Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 199“katı olan her şeyin buharlaştığı” bir toplum tasarımını, Marx’a atıflarla, modernlikleve kapitalizmle bağlantılandırarak açıklamaya çalıştığı gibi...Denilebilir ki, bizzat kendisi artan bir akışkanlığa sahip olan sermayenin hareketliliği,zamanın toplumsal örgütlenmesinin ilerlemeci ve doğrusal olmasınıgereksinmektedir. Öznel zaman deneyimi ve dünyanın bilişsel haritalandırılmasıise, bu dinamiklerle bağlantısız değildir. Bu noktadan itibaren gündelikpratiklerde zamanın öznel deneyimlenmesinde gerçekleştiği iddia edilen farklılaşmalarıve bu iddiaların teorik çervesinin anahatlarını belirlemek, süreklilikve kopuşların izlerinin sürülmesi açısından yararlı olacaktır.III. Postmodernlik ve zamanı kavrayışının temel özellikleriKuramda zamanı nasıl gösterdiğimiz, gerek kendimizin gerekse başkalarınındünyayı yorumlayış ve harekete geçiş tarzlarını etkilediği için önemlidir (Harvey,1997: 231). Postmodern kuramın epistemolojik ve ontolojik yönelimleri, yinelemekteyarar var ki, zamanı açıklamasında da farklılıklar yaratmaktadır. Bilgininözne-nesne ikiliğinde, özne tarafında belirlendiği ya da daha radikal birgörüşünde ise özne-nesne ikiliğinin geçersizleştiği bir epistemik yaklaşım, hakikatınmutlak oluşu yerine göreliliği hakkındaki ontolojik duruş ile birlikte, dünyanınnesneden anlaşılmasından öznede anlaşılmasına geçişe açılmıştır (Gellner,1994: 45-47). Bu açılımın zamanın kavranışına getirdiği farklılıklardan biri,nesnel zaman yerine öznel zaman kavrayışı ve algılamasının anlamlı kılınmasıolmuştur. Kuşkusuz, bu kavrayışın felsefi dayanakları antik çağdan itibarenmevcuttu. Ancak yeni olan, öznel zamanın, binyılın sonu ve küresel kapitalizmleeklemlenmesi için geri çağrılmasıdır.a. Zamanın bir şimdilik olarak algılanışınınve öznel (insani) kavranışının felsefi izleriFelsefi anlamda zamanla ilgili düşünceler, özne ile dış dünyanın (nesnenin)ilişkisinden çıkarsanan bilgiyle gelişmiştir. Zaman, nesnel doğa zamanı ve öznelinsani zaman olmak üzere iki temel bakışla değerlendiriliyordu. Parmenides’egöre, önemli olan öznel zaman deneyimi idi; ve yine ona göre sadece şimdi gerçektir,geçmiş ve gelecek gerçek değildir 5 (Corish, 1986: 76). Ölçmeye ve saymayadayalı nesnel doğa zamanı ise, değişimin bir ölçütü olarak ele alınmaktadır. Bu,zamanın fiziksel anlamını vermektedir. Örneğin Aristoteles’e göre zaman “önceile sonraya göre devinim sayısıdır” (Aristoteles, 1997: 191). Yani “devinimin 6 bir5 Bu düşüncenin İngilizcesini almak yararlı olabilir: “Is is real, was and will be are not.”6 Aristoteles’te devinim, bir şeyin olanak halinden (dynameia) etkinlik haline (energeia) geçmesidir.Örneğin tohumun bitki olması devinimdir.