Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

‘UYGARLIK SÜRECİ’ KAVRAMI AÇISINDAN BİR MUKAYESE 29zı bir devlet ve kamu anlayışı, kalabalıkların buna uygun bir şekilde selamlaşmak,yürümek, oturmak vesaire gibi toplumsal disiplini pekiştirecek vücut kullanımıdeğişiklikleri, hal ve tarz edinmelerini gerektiriyordu. 6Eskiden beri Japon toplumu, adab-ı muaşerete, Çin öğretisi geleneği doğrultusundabüyük önem vermekteydi. Doğu öğretisine göre görgü kuralları sadecemedeni bir davranış biçimi olmayıp bireyin ahlâki üstünlük ve erdeminin doğrudanyansımasıydı. Bu bakımdan adap ve görgü kuralları, toplumsal ilişkilerinhiyerarşisine uygun davranış kuralları vasıtasıyla bireyi toplumla bağdaştırançok önemli bir işlev görmekteydi.Meici reformcularının önemli kaygılarından biri, feodal dönemde birbirindençok farklı yaşamlar süren samurai soyluları, köylü, tüccar ve zanaatkâr sınıflarımensuplarının davranış ve adaplarının çok farklı olması ve özellikle çoğunluğuoluşturan köylülerin çağdaş bir ulus için gereken medeni adaba uymamalarıdır.Meici yenilikçileri, yeni Japon ulusu için, feodal sınıf ayrımını kaldıran,vatandaşları birleştirici, yeni hiyerarşilere uyumlu bir “ulusal” adab-ı muaşeretinkurallarını geliştirme çabasına girdiler. Bu devrin devlet ve özel kuruluşlarcayayımlanan adab-ı muaşeret, görgü kuralları kitaplarının sayılarınınbinleri aşan olağanüstü derecede fazla olması, konunun “medenileşme” bakımındanne kadar önemsendiğini göstermektedir.Meici döneminin medeni davranış anlayışına göre çağdaş Japon bireyi, sadeceBatılılarla olan ilişkilerinde kullanma gereğini hissettiği Batı adab-ı muaşeretinide ayrıca bilmeliydi. Halk için yazılan kitaplar, Batı görgüsü kısmında, bukonuyu yüzeysel bir biçimde kısaca geçip, genelde Avrupai kıyafetin uygun yerlerdeve olaylar için giyilmesi, Avrupa tarzı yemek masası düzenlenmesi, çatalbıçak kullanımı, çorbayı höpürdetmemek, kadınlara özellikle kibar davranmak(ladies first kuralı), masada sessiz oturmak, Batılılarla el sıkışırken dik durmakve gözlerinin içine doğrudan bakmak gibi konularla sınırlamıştır. Öte yandan,yüksek zevattan kadın ve erkekler için hazırlanmış adap kitapları, Avrupa adabınıen ince ayrıntısına kadar verip, Batı dünyası ile doğrudan iletişim içinde olmasıbeklenen bu kişilerin bu konuda son derece iyi yetişmeleri beklentisiniyansıtmaktadır. Bu görüşe göre Batılılar adab-ı muaşereti ulusların rekabetidünyasında bir güç aracı olarak kullanmaktaydılar.Öte yandan, yeni Meici yönetimi, çağdaş Japon kadın ve erkeği için eski yerdeoturulan yaşamın yarattığı oturarak selam vermek ve adab kuralları yerine,çağdaş Batı dünyasında yaşamanın gerektireceği, ayakta selam ve adab kurallarını“icat” ettiler. Bugün Japon selamı olarak bildiğimiz, ayakta eğilmek, Meici6 Meici görgü kuralları sorunsalı için Chamberlain: 258-262, 423; Seidensticker: 42-45, 92. Ogasawarasho rei taizen (Ogasawara okulu tüm adab-ı muaşeret kuralları açıklaması), Meici 14 (1881),Meici 27 (1894); Shinsen tatsu reishiki (Yeni ayakta dururken adab-ı muaşereti), Meici 16 (1883);Wayo Reishiki (Japon/Batı adab-ı muaşereti), Meici 28 (1895); Meici Reishiki (Meici adab-ı muaşereti),Meici 32 (1899).