Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

160BEDRİ GENCERmos’ ile ‘makro-kozmos’ arasında uyuma dayanan geleneksel dünyanın animistik,antropomorfist veya ‘organizmik’ ontoloji ve epistemolojisine karşı Kopernikile başlayan ve Newton ile belirginleşen mekanistik dünya görüşü, iradeve değer’den yoksun, bir makine gibi kendi kendine işleyen bir Evren ve Tabiatanlayışı geliştirmiştir. Batı’da ontolojik tasavvuru ve epistemolojik öncüllerikökten değiştirmeye başlayan bu sürecin en önemli sonuçlarından biri, Batı’dasosyal bilimlerin gelişmesine paralel olarak ‘hükmî şahsiyet’lerin, gayri şahsi(impersonal) ‘kurgusal özne’lerin ortaya çıkmasıdır ki ‘state’, yukarıda geçen‘nation’ (ulus) ve ‘society’ (toplum) bunların en önemlileridir. 16Batı’da ‘state’ teriminin babası, Kopernik’in çağdaşı olan Machiavelli’dir (1469-1527). O, Latince ‘stare’ kökünden gelen İtalyanca ‘lo stata’ terimini kullanan ilkkişidir (Merkl, 1972: 57). 476’da Batı Roma İmparatorluğunun çöküşü ve 800’densonra Charlemagne’nın Kutsal Roma İmparatoru olmasıyla Kilisenin hükümranlığınatabi olan Avrupa, asırlar süren bir politik kaos ve iktidar kavgası süreci yaşadı.Machiavelli’nin Kilise’ye karşı bir iktidar aygıtı ve ‘hükmî şahsiyet’ olarak moderndevlet’e (state) vücut vermesi, Avrupa’da ‘iktidar politikası’nın doğuşu anlamınageliyordu (Merkl, 1972: 54-8). Bilindiği gibi daha sonra Avrupa’da FransızDevrimi’nden Napolyon’a kadar sürecek laiklik mücadelesi, ‘Kilise ve Devlet’inayrılması’ yönünde olacaktı. Bu, ‘Devlet’in ‘Kilise’ üzerinde zaferiyle sonuçlandı;sonuçta, ‘Kilise miti’nin yerini ‘Devlet miti’ aldı. Kilise’ye karşı yükselen tepkilergibi ‘Devlet’e karşı da ‘anarşizm’ gibi tepkiler yükselmekte gecikmedi. FransızDevrimi’nden sonra bu, diğer bir kurgusal özne, ‘ulus’ ile birleştikten sonra (‘ulusdevleti’),Weber tarafından, modern siyasal-sosyal dünyanın temel birimi olaraktanımlandı. Artık insanlar modern dönemde ‘Yunan Devleti’ yerine eskiden ‘YunanSitesi’, ‘Türk Devleti’ yerine ‘Türk İli’ veya ‘İslâm Devleti’ yerine ‘İslâm Medinesi’(şehri) kavramlarının geçerli olduğunu unutmuşlardı.Böylece geleneksel dünyanın ‘city’sinin siyasal topluluk boyutu ‘devlet’e dönüşürken,sosyal boyutu da ‘toplum’a (society) dönüşecek, ‘şehir’in monizmi,‘devlet/toplum’ dikotomisine dönüştü. Kanuni’nin ünlü ‘Olmaya devlet cihandabir nefes sıhhat gibi’ beytinde olduğu üzere, Osmanlının da dahil olduğu gelenekseldünyada hükümdarın/fertlerin şahsına, hakiki bir özneye ait bir vasıfolan ‘devlet’(kut, majesty), Tanzimat ile zirveye çıkan Batı’da modernizasyon,içeride ‘ihtilâl’ sürecine paralel olarak XIX. asırda resmen ‘state’ anlamını kazanarakbir iktidar aygıtı şeklinde tüzel bir kişiliğe dönüşmüştür (Gencer, 2000).‘Ulus’ kavramı örneğinde görüldüğü üzere, Batılı dünya görüşündeki köklüdeğişimin sonucu olarak, ‘devlet ve toplum’ gibi kavramlara yansıyan tüzel kişilerin,sahte-öznelerin gelişimi, (önce formel, anayasal, sonra felsefî) laikleşmesürecini hazırlamıştır. Devrimden sonra Edmund Burke gibi eski, çağımızda ise16 Bu kavramların evriminin Alman sosyal düşüncesiyle sıkı bir bağlantısı vardır. Batı’da söz konusukavramları ‘hükmî şahsiyet’ olgusuna oturtan yetkin bir çalışma için bkz. Gierke, 1957.