Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

180LALE YALÇIN-HECKMANNmensup hanelerin çoğu Irak’a kaçıp, oraya yerleştiler. Cevdet, Oramarî’nin heriki kabilesine mensup aşiretlilerden 1926’daki sınır belirlenmesi ve 1930 Oramarisyanından sonra Irak’ta yaşayanların sayısını 20.000’e yakın bir nüfus olaraktahmin etmekte. Mefî kabilesinin lideri ve Oramar isyanının önderi NevruzAğa’nın oğlu Yusuf Ağa 1974’de ailesiyle beraber Türkiye’ye geri döndü. Irak’tanTürkiye’ye geri dönmesinin nedeni de gene bir “kaçış”; bu sefer Irak’ta karıştığıbir kan davası nedeniyle. Yusuf Ağa Türkiye vatandaşlığına yeniden alınmayıumuyordu; ancak Cevdet’e göre Oramar isyanına katılan ve ardından Irak’a kaçanbütün aileler nüfus kayıtlarından silinmişlerdi. Yusuf Ağa ölümüne kadarYüksekova’da sığınmacı olarak kaldı, çocukları ve ailesi yıllar sonra nihayet vatandaşlığageçebildiler ve Güney’deki büyük şehirlerden birine yerleştiler. Mefîkabilesinin ileri gelen liderler sülalesinin Irak’a kaçmasından sonra, görünüşegöre, aşiretin Lemdinî kabilesi ve kabilenin belli bir sülalesi liderliği ele geçirdive bu liderlik Cevdet’le günümüze kadar sürdü.III. Geçmişte ve günümüzde Oramarî liderliği: üç lider tiplemesi1. Yukarda Mala Mirî sülalesine mensup Suto Ağa’dan bahsetmiştim. Suto’nunliderliği tartışmasını esasen Nikitine ve Soane’ın makalesine dayanarak yapmaktayım(Nikitine ve Soane, 1923-25). Bu makaledeki anlatının temeli de ilginç:Nikitine anlatıyı kendine Kürtçe hocalığı yapan Şemdinan’lı (bugünküŞemdinli) Mela Said’den dinlemiş ki, Mela Said meşhur Nehri’li Sadatê Nehriseyyidler ve Nakşibendi şeyhleri sülalesine danışmanlık edermiş. 13 Anlaşıldığıkadarıyla Mela Said, Şeyh Muhammed Sıddık’ın 14 entrikalarına ve olaylara karışmasınaşahit ve hatta alet olmuş ve anlatı onun özel hatıralarını yansıtmakta.Nikitine ve Soane’ın makalesinde anlatılan olaylar Barzan şeyhleri ve SadatêNehri sülalesinin birbirlerine ve hükümete karşı olan entrikalarını ve güç kavgalarınıgöstermekte. Muhsin Kızılkaya’nın (bkz. Kızılkaya, 1991:17-52) Hakkari’deyaşlılardan sözlü tarih olarak dinleyip kaleme aldığı aynı olayların bir başkaanlatımında ise ağaların bu çatışmadaki rolleri ön plana çıkarılmakta, seyyidlerve şeyhler daha ikincil rollerde görülmekte.Bu anlatılara ve yörenin tarihî coğrafyası hakkında elimizdeki genel bilgileredayanarak liderlerle aşiret mensupları arasındaki ilişkiler hakkında şu çıkarsamalaryapılabilir:13 Bu sülale 19. yüzyılda Şemdinli’de hüküm sürmekteydi. Sülale soyunu erkek tarafından Hz. Muhammed’edayamakta ve bu nedenle seyyid olduklarını iddia etmekteydi. Fakat aynı zamandasülalede Nakşibendi tarikatına bağlılık ve tarikat şeyhleri vardı. Sadatê Nehri hakkında daha genişbilgi için, bkz. Yalçın-Heckmann (1991:63-67).14 1911’de vefat eden şeyh Muhammed Sıddık, Şeyh Ubeydullah’ın oğluydu. Şeyh Ubeydullah1880’de isyan başlatmıştı ve kardeşi şeyh Abdülkadir ise Şeyh Said isyanına katıldığı suçlamasıyla1926’da asılmıştı.