Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

22SELÇUK ESENBELbelirten ikinci husus ise, bu tecrübelerin nispeten eski ve özelliklerinin belirginleşmişolmasıyla bağlantılıdır. Bugün birçok “Batılı olmayan” Asya veya Afrikatoplumu, Batı kültürünü kişisel yaşamlarına bir şekilde dahil etme sürecindengeçmektedirler. Japon ve Türk tecrübelerinin nispeten eski özellikleri, bu yeniBatı kültürü “serüvenlerini” anlamada şüphesiz zihin açıcı olabilir.Bu çalışmanın çıkış noktası, Norbert Elias’ın Batı Avrupalı çağdaş bireyin ortayaçıkışını ele aldığı “medenileşme süreci” kavramından ilham almaktadır.Çağdaş Batı toplumu insanının oluşumunu inceleyen eserlerinde Elias, Batıtoplumunda bireyin kendisini “rasyonel” ve “duygusal” ikilemi içinde algılayançağdaş insan psikolojisi ve davranışının ortaya çıkmasını, çağdaş toplumun kamuve özel alanlar olarak ayırdığı toplumsal düzenin gerçekleşmesi için gerekligörmektedir (Elias, 1983, 1982, 1991) 1 Bu tarihsel oluşum, genel anlamda Ortaçağ’dansonra Avrupa’da gelişen pazar ekonomisiyle ilintili “medenileşme süreci”diye tanımlanan bir toplumsal ve psikolojik sürece bağlanmaktadır. Bu süreçiçinde kişilerin toplumsal davranışlarında saray ve halk ayrımı yerine, herkesiçin geçerli bir toplumsal adaba geçişin rolü önem kazanmaktadır. Gelenekseltoplumdaki insani dürtüler ve şiddetin doğrudan boşalması yerine, çağdaştoplumda bu unsurların toplum ve devlet katmanlarında denetimi önemli birrol oynamaktadır. Zamanla spor, dans, görgü kurallarının bileşimiyle kişiler, yenitanımlarıyla çağdaş bireylerin modern topluma uyumlu bir medeni davranışkalıbına sokulmaktadırlar.Çağdaş toplumda kişinin bir birey olarak kendi için bilinciyle tanımlanması,sadece bir ekonomik ve siyasi veri olmakla sınırlı kalmamış, bu süreçle berabergelen “psikolojik” değişiklikler, artık kendini bir birey olarak gören “çağdaş insan”daher zaman varlığını koruyacak bir ikilem oluşturmuştur. Elias tipolojisindeBatı’nın öngördüğü “çağdaş insan” imajı, toplumla bağlantılarını sürekliolarak sorgulayan otonom bir varlık olmakla birlikte hâlâ onun vazgeçilmez birparçası olarak yaşayan bir Batı Avrupalı’dır. Bu Batı Avrupalı birey, toplumsalgereksinimden ötürü inşa edilen bir ideolojik “çağdaş insan” imajı tanımı gereğincekamu alanında etkin olması beklenen “rasyonel” ile özel alanda etkin olmasıuygun olan “duygusal” arasında ortaya çıkan gerilimle yaşar; ancak bu bileşiminvazgeçilmez bütünlüğü içinde bir denge bulur.Elias’ın incelemesi Batı Avrupa merkezli olması dolayısıyla farklı kültür ortamlarındakigelişmelere duyarlı değildir. Ayrıca Elias’a göre Doğu toplumlarındakendine özgü benzeri bir süreç yoktur ve bu “medenileşme sürecinin” yarattığıbirey olgusu, ancak sömürgeleşme yoluyla gelen mutlak bir Batılılaşmanınsonucu olacaktır. Elias’ın bu görüşündeki Oryantalist eğilim aşikâr olmakla beraber,konuya yaklaşımı Meici Japonyası ve Osmanlı Türkiyesi’nde çağdaş bireykimliğinin oluşumunu kısmen açıklamada yararlı olmaktadır. Bu gibi Doğu or-1 İnsanın ussal özimajı için Elias, 1991: 27-34, rasyonel ve duygusal ayrımı için 76-86, 115-129.