Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

HAKKARİ’DE ORAMARÎ ÖRNEĞİ 179II. Oramarî aşiretinin tarihiYukarda aktarılan Oramar’a yerleşim ve köken efsanelerinin dışında, ki bu efsaneyerel halk tarafından aşiretin kökeni olarak kabullenilmiştir, bu yöredeki gelişmelerhakkında 19. yy. ortaları ve hatta 20. yy. başına kadar hemen hiç bilgimizyoktur. Avrupa devletlerinin bu dönemde Osmanlı Devleti’nin topraklarındayaşayan Hıristiyan azınlık toplumlarına göstermeye başladıkları ilgi sayesinde,Oramarî’nin Nasturi komşuları da ilgi odağı olmaya başlamışlardır. Aşağı yukarı18. yüzyılın sonlarından itibaren Oramarî’nin çevresinde ve onlarla birlikteyaşayan Nasturiler hakkında aralıklı olarak bilgi veren gezginlerin ve misyonerlerinkayıtlarına rastlanmakta. Osmanlı İmparatorluğu’nun son yılları Nasturilerinve onların Müslüman komşuları Oramarî aşiretinin kaderini tayin edici yıllaroldular. Burada bu dönemin ayrıntılarına girmeyeceğim. Şu kadarını söylemekgerekirse, 1914 ile 1935 yılları arasındaki dönem Oramarî için çok önemli siyasi,yapısal ve iktisadi gelişmeler getirmiştir. Bölge Birinci Dünya Savaşı’nda savaşantarafların ordularınca, takip eden yıllarda da Nasturi ve Kürt güçleri tarafından -her ne kadar Nasturiler’inki kendilerini savunma, Oramarî Kürtleri’ninkisi iseNasturiler’e kıyım ve yağma şeklinde olsa da- sürekli saldırılara uğramıştır. 1926yılında Türkiye ve Irak arasındaki sınırın kesinleşmesiyle Oramar bölgesi iki ülkearasında bölünmüştür. Büyük bir ihtimalle bu tarihten sonra aşirete mensuphaneler kuzeye ve batıya doğru olan bölgelere yayılıp, daha önce çoğunluklaNasturilerin yaşadıkları ve güneye Irak’a ya da doğuya İran’ın batısına kaçmakzorunda kalanların köylerine yerleşmeye başlamışlardır. 11Oramar aşireti için bir başka dönüm noktası da şüphesiz 1930’daki Türk devletinekarşı başlattıkları isyandır. Bu isyan bir yandan aynı zamanlarda patlakveren Ağrı ve Irak’taki şeyh Ahmed Barzani’nin isyanlarıyla -ki şeyh Ahmed Ağrıisyanına güneyden destek vermek ve Türk ordusunun dikkatini dağıtmak üzereHakkari’ye saldırmıştı (Yalçın-Heckmann,1991:70- alâkalı görünse de, aşiret ikigruba ayrılmıştı: bir grup isyana öncülük edenler ve destek verenler, bir grup dayeni Türk devletinin tarafında olanlardı. Oramar isyanı hükümetin askerî uçaklarlabölgeyi bombalayarak şiddet kullanımıyla bastırıldı. 121930 Oramar isyanının aşiret liderliği üzerinde önemli bir etkisi oldu. İki genişkabilesi, Mefî’ler ve Lemdinî’ler, isyandan değişik oranlarda etkilenmişlerdi.Cevdet’in bu isyanla ilgili aktardığı bilgiler her ne kadar detayda çok zengin değilsede, en açık bir şekilde aşiret içindeki bu bölünmeyi yansıtmakta. Bu anlatıbenim saha çalışması sırasında aşiretli köylülerden dinlediklerimle de örtüşmekte.Buna göre, Mefî kabilesi isyana önder oldu ve yenilgiden sonra kabileye11 Nasturi’lerin bölgeden kaçışları üzerine daha geniş bilgi için, bkz. Yalçın-Heckmann (1991:61-69).12 Bu yerel tarihin tuhaf bir anısı, Uçak soyadlı Oramarî’lerde. İddiaya göre aşiretliler ilk kez uçağıo zaman görmüşler, ve Uçak soyadını almışlar!