Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

HAKKARİ’DE ORAMARÎ ÖRNEĞİ 181Suto için despotik bir aşiret lideri diyebiliriz, her ne kadar kendisi ve aşiretlerbu dönemde “çevrenin anarşisi” (peripheral anarchy) içinde idiyseler ve Sutoaşiret liderleri arasındaki hiyerarşide alt sıralarda idiyse de. Suto kabilenin asilbir soyundan Mala Mirî’den gelmesi kadar şahsiyetiyle de liderlik rolünü kazanmıştı.Gücünü gösterirken şiddete başvurmaktan kaçınmazdı ve kullandığızorbalık ve entrikaya dayalı siyasetle geniş bir çevrede ün yapmıştı. Cevdet, Suto’nun“Amadiya’dan Van’a kadar” geniş bir araziyi zorla etkisi altına almış olduğunusöylemekte, bu mecazî ifadeyle, Suto’nun etki alanının genişliğini vurgulamaktadır.Gene Cevdet’e göre, Suto “astığı astık, kestiği kestik” bir tip imiş.Adamları ve taraftarları yazılı kaynaklardan yapılabilecek tahminlere göre biriki değişik grup olarak sınıflandırılabilir ve Suto’ya verdikleri destek ya da direnişdozunda farklılıklar gösterebilirler. Suto bir ifadeye göre, bir çok köyün “sahibi”imiş. Buradaki köylülerin Suto’nun hulamları, yani hizmetçileri olmalarımuhtemel; görevleri Suto’nun emirleri uyarınca tarım ve hayvancılık üretiminisürdürmek ve gerektiğinde de Suto için çatışmaya girmekmiş. Ayrıca Suto’nun,muhtemelen, değişik sınıflardan ve sayıca bol aşiretli “adamları” var imiş, kibunlar da Suto’ya vergi verip ürünlerinin de bir kısmını ona ödemekteymişler.Bu tip ekonomik sömürü geleneksel liderler arasında sık görülen bir olaydı(bkz. Leach,1940; van Bruinessen, 1992). Bir liderden vazgeçip bir diğerine destekverme olgusu ve bunu bir topluluk olarak yapma imkânı yörenin jeo-politikyapısıyla yakından alâkalı görünmekte. Birinci ve İkinci Dünya Savaşları gibiyaygın savaş dönemlerinde yaşanan bölgeleri ya da aşiretin kontrolü altındakiyöreyi deşiştirebilme esnekliği oldukça sınırlı olsaydı gerek. Bilindiği gibi BirinciDünya Savaşı pek çok “etnik temizleme”lere, dinî çatışmalara ve halklarınsürgününe tanık oldu. Bu şiddetli çatışmalar bir bakıma insanların güçlü ve etkiliaşiret liderleri ya da şeyhleri desteklemesinin nedeni olmuş olabilir. Dahaönceki dönemlerde, ya da barışın daha yaygın olduğu zamanlarda, aşiretli halk,eğer bir lider kendilerine beklenilen kollama ve desteği gösteremiyor ve aşiretinonurunu yeterince koruyamıyor ise, Gellner’in deyimiyle (bkz. Gellner,1981: 229) “ayaklarıyla seçim yaparlar” ve aşiretlerini değiştirmeye illâ da mecburkalmadan kendilerine hamilik yapacak başka bir şeyh ya da aşiret lideriararlarmış. Bu durum aşiret kimliğini değiştirmese de aşiret bölgesinde toplucasahip olunulan hakların kullanımının mutlaka kısıtlanmasına yol açardı. 15 Herhalûkarda aşiretli köylü, yarı göçebe ve göçebe halk, en azından söz konusuolan bu büyük savaşlar döneminde, ve büyük devletlerin ve imparatorluklarınyöreyi de kapsayan çatışmalarında, yeni yerleşim bölgelerine doğrudan göçedip, başka gruplar tarafından terk edilmiş bu yörelerde en azından geçici olarakkalma imkânına sahip gibi görünmekteler. Gerçekten de, saha çalışması15 Aşiret halkı ve liderleri arasındaki benzer ilişkiler için, bkz. Pakistan’ın kuzey-batı sınır bölgesindeyaşayan Swat Pathan’lar hakkındaki klasik çalışma: Barth (1959).