Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

235Hint hilafet hareketiHalifeliğin kaldırılması Arap dünyasında, özellikle de Mısır’da bu makamı sahiplenmeve üstlenme yolunda dinamik bir atmosferin oluşmasına zemin hazırlarken,İslâm dünyasının bir başka önemli bölgesi olan Hindistan’da Türkiye’ningirişimi ciddi bir hayal kırıklığına bağlı olarak sancılı bir dönemin başlamasınayol açtı. Çünkü halifeliğin kaldırılması Hint Müslümanlarının Altkıta’dauzunca bir zamandır devam eden özerklik mücadelesinin daha fazla sürdürülmeimkanlarının, özellikle “moral” açıdan yok olması anlamına gelmekteydi.1919 ile 1924 arasında beş yıl süren Hilafet Hareketi, Hindistan’ın bağımsızlığıiçin Hindularla işbirliği ve koordinasyon halinde İngilizlere karşı mücadeleeden Hint Müslümanlarının bir etkinliğiydi. 39 Bununla birlikte bu mücadeleyeatılmalarında böylesi bir “ulusçu” etkenin ötesinde daha motive edici gibigörünen bir başka amaç gözetilmekteydi. Bu, hareketin adının açık biçimdesimgelediği gibi hilafet ile ilişkiliydi. Hint Müslümanları Osmanlı halifesiniBirinci Dünya Savaşı sonrasında İstanbul’da Avrupalı işgal güçlerinin elindedüştüğü aciz durumdan kurtarmayı, Hindistan’ın bağımsızlığı idealine eklemlemişlerdi.Savaş sonrası günlerde Hindistan’da kargaşa dolu bir durum söz konusuydu.Hint Ulusal Kongresi Gandhi’nin öncülüğünde İngiliz sömürge yönetimine karşı“İşbirliğinden Kaçınma” şeklinde ifade edilen bir politika izlemeye karar vermişti.Başlangıçta sömürge yönetiminin Altkıta’yı ilgilendiren bazı konulara ilişkinyanlış tasarruflarını yeniden gözden geçirmeye zorlamayı hedefleyen bu girişim,giderek bağımsızlık amacına doğru evrilmişti (Sinha, 1972: 105-107). Budönemde Müslümanlar arasında öne çıkan Muhammed ve Şevket Ali Kardeşlerile Ebu’l-Kelam Azad, bir yandan Müslümanları yakından ilgilendiren Osmanlıve hilafet sorununa oluşturulmuş bir komite bünyesinde Hint Müslümanlarınındikkatini çekerken, 40 diğer taraftan da Gandhi ile yakın temas içinde MüslümanlarıHindu “kardeşleri” ile birlikte sömürge yönetimine karşı mücadeleyeyönelterek “İşbirliğinden Kaçınma” hareketine destek vermekteydiler. Gandhide sömürge yönetiminden istekleri arasında başından beri Hint Müslümanlarınınçok hassas oldukları “Osmanlı topraklarının savaş öncesi durumunun korunmasıve Hilafet şehri İstanbul’a dokunulmaması” konusuna yer vermektey-39 Başlangıç noktası Aralık 1918 olarak kaydedilmekle birlikte, 1919 içerisinde bir “Merkez Komite”etrafında Hindistan’ın pek çok bölgesinde oluşturulan Hilafet komiteleri ile Hareket’in etkinliksürecine girdiği söylenebilir (Özcan, 1997: 237-238).40 Özellikle Muhammed Ali’nin 1. Dünya Savaşı sonrasında Hilafet Komitesi’nin başkanı olarakAvrupa’da başta İngiltere olmak üzere ülkeden ülkeye dolaşıp Osmanlı devletine karşı izlenecekpolitikada ve alınacak kararlarda Müslümanların hassasiyetlerine ve hissiyatlarına dikkatyöneltilmesi yolundaki girişimlerini burada kaydetmek gerekmektedir (bu konuda bkz. Öke,1991: 48-57).