Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

126ERK YONTARni teori, terim ve araştırma tiplerin geliştirilmesi gerektiğini savunur, Yine bu nedenledirki, Elias öncelikle sadece şimdiki zamana yönelik statik sosyal bilimlerieleştirir. Elias’ın deyişiyle, “Oluşmuş ve daima oluşmakta olan, teorik olarak da oşekilde, yani oluşmuş ve oluşmakta olan şeklinde kavranmalıdır” (Elias, 1983c:31). Böyle bir ön koşuldan yola çıkan Elias, statik ve tarihdışı model ve teorilere;aynı zamanda “sosyolojinin şimdiki zamana geri çekilmesine” (Elias, 1983c: 31)karşı çıkarak, aslında değişimin, insan ve figürasyonların tâbi olduğu yapısalözelliklerden oluştuğunu vurgular. Böylece toplumsal dönüşüm, Elias’ın sosyalsüreçler teorisini oluşturan (konstitutiv) parçalardan biridir. Bu yazının başlarında,Elias’ın dönüşüme yönelik içkin içtepiyi her toplumsal yapının entegral momentiolarak varsaydığı belirtilmişti (krş. Elias, 1977: 140). Elias’a göre sosyal süreçlerçift kutuplu, dönemli ve itmeler şeklinde meydana gelirler. “Bir yöne doğruitmeler, diğer yöne doğru itmelerle yer değiştirir. Bu itmelerin ikisi de, aynı zamandaortaya çıkabilir. Bunlardan birisi diğerine hâkim olabileceği gibi, diğerinedenk de gelebilir” (Elias, 1986: 244). Ayrıca Elias, üç ana sosyal sürecin varlığınıtespit ediyor. Bunların genel insan gelişmesi çerçevesinde birbirlerini tamamlayıcıve karşılıklı bağımlı nitelikteki karakterini, Elias’ın Avrupa, daha doğrusuFransa’daki medenileşme sürecinin sosyo ve psikogenetik araştırması çerçevesindeizlemek mümkündür. Söz konusu süreçlerin ilki, feodalizmden itibarengünümüze kadar izlenen ve merkezleşmeye doğru gelişen bir devletleşme (Staatsbildungsprozess)sürecidir. Burada “rekabet figürasyonları” içinde bulunanderebeyleri, bir başkası tarafından yok edilmemek için, birbirleriyle sürekli birmücadele içinde bulunurlar. Böyle bir tekelleşme mekanizması çerçevesinde,mücadeleye katılan taraflardan biri, bir diğerini yendiği zaman, galip olanın gücüartar. Elde edilen her yeni galibiyetle, kendi kendini büyüten bir güç ortaya çıkarve bu sürecin sonucunda, galiplerden ya biri ya da az sayıdaki galiplerinoluşturduğu birlik, belli bir yönetim tekeline sahip olurken, diğerleri bunlara bağımlıduruma düşerler. Devletleşme yönelimi (trendi), yani küçük sosyal birimlerindaha büyük entegrasyon birimlerine doğru geliştiği entegrasyon süreci, ikinciana sürecini teşkil eden, fonksiyonel ayrımlaşma (Prozeß der Funktionsteilung)süreciyle birbirini tamamlayacak biçimde ilişkilidir. Fonksiyonel ayrımlaşma süreci,ya da daha genel bir deyişle, toplumların artan farklılaşmasına karşılık, tektek bireylere verilmiş sosyal pozisyon ve fonksiyonların ihtisaslaşmasında da artmasüreci, aynı şekilde kesintisiz olarak eski çağlardan itibaren karşıt yönelimleride kapsayacak şekilde günümüze 11 kadar süren yönlü bir süreçtir. Artan toplumsalfarklılaşmayla birlikte, tek tek insanların ve toplumsal birim ya da gruplarınkarşılıklı bağımlılık derecesi de artar. Bu suretle, söz konusu toplumsal süreçtekietki ve bağımlılık zincirleri gittikçe uzayarak her insanın daha hesaplanabilir ve11 Günümüzde bu türlü fonksiyonel farklılaşma süreçlerine, iş ve meslek (ve de kurumsallaşmışbilim) alanlarındaki ihtisaslaşma olgusunda açık bir şekilde rastlamak mümkündür.