Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

➧Literatür Eleştirisi“İttihad sembolü mü, ihtilaf kaynağı mı?”Öncesi ve sonrasıyla halifeliğin kaldırılması üzerinebir yeniden düşünme denemesi*213Tayfun Atay**Geçtiğimiz iki yıl, bu ülkenin tarihinde yer alan iki önemli olayın anlamlılık taşıdığıdüşünülen yıldönümü kutlamalarına sahne oldu. 1998 yılı Türkiye Cumhuriyeti’ninkuruluşunun 75. yılı, 1999 ise Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşunun700. yılı olarak anlamlandılar. Heyecanlı ve hararetli kutlamalara vesileolan bu iki yıldönümünün arasında bir üçüncüsü, neredeyse anımsanmadangeçti gitti. Bir kuruluşa, yani bir anlamda “varoluş”a değil de yıkılış ya da “yokoluş”aişaret eden bu tarihsel olayın, kuruluş yıldönümleri kutlanan “Osmanlı”ve “Cumhuriyet”in arakesitinde bulunduğu da söylenebilir. 700. kuruluş yıldönümünükutladığımız Osmanlı’nın tarihsel serüvenine son noktayı koyan, 75.yılını kutladığımız Cumhuriyet’in henüz başladığı tarihsel serüveninin ise önünüaçan bu olay, 3 Mart 1924’de gerçekleşen halifeliğin kaldırılmasıdır.1999 yılı Osmanlı İmparatorluğu’nun 700. kuruluş yıldönümünün yanısıraHilafet’in “İlga”sının da 75. yıldönümüne işaret etmekteydi. Ancak aradan üççeyrek asır geçtikten sonra bu olayın tarihsel anlamı, alınan kararın yol açtığıkazanımlar ve kayıplar veya her iki yöndeki iddialar üzerine bir değerlendirmegöze çarpmadı. Oysaki halifeliğin kaldırılmasının daha önceki bazı yıldönümleri,böylesi bir sessizlikle karşılanmamıştır. Örneğin bundan beş yıl önce “İlga”nın70. yıldönümü münasebetiyle devletin resmî kurumlarınca “anma” ve“kutlama” şeklinde tanımlanan bir etkinlik gerçekleştirildiği, bunun yanısıra(*) Konunun özellikle dinsel, hukuksal ve siyasal cepheleri bulunmasından kaynaklanan kapsamgenişliği ve çok boyutluluğu dolayısıyla zaman zaman bende bir “mayın tarlası”na girdiğimkaygısı yaratan bu çalışmada, “mayınlara basmadan” yol alabilmem için yardımlarını esirgemeyenGökhan Çetinsaya’ya teşekkür ederim. Ancak tabiî ki çalışmada hâlâ mevcut olabilecekeksiklerin, yanlışların ve kusurların sorumluluğu yalnızca bana aittir.(**)Hacettepe Üniversitesi, Antropoloji Bölümü.TOPLUM VE B‹L‹M 84, BAHAR 2000