Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 207eğdirilmişliğini Batı Marksizmi içinde de teşhis eden Soja, mekânın Kartezyenözelliklerinin yani sabitlenmiş, ölü ve diyalektik olmayan her türlü algılanışınınkarşısında yer almaktadır. (Soja, 1989: 11-37). Yeni bir tarihsel-coğrafi materyalizmi,mekân, zaman ve toplumsal varoluşun üçlü diyalektiği içinde kurmaya çalışmaktadır.Mekân üzerine çalışmanın iktidar süreçlerini çalışmak olduğunu, Foucault’danve Lefebvre’den aldığı ve uyarladığı kavramlarla belirtmektedir. Mekânçalışmanın, basit bir anti-tarihselcilik olmadığının altını çizmektedir (Soja, 1989:23). Lefebvre’nin, modernleşmiş kapitalizmi “kapitalist devlet tarafından sınırlarıçizilmiş denetlenen bir bürokratik tüketim toplumu” olarak tarif etmesini ve“toplumsal olarak mistifiye dilmiş, kuşatıcı ve artan şekilde araçsal mekânsallıkyaratımının, eleştirel değerlendirmelerden gizlendiği” görüşünü mekânsallığınontolojik araştırması için önemli bulmaktadır (Soja, 1989: 50). Toplumsal yaşamınyaratılmış mekânsallığının, tarihin hem çıktısı hem de aracısı şeklinde olumsalve koşulsal olarak görülmesi gerektiğini vurgulamaktadır (Soja, 1989: 58).Öte yandan post-modern yaklaşımların öne çıkardığı mekân kavrayışı dahaçok Bachelard’ın görüşleriyle uygunluk göstermektedir. Postmodern yaklaşımdamekânların biçim (bir kap) olarak görülmesine, biçimlerin de sürekli bir dinamikolduğu, bir süreç olduğuyla yanıt verilmektedir: Mekânlar da süreçtirler(Massey, 1993: 67). Mekânlara farklılıklarını ve benzersizliğini, toplumsal ilişkilerineklemlenişi vermektedir. Bu ilişkilerin geniş bir düzlemde inşa edilmesindendolayı, yerler de eklemlenmiş anlar olarak tasarlanabilmektedir (Massey,1993: 66). Mekânların çelişkili kimliği, geçmişin ne olduğu, şimdi ne olması gerektiğive gelecekte ne olabileceği üzerine yapılan çatışmalarla belirlenmektedir.Dolayısıyla küreselleşen eşitsiz toplumsal ilişkilerde bir mekânın karakteristiğinianlamak için, onun gelecekteki mekânlarla bağlantılandırılması gerekmektedir.İlerici bir mekân anlayışının mekân ve mekân arasındaki ilişkiler üzerindedurması gerektiği vurgulanmaktadır (Massey, 1993: 68).Mekân, hareketin politik doğasının çıplak gözle görülebildiği bir alan olarak somutlaştırıldığında,politik anlamıyla mekân/yer (place) temelli hareketlerin, kendilerinigelecek düşüncesiyle kuramlaştıran hareketlerin elde edebileceklerindendaha fazla politik olacağı ve somut eklemlenme tarzları sağlayabileceğini iyimserceöngörenler de bulunmaktadır (örn. Morris, 1993: 44 ve Ghani, 1993: 57).Mekân, iktidarın farklılaştırıcı uygulamalarının bir alanı olarak odak konusuyapılmaktadır ve tıpkı zaman gibi, toplumsal olarak inşa edilmiş süreçler olarakçözümlenmektedir. Mekân oluşturma çabalarının yoğunluğunun artmasının,ulus-devletin insanların kimlik ihtiyaçlarını karşılayamadığı bir güvensizlik nöbetininsonuçları olduğunu belirten Bauman ise, mekânların kimlik oluşturmasüreçleri olarak tikelliklerinin kendinde olumlu bir özellik olarak görülmemesigerektiğini vurgulamaktadır: “Kimlikler, ancak güvenli bir toplumsal mekânıniçinde güvenli ve sorunsuz olabilirler...Ama bugün baskı gören ve kritik meydanokumayla karşı karşıya kalan tam da birleşik, yönetilen ve kontrol edilen bir