Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

216konusu tarihsel olayın değerlendirilmesinde “bugün”e ait duruş ya da konumlanışlarınbelirleyici önemine işaret etmektedir.Bununla birlikte sürdürülen tartışmaların aydınlatıcı olmaktan çok bir çıkmazagitmesinin, esas olarak, tarihe bakıldığında halifeliğin Müslümanlar açısındanbağlayıcılığına ilişkin muğlaklıktan kaynaklandığı söylenebilir. Halifeliğinkaldırılmasının sonuçları üzerine bir kez daha ve özellikle de günümüzünkavramsal kategorileri üzerinden düşünmeye çağrı niteliğindeki bu çalışmada,Hilafet kurumunu “İslâmi iklimde iktidar sorunu” bağlamında ele alarak bumuğlaklığın giderilmesi yolunda katkı sağlayabileceğimizi düşünüyoruz. Buyolda karşımıza çıkan ve hâlâ tatminkâr yanıtlar bekleyen geçerli sorular şunlardır:Halifelik İslâm ümmeti açısından dünyevi-siyasal süreçler ve etkinliklerdemi bağlayıcıdır yoksa sınırları yalnızca dinsel-manevi alanı mı çevrelemektedir?Ya da hem dünyevi hem de dinsel olanı kapsayıcı bir kurumsal mahiyeti olduğuileri sürülebilir ve bu sav tarihsel/hukuksal olarak temellendirilebilir mi?Bu soruları bir çırpıda yanıtlamak mümkün görünmemektedir. Güçlük, İslâmtarihi boyunca “Hilafet” adı altında ortaya konulan kurumsal pratikte gözlemlenenfarklılıklardan kaynaklanmaktadır.Özet tarihçe: Hilafet ya da İslâm’ın “iktidar”la tanışmasıKendisinden başka ilah olmayan Allah’a yemin ederim ki, ya bana biat edersiniz, ya dasizleri ateşte yakarım. 6İslâmiyette halifelik kurumunun doğuş ve gelişme sürecinin son derece sancılıolduğu tespit edilmektedir. İslâm tarihsel anlamda kabileden devlete geçişinimkanlarını sağlarken bu sosyopolitik yapı dönüşümü ile uyarlı biçimde “kültürel”düzlemde, yani insanların zihniyet ve duygu dünyalarında değişimin hemensağlanabilmesi mümkün olmamıştır. İdeal olarak Allah’a kullukta eşitliğivazeden “yeni” dine inananların önderinin kim olacağı gibi zor bir soru(n) ilekarşı karşıya kalan Müslümanlar, çözüm arayışlarını eski yerleşik alışkanlıklarındanhareketle bulmaya çalıştılar. Bu durum, “Arabistan gibi parçalı toplumlarınniteliksel özelliği olan klan çatışmaları[nın] doğal olarak yeni gelen din tarafındanyok edilemedi”ğini göstermekteydi (Arkoun, 1999: 88; ayrıca bkz. Ayu-uşaklığını yaptığı adamlar iki yıl sonra (1926’da) İsviçre Kanun-i Medenisini cumburlop tercümeedip alacaklar!..” Akgün (tarihsiz: 84) ise Sultan Vahdettin’in İstanbul’dan ayrılışına değinirkenVahdettin’i kastederek “Bu kaçışını bile en alçak şekilde planladı” şeklinde bir ifade kullanıyor.6 Abdullah İbn Zübeyr’in Mekke’de zemzem odasına hapsederek halifeliğini kabul etmeye zorladığı“Ehl-i Beyt”ten yirmi dört kişiye sarf ettiği tehditkar sözler (akt. Sırma, 1995: 62). Abdullah İbnZübeyr Emevilerin halifeliğinin pek itibar görmediği Mekke’de, ikinci Emevi halifesi Yezid’in ölümüüzerine ortaya çıkan boşlukta halifeliğini ilan etmiş ve 10 yıllık bir ara dönemde biri Mekke’dediğeri Şam’da olmak üzere iki halife mevcut olmuş, daha sonra duruma hakim olan EmevilerZübeyr’i öldürerek İslâm toprakları üzerinde yeniden tek Hilafet’i temsil eder konumuna gelmişlerdir.