Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

TİRELİ KİMLİKLER: TEORİ VE YÖNTEME İLİŞKİN BAZI ARAYIŞLAR 135Friedman (1995 ve 1996) bu kavramlara çok sıcak bakmamaktadır. ÇünküFriedman’a göre kreolleşme ve melezlik kavramları kültürü bir nesne gibi “müzelikhale getirir”. Bu kavramlar “iki arada bir derede kalmış özselci” (1995: 82)kavramlardır çünkü “ ... dayandığı kültür tanımında kültür bir metin, başka kültürlerlekarışma ve harmanlanma gibi özelliklere sahip bir madde olarak algılanmaktadır”(age.). Bunun nedeni ise bu bakış açısının tamamen birbirindenfarklı kültürel kökenler ya da ‘kültürler’ temelinde oluşturulmuş olmasıdır. Nesneleştirme/kavramsallaştırma(objectification), ‘kreol’ kategorisine ‘zamaniçinde geçerlilik’ bahşetmektedir (age.: 83). Dolayısıyla, Friedman’a göre ‘öteki’nikurmanın temel aracı tamamen elden bırakılmaz, kreolleşme ve melezleşme“ötekiliğin antropolojik olarak metinleştirilmesinin bir başka aracı” halinegelir ve bu yeni karışım ise öz olarak tanınır.Benim kendi bakış açım Friedman’ınkiyle benzerlik taşır. Bir başka deyişle,eğer melezlik kurgularını oluşturan kesimler kaçınılmaz olarak farklı kültürelmantık ve rasyonalitelere sahiplerse, bu durum kültürler arasında a priori ontolojikbir farklılık bulunduğu varsayımını doğrular. Ayrıca, bu tür farklılıklar, kapalıkültürler ve sınırları belli etnisiteler ve toprak parçaları tarafından örtükolarak oluşturulurlar. Böyle yaklaşımlar içerisinde ‘tireli’ ve ‘melezlik’ kavramlarınınbirbirlerinin yerine kullanabilir olması da zaten, toprak parçası, kültür veetnisite arasındaki sorgulanmamış ilişkinin bir göstergesidir. Benzeri bakış açılarındasınırları belirleme çabası gerçek bir sürecin özellikleri tarafından belirlenmeyebilir(bkz. Wicker, 1996). Her ne kadar melezlik kavramı kültür ve kimliklere‘akışkanlık’ özelliği atfetse de, ulusal ya da ulusaşırı coğrafi bir toprakparçası fikri içinde tanımlanmaktadır. Dolayısıyla, ‘farklılık’a yapılan bunca övgüyerağmen, melezlik söylemi bu ‘farklılıklar’a sınırlar koyar. ‘Farklılıklarınkaynaklar’ı pratikle belirlenmez, önceden tanımlanmıştır. Zaten başka bir şekildekültürü bir kod ya da bir madde gibi ele almak mümkün olmazdı.Buna ek olarak, kreolleşmiş biçim ve kimliklerin neden kaçınılmaz olarak hiyerarşilerialtüst ettiği de çok net değildir. Bu bakış açısı, azınlık-çoğunluk ikiliğinieleştirse de, kreolleşmenin, gruplar arası eşitsiz güç ilişkileri üzerine kurulmuşhiyerarşik bir ayrımcılığın üstesinden geleceği anlamına gelmez. Bir düzeydekarşı koyuş diğer bir düzeyde ayrımcılığı üretebilir (Çağlar, 1995b). Sözü edilenbu teorik zayıflıklar, melezlik ve/veya kreolleşme kavramlarını özselci kültür kavramsallaştırmalarındanbir kopuş olarak ilan etmenin imkansızlığını gösterir.Cemaat kurgusuSınırları belli alanlar arasında köprü rolü üstleneceği iddia edilen melez/kreol/tirelikimlikler sadece kökene dair bir ayrılığa değil aynı zamanda a prioriolarak mekânsallaştırılmış (spatialised) cemaatlerin varlığını kabul eden ortalamabir sezgiye de dayanır (Gupta ve Fergusan, 1992; Stolcke, 1993). Bu son var-