, evde ayakkabı çıkartmak, bağdaş kurmak gibi vücut davranışlarındanmüteşekkildi. 19. yüzyılın sonlarında sarayın ilk fotoğrafçısı Ali Sami,bir fotoğrafında kendi aile mensuplarını ideal bir Oryantalist ortamda resmetmektedir.Tarihî Türk kıyafetleri içinde kadınlar yerde otururken, erkeklerduvara dayalı divanda bağdaş kurmuş oturmaktadır. Edepli bir tavır içinde görünenaile fertleri, her ne kadar poz verilmiş bir fotoğrafın teatral karakterini taşısalarda, geleneksel Osmanlı Türkünün davranışlarında istenen adaba uygunhavayı güzel yansıtmaktadırlar. 77 Osmanlı’da adap, had, terbiye ve adab-ı muaşeret için Ohtuska, 1990; Gabrieli, 1960; Türk ailesininfotoğrafı için Işın, 1987a 1987b; had için Shaw ve Shaw, 1977: 166.