Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 193sonsuzluğun sayılabilir bir imgesidir. Bütün şeylerin ve biçimlerin sayı olduğudoktrini, evrenin kanununun yani düzenin, dengenin ve uyumun da sayı olduğunubildiriyordu. Bu görüşle birlikte zamanın, tarihinden gelen üç klasik zamanmodeli oluşmaktadır (Fraser, Lawrence ve Haber, 1986: 24):1- Zaman, bizim algılama tarzımıza hizmet eden bir yanılsamadır (Parmenides).2- Zaman, bütünüyle gerçek dışı değildir, ancak sadece kendisi değişmeyenşeylerin hareketli bir temsiliyetidir (Platon).3- Zaman, sayılabilen hareketin, sayılabilir bir parçasıdır (Aristoteles).Aristotelesçi astronomi, zamanın döngüsel ve doğrusal ifadesinden başka birseçeneğe izin vermemekteydi.Ortaçağ’da ise, nesnel doğa zamanı ile öznel insani zaman arasında bir ayırımyapılmamış, her ikisi de Tanrısal yaradılıştan türetilmiştir. Antik çoktanrıcılıkve çok merkezcilikten vazgeçilmesiyle birlikte, zamanın evrensel olduğu kabulgörmeye başlamıştır. Tüm Tanrısal, insani ve doğal düzenlerin birliği heryerde uygulamaya konulup onaylandıktan sonra, genel geçer bir zaman hesabıve zaman ölçümü yapabilmek mümkün olmaya başlamıştı (Borst, 1997: 20) Budönemdeki yerleşik Kurtuluş Zamanı inancı ise, Hıristiyan olmayanları (ötekileri)bu kurtuluşun adayları olarak görme anlamında içine dahil edici bir nitelikteydi(Fabian, 1983: 26).Tek tek saatlerin Hıristiyanlar için önem kazanmasında (MS 540) Tanrıya ibadetinkişisel düzenliliği ve özdenetimi önemli oldu. Herkesin Su ya da Güneşsaatine bakar olmasıyla birlikte ibadet zamanlarının hesabı, kısmen kişilere bırakılmıştı(Borst, 1997: 30). Yine de durağan bir uyum içindeki tutucu bir evrenalgılayışının yaygınlığında, zaman hesabı, sadece yüksek rahiplerin ve alimleringizli alanıydı: zamanın basitçe ölçülmesinden ziyade hesaplanması, insana saygınlıkkazandırıyordu. Zamanın uzun vadeli hesaplanması anlamındaki Compotus,karışıklığın ve keşmekeşin içindeki bilgece bakışın simgesi bir uğraş halinegelmişti (Borst, 1997: 33). Yunan antikitesinden kaynaklanan ve Hıristiyan-Yahudi geleneği tarafından da tercih edilen görüş, evrenin mutlak ve kaçınılmazilkelerinin sayısal ve zamansız (timeless) oluşuydu. Kozmozun düzeninin dünyevigöstergeleri, sayılardı (Fraser, 1986: 8).Ortaçağ’da dünyevi şimdiki zamanın kabul edilmesinin bedeli, tinsel mesafeve bütünsel bakıştan vazgeçmekti. 9. yüzyılda, zamanın yapay olarak oluşturulmasıve mekanik olarak ölçülmesi yerine, gökten dindarca gözlemlenmesi vebilgece hesaplanması kavrayışı geçerliydi (Borst, 1997: 48) 11. ve 12. yüzyıllaragelindiğinde zamanın, kozmik bir döngü olarak kavranması yerine, özünde tekbir An olarak kavranması yaygınlaşmaya başlamıştır (Borst, 1997: 71). Aktif çalışmaiçinde olanlar, giderek zaman darlığından yakınır hale gelmişlerdir.Giderek, Ortaçağ’ın dinî ve nitel zamanı ve Tanrı’nın ebedi gerçeği olarak zaman,maddi- nicel zamana ve insanlar arasında bağlantı kuran toplumsal zama-