Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

154BEDRİ GENCERkurumsal süreklilik ve kopuş noktalarının tespiti, en azından, yaşadığımız, yapısalrejim ve kimlik sorunlarının daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunacaktır. Laikleşme,Cumhuriyet ekibi tarafından, esas hedef olan ‘medenileşme’nin 7 temelgereği olarak alınmıştı. ‘Ulus’ ve ‘devlet’ kavramlarında toplanan Türk laikleşmesinindinamiklerinin tam olarak kavranmasından sonradır ki, bunun, gerçekanlamda ‘medenileşme’ye engel olduğu daha iyi görülebilecektir.Hangi asabiyetSekülerizasyon sosyologlarının belirttiği gibi Batı’da ulusallaşma ile sekülerleşme/laikleşmesüreçleri birbirlerine paralel seyretmiştir (Martin, 1993: 100). AncakHıristiyanlığın siyasi otorite ile netameli ilişkilerinden dolayı, konunun uzmanları,bu ilişki hakkında net, doyurucu bir açıklama getirememişlerdir. Bunoktada, dünyada, tarih ve topluluklara yön veren ilkelerin mucidi olarak tarihfelsefesi ve sosyolojinin kurucusu sayılan (Meriç, 1996: 149) İbni Haldun’un ünlü‘neseb/sebeb asabiyeti’ kavramlaştırması imdadımıza yetişmektedir. Yukarıdabelirtildiği gibi, burada söz konusu kavram çifti bağlamında ‘ulusal/ulusal-üstü’kimlikleri münhasıran değil, laikliğin dinamiği olmaları bakımından ele alacağız.İbn Haldun’un siyasi felsefesinin şahdamarını oluşturan ‘asabiyet’ 8 kavramı,tarihî bir aktör olarak insan topluluklarının mobilizasyonundaki temel dinamiğiifade etmektedir. ‘Asabiyet’ kavramı farklı algılamalardan dolayı Batı dillerinefarklı şekillerde aktarılmışsa da, nispeten yerleşik karşılığı, ‘topluluk ruhu’olarak ifade edebileceğimiz ‘esprit de corps’ veya ‘communal spirit’tir (Hassan,1977: 173-4). Bu anlamda neseb asabiyeti, bir insan topluluğunu, kan ve soy gibibirincil bağlılık temelinde ‘dayanışma’ ve hayatın sürdürülmesine yönelik ortakeyleme sevkeden bir dinamiktir.Asabiyetin, özellikle Alman bilgin/yazarlar tarafından ‘milliyet’ şeklinde yorumlanması(Simon, 1978: 70-1), XIX. ve XX. yüzyılın gelişmeleri ışığında tarihegüdümlü bir yaklaşımdan başka bir şey değildir. Konunun önde gelen teorisyenlerininde ifade ettiği gibi, ‘ulus’ kavramı, ‘nation-building’ (ulus-inşası) deyimindende çıkarsandığı üzere bir icat, Fransız Devrimiyle birlikte gelen modern,kurgusal bir özne; ‘ulusalcılık’ öncelikle siyasi bir tercih, Marx tarafından‘gerçekliğin tahrifi’ sayılan ideolojilerden, -ism’lerden biridir (Guibernau, 1996:49); oysa asabiyet öncelikle objektif, sosyal bir oluşumun sebebidir; siyasi oluşum,sosyal oluşumun bir türevidir (Hassan, 1977: 180, 206). Öte yandan Franco7 Burada ‘uygarlık’ yerine ‘medeniyet’ kavramını kullanmamızın sebebi, İngilizce karşılığı ‘city-civilization’ilişkisinde olduğu gibi, ‘medeniyet’in ‘medine’ yani şehir kökünden gelmesi, kavramınorijinal anlamını yansıtmasıdır. Aslında, ‘modernity-modernization’ ilişkisinde olduğu gibi, bir‘durum’ olarak ‘medeniyet’in İngilizce karşılığı ‘civility’ olacaktır; ‘civilization’, bir süreç olarak‘temeddün’ün (medenileşme) karşılığıdır.8 Kavram hakkında ayrıntılı bir tartışma için, Simon, 1978: 68-88.