Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 197İnsan ve zamanın toplumsal örgütlenmesindeki değişmelerin, parasal ekonominingelişimiyle yakın ilişkisinin iki genel niteliğini, Harvey’in saptamasıaçığa vurmaktadır.Birincisi: Para, zaman ya da mekân konularında maddi pratikleri, biçimleri ve anlamlarıtanımlayanlar, toplumsal oyunun temel kurallarını tanımlıyorlar. Paraya, zamanave mekâna kazandırılan cisimleşme ve atfedilen anlam, toplumsal iktidarın korunmasındaaz-buz önem taşımaz... İkinci sonuç ise şudur: Parasal hedeflerin izlenmesi, mekânınve zamanın niteliklerinde değişiklikler yaratabilir. Eğer paranın zaman ve mekândanbağımsız bir anlamı yoksa, o takdirde zaman ve mekânın kullanılış ve tanımlanışbiçimlerini değiştirmek suretiyle kâr (ya da başka türden çıkar) arayışına girmekher zaman için mümkündür (Harvey, 1997: 255-258).Sınırlar arası akışkanlığa özellikle 1970’lerden beri süregiden teknolojik devrimile ulaşan ve küreselleşen kapitalizmin bu yeni aşamasında, parasal hareketlerinve akışkanlığın gücünde önüne geçilmez bir artış yaşanmaktadır. Giddens bu yenidurumun görünümünü, günümüzde “mal para”nın, bir bilgisayar çıktısına rakamlarolarak aktarılabilen saf enformasyon biçimini almasıyla temsil edildiğiaraçlardan bağımsız duruma gelmesi olarak vurgulamaktadır 4 (Giddens, 1994:29). Ona göre, paranın zaman-uzamla ilişkisi, bir akış olarak değildir; anındalık veertelemenin, varlık ve yokluğun birbirine bağlanmasıyla zaman ve uzamı parantezealmanın bir aracı olma ilişkisidir (Giddens, 1994: 30). Harvey’e göre ise, parave zaman-uzam ilişkisi bir “devir” ilişkisidir. Sermayenin devir süresi çok önemlibir niceliktir. Dolaşıma sokulan sermayenin geri kazanım hızı yükseldikçe, kârınmaksimizasyonu da yükselecektir (Harvey, 1997: 258). Harvey, bu amaçla kapitalistmodernizasyonun, ekonomik süreçlerde ve dolayısıyla da toplumsal hayattabüyük ölçüde tempo artışına ve hızlanmaya gereksindiğine dikkat çekmektedir.Kapitalist sistemin hıza bağımlılığına başka bir vurgulamayı, Paul Virilio yapmaktadır.Virilio’ya görezenginliğin nitelik değiştirmesiyle açığa çıkan şey, yalnızca dünya ekonomisinin hızınındeğişmesidir; taşınır birimden saatsel birime geçiş, yani Zaman savaşıdır... Demekki zenginliklerin, sermayeleştirmelerin, üretim biçimlerinin içinde bulundukları yalıtılmışlığınortadan kalkması mübadelelere, serbest mübadeleye, hatta mübadelelerintoplumsallaştırılmasına değil, bunların kendi taşıtsal güçlerine, dinamik etkinliklerininen yüksek düzeyine erişmek içindi (Virilio, 1998: 51-52).Hızı sistemin kendine içkin bir amacı olarak görmesiyle Harvey’den farklılaşanVirilio, iktidarı ise hızın aniden bir yazgı, bir ilerleme biçimi, bir uygarlık ha-4 Zamanın kendi içindeki dijitalleşmesini daha kavranabilir kılması açısından Halil Nalçaoğlu’nun görüşlerinebaşvuruyorum: “Mekanik saat, yapısı gereği özünde (temporalized) bir uzam; yani kadrandenen şey üzerinde devinen akrep ve yelkovan sayesinde, sürekli dilimlere ayrılan ve bu yolla bizezamanı gösteren bir mekân... Dijital saat ise zamanı, hep bir artma ya da eksilme haline dönüştürüyor.Bu anlamıyla çağdaş zaman, artış ve eksiliş hareketleri ve bunun temsiliyeti bakımından çağdaşsermayeye son derece uyuyor. Şu lafları düşünelim: ‘IMKB’de bir günlük işlem hacmi xxx oldu.’