Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

206ÇİLER DURSUNmekân, “gözlemcinin değerlendirmelerine (estimates) ve ölçüye bağlı olan farklıolmayan mekânı koruyamamaktadır” (Bachelard’dan aktaran Game, 1995: 200).Kısacası onun ilgisi, niteliksel mekân, yaşanılan ve imgelemle dönüştürülebilenmekânadır. Bachelard’a göre mekânsız yaşanılan zaman mümkün değildir, soyutkalır. Bergson’a karşıt olarak Bachelard’da hareket, hem mekânsaldır hemzamansaldır (Game, 1995: 206). Bachelard, su metaforuyla hareketi imgeler: Suhem akışkandır hem de bulanıktır (aktaran Game, 1995: 192). Bu akış ve likitlikmetaforları, Game’e göre, içeri-dışarı diyalektiğini, özne-nesne ayrımını bozmasıylapost-yapısalcı değerlendirmelere yakınlaşır.Zamanın hareketle ve değişmeyle kurulan ilişkisi, postmodern kuramda mekânınhareketle kurulan ilişkisi tarafından yerinden edilmiş görünmektedir.Postmodern görelilik kuramlarında zaman, mekân olarak kavrandığında veyamekân olarak sunulduğunda dinamik değil statik (değişmez) olarak kavranmaklaeleştirilmektedir (Fraser, Lawrence ve Haber, 1986: 35). Özellikle keşiflerçağında zamanın mekânsallaşması sürecinin, evrimci antropologların “vahşilerin”başka bir yerde değil de başka bir zamanda yaşadığına ilişkin algılamalarıylaiyice pekiştiği belirtilmektedir (Fabian, 1983: 27). Fabian’a göre zamansal mesafelendirmeolarak zamanın mekânsallaşması ve doğallaşması, zaman ve mekânıntoplumsal olarak inşa edilmiş yapıntılar olduğunu gizlemektedir. Böyleceinşa edilen doğal zaman, ona sahip olanlara dünyanın geri kalanını tarih içinkurtarma hakkı veren bir mekân işgal etme aygıtına da dönüşmüştür (Fabian,1983: 146).Bazı kuramcılara göre postmodernistler arasında uzamın öncelikle tercihedilişi, zamansallık retoriğine karşı beklenebilen kuşaksal bir tepki olarak ve bir“tersine dönüş” olarak görülebilir. Bu görüşte olan Jameson’a göre postmodernizmkuramı, diğer üretim tarzlarının da kesinlikle uzamsal olmasına karşın,kapitalist üretim tarzının bu son aşamasının benzersiz bir biçimde uzamsallaştırılmışolduğunu açıklamaktadır (Jameson, 1992: 460). Tarihin uzamsallaşmasıolarak adlandırdığı bu durum, tarihsel düşünüşü engelleyen ideolojik mekanizmalarında uzamsallaştırılmasına yol açmaktadır. Jameson için uzamsallaştırmanınbu boyutu, olguların “gerçekten” ayrılması için benimsenen yeni biryöntem anlamına gelmektedir (Jameson, 1992: 471). Postmodernizmin uzamsalözgüllüğünü ise şöylece tespit etmektedir:...bireysel özneler olarak bizleri, çerçeveleri burjuva özel yaşamının henüz varlığınısürdüren uzamlarından, global sermayenin düşlenemeyecek ölçüde merkezsizleşmesinekadar uzanan, radikal biçimde süreksiz birçok boyutlu bir dizi gerçekliklerin içineyerleştiren yeni ve tarihsel açıdan özgün bir ikilemin belirtileri ve ifadeleri olarak yorumluyorum(Jameson, 1992: 515).Zamanın mekân üzerine üstünlüğünün modernleşme kuramlarının merkezîbir ögesi olduğu söylenebilir. Mekânın zamana ve coğrafyanın tarihe bu boyun