Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

232Son iki grup 1920’lerin ikinci yarısında birbiriyle ciddi bir sürtüşme içine girdi.İlginçtir ki daha önce Türkiye deneyiminde gözlendiği gibi Mısır’da da milliyetçiliğiideolojik temel alan siyasi unsurlarla halifelik dolayımıyla İslâm birliğini ideolojikbir araç olarak kullanmaya çalışan monarşi yanlısı siyasal aktörler karşıkarşıya gelmekteydiler. Bununla birlikte dinsel otoritelerin kongre istekleri milliyetçiMısır hükümetinin sert muhalefetine ve ülkede İbni Suud’u destekleyen bazıVahhabi eğilimli çevrelerin yarattıkları güçlüklere karşın, bir yıllık bir ertelemeylede olsa gerçekleşme olanağı buldu (Kedourie, 1963: 226; Kramer, 1986: 90).Kahire Hilafet Kongresi üstük örtük biçimde Kral Fuad’ı halife seçmeyi amaçlayan,bu amaçla iki yıla yakın bir süredir El-Ezher uleması öncülüğünde ve Saray’ıngizli mali desteğiyle yürütülen bir inisyatifin, zaman içinde bu amacaulaşmanın imkansızlığıyla yüzleşe yüzleşe geldiği bir noktada ve baştan mağlupbir havada Mayıs 1926’da toplandı. Kongre hem İslâm dünyasının bütününündesteğini alamamış, hem Mısır içinde kendisine muhalif odaklarca yıpratılmış,hem de başta İngiltere olmak üzere Fransa ve İspanya gibi Müslümanların yaşadığıtopraklarda hükmü geçen Batılı devletlerin manipülasyon ve empozeleriylemalûl olmuştu (bkz. Kramer, 1986: 86-105). Kramer’in (agy.) Kongre’ye gidensüreci ayrıntılı inceleyerek yaptığı değerlendirme, dönemin İslâm dünyasının“İttihad-ı İslâm” esprisinden ne kadar uzakta ve değişik ölçeklerde tezahüreden yerel/bölgesel iç çekişme ve hesaplaşmalarla nasıl yoğun bir şekilde meşgulolduğunu gözler önüne serer. 35 Öyle ki yukarıda zikredilen Prens Ömer Tosunörneğinde, Mısır kraliyet ailesi içerisindeki karşıtlıklar dahi söz konusu süreçteaçığa çıkmıştır (bkz. Kramer, 1986: 89).Bu koşullarda ne Kongre tüm İslâm dünyası üzerinde çok fazla etki ve ağırlıksahibi olabildi, ne de Kongre’nin sonunda alınan kararlar bir önem taşıdı. Gündemihalife seçmek değil, halifeliğin ne olduğunu tanımlamak ve gerekli olupolmadığını tartışmak oluşturdu (Kramer, 1986: 100). Kongre gerçekte kendisininbir “fiyasko” olduğunu belgeleyen üç belirgin karara vararak sonuçlandı: (1) HalifelikMüslümanlar için bir zorunluluktur. (2) Ancak halihazırda Müslümanlararasında bu kuruma işlerlik kazandırmak imkansızdır. (3) Bu nedenle halifelikkonusunun nasıl halledileceğine karar verecek daha ileriki kongrelere hazırlıkaşaması olması itibariyle Kongre’nin farklı İslâm ülkelerinde uzantılarının oluşturulmasısağlanmalıdır (Kedourie, 1963: 227).Halife seçme yolundaki bu başarısızlıktan sonra, sorun 1931’de İngiliz mandayönetimi altındaki Filistin’de Kudüs Müftüsü Emin el-Hüseyni tarafından organizeedilen ve Hindistan’dan Şevket Ali’nin (izleyen alt-bölüme bkz.) de hazırlık35 Buna ilişkin bir örnek Endonezya’dan verilebilir. Kongre’ye daveti büyük bir memnuniyetle kabuleden ve katılacak delegasyonu oluşturmak üzere girişimde bulunan bir reformist İslâmcıhareket, daha sonra aynı ülkeden kendisine rakip bir başka Müslüman hareketin de davet edildiğiniöğrenince, temsilciler Kral Fuad’ın halife ilan edileceği yolundaki söylentileri bahane ederekKongre’ye katılmaktan vazgeçerler (Kramer, 1986: 95-96).