Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

241iktidarını geniş bir zemin üzerinde etkin biçimde tesis eden bir siyasal irade varolduğu noktada halifelik bu iradeden yana çekim gücüne sahip bir ittihad sembolüolarak temayüz etti. İslâm dünyasında böylesi bir iktidar odağı ya da merkezininkaybolduğu ve yerine aynı etkinlikte bir başkasının vücut bul(a)madığıanda, yani siyasal bir parçalanmışlığın zemine hakim olduğu noktada halifelik,kendisi üzerinden ihtilafların dışa vurulduğu bir kaynak oldu. Türkiye’de alınankarar ise, böylesi bir parçalanmışlığın artık geri dönülmez şekilde, “millet” (ulusdevlet)adı altında kurumsallaştı(rıldı)ğı “dönüşmüş” dünyada, bu dünyanın birparçası olmaktan kaçamayan “Dar-ül İslâm” bünyesinde böyle bir kuruma/makama/semboleyer olmadığını örnekleyen bir gelişme olarak kaydedilebilir. 47Dünyanın “Milletler Çağı” denilen bu parçalanmışlık halinin aşılma emareleriniiçinde barındırdığı kimilerince düşünülen geç-modernitenin, ulus-aşırıkimlik kodlarına dayalı birliktelikleri teşvik ettiği ölçüde yeniden halifelik tartışmalarınaenerji sağlayabileceği düşünülebilir. Bu yönde tartışmalar gündemegelmiş 48 olmakla birlikte, sürecin Hilafet’in yeniden ihyasına dönük gelişmeleregebe olup olmadığını şimdiden kestirmek olanaksızdır. Ancak yine de söylenebilecekolan, böylesi bir yeniden ihya tasavvurunu geçmişte geçerli olanlardanfarklı bir kavramlar setine dayandırmak zorunda olduğumuzdur. Bu açıdan düşünüldüğünde,günümüzün bilgisayar-hakim dünyasının ancak siberuzaydaçekim merkezi olabilecek bir “sanal halife”yi taşıyabileceğini söylemek, belkimüjdeci olmak kadar “şeamet tellallığı” olarak da değerlendirilebilir.KAYNAKÇAAbdurrazık, A. (1995) İslamda İktidarın Temelleri - Bir İdeolojik Devlet Eleştirisi (çev.) Ö.R. Doğrul-1927), Birleşik Yayıncılık, İstanbul.Ahmad, A. (1967) Islamic Modernism in India and Pakistan. 1857-1964.Ahmed Hilmi, Ş. F. (1979) İslâm Tarihi-2. Cilt (Sadeleştiren: M. Rahmi), Sağlam Kitabevi, İstanbul.Akgün, S. (tarihsiz) Halifeliğin Kaldırılması ve Laiklik, Turhan Kitabevi, Ankara.Akgündüz, A ve S. Öztürk. (1999) Bilinmeyen Osmanlı, OSAV, İstanbul.Alpkaya, F. (1998) Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu (1923-1924), İletişim Yayınları, İstanbul.Arkoun, M. (1999) İslam Üzerine Düşünceler, Metis Yayınları, İstanbul.Arnold, T.W. (1965) The Caliphate (with a concluding chapter by S. Haim), Routledge and Kegan Paul,Londra.Atay, F.R. (1969) Çankaya, Doğan Kardeş Basımevi, İstanbul.47 Bu bakımdan, bölümün başında kaydedilen Muhammed Ali’nin sözü kadar anlamlı olan şu ifadeleride zikretmek yerinde olacaktır: “İslâm hilafetinin katli Arapçılık, Turancılık vb. kavmiyetçicereyanların diriltilmesi olayına bağlıdır. Çünkü Osmanlı devletinin bütünlüğünü sağlayan yapıırkçı unsurların öne çıkmasıyla bozulmuştur. Ve devlet otuz küçük devlete ayrılmıştır” (Şinnâvî,1995: 57).48 Örnekler için bkz. Mısıroğlu, 1993: 368-396; Bulaç, 1995: 220-223; Ömeroğlu, 1996: 207-220.