Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

‘UYGARLIK SÜRECİ’ KAVRAMI AÇISINDAN BİR MUKAYESE 21çimde kalmadı. Ancak bu modellerin bazı yönleri, her iki toplum bireylerininkendilerine bakışlarının değişmez bir boyutu olarak hep süregeldi. Son iki asırdırJaponya ve Türkiye’deki her nesil, toplumsal ve bireysel kimliğini bu tarihseleklektik model doğrultusunda görmekte ve modernliğin parçası olarak neyinyerli neyin Batılı olarak algılanması gerektiğini yeniden ele alıp tartışmaya devametmektedir.Batılılaşma ve/veya modernleşme terimleri bu karmaşık süreci ancak çok gelişigüzelfırça darbeleriyle tasvir etmektedir. Günlük yaşamımızda ve bilimsel çalışmalarımızdafazla düşünmeden kullandığımız bu iki terim, Batı kültürünü,sosyal değişim, sanayi ekonomisi, kapitalizmin ortaya çıkışı, ulus devletin kuruluşu,laiklik, vesaire gibi dönüşümlerin dinamiğinde üstlendiği rol doğrultusundaele almaktadır. Ancak her iki terim de Japonya ve Türkiye gibi kültürel eklektisizminmodernitenin vazgeçilmez öğesi olduğu toplumlarda yaşayan bir bireyiçin, Batı kültürünün zihinsel ve duygusal içeriğinin yöresel, yerel, eski kültürdenoluşan, “gelenek” kapsamında tanımlanan kültür öğeleri karşısında edindiği anlamınne olduğunu pek açıklayamamıştır. Batılılaşma ve modernleşme terimleri,bazı “yerel” kültür unsurlarının, örneğin Japon kimonosu veya çarşaf ve türbangibi kıyafet unsurlarının, hatta Japon İmparatorluk kurumunun, toplumlar içinbir gelenek hatırlatması gibi muhafazakâr bir siyasi işlev gördüğü veya daha modabir yaklaşımla moderniteyle birlikte oluşan kimlik bunalımına karşı bireye yerelbir unsurla aidiyet duygusu sağlama işlevi gördüğü gibi gelişme teorisindenesinlenen açıklamalarla yetinmektedir. En önemlisi, Batılılaşma ve modernleşme,analitik çözümlemeler olarak, modernleşme amacı ile oluşturulan ve sonuçtaortaya çıkan çokkültürlü ortamların, birey için “içsel” ya da “kişisel ve özel”anlamları hakkında fazla bir şey söylememektedir. Batı tarihini bir ideal olaraksorgulayagelen Japon ve Türk düşünürü için bu yerel çokkültürlü ortamın yarattığıkarışım, ya klasik Batı’ya kıyasla tutarsızdır, ya da kendine özgü bir egzotizmolup, moderniteye Batı’dan farklı, alternatif ve olumlu bir uyum sağlamaktadır.Japon ve Türkler’in Batı kültürü ile yarattıkları bu tarihsel serüvenin ortayaçıkardığı eklektik kültür yapıları özdeş değildir. Ancak kendi özgünlüklerini sergileselerde her iki tecrübede birbirine benzer bazı boyutlar mevcuttur. Bu süreçlerinBatı karşısında basit birer yerel alternatif olmadığını gösteren birincihusus, Batı tarihinin de aslında benzer süreçler içermesidir. Rönesans’tan beriAvrupa nüfusunun çoğunluğu, kendisini çağdaş zamanların, yani moderniteninparçası saymak için, Roma, Paris ve Londra gibi Avrupa şehir merkezlerindenyayılan ve daha güncel sayılan bir “üst” Batı kültürünü “ithal edip” bunukendi “yerel/yerli” ve kişisel ortamlarına dahil etmeyi öğrenmek zorunda kalmışlardı.Bu anlamda tutarlı bir modernite tarihi olduğu varsayımıyla bakılanBatı modelinin de aslında yerellik ve modernite karışımlarıyla oluşturulan bir“medenileşme süreci”nden geçtiğinin unutulmaması gerekmektedir (Weber,1976). Japon ve Türk “serüvenlerinin” sadece kendilerine özgü olmadıklarını