Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

255şıyordu. Devletlerin bu biçimde yer almaları zorunluluğu ortadaki Alman devletiaçısından kenar bölgelerden sürekli bir kopma ve bağımsız devletlerin oluşmasıanlamına geliyordu” (Elias, 1990a: 9).Bu “orta konum”un yarattığı önemli bir haleti ruhiye, kenarları, “kendi varlığınayönelik tehdit” unsuru olarak değerlendirmektir. Çevrenin, “kendisini imhaetmek isteyen düşmanlar” tarafından çevrilmiş olunduğuna inanılır. BugünTürkiye’nin kendi komşuları ile ilişkilerini esas olarak bu haleti ruhiyeye bağlıolarak belirlendiğini söylemek abartılı olmaz zannederim.2) Alman ulusal ruh halini şekillendiren ikinci önemli faktör, devletler arasıhiyerarşide Almanya’nın daha önceki üstün konumunu kaybetmiş olması gerçeğidir.Elias’a göre, bireyler arası ilişkilerde olduğu gibi, devletler arası ilişkilerdede “statü” sorunu, insanları harekete geçiren, etkileyen en önemli sorunlarınbaşında gelir. Birçok eserinde bu konunun özel olarak altını çizer. Statü farkları,bununla bağlı olarak yaşanan gerilimler ve statünün kaybedilecek olunmasındanduyulan korku, sadece modern toplumlarda değil, insanlık tarihinde sıkçakarşılaşılan bir durumdur ve birçok soruna kaynaklık eder (Elias, 1972: 13).Devletler arası ilişkilerde de bu durum gözlenir ve Elias’a göre; bir dönem üstbir statüye sahip devletler, üstün konumlarını kaybettikleri durumda, bunu içlerinesindiremezler. “Bugüne kadarki insanlık tarihinde ispat edilmiş bir gerçekliktirki, final (eleme) savaşları günlerinde üstün bir pozisyonda olma durumlarını(iddialarını) kaybeden devletlerin veya diğer toplumsal birliklerinüyeleri, değişen durumla barışabilmek ve en önemlisi kendilerinin kıymetineilişkin duygularının değer kaybetmesini kaldırabilmeleri için uzun bir zamana,bazen yüzyıla ihtiyaç duyarlar. Belki de bunu hiçbir zaman başaramazlar” (Elias,1990a: 10).Böylesi bir durumda en çok rastlanan, topluluk üyelerinin bunu bir tür “aşağılanma”olarak algılamalarıdır. Aşağı duruma düşmüş olma gerçeğini kabul etmemek,hiçbir şey değişmemiş gibi hareket etmek tercih edilir. Kendi konumlarıylauygun olmayan fanteziler geliştirilir, dünyaya, kendi durumlarının değişmediğiniispat için iktidar gösterileri ve savaşlar içine girilir. Devlet hiyerarşisinde bulunulanyere göre kuvvetlenmekle birlikte, topluluk üyelerinde de gözlenen birdepresyondur bu. Bu depresyon, kaybolmuş büyüklükten duyulan derin üzüntübiçiminde tezahür eder. Kolektif grubun başına gelen bu “kadere karşı çıkmak veşiddete başvurarak saat geri döndürülmek istenir” (Elias, 1983: 134).İki önemli kültürde bu durumun izlerini görmek mümkündür. Birincisi, “içkiiçme ve sarhoş olma” kültürüdür. Duyulan acı, içilen içkide unutulmaya çalışılır.İkincisi, devletin görece zayıflığı ve diğer devletlerin, sınır içlerine kadar çokrahat askerî seferler yapabilmeleri, o toplumda askeri davranışları ve savaşçılıkduygularının kamçılanmasına yol açar. Macar şarkiyatçısı Vambery’nin, Londra’daNamık Kemal ve Ziya Paşa ile yaptığı görüşmelerden aktardıkları, bu haletiruhiyenin çok güzel bir ifadesidir: “Gündüzün konuşmaların havası... uykulu