Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

227bun halifeliğin kaldırılması ile doruğa çıkan rahatsızlığını izleyen aylarda HalkFırkası’na karşı bir yeni parti (Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası) oluşturma girişiminedönüştürdüğü gözlenecektir.Öte yandan kimi kaynaklarca halifeliğin kaldırılması ile ilişkilendirilebileceken kayda değer kitlesel tepki hareketi olarak gösterilen Şeyh Said İsyanı, yaklaşıkbir yıl sonra 1925 Şubat’ında patlak verir. İlginç nokta, halifeliğin kaldırılmasınınhalk tarafından dine yönelik bir darbe telakki edilerek Şeyh Said İsyanı’nınitici gücünü oluşturduğu görüşünün, hem hilafet yanlısı hem de karşıtı çalışmalardakarşımıza çıkmasıdır. Kemalist tarihçiliğin tipik örneklerinde de, Osmanlıcıve anti-Kemalist bir çizgiden yapılan değerlendirmelerde de Şeyh Saidİsyanı, esas olarak Hilafet’in İlgası kararına bir tepki hareketi olarak alınmaktadır(bkz. Akgün, tarihsiz: 236-237; Mısıroğlu, 1993: 359). Ancak dikkatli incelemeler,esas itibarıyla Kürtçü/ulusçu motiflere sahip bir kadronun başını çektiğibu isyan hareketinde halifeliğin kaldırılmasına vurgu yapılmasının, henüz ulusçuduyguların çok uzağında bulunan “Müslüman” Kürt ahaliyi isyana sevk edebilecektek gerekçenin yeni “Türkçü” rejimin laik rengi olduğu düşüncesindenkaynaklandığını belirtmektedirler (bkz. Bruinessen, 1993: 123-171; Zürcher,1995: 249).Dış tepkilerHilâfet, zifaf gecesinde gelinlik elbiseleriyle kefenlendiSabah karanlığıyla kabre konuldu. 28İslâm dünyasında Osmanlı Hilafeti ile ilgili tartışmalar esasında 1924’de kurumunilgası ile değil, 1922’de TBMM’nin saltanatı kaldırarak halifelikle saltanatarasındaki bağı koparmasıyla başlamıştır. Her ne kadar devrik sultan Vahdettinve aralarında eski Şeyhülislâm Mustafa Sabri Efendi’nin de bulunduğu bir kısımulema bu durumu İslâm’da din ve siyasetin ayrılamayacağı noktasından hareketleonaylamadılarsa da 29 bu uygulamanın halifeliği olması gereken doğru pozisyonagetirdiğini düşünenler de olmuştur ki bunlar arasında Mısır El-Ezherulemasını en başta belirtmek gerekir (Toynbee, 1927: 53-5). Aynı şekilde, Hindistan’dada “Hilafet Hareketi”ni sürükleyen ve bu aşamada Mustafa Kemal’i İslâmadına hareket ettiği düşüncesiyle onaylayan ve destekleyen Müslümanlar(izleyen bölüme bkz.) tarafından da bu girişim “gerçek” halifeliğe bir dönüş olarakhaklılaştırılmıştır (Minault, 1982: 202). Zaten, yukarıda da belirtildiği gibiMustafa Kemal’in halife olması yolunda bir takım şayiaların ortalıkta dolaştığı28 Mısırlı şair Şevki Bey’in Hilafet’in İlgası karşısında duyduğu üzüntüyü dile getirdiği “HilafetMersiyesi” şiirinden (akt. Mısıroğlu, 1993: 354).29 Mustafa Sabri, saltanatın kaldırılmasından bir kaç ay sonra konuya ilişkin makalelerini bir kitaptatoplamıştır. Bu kitap yakınlarda Türkçe olarak yayımlanmıştır (bkz. M. Sabri Efendi, 1998:75-206).